Β. Μπουκουβάλα, Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία των νόμων, 2018

Πρόλογος

Ευχαριστίες

Συντομογραφίες

Εισαγωγικά προλεγόμενα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία και τα συστήματα

του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των Νόμων

1. Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία και η σχέση της με τον δικαστικό έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων

1.1 Ζητήματα ορολογίας: Το εννοιολογικό περιεχόμενο της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων

1.2 Τα σημεία σύνδεσης της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων με τον δικαστικό έλεγχο της συνταγματικότητας

2. Τα βασικά γνωρίσματα των δύο συστημάτων δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων

2.1 Η διμερής διάκριση των συστημάτων δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων

2.2 Τα χαρακτηριστικά του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων στην Ελλάδα

2.2.1 Ο κατασταλτικός χαρακτήρας του ελέγχου

2.2.2 Ο διάχυτος χαρακτήρας του ελέγχου

2.2.3 Ο δικαιοδοτικός χαρακτήρας του διάχυτου ελέγχου

2.2.4 Ο παρεμπίπτων χαρακτήρας του ελέγχου

i. Η εξαίρεση των κανονιστικών διοικητικών πράξεων

ii. Το ανεπίτρεπτο του ευθέος ελέγχου συνταγματικότητας του τυπικού νόμου

iii. Οι δικονομικές δεσμεύσεις του δικαστή από τον παρεμπίπτοντα έλεγχο της συνταγματικότητας

2.2.5 Ο συγκεκριμένος χαρακτήρας του ελέγχου

i. Η νομολογιακή τεκμηρίωση του συγκεκριμένου χαρακτήρα του ελέγχου της συνταγματικότητας

2.2.6 Ο ουσιαστικός χαρακτήρας του ελέγχου συνταγματικότητας

2.2.7 Ο δηλωτικός χαρακτήρας του ελέγχου

i Η θεμελίωση του ανίσχυρου μέσα από την καθαρή θεωρία του δικαίου

ii. Τα κριτήρια της ισχύος στις σύγχρονες έννομες τάξεις

iii. Σχέση συνταγματικότητας και ισχύος

iv. Η έννοια του ανίσχυρου στο ελληνικό σύστημα ελέγχου συνταγματικότητας

v. Οι συνέπειες του ανίσχυρου

vi. Το δεδικασμένο της κρίσης της αντισυνταγματικότητας

2.2.8 Ο υποχρεωτικός και αυτεπάγγελτος χαρακτήρας του ελέγχου της συνταγματικότητας

2.3 Η αναθεώρηση του 2001 και η υποχρέωση παραπομπής του ζητήματος της αντι-συνταγματικότητας διατάξεως τυπικού νόμου από τα τμήματα των ανωτάτων δικαστηρίων στις Ολομέλειες

2.4 Η συγκέντρωση του ελέγχου συνταγματικότητας στη διοικητική δικαιοσύνη μέσα από τον θεσμό της πιλοτικής δίκης και τις μεταρρυθμίσεις στο δικονομικό καθεστώς της αιτήσεως αναιρέσεως με τον ν. 3900/2010

2.4.1 Ο θεσμός της πιλοτικής δίκης και η ιδιότυπη συγκέντρωση του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων στο ΣτΕ

2.4.2 Ο έλεγχος της συνταγματικότητας στο πλαίσιο της αιτήσεως αναιρέσεως μετά την έναρξη ισχύος του άρθρου 12 του ν. 3900/2010

2.4.3 Οι ρυθμίσεις του άρθρου 2 του ν. 3900/2010 και ο αυτοτελής αναιρετικός έλεγχος της κρίσης της αντισυνταγματικότητας

2.5 Η άσκηση του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων από το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο

2.6 Ο συγκεντρωτικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων

2.6.1 Η έννοια του Συνταγματικού Δικαστηρίου

2.6.2 Ο κύριος και αφηρημένος έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων

2.6.3 Ο συγκεκριμένος έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων στο σύστημα του συγκεντρωτικού ελέγχου

i. Η διάκριση των αρμοδιοτήτων του κοινού δικαστή και του συνταγματικού δικαστή στην άσκηση του ελέγχου συνταγματικότητας

ii. Το αρμόδιο δικαστήριο για την παραπομπή του ζητήματος της συνταγματικότητας στο Συνταγματικό Δικαστήριο

iii. Η αυτεπάγγελτη άσκηση του ελέγχου συνταγματικότητας από τον κοινό δικαστή και οι λόγοι της αντισυνταγματικότητας

iv. Ο βαθμός δικανικής πεποίθησης του κοινού δικαστή περί της αντισυνταγματικότητας της διάταξης και η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία

v. Η σχέση της συνταγματικής δίκης με τη δίκη του παραπέμποντος δικαστηρίου

vi. Ο συγκεκριμένος έλεγχος συνταγματικότητας στην έννομη τάξη της Γερμανίας

vii. Ο συγκεκριμένος έλεγχος συνταγματικότητας στην ιταλική έννομη τάξη και το δόγμα του ζωντανού κανόνα

viii. Ο συγκεκριμένος έλεγχος συνταγματικότητας στη γαλλική έννομη τάξη.

ix. Καταληκτικές παρατηρήσεις για τον συγκεκριμένο έλεγχο συνταγματικότητας του συγκεντρωτικού συστήματος

2.6.4 Ο αποφασιστικός χαρακτήρας του ελέγχου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η αδιασάλευτη παρεμβολή της ερμηνείας κατά την εφαρμογή

του Νόμου και κατά την άσκηση του ελέγχου της συνταγματικότητας

1. Η ερμηνεία ως προαπαιτούμενη λογική διαδικασία πριν από την εφαρμογή του νόμου από τον δικαστή

1.1 Η μετάβαση του δικαστή από τον νόμο στη δικαστική απόφαση, από το αφηρημένο στο συγκεκριμένο, με ενδιάμεσο την ερμηνεία

1.2 Το δόγμα «interpretatio cessat in claris» και οι σχετικές αντιλογίες

1.3 Τα δύο πρόσωπα της ερμηνείας: Η ερμηνεία ως λογική διαδικασία και ως αποτέλεσμα της ερμηνευτικής λειτουργίας του εφαρμοστή

1.4 Η λογική διαδικασία της ερμηνείας και το ενδεχόμενο διακύβευμά της

2. Η θέση της ερμηνείας κατά την άσκηση του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων στο πλαίσιο των δύο συστημάτων ελέγχου της συνταγματικότητας

2.1 Η διπλή ερμηνευτική λειτουργία του δικαστή της συνταγματικότητας

2.2 Οι διαφορές μεταξύ του δικανικού συλλογισμού του κοινού δικαστή και του δικανικού συλλογισμού του δικαστή της συνταγματικότητας

2.3 Η ερμηνευτική αξιολόγηση των πραγματικών περιστατικών κατά την άσκηση του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων στο πλαίσιο των δύο συστημάτων ελέγχου

2.4 Η συγκεκριμενοποίηση του αφηρημένου δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας μέσα από το παράδειγμα της Γαλλίας και το δόγμα του «ζωντανού κανόνα»

2.5 Από την ερμηνεία στη συγκεκριμενοποίηση του ελέγχου και στην έκδοση αποφάσεων σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Η σύνδεση της ερμηνείας και της διαδικασίας του ελέγχου

με ενδιάμεσο τη διάκριση «κανόνας-διάταξη»

1. Η διάκριση μεταξύ του κανόνα και της διάταξης και η συσχέτισή της με τον δικαστικό έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων

1.1 Η εννοιολογική διάκριση μεταξύ της νομοθετικής διάταξης και του κανόνα

1.2 Η διάταξη και η «διάπλαση» του κανόνα - Η ανάδειξη μίας πολύπλευρης σχέσης

1.3 Η διάταξη, ο κανόνας και το αντικείμενο του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας

1.4 Η θέση του κανόνα στην απόφαση της συνταγματικότητας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η νομική φύση της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων: Κριτήριο ερμηνείας του δικαίου ή τεχνική του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων;

1. Τα συνταγματικά και μεθοδολογικά όρια της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων

1.1 Η ενδυνάμωση της ουσιαστικής σημασίας του Συντάγματος στη σύγχρονη έννομη τάξη και η συνακόλουθη εισβολή του συνταγματικού επιχειρήματος στον δικανικό συλλογισμό

1.2 Τα μεθοδολογικά όρια της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας κατά τη σχετικώς κρατούσα θεωρία: Η υπεροχή του γραμματικού κριτηρίου ερμηνείας;

1.3 Η αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας της γραμματικής μεθόδου ερμηνείας στην ερμηνεία του δικαίου

1.4 Τα λογικά και μεθοδολογικά όρια και οι εγγενείς περιορισμοί της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων

2. Η νομική φύση της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων

2.1 Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως κριτήριο ορθότητας ή μετακριτήριο ερμηνείας

2.2 Το αποτέλεσμα του διπολικού σχήματος των ερμηνευτικών εκδοχών: αντισυνταγματικότητα-συνταγματικότητα και ο σκοπός της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας

2.3 Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως συστηματική μέθοδος ερμηνείας του δικαίου

2.4 Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία και ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων

2.5 Η τεκμηρίωση της νομικής φύσης της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων μέσα από τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας

2.5.1 Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως κριτήριο ορθότητας στις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας

i. Ιστορική-γενετική ερμηνεία & εσωτερική συστηματική ερμηνεία κατά γραμματικής ερμηνείας: η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως κριτήριο ορθότητας της ερμηνευτικής επιλογής

ii. Γραμματική ερμηνεία κατά γραμματικής ερμηνείας: η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως κριτήριο επιλογής μεταξύ εναλλακτικών ερμηνευτικών εκδοχών που προκύπτουν από την εφαρμογή της ίδιας μεθόδου ερμηνείας

iii. Συστηματική ερμηνεία κατά γραμματικής ερμηνείας: η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως κριτήριο ορθότητας μεταξύ ερμηνευτικών εκδοχών που προκύπτουν από την εφαρμογή διαφορετικών ερμηνευτικών κριτηρίων

2.5.2 Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως συστηματική μέθοδος ερμηνείας

i. Η υπόρρητη αντικειμενική τελολογική ερμηνεία του νόμου κατά της γραμματικής ερμηνείας: η ανάδειξη του ρυθμιστικού κανόνα που πραγματώνει τον σκοπό της διάταξης μέσα από τη σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία

ii. Η υποκειμενική τελολογική ερμηνεία του νόμου κατά της γραμματικής ερμηνείας: η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως συστηματική μέθοδος ερμηνείας που περιορίζει το πεδίο εφαρμογής της διάταξης

iii. Η ιστορική και τελολογική ερμηνεία κατά της γραμματικής ερμηνείας: Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως συστηματική μέθοδος ερμηνείας που περιορίζει το κανονιστικό περιεχόμενο του νόμου

iv. Εσωτερική συστηματική ερμηνεία και τελολογική ερμηνεία κατά γραμματικής ερμηνείας: Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως συστηματική μέθοδος ερμηνείας που διευρύνει το κανονιστικό περιεχόμενο του νόμου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία των νόμων

και οι τεχνικές του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας

1. Η προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου

1.1 Η νομολογιακή εκφορά της προσαρμοσμένης στο Σύνταγμα ερμηνείας του νόμου

1.2 Η προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου και ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας

1.3 Η προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία ως νέος τύπος απόφασης του ελέγχου της συνταγματικότητας

2. Οι λόγοι προσφυγής του δικαστή στην προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου

2.1 Η προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία του δικαστή ως αντίδοτο στην αδυναμία ελέγχου της νομοθετικής παράλειψης

2.1.1 Ο έλεγχος συνταγματικότητας της νομοθετικής παράλειψης στην Ευρώπη

2.1.2 Η αντισυνταγματική παράλειψη και η προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία

2.2 Η προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία και η υπέρβαση των δικονομικών ορίων του ελέγχου συνταγματικότητας

2.3 Η προσαρμοσμένη στο Σύνταγμα ερμηνεία και η αδυναμία άσκησης του ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων

3. Μερική αντισυνταγματικότητα και σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία

3.1 Η μερική αντισυνταγματικότητα ως έννοια του συγκεντρωτικού τύπου ελέγχου συνταγματικότητας

3.2 Η μερική ποσοτική αντισυνταγματικότητα

3.3 Η μερική ποιοτική αντισυνταγματικότητα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

Η διάκριση της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας

από το ερμηνευτικό σχήμα της ερμηνευτικής αναγωγής

στο Σύνταγμα και τη θεωρητική εκδοχή της τριτενέργειας

1. Σύμφωνη με το σύνταγμα ερμηνεία και ερμηνευτική αναγωγή στο Σύνταγμα

2. Η θεωρία της τριτενέργειας και η σχέση της με τη σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία

2.1 Η συνταγματική αναθεώρηση του 2001 και η συνταγματική αναγνώριση της τριτενέργειας των συνταγματικών δικαιωμάτων

2.2 Η τριτενέργεια ως θεωρία στο σύστημα των θεμελιωδών δικαιωμάτων

2.3 Οι μεθοδολογικές όψεις της τριτενέργειας και η οριοθέτησή της από τη σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία

2.3.1 Η θεωρητική εκδοχή της άμεσης τριτενέργειας

2.3.2 Η θεωρητική εκδοχή της έμμεσης τριτενέργειας και η διάκρισή της από τη σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

Τα νομιμοποιητικά θεμέλια της σύμφωνης με το Σύνταγμα

ερμηνείας των νόμων

1. Το τεκμήριο της συνταγματικότητας των νόμων ως κανονιστικό θεμέλιο της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας

1.1 Η αρχική εννοιολογική σημασία του τεκμηρίου της συνταγματικότητας των νόμων

1.2 Το τεκμήριο της συνταγματικότητας στη σύγχρονη ελληνική συνταγματική θεωρία

1.3 Η πρόσληψη του τεκμηρίου συνταγματικότητας των νόμων ως διαδικαστικού και ουσιαστικού κανόνα που θεμελιώνει τη σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία των νόμων

1.4 Ο έλεγχος της συνταγματικότητας δομημένος ως έλεγχος μη αντίθεσης του νόμου με το Σύνταγμα και η συμβολή της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας στην αποκατάσταση της συμφωνίας του κοινού νόμου με τον θεμελιώδη νόμο

2. Η αρχή της ενότητας της έννομης τάξης ως νομιμοποιητικό έρεισμα της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ

Οι ειδικότερες λειτουργίες της σύμφωνης με το Σύνταγμα

ερμηνείας των νόμων στην ελληνική έννομη τάξη

1. Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως μηχανισμός διάσωσης της ισχύος των εξουσιοδοτικών νόμων

1.1 Ο θεσμός της νομοθετικής εξουσιοδότησης στην Ελλάδα

1.2 Ο έλεγχος συνταγματικότητας των εξουσιοδοτικών διατάξεων και η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία

2. Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως τεχνική αποφυγής των νομικών κενών που δημιουργεί η διάγνωση της αντισυνταγματικότητας

2.1 Η αντισυνταγματικότητα της διάταξης του νόμου και το επιγενόμενο νομικό κενό

2.2 Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως μέσο αποφυγής του νομικού κενού που δημιουργείται από τη διάγνωση της αντισυνταγματικότητας

3. Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία ως μέθοδος επέκτασης του κανονιστικού περιεχομένου των κοινωνικών δικαιωμάτων

3.1 Το εριζόμενο ζήτημα της κανονιστικής δεσμευτικότητας των κοινωνικών δικαιωμάτων

3.2 Η εξέλιξη της συζήτησης περί της νομικής φύσης των κοινωνικών δικαιωμάτων: Η δειλή αναγνώριση της κανονιστικής δεσμευτικότητάς τους

3.3 Δικαστικός έλεγχος των κοινωνικών δικαιωμάτων μέσω της αρχής της ισότητας

3.4 Η συμβολή της σύμφωνης με το Σύνταγμα ερμηνείας των νόμων στην ανάκτηση της κανονιστικής δύναμης των κοινωνικών δικαιωμάτων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ

Συμπερασματικές παρατηρήσεις

Βιβλιογραφία

Άρθρα - Μελέτες - Σχόλια

Αλφαβητικό ευρετήριο