Κ. Σταμάτης, Η θεμελίωση των νομικών κρίσεων, 8η έκδ., 2009

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

1. Γενικότητες

2. Αιτιολόγηση του διαγράμματος της ύλης

ΑΝΤΙ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ:

Η ΝΟΜΙΚΗ ΩΣ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ:

ΑΠΟ ΤΟΝ ΔΕΚΑΤΟ ΕΝΑΤΟ ΑΙΩΝΑ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΥΠΟΚΡΑΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ

ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ι. Απαρχές της νεότερης μεθοδολογίας δικαίου. Ο νομικός θετικισμός του 19ου αιώνα

1. Βασικά γνωρίσματα και κύριες τάσεις του νομικού θετικισμού

1.1. Βασικά γνωρίσματα

1.2. Κύριες τάσεις

1.2.1. Βουλησιαρχική

1.2.2. Εννοιοκρατική

1.2.3. Βαθμιαία σύγκλιση των δύο τάσεων

2. Κριτική αποτίμηση της θετικιστικής θεωρίας και μεθοδολογίας του δικαίου

2.1. Νομικός θετικισμός και κοινωνικός εξαστισμός

2.2. Μερικώς εκσυγχρονιστική λειτουργία του νομικού θετικισμού

ΙΙ. Τάσεις αμφισβήτησης της τυποκρατικής νομικής μεθοδολογίας

1. Κρίση της θετικιστικής θεωρίας και μεθοδολογίας του δικαίου

1.1. Ιστορική κρίση του νομικού θετικισμού

1.2. Μεταβολή της ορθολογικότητας του δικαίου

1.3. Μετάβαση προς σχήματα κοινωνικού κράτους

2. Η θεωρία της στάθμισης συμφερόντων και η αντικειμενικά τελολογική θεωρία ερμηνείας

2.1. Το ορόσημο R.Jhering

2.2. Η θεωρία της στάθμισης συμφερόντων

2.3. Η «αντικειμενική» θεωρία ερμηνείας

3. Η κίνηση ελεύθερης αναζήτησης του δικαίου

3.1. «Ελεύθερη ερμηνεία του δικαίου»

3.2. Αμφισβήτηση της ορθολογικότητας της νομικής ερμηνείας

3.2.1. Διαισθητική εύρεση των νομικών λύσεων;

3.2.2. Η δικανική κρίση ως προϊόν ατομικής απόφασης, ανεπίδεκτης ορθολογικού ελέγχου;

3.2.3. Κριτική της θεωρίας του αυθαιρέτου των δικανικών κρίσεων

4. Μια ριζοσπαστική, μη θετικιστική κατανόηση του νόμου και ο αντίλογος σε αυτή

4.1. Κράτος δικαίου και μεταρρύθμιση της αστικής κοινωνίας

4.2. «Κράτος δικαίου» εναντίον κοινωνικής μεταρρύθμισης

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

Η ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Ι. Πρώτα σκιρτήματα μεθοδολογίας του δικαίου στην ελληνική νομική σκέψη

ΙΙ. Ελεύθερη ερμηνεία του δικαίου (Κ.Τριανταφυλλόπουλος)

1. Το περιεχόμενο της νέας μεθοδολογικής αντίληψης

2. Αντιπαράθεση προς την εννοιοκρατική ερμηνεία του δικαίου

ΙΙΙ. Η δικαιοπλαστική λειτουργία της νομολογίας (Αλ.Λιτζερόπουλος)

ΙV. Ένα τελολογικό ερμηνευτικό πρότυπο (Κ. Τσάτσος)

1. Η ερμηνεία του δικαίου είναι αφεαυτής τελολογική

2. Ένα πρότυπο ερμηνευτικής εξειδίκευσης του θετικού δικαίου

V. Μια θετικιστική, μολονότι μαρξιστική, θεώρηση του δικαίου και της νομικής ερμηνείας (Ι. Κορδάτος)

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΝΕΟΤΕΡΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ι. «Αναλυτική» μεθοδολογία του δικαίου

1. Γενικά γνωρίσματα της αναλυτικής νομικής σκέψης

2. Η αναλυτική μεθοδολογία δικαίου

ΙΙ. «Ερμηνευτική» μεθοδολογία δικαίου και συγγενικές προς αυτή τάσεις

1. Η Ερμηνευτική στη μεθοδολογία του δικαίου

1.1. Αφετηρία η «ερμηνευτική» φιλοσοφία

1.2. «Ερμηνευτική» μεθοδολογία δικαίου

1.3. «Προερμηνευτική θεωρία ως αναγκαία προερμηνευτική επιλογή»;

1.4. Διυποκειμενικότητα και γενικευσιμότητα των λύσεων

2. Τοπική και Νέα Ρητορική

2.1. Η «τοπική» μεθοδολογία του δικαίου

2.2. Η Νέα Ρητορική

3. Κριτική αποτίμηση των ανωτέρω μεθοδολογικών ρευμάτων

3.1. Κριτικές παρατηρήσεις

3.2. Πνεύμα αιτιολόγησης και κριτική στάση των νομικών

4. Ένα αγγλοσαξονικό ερμηνευτικό πρότυπο (R.Dworkin)

ΙΙΙ. Επίμετρο: προς μια συστηματική θεωρία νομικής επιχειρηματολογίας

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΜΕΤΑΜΟΝΤΕΡΝΑ ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΗ

ΤΗΣ ΟΡΘΟΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ

Ι. Μηδενισμός και η «ηθική της μετανεωτερικότητας»

1. Κριτική του δικαίου ως λογοτεχνική κριτική;

2. Νιτσεϊκός μηδενισμός και ηθική της ετερότητας;

3. Ο φόβος της καθολικότητας και η απατηλή «βιωματική» σύλληψη του πρακτέου

ΙΙ. Αποδόμηση ή θεμελίωση των νομικών κρίσεων;

1. Γιατί να σεβόμαστε τους πρόσφυγες

2. Η αναντικατάστατη γενικότητα του κανόνα δικαίου

ΙΙΙ. Κριτική σε μια «στιγμιαία», μεταμοντέρνα αρχή δικαιοσύνης

1. «Περιστασιακή» αρχή δικαιοσύνης;

2. Αντίκρουση από τη σκοπιά μιας πραγματολογικής θεωρίας νομικής επιχειρηματολογίας

3. Το νόημα του «εύλογου φόβου» ενός πολιτικού πρόσφυγα για καταδίωξή του

4. Περιπτωσιολογική επίλυση διαφορών λοιπόν;

5. Τελική αποτίμηση

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΛΗΜΜΥΡΙΔΑ ΕΝΑΝΤΙΟΝ

ΤΟΥ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Ι. Ασταθής ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και φθίνων νομικός πολιτισμός

ΙΙ. Κρίση του δημοκρατικού και κοινωνικού κράτους δικαίου

ΙΙΙ. Απειλές για την ορθολογικότητα του δικαίου και της ερμηνείας του

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ:

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ, ΠΡΟΚΡΙΜΑΤΙΚΑ ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΠΗΓΕΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ι. Οι κανόνες δικαίου ως γνώμονες της εξωτερικής χρήσης της ελευθερίας

1. Βασικά γνωρίσματα του σύγχρονου δικαίου

2. Τυπική και ουσιαστική ορθολογικότητα του σύγχρονου δικαίου

3. Το ηθικοπολιτικό υπόβαθρο του δικαίου

3.1. Πρακτική αυτονομία και ετερόνομη επιβολή του δικαίου

3.2. Η ηθικοπολιτική βάση του δικαίου

ΙΙ. Το ζήτημα των πηγών του δικαίου

1. Πηγές του σύγχρονου δικαίου

2. Η διάκριση εξωδικαιικού πεδίου και δικαίου

3. Η διάκριση νομικών διατάξεων και κανόνων δικαίου

3.1. Το νόημα της διάκρισης

3.2. Ο κανόνας δικαίου υπό το πρίσμα της ερμηνευτικής εξειδίκευσης της κειμένης νομοθεσίας

ΙΙΙ. Η δομή των κανόνων δικαίου

1. Κανόνες από συντακτική άποψη πρωτεύοντες και δευτερεύοντες;

2. Πραγματικό μέρος και έννομες συνέπειες του κανόνα

ΙV. Το ζήτημα της αλήθειας των νομικών κρίσεων

1. Οι νομικές κρίσεις είναι «διαψεύσιμες»;

2. Βασιμότητα των νομικών κρίσεων ως κανονιστικών προτάσεων

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

Η ΟΡΘΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΚΡΙΣΕΩΝ

Ι. Η ορθότητα των νομικών κρίσεων

1. «Κοινές μορφές ζωής», «κοινό περί δικαίου αίσθημα» ως εχέγγυο ορθότητας;

1.1. «Κοινές μορφές ζωής» ως υπόστρωμα της ερμηνείας του δικαίου;

1.2. «Κοινό περί δικαίου αίσθημα» ως κριτήριο ορθότητας;

1.2.1. Κριτική της ιδέας ενός «κοινού αισθήματος δικαίου»

Α. Ενστάσεις επιστημικού, κοινωνιολογικού και ηθικοπολιτικού χαρακτήρα

Β. «Πεποιθήσεις περί δικαίου/αδίκου» ή αξίες νομικού πολιτισμού;

Γ. «Κοινό περί δικαίου αίσθημα» στη σύγχρονη Ελλάδα

1.2.2. Νομολογιακές ακροβασίες του «κοινού περί δικαίου αισθήματος»

1.3. Προτιμότερο ένα πρότυπο ελεύθερου και υπεύθυνου πολίτη

2. Η βούληση της πλειοψηφίας και η συναίνεση ως κριτήριο ορθότητας των νομικών κρίσεων;

2.1. Η βούληση της πλειοψηφίας ως τεκμήριο ορθότητας;

2.1.1. Ηθικοπολιτικοί περιορισμοί στη βούληση της πλειοψηφίας

2.1.2. Νομολογιακό παράδειγμα

2.2. Η «συναίνεση» ως εγέγγυο ορθότητας;

2.2.1. Η ορθότητα των λύσεων υπερβαίνει τις διαδικαστικές προϋποθέσεις ενός διαλόγου περί του πρακτέου

2.2.2. Η ορθότητα των λύσεων είναι ζήτημα ουσίας βάσει αρχών

3. Η ορθότητα των νομικών κρίσεων συναρτάται προς την ουσιαστική νομιμοποίηση της έννομης τάξης

3.1. Ορθές νομικές κρίσεις βάσει ορθών κανόνων

3.2. Κριτική ετοιμότητα του νομικού

4. Το κριτήριο ορθότητας των νομικών κρίσεων

4.1. Ένα τρίβαθμο κριτήριο ορθότητας

4.2. Ένα πρότυπο κοινωνικά υπεύθυνου δικαστή

ΙΙ. Θεωρία δικαιοσύνης ως φιλοσοφικό προαπαιτούμενο της μεθοδολογίας του δικαίου

1. Θεμέλιο η αρχή της αυτονομίας

1.1. Ηθικότητα και δικαιοσύνη ως αιτήματα του πρακτικού Λόγου

1.2. Περιστάσεις δικαιοσύνης και η θεμελιωτική βάση αρχών δικαιοσύνης

1.3. Το νόημα της δικαιοσύνης στην ώριμη αστική κοινωνία

2. Οι θεμελιώδεις αρχές δικαιοσύνης

3. Ανάλογες συνταγματικές αρχές και αλλοιώσεις τους στην ιστορική πραγματικότητα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ,

ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΠΡΑΞΗΣ

Ι. Η σημασία των σημείων της γλώσσας

1. Το νόημα των γλωσσικών σημείων ως απεικόνιση της πραγματικότητας;

1.1. Βάθος και πλάτος των εννοιών

1.2. Ορισμοί των εννοιών βάσει κρίσιμων ιδιοτήτων των αντικειμένων και των σχέσεων

1.3. Απεικονιστική αντίληψη της γλώσσας και «νομικός ρεαλισμός»

2. Το νόημα των γλωσσικών σημείων ως επικοινωνιακή χρήση

2.1. Κριτική της απεικονιστικής αντίληψης της γλώσσας

2.2. Η πραγματολογική στροφή στη σύγχρονη φιλοσοφία της γλώσσας

2.3. Το νόημα των γλωσσικών εκφράσεων συγκαθορίζεται από τις περιστάσεις της χρήσης τους

II. Η γλώσσα του δικαίου και της νομικής επιστήμης

1. Η ρυθμιστική λειτουργία της νομικής γλώσσας

2. Το νόημα των όρων της νομικής γλώσσας

2.1. Συμβατιστική και αναστοχαστική διάπλαση των νομικών εννοιών

2.2. Επί μέρους ζητήματα της νομικής γλώσσας

2.2.1. Η νομική γλώσσα δεν είναι ενιαία

2.2.2. Η νομική γλώσσα δεν ταυτίζεται πλήρως προς την καθομιλουμένη

2.2.3. Η πολυσημία αρκετών νομικών όρων

2.2.4. Υποκείμενα της νομικής γλώσσας

2.2.5. Η ορθή χρήση των εκφράσεων της νομικής γλώσσας

3. Η αοριστία των εννοιών της νομικής γλώσσας

3.1. Νομική γλώσσα και αόριστες έννοιες

3.1.1. Ορισμένη σημασιολογική δυσπροσδιοριστία των νομικών εννοιών

3.1.2. Ειδικότερα, αόριστες έννοιες στο διοικητικό και το ποινικό δίκαιο

3.1.3. Οι αόριστες έννοιες δεν στερούνται κανονιστικού περιεχομένου

3.2. Νομικές εκφράσεις με ιδιαίτερη αξιολογική φόρτιση

3.2.1. Το νόημά τους

3.2.2. Η ερμηνεία τους

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

Ο ΔΙΚΑΝΙΚΟΣ ΣΥΛΛΟΓΙΣΜΟΣ

Ι. Δικαιοδοτική πράξη και δικανικός συλλογισμός

1. Ο δικανικός συλλογισμός ως στιγμή της λειτουργίας του δικαίου

1.1. Μείζων και ελάσσων πρόταση του δικανικού συλλογισμού

1.2. Αναζήτηση και θεμελίωση της κατάλληλης νομικής λύσης

2. Η ελάσσων πρόταση του δικανικού συλλογισμού

2.1. Σαφής παράσταση των κρίσιμων πραγματικών περιστατικών

2.1.1. Δεδομένη η σύνθεση των κρίσιμων περιστατικών

2.1.2. Επαρκής δικανική πεποίθηση

2.2. Υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών σε κανόνα δικαίου

2.2.1. Το νόημα της υπαγωγής

2.2.2. Παράδειγμα υπαγωγής. Βασικό σχήμα και επί μέρους σχήματα νομικού συλλογισμού

ΙΙ. Η κριτική που έχει ασκηθεί στο συλλογιστικό πρότυπο θεμελίωσης αλλά και η χρησιμότητά του

1. Κριτική του δικανικού συλλογισμού

1.1. Ο νομικός συλλογισμός είναι ταυτολογικός;

1.1.1. Ανάγκη για ουσιαστικό επιχειρηματολογικό σχήμα

1.1.2. Ο νομικός συλλογισμός, ορθά κατανοούμενος, δεν είναι ταυτολογικός

1.2. Είναι δυνατή η τέλεση συλλογισμού με μείζονα πρόταση αναφερόμενη σε κανόνα δικαίου;

1.2.1. Ο νομικός συλλογισμός διεκπεραιώνει πειστικά τη μετάβαση από το γενικό στο ειδικό;

1.2.2. Ο νομικός συλλογισμός λογικά αδύνατος, επειδή δήθεν οι κανόνες δικαίου εκφράζουν προσταγές;

1.3. Επιφυλάξεις λόγω των αόριστων εννοιών και των «εννοιών-τύπων»

1.3.1. Στην ερμηνεία αόριστων νομικών εννοιών η υπαγωγή είναι αδύνατη;

1.3.2. Στην ερμηνεία των «εννοιών-τύπων» η υπαγωγή γίνεται ανέφικτη;

1.4. Επιφυλάξεις λόγω της σύγχρονης κρίσης του γενικού και αφηρημένου κανόνα δικαίου

1.4.1. Οι ειδικές και συγκεκριμένες ρυθμίσεις καθιστούν περιττό τον νομικό συλλογισμό;

1.4.2. Οι κανόνες εξουσιοδοτικού και προγραμματικού χαρακτήρα καθιστούν περιττό τον νομικό συλλογισμό;

1.5. Αιτιολόγηση των αποφάσεων ή «νομιμοποίησή» τους μέσω διαδικασιών;

1.5.1. Οι αποφάσεις «νομιμοποιούνται» από μόνη τη διαδικασία σχηματισμού τους;

1.5.2. Η ουσιαστική αιτιολόγηση των δικαστικών αποφάσεων αίτημα του δημοκρατικού κράτους δικαίου

1.5.3. Άλλο ζήτημα ο έλεγχος των κινήτρων του κρίνοντος

2. Συμβολή του νομικού συλλογισμού στην αιτιολόγηση των αποφάσεων

2.1. Ανακεφαλαίωση

2.2. Οι δικαιοπολιτικές επιδόσεις του δικανικού συλλογισμού στη θεμελίωση των νομικών κρίσεων

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ:

ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

Η ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ι. Τι επιτελεί η ερμηνεία του δικαίου;

1. Γενική τοποθέτηση για την ερμηνεία του δικαίου

2. Ένα κριτικά πρακτικό πρότυπο ερμηνείας του δικαίου

3. Η υποχρέωση αιτιολόγησης των δικαστικών αποφάσεων

4. Ερμηνευτική διάπλαση ειδικότερου κανόνα δικαίου βάσει των εφαρμοστέων διατάξεων

5. Η δίκη ως θεσμοποιημένη πρακτική συζήτηση

5.1. Αντιρρήσεις στην εν λόγω θεώρηση

5.2. Μερική ανασκευή των αντιρρήσεων

ΙΙ. Μεθοδολογική ενότητα στην ερμηνεία του Συντάγματος και της κοινής νομοθεσίας

1. Μεθοδολογική ενότητα στην ερμηνεία του δικαίου

1.1. Προκύπτει από την ανάγκη νομιμοποίησης της έννομης τάξης συνολικά

1.2. Και οι πολιτικές αποφάσεις πρέπει να είναι δικαιολογήσιμες

2. Στην ερμηνεία του Συντάγματος ισχύουν βασικά τα ίδια κριτήρια μεθόδου, όπως στην υπόλοιπη έννομη τάξη

3. Το αίτημα του έλλογου νομοθέτη

ΙΙΙ. Η πραγματολογική ολοκλήρωση της νομικής ερμηνείας

1. Σημασιολογική ανάλυση και πραγματολογική εξειδίκευση των εφαρμοστέων διατάξεων

2. Παράδειγμα: ακυρότητα δικαιοπραξίας λόγω αντίθεσης στα χρηστά ήθη

IV. Η διάκριση νομικού και πραγματικού ζητήματος

1. Το νόημα της διάκρισης

2. Δύο παραδείγματα

3. Το νόημα της διάκρισης ειδικά στην επιμέτρηση της ποινής

V. Στις ερμηνευτικά δυσχερείς περιπτώσεις γεννάται άραγε διακριτική ευχέρεια του δικαστικού οργάνου;

1. Διακριτική ευχέρεια του δικαστή στις αβέβαιες περιπτώσεις;

2. Ο δικαστής δεν έχει διακριτική ευχέρεια στην ερμηνεία του δικαίου

2.1. Καμία διακριτική ευχέρεια στην ερμηνεία του Συντάγματος και των νόμων

2.2. Παραδείγματα

3. Διορθωτική ερμηνεία

4. Contra legem ερμηνεία;

4.1. Η θέση του ζητήματος

4.2. Η λύση του ζητήματος

4.3. Παράδειγμα

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΤΑ ΚΛΑΣΙΚΑ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

Ι. Η κλασική διάκριση του Savigny

ΙΙ. Το σύγχρονο νόημα των κλασικών μεθόδων ερμηνείας

1. «Γραμματική» ερμηνεία

2. Λογική ερμηνεία

3. Ιστορική ερμηνεία

4. Συστηματική ερμηνεία

ΙΙΙ. «Βούληση του ιστορικού νομοθέτη» ή «σκοπός του νόμου»; Μια εξαντλημένη συζήτηση

1. «Βούληση του ιστορικού νομοθέτη»;

2. Αντικειμενική ερμηνεία του «σκοπού του νόμου»;

ΙV. Η μεταγενέστερη εκλέπτυνση της παραδοσιακής μεθοδολογίας

V. Η συμβολή της νομικής επιστήμης και της νομολογίας στην ερμηνεία του δικαίου

1. Η επιχειρηματολογική σημασία της νομικής θεωρίας

2. Η επιχειρηματολογική σπουδαιότητα της νομολογίας

VI. Υπάρχει σειρά προτίμησης μεταξύ των κριτηρίων ερμηνείας;

1. Η αμοιβαία σχέση μεταξύ των ερμηνευτικών κριτηρίων

2. Διάκριση στόχων και μεθόδων ερμηνείας

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

Η ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΕΚΦΟΡΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ

Ι. Περιορισμένη η ευρετική χρησιμότητα της «γραμματικής» ερμηνείας

1. Γενική τοποθέτηση

2. Πρωτείο της γραμματικής ερμηνείας στο ποινικό και στο φορολογικό δίκαιο;

ΙΙ. Ειδικότερα η «γραμματική» ερμηνεία στο ποινικό δίκαιο

1. Αναγκαίο ένα κριτικά πρακτικό πρότυπο ερμηνείας του ποινικού δικαίου

2. Κριτική του κρατούντος θετικιστικού προτύπου ερμηνείας στο ποινικό δίκαιο

3. Ζητήματα μεθόδου στην ερμηνεία του ποινικού δικαίου

3.1. Αναλογική και διασταλτική ερμηνεία εις βάρος του δράστη

3.2. Αναγκαία η συνδυασμένη χρήση των μεθόδων ερμηνείας στο ποινικό δίκαιο

ΙΙΙ. Η «γραμματική» ερμηνεία στο φορολογικό δίκαιο

1. Συστηματική θέση του ζητήματος

2. Ανασκευή της κρατούσας γνώμης

3. Παραδείγματα

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΟΡΘΟΤΗΤΑΣ

Ι. Η τελολογική επιχειρηματολογία

1. Το σύγχρονο νόημα της τελολογικής επιχειρηματολογίας

1.1. Η ratio legis ως σκοπός τον οποίο θα όφειλε να επιδιώκει έλλογος νομοθέτης

1.2. Παραδείγματα

2. Είναι θεμιτά επιχειρήματα από τη «σιωπή του νομοθέτη»;

3. Επιχειρήματα «του νόμου μη διακρίνοντος»

ΙΙ. Ερμηνεία των διατάξεων της νομοθεσίας με επιχειρήματα γενικών αρχών της έννομης τάξης

1. Το νόημα των γενικών αρχών του δικαίου

1.1. Οι γενικές αρχές της έννομης τάξης

1.2. Παράδειγμα: αντίθεση απόφασης αλλοδαπού δικαστηρίου στα χρηστά ήθη και την ημεδαπή δημόσια τάξη

1.3. Νομικό σύστημα και γενικές αρχές του δικαίου

2. Ερμηνεία των διατάξεων της νομοθεσίας με επιχειρήματα από το Σύνταγμα

2.1. Ερμηνευτική αναγωγή στο Σύνταγμα

2.2. Ερμηνεία νόμου σύμφωνη προς το Σύνταγμα

2.2.1. Προϋποθέσεις της και παράδειγμα

2.2.2. Αντίκρουση ορισμένων επιφυλάξεων ως προς την ερμηνεία νόμων σύμφωνη με το Σύνταγμα

ΙΙΙ. Η εκ των προτέρων αποτίμηση των συνεπειών της απόφασης

1. Προϋποθέσεις της

2. Κριτικός έλεγχος της λεγόμενης οικονομικής ανάλυσης του δικαίου

3. Παραδείγματα προεκτίμησης των έννομων συνεπειών

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΚΕΝΑ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

Ι. Η πλήρωση των κενών δικαίου ως κατ’ εξαίρεση «δικαιοπλασία»;

1. Νομική ερμηνεία stricto sensu και «δικαιοπλασία»;

2. Το νόημα του κενού στο δίκαιο

ΙΙ. Μέθοδοι πλήρωσης των κενών στην έννομη τάξη

1. Ερμηνεία αναλογική και εξ αντιδιαστολής

1.1. Ερμηνεία αναλογική

1.2. Ερμηνεία εξ αντιδιαστολής

1.3. Το δίλημμα μεταξύ αναλογικής ερμηνείας και εξ αντιδιαστολής

1.3.1. To δίλημμα αίρεται με επιχειρήματα ουσιαστικής ορθότητας

1.3.2. Οι ευμενείς ρυθμίσεις ερμηνεύονται κατ' αρχήν στενά

2. Επιχειρηματολογικοί τύποι a fortiori

3. «Συγκαλυμμένα» κενά δικαίου;

3.1. Συσταλτική ερμηνεία σύμφωνη προς το Σύνταγμα

3.2. Διασταλτική ερμηνεία σύμφωνη προς το Σύνταγμα

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ:

ΑΝΤΙΝΟΜΙΕΣ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ

Ι. Το νόημα των αντινομιών στην έννομη τάξη

1. Οι αντινομίες είναι «σφάλματα» νομοθετικής πολιτικής;

2. Η έννοια των αντινομιών στο δίκαιο

ΙΙ. Αντινομίες μεταξύ νομοθετικών διατάξεων

ΙΙΙ. Αντινομίες μεταξύ αρχών του δικαίου

1. Στάθμιση μεταξύ των εμπλεκόμενων έννομων αγαθών

2. Η αρχή της αναλογικότητας

2.1. Τρία ερμηνευτικά βήματα στην εφαρμογή της

2.2. Η φύση της αρχής της αναλογικότητας

3. Παραδείγματα

ΙV. Αντινομίες στο εσωτερικό του Συντάγματος

1. Το Σύνταγμα ως ιστορικό συμπύκνωμα διαφορετικών κανονιστικών επιπέδων

2. Υπάρχουν άραγε αντισυνταγματικές διατάξεις του Συντάγματος;

3. Κανονιστική ενότητα του Συντάγματος και πρακτική εναρμόνιση στην ερμηνεία των ρυθμίσεών του

4. Κριτική του Συντάγματος βάσει έλλογων αξιών του σύγχρονου νομικού πολιτισμού

V. Αντινομίες μεταξύ συνταγματικών κανόνων και «υπερθετικού δικαίου»;

1. Άγονη και ολισθηρή μια δογματικά μεταφυσική επίκληση κανόνων «υπερθετικού δικαίου»

2. Νομολογιακό παράδειγμα

ΑΠΑΝΘΙΣΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗΣ

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΙΚΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΦΑΣΕΩΝ