Ν. Χατζηνικολάου, Η απέλαση αλλοδαπού ως κύρωση του ποινικού δικαίου, 2006

Α΄ - ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1.1. Οριοθέτηση

1.2. Η θέση του αλλοδαπού στην έννομη τάξη: συνταγματικές όψεις και βασικά χαρακτηριστικά του διεθνούς πλαισίου

1.2.1. Η συνταγματική διάσταση

1.2.2. Η διεθνής διάσταση

1.2.3. Η στάση του ενωσιακής έννομης τάξης έναντι του αλλοδαπού: το γενικό πλαίσιο

1.2.3.1. Η συγκυρία: η αλλοδαπότητα στη διελκυστίνδα της ευρωπαϊκής θεσμικής ρευστότητας

1.2.3.2. Το δικαίωμα ελεύθερης κυκλοφορίας των κοινοτικών υπηκόων: από την οικονομική δραστηριότητα στην ιδιότητα του πολίτη της ένωσης

1.2.3.3. Οι υπήκοοι «τρίτων» χωρών στην ενωσιακή και κοινοτική έννομη τάξη

1.2.3.3.1. Ο αποκλεισμός των μεταναστών από την «ευρωπαϊκή ιθαγένεια» και το αντιστάθμισμα της ασφάλειας: μεθοδολογικά προβλήματα

1.2.3.3.2. Η ενσωμάτωση του «κεκτημένου» και ο «χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης»: βασικά προβλήματα

1.2.3.3.3. Βασικές κατευθύνσεις της ευρωπαϊκής προσέγγισης του μεταναστευτικού φαινομένου

1.2.3.3.3.1. Το γενικό πλαίσιο

1.2.3.3.3.2. Οι αρχικές προσεγγίσεις

1.2.3.3.3.3. Η ποινική καταστολή της «υποβοήθησης» της παράνομης μετανάστευσης και οι πολιτικές «ε-πανεισδοχής»

1.2.3.3.3.4. Προς μια «κοινή» μεταναστευτική πολιτική

1.3. Η πορεία του ελληνικού νομοθετικού πλαισίου: βασικά χαρακτηριστικά των «νόμων περί αλλοδαπών» - Η απέλαση στον ΠΝ και τον ΠΚ

1.3.1. Η μεταναστευτική πολιτική του έλληνα νομοθέτη: βασικές παράμετροι

1.3.2. Ειδικότερα η θεσμική πορεία της απέλασης στον ΠΝ και τον ΠΚ

1.3.2.1. Η απέλαση στον ΠΝ

1.3.2.2. Η απέλαση στον ΠΚ

1.3.2.2.1. Από το Σχέδιο του 1929/1933 στην ψήφιση του ΠΚ

1.3.2.2.2. Οι τροποποιήσεις του άρθρου 74 ΠΚ

2. Ο ΝΟΜΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΑΠΕΛΑΣΗΣ

2.1. Η απέλαση στο πλαίσιο του υιοθετούμενου από τον ποινικό κώδικα κυρωτικού συστήματος

2.1.1. Εισαγωγικά

2.1.2. Η θεμελίωση της διάκρισης μεταξύ ποινής και ασφαλιστικού μέτρου: μια κριτική καταγραφή

2.1.2.1. Από την αμφισβήτηση της ποινής στη «συμβιβαστική» συνύπαρξη με αυτήν

2.1.2.2. Η διατυπωθείσα κριτική

2.1.2.3. Βασικά συμπεράσματα – Η «πρακτική» διάσταση

2.2. Ειδικότερα η κύρωση της απέλασης

2.2.1. Οι θεωρητικές απόψεις σχετικά με το χαρακτήρα της απέλασης

2.2.2. Οι θέσεις της νομολογίας

2.2.3. Οι συνέπειες της κύρωσης

2.2.4. Η «εφαρμογή» των γενικών κριτηρίων στην κύρωση της απέλασης

2.2.4.1. … στην περίπτωση του άρθρου 74 § 1 ΠΚ

2.2.4.2. … στην περίπτωση του άρθρου 74 § 2 ΠΚ

2.3. Μια αναγκαία παρέκβαση: «διοικητική» και «δικαστική» απέλαση

2.3.1. Εισαγωγικά: η εν γένει αναγκαστική απομάκρυνση του αλλοδαπού από τη χώρα και οι δυο όψεις της απέλασης

2.3.1.1. Πρώτη απαρίθμηση και ζητήματα ορολογίας

2.3.1.2. Αναγκαστική απομάκρυνση από τη χώρα και απαγόρευση επανεισόδου: οι δύο όψεις της απέλασης

2.3.2. Ειδικότερα οι μορφές της αναγκαστικής απομάκρυνσης του αλλοδαπού και ο νομικός χαρακτήρας τους

2.3.2.1. Εισαγωγικά: σύντομη αναφορά στην προβληματική των διοικητικών κυρώσεων και τη διάκρισή τους από την ποινή

2.3.2.2. Επαναπροώθηση και διοικητική απέλαση του παρανόμως διαμένοντος στη χώρα αλλοδαπού

2.3.2.3. Η απέλαση των νόμιμων αλλοδαπών ενόψει διάπραξης αξιόποινης πράξης

2.3.2.4. Διοικητική και δικαστική απέλαση των παράνομων αλλοδαπών ενόψει διάπραξης αξιόποινης πράξης

2.3.2.5. Η συνταγματική διάσταση: η αντίκρουση ενός πιθανού αντίλογου - Η απέλαση του «επικίνδυνου» αλλοδαπού (76 § 1 περ. γ΄ και δ΄ ν. 3386/2005)

2.4. Η επιρροή της απέλασης στην ποινική μεταχείριση του αλλοδαπού

2.4.1. Επαναπροώθηση και ποινική δίκη

2.4.2. Απέλαση και αναστολή της στερητικής της ελευθερίας ποινής

2.5. Οι θέσεις του ΕΔΔΑ αναφορικά με το νομικό χαρακτήρα της απέλασης και οι ξένες σχετικές ρυθμίσεις

2.5.1. Οι θέσεις του ΕΔΔΑ

2.5.2. Μια σύντομη ματιά στις ξένες ρυθμίσεις

2.5.3. Η απέλαση στο πλαίσιο της ΕΕ/ΕΚ

2.5.3.1. Απέλαση και «κεκτημένο» Σένγκεν

2.5.3.2. Η Οδηγία 2001/40/ΕΚ

2.5.3.3. Μελλοντικές προοπτικές για την ενιαία ρύθμιση της απέλασης στο πλαίσιο της ΕΕ/ΕΚ

2.6. Συμπερασματικά

2.6.1. Η θέση της μελέτης

2.6.2. De lege ferenda προτάσεις

Β΄ - ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 74 ΠΚ

1. Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 74 § 1 ΠΚ

1.1. Οι προϋποθέσεις για τη δυνητική επιβολή της απέλασης

1.1.1. Η έννοια του αλλοδαπού

1.1.1.1. Ιθαγένεια, λαός και συναφείς έννοιες

1.1.1.2. Ειδικότερα η έννοια του αλλοδαπού

1.1.1.3. Παρέκβαση: Μπορεί στο μέλλον να προβλεφθεί η δυνατότητα δικαστικής απέλασης ημεδαπών;

1.1.1.4. Ο κρίσιμος χρόνος για την ιδιότητα του αλλοδαπού και της νόμιμης ή μη παραμονής του στη χώρα: χρόνος τέλεσης της πράξης ή/και εκδίκασης της υπόθεσης;

1.1.2. Καταδίκη σε ποινή κάθειρξης ή φυλάκισης

1.1.3. Απέλαση και ανήλικος δράστης

1.1.4. Απέλαση και τοπικά όρια εφαρμογής του ελληνικού ποινικού δικαίου

1.1.5. Η απέλαση στις διατάξεις του ειδικού μέρους του ποινικού κώδικα

1.2. Η επιμετρητική κρίση του δικαστηρίου στο πλαίσιο δυνητικής επιβολής της απέλασης

1.2.1. Η επιμετρητική εργασία γενικότερα και οι ιδιαιτερότητες της απέλασης

1.2.2. Οριοθέτηση της προβληματικής: τα συναγόμενα από τη διατύπωση της διάταξης κριτήρια

1.2.3. Η αρχή της αναλογικότητας και η σημασία της για την ερμηνεία του άρθρου 74 ΠΚ

1.2.3.1. Αρχή της αναλογικότητας και ποινικό δίκαιο

1.2.3.2. Ειδικότερα η αφηρημένη δυνητική απειλή της απέλασης και η αναλογία της βαρύτητάς της με το έγκλημα του αλλοδαπού

1.2.4. Απέλαση και ελαφρυντικές περιστάσεις

1.2.5. Η στάθμιση του αδίκου και της ενοχής του αλλοδαπού

1.2.5.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

1.2.5.2. Άδικο

1.2.5.3. Ενοχή

1.2.6. Ο σύνδεσμος του αλλοδαπού με τον εγχώριο κοινωνικό χώρο

1.2.6.1. Εισαγωγικά

1.2.6.2. Ο χρόνος παραμονής στη χώρα

1.2.6.3. Λοιπά κριτήρια

1.2.6.4. Ειδικότερα η έννοια του ομογενούς και η επιρροή της στην απόφαση για την επιβολή της απέλασης

1.2.6.5. Ο αντίστροφος έλεγχος: ο σύνδεσμος του αλλοδαπού με τη χώρα καταγωγής

1.2.6.6. Παρέκβαση: Η απέλαση ως «συγκεκαλυμμένη έκδοση»

1.2.6.7. Η τροποποίηση του ν. 3090/2002 για τον ανήλικο αλλοδαπό

1.3. Η ρύθμιση του άρθρου 74 § 1 ΠΚ και οι «παράνομοι» αλλοδαποί

1.3.1. Γενικά

1.3.2. Η ειδικότερη προβληματική για τη μεταχείριση των «θυμάτων»

1.4. Η κρίση για την επιβολή της απέλασης στη νομολογία

1.5. Συμπερασματικά: η επιμετρητική εργασία σχετικά με την απέλαση και ο αναιρετικός έλεγχός της

1.5.1. Συνοπτική έκθεση των θέσεων της μελέτης για τις προϋποθέσεις επιβολής της απέλασης και ιδίως για την επιμετρητική εργασία του δικαστηρίου

1.5.2. Ειδικότερα ο αναιρετικός έλεγχος της κρίσης για την επιβολή της δικαστικής απέλασης

2. Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 74 § 2 ΠΚ

3. Η ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΠΕΛΑΣΗΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΣΤΑΔΙΟ ΤΗΣ ΕΚΤΙΣΗΣ ΤΗΣ (74 § 3 ΠΚ)

4. Η ΕΞΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΗΣ ΚΡΑΤΗΣΗΣ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΑΣΗΣ (74 § 4 ΠΚ)

4.1. Η κράτηση του «υπό απέλαση» αλλοδαπού δράστη μέχρι το ν. 2721/1999

4.2. Η προσθήκη της παραγράφου 4 με το ν. 2721/1999 και οι συναφείς μεταγενέστερες νομοθετικές επεμβάσεις

4.3. Σύντομη προσέγγιση των διεθνών διαστάσεων του ζητήματος

4.4. Ο ν. 3090/2002 – Κριτική αποτίμηση

4.4.1. Η -σιωπηρή- κατάργηση του άρθρου 74 § 4 ΠΚ από τη διάταξη του άρθρου 99 § 5 ΠΚ

4.4.2. Παρέκβαση: απέλαση, άρθρο 99 § 2 ΠΚ και ανασταλτικό αποτέλεσμα του ενδίκου μέσου

4.4.3. Η κράτηση του «υπό απέλαση» αλλοδαπού και το άρθρο 6 του Συντάγματος

4.4.4. Σύντομη αναφορά στην απόλυση υπό όρο - De lege ferenda προτάσεις

5. Η ΠΑΡΑΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΠΕΛΑΣΗΣ

Γ΄ - Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ ΣΤΗΝ

ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 74 ΠΚ

1. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΑΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ

1.1. Οι αφορώσες στην απέλαση διατάξεις

1.2. Η προβληματική των άρθρων 8 και 3 της ΕΣΔΑ

1.2.1. Τα χαρακτηριστικά της νομολογίας του ΕΔΔΑ

1.2.2. Δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής – Άρθρο 8 ΕΣΔΑ

1.2.3. Απαγόρευση των βασανιστηρίων - Άρθρο 3 ΕΣΔΑ

1.2.3.1. Η απόλυτη προστασία και τα γενικά χαρακτηριστικά της

1.2.3.2. Η ειδικότερη προβληματική των ασθενών αλλοδαπών

2. ΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΦΩΝΟ ΓΙΑ ΤΑ ΑΤΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

3. ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ – Η ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΗΣ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ «ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΒΑΣΑΝΙΣΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΑΛΛΩΝ ΤΡΟΠΩΝ, ΣΚΛΗΡΗΣ, ΑΠΑΝΘΡΩΠΗΣ Η ΤΑΠΕΙΝΩΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑ-ΧΕΙΡΙΣΗΣ Η ΤΙΜΩΡΙΑΣ»

3.1. Η αρχική προώθηση της νομολογίας του ΕΔΔΑ από την Επιτροπή: η επιρροή των «αμφιβολιών» στη διαπίστωση του κινδύνου

3.2. Η μεταγενέστερη «σύγκλιση» της Επιτροπής με τη νομολογία του Στρασβούργου

4. Η ΑΠΕΛΑΣΗ ΚΟΙΝΟΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΚΟΩΝ «ΤΡΙΤΩΝ» ΧΩΡΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΩΣΙΑΚΗ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

4.1. Η δικαστική απέλαση κοινοτικού υπηκόου

4.1.1. Οι προβλέψεις της Οδηγίας 64/221/ΕΟΚ και η συναφής νομολογία του ΔΕΚ

4.1.1.1. Εισαγωγικά

4.1.1.2. Ο «εξαιρετικός» χαρακτήρας της δημόσιας τάξης και ο αποκλεισμός της «γενικής πρόληψης» ως θεμελίου της απέλασης

4.1.1.3. «Πραγματική και επαρκώς σοβαρή» απειλή κατά «θεμελιώδους συμφέροντος της κοινωνίας» - Η αρνητική ορι-οθέτηση του ΔΕΚ

4.1.1.4. Η προηγούμενη ποινική καταδίκη και η συσχέτισή της με την απέλαση

4.1.1.5. Η απαγόρευση του «αυτοματισμού» στην επιβολή της κύρωσης - Λοιπά κριτήρια

4.1.1.6. Κριτική προσέγγιση - Η ετεροχρονισμένη αξιοποίηση της νομολογίας του ΕΔΔΑ από το ΔΕΚ

4.1.2. Η νέα ρύθμιση της Οδηγίας 2004/38/ΕΚ

4.2. Η δικαστική απέλαση υπηκόων τρίτων χωρών: η Οδηγία 2003/109/ΕΚ για τους «επί μακρόν διαμένοντες»

4.3. Η Συνταγματική Συνθήκη και η επικείμενη προσχώρηση στην ΕΣΔΑ

4.3.1. Ζητήματα από το «Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

4.3.2. Δύο πρόσφατα παραδείγματα: Ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και Συμφωνία Έκδοσης ΕΕ και ΗΠΑ

5. Η ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 74 ΠΚ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

5.1. Εισαγωγικά

5.1.1. Μια προστασία ανοικτή σε ποσοτικές και ποιοτικές διευθετήσεις

5.1.2. Σύντομη επισκόπηση των ευρωπαϊκών εξελίξεων

5.2. Η προσφυγική ιδιότητα στο μηχανισμό της ποινικής δίκης

5.3. Ειδικότερα η απέλαση του πρόσφυγα ενόψει διάπραξης ποινικού αδικήματος

5.3.1. «Μη επαναπροώθηση», 74 ΠΚ και άρθρο 3 ΕΣΔΑ και Διεθνούς σύμβασης κατά των Βασανιστηρίων

5.3.2. Ειδικότερα η απέλαση του πρόσφυγα ενόψει διάπραξης ποινικού αδικήματος

6. ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΡΥΘΜΙΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΙΔΙΚΕΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ

6.1. Ανήλικοι

6.2. Ανιθαγενείς

7. Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ

8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ: Η ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΡΗΤΡΑΣ ΓΙΑ «ΤΗΝ ΕΠΙΦΥΛΑΞΗ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΥΜΒΑΣΕΩΝ» ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 74 ΠΚ

Δ΄ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - DE LEGE FERENDA ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

1.1. Οι ευρύτερες θεσμικές και δικαιοπολιτικές παραδοχές της μελέτης

1.2. Η διερεύνηση του νομικού χαρακτήρα της απέλασης

1.2.1. Η απέλαση ως παρεπόμενη ποινή και ως μέτρο ασφαλείας

1.2.2. Η εν γένει αναγκαστική απομάκρυνση του αλλοδαπού από τη χώρα και η απέλαση του άρθρου 74 ΠΚ

1.3. Οι ειδικότερες θέσεις της μελέτης για την εφαρμογή του άρθρου 74 ΠΚ

1.3.1. Οι προϋποθέσεις για την επιβολή της κύρωσης

1.3.2. Ειδικότερα η κρίση του εφαρμοστή του άρθρου 74 ΠΚ για την επιβολή της απέλασης

1.3.2.1. Οι γενικές παραδοχές της μελέτης για την επιμετρητική κρίση σχετικά με την επιβολή της κύρωσης

1.3.2.2. Οι ειδικότερες θέσεις της εργασίας για την επιβολή της απέλασης

1.3.3. Οι θέσεις της εργασίας αναφορικά με τη διατάξη του άρθρου 74 § 3 ΠΚ

1.3.4. Η κράτηση του «υπό απέλαση» αλλοδαπού - Ερμηνευτικές παρατηρήσεις σε σχέση με την απόλυση υπό όρο και τη δικονομική μεταχείριση της απέλασης

1.4. Η αξιοποίηση και ενσωμάτωση των διεθνών ρυθμίσεων στην ερμηνεία του άρθρου 74 ΠΚ

2. ΕΠΙΜΕΤΡΟ

3. DE LEGE FERENDA ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΕΙΜΕΝΩΝ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ