Ε. Βενιζέλος, Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου, 2021
Τα Μαθήματα Συνταγματικού Δικαίου του Ευάγγελου Βενιζέλου, που πρωτοκυκλοφόρησαν το 1991 και σε δεύτερη έκδοση το 2008, κυκλοφορούν τώρα σε νέα έκδοση, με νέα επεξεργασία όλων των κεφαλαίων. Έχουν ενσωματωθεί οι αλλαγές που επέφερε η αναθεώρηση του 2019 στην οποία ο συγγραφέας συμμετείχε ενεργά. Έχουν ληφθεί επίσης υπόψη οι αλλαγές που επήλθαν στην ύλη του Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου και οι εξελίξεις στη διεθνή επιστημονική συζήτηση.
Διατηρείται η συστηματική διάρθρωση των Μαθημάτων, με παράτιτλους, αναλυτικό πίνακα περιεχομένων και θεματικό ευρετήριο που επιτρέπουν στον χρήστη του βιβλίου να εντοπίσει το ζήτημα που τον απασχολεί. Κάθε κεφάλαιο συνοδεύεται από αναλυτικό και επικαιροποιημένο βιβλιογραφικό οδηγό. Πυκνές είναι οι αναφορές στη σχετική εθνική, ευρωπαϊκή και διεθνή νομολογία. Το βιβλίο καλύπτει την ύλη της γενικής θεωρίας με έμφαση στα ζητήματα της δικαιοπαραγωγικής διαδικασίας, της ιεραρχίας των κανόνων δικαίου στο πλαίσιο του «πολυεπίπεδου συνταγματισμού», των σχέσεων του εθνικού Συντάγματος με το Δίκαιο της ΕΕ και το Διεθνές Δίκαιο (ιδίως την ΕΣΔΑ), του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων και της ερμηνείας του Συντάγματος. Το βιβλίο καλύπτει επίσης πλήρως την ύλη των γενικών αρχών του Συντάγματος, των οργανωτικών βάσεων του πολιτεύματος, των άμεσων οργάνων του κράτους και της λειτουργίας του κοινοβουλευτικού συστήματος διακυβέρνησης με αναφορά στους πρόσφατους εκτελεστικούς του Συντάγματος νόμους.
Το βιβλίο κινείται σε τρία επίπεδα που είναι εμφανή στη δομή και την τυπογραφική μορφή του. Απευθύνεται, πρώτον, στον φοιτητή που προσεγγίζει για πρώτη φορά το Συνταγματικό Δίκαιο και θέλει να εμπεδώσει τις θεμελιώδεις έννοιες και τη λογική του. Απευθύνεται, δεύτερον, στον επιστήμονα που αναζητά απαντήσεις μεγαλύτερου βάθους και εξειδίκευσης.
Απευθύνεται, τρίτον, στον νομικό της πράξης, δικαστή και δικηγόρο, που αναζητά πρακτικές απαντήσεις στα θεμελιώδη και διαρκώς παρόντα προβλήματα της ιεραρχίας των κανόνων δικαίου, των σχέσεων του Συντάγματος με το Δίκαιο της ΕΕ και την ΕΣΔΑ, τα ζητήματα της δικονομικής οργάνωσης και των ορίων του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας και τα ειδικά προβλήματα της ερμηνείας του Συντάγματος.
Πληροφορίες έκδοσης
Πίνακας περιεχομένων +-
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
VIIΠρόλογος νέας (Γ΄) έκδοσης
XIΠρόλογος αναθεωρημένης (Β΄) έκδοσης
XVΠρόλογος Α΄ έκδοσης
XVIIΣυντομογραφίες
ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Η ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ: ΕΝΝΟΙΑ,
ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ
3Ι. Το Σύνταγμα
3Το συνταγματικό φαινόμενο - Το Σύνταγμα ως κείμενο, νομοθετικό, πολιτικό, πανηγυρικό, ελλειπτικό
4Το Σύνταγμα ως προϊόν της ιστορίας
6Το Σύνταγμα ως πολιτισμική κατάκτηση
7Η συμβολική λειτουργία του Συντάγματος
7Το Σύνταγμα: σύστημα κανόνων δικαίου
8Η οργανωτική, η εγγυητική και η νομιμοποιητική λειτουργία του Συντάγματος
9Το Σύνταγμα ως επιστημολογικό παράδειγμα
10Το Σύνταγμα στον 21ο αιώνα: προκλήσεις και προσαρμογές
13ΙΙ. Οι βασικές διακρίσεις της έννοιας «Σύνταγμα»
13Το τυπικό Σύνταγμα
14Γραπτό και άγραφο Σύνταγμα
14Το ενιαίο Σύνταγμα
15Αυστηρό και ήπιο Σύνταγμα
15Η σημασία του αυστηρού Συντάγματος
17Η σύγχρονη και συνθετική έννοια του Συντάγματος
18Η διάκριση μεταξύ τυπικού και ουσιαστικού Συντάγματος
18Η συγκρότηση και η άσκηση της κρατικής εξουσίας – το πολίτευμα
18III. Το αντικείμενο του Συντάγματος
19Οργανωτικοί κανόνες και συνταγματικά δικαιώματα
19Το Σύνταγμα και οι σχέσεις κράτους και κοινωνίας
20Το ιστορικό κύμα του συνταγματισμού
21Η επέκταση του κράτους και η «επεκτατική» λειτουργία του Συντάγματος – Νεότερα κύματα συνταγματισμού
25Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Η ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΕΞΟΥΣΙΑ
31Ι. Συντακτική εξουσία και αναθεωρητική λειτουργία
31Η παραγωγή του Συντάγματος
31Πρωτογενής συντακτική εξουσία και αναθεωρητική λειτουργία
36Ο δικαστικός έλεγχος των συνταγματικών μεταβολών
40Κοινά χαρακτηριστικά και διαφορές
40ΙΙ. Συντακτικές Πράξεις και Ψηφίσματα
43Το παράδειγμα της περιόδου
44Το παράδειγμα της περιόδου 1974-1975 και το άρθρο 111 παρ. 2 Σ
45Ο όρος «Ψήφισμα» στο άρθρο 110 παρ. 5 Σ
46Ο αυστηρός χαρακτήρας του Συντάγματος
46III. Η αναθεώρηση του Συντάγματος κατά το άρθρο 110 Σ
47Τα ουσιαστικά όρια της αναθεώρησης
50Η ερμηνευτική λειτουργία του άρθρου 110 παρ. 1 Σ
51Τα διαδικαστικά όρια της αναθεώρησης
55IV. Η παραγωγή του Συντάγματος του
55Η οργάνωση της πρωτογενούς συντακτικής εξουσίας
57Ο χαρακτήρας της Ε΄ Αναθεωρητικής Βουλής
59Το Σύνταγμα του 1975: νέο Σύνταγμα
60Πιστή εφαρμογή του άρθρου 110 παρ. 2-5 Σ
60V. Η αναθεώρηση του 1985-1986. Το Σύνταγμα του 1975/1986
61Η πρώτη φάση της αναθεωρητικής διαδικασίας του
61Η δεύτερη φάση της αναθεωρητικής διαδικασίας του
62Η τρίτη φάση της αναθεωρητικής διαδικασίας
62Το περιεχόμενο της αναθεώρησης του
64Μία καινοτομία
64VI. Η μεταφορά του Συντάγματος του 1975/1986 στη δημοτική
65Η σχέση μεταξύ των δύο κειμένων και η σημασία της μεταφοράς στη δημοτική
66Η αρχική αναθεωρητική πρωτοβουλία του
66VII. Η αναθεώρηση του 1995-2001. Το Σύνταγμα του 1975/1986/2001
67Η οριστική αναθεωρητική πρωτοβουλία του
68Η Βουλή του 2000 ως Ζ΄ Αναθεωρητική Βουλή
68Ενίσχυση του κράτους δικαίου
69Ενίσχυση του κοινωνικού κράτους
69Η εισαγωγή της αρχής της διαφάνειας
70Η εισαγωγή της αρχής της συναίνεσης
71VIII. Το ενιαίο κείμενο και η έναρξη της ισχύος του Συντάγματος του 1975/1986/2001
71Το ενιαίο κείμενο του Συντάγματος του 1975/1986/2001
72Η έναρξη ισχύος των αναθεωρημένων διατάξεων
73IX. Η αναθεώρηση του 2006-2008. Το Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008
73Μεταβατικές διατάξεις
73Η αρίθμηση των άρθρων
73Οι προτάσεις των δυο μεγάλων κομμάτων
73Τα βασικά σημεία των προτάσεων
74Η πρώτη φάση της αναθεωρητικής διαδικασίας
75Η δεύτερη φάση της αναθεωρητικής διαδικασίας
76Η θέση σε ισχύ της αναθεώρησης του 2008 και το ενιαίο κείμενο του Συντάγματος
76Η αποτίμηση της αναθεώρησης
77Χ. Η αναθεώρηση του 2018-2019. Το Σύνταγμα του 1975/1986/2001/2008/2019
77Η κίνηση της διαδικασίας - Η πρώτη Βουλή
78Η συζήτηση για τη δέσμευση της δεύτερης Βουλής από τις «κατευθύνσεις» της πρώτης
78Οι προτάσεις του ΣΥΡΙΖΑ και της Νέας Δημοκρατίας
80Ο τρόπος εκλογής του ΠτΔ
81Το πεδίο της αναθεωρητικής συναίνεσης
81Πώς συγκροτήθηκε ο κατάλογος των αναθεωρητέων διατάξεων
82Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της αναθεωρητικής διαδικασίας
82Η διαδικασία στη δεύτερη Βουλή - Το ενιαίο κείμενο του Συντάγματος
83Οι διατάξεις που τροποποιήθηκαν το
84Μια σύντομη αξιολόγηση της αναθεώρησης του 2019 - Η απουσία δημοσιονομικής επίγνωσης
85XΙ. Οι μη τυποποιημένες συνταγματικές μεταβολές και η συνταγματική πρακτική
85Το συνταγματικό έθιμο και οι άλλες μη τυποποιημένες συνταγματικές μεταβολές
88Η συνταγματική πρακτική: προσπάθεια ορισμού και οριοθέτησης σε σχέση με το συνταγματικό έθιμο
90Οι έννοιες της «συνταγματικής πραγματικότητας» και του «πραγματικού Συντάγματος»
91Οι συνθήκες του πολιτεύματος: μια κλασική έννοια με περιορισμένη εμβέλεια
93Η συγκρότηση μιας «συνταγματικής πολιτικής»
94Το «συνταγματικό περιστατικό» ως ερμηνευτικό προηγούμενο
95Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΚΑΙ Η ΔΙΚΑΙΟΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
105Ι. Εισαγωγικά: μερικές βασικές έννοιες
105Οι «πηγές» του συνταγματικού δικαίου
107Η «πυραμιδοειδής» δομή της έννομης τάξης και η κατά βαθμίδες παραγωγή των κανόνων δικαίου
108Η διάκριση μεταξύ «τυπικού» και «ουσιαστικού» νόμου – Η έννοια του τυπικού νόμου
108II. Ο νόμος
109Η νομοθετική διαδικασία: ψήφιση, έκδοση και δημοσίευση του νόμου
114Η δυνατότητα αναπομπής ψηφισμένου σχεδίου ή πρότασης νόμου
116Ο προϋπολογισμός
120Ο ουσιαστικός νόμος
121«Ατομικοί» νόμοι και νόμοι-μέτρα
123Τυπική και ουσιαστική ισχύς του νόμου – Το ζήτημα της αναδρομικής ισχύος των νόμων
127Ο όρος «νόμος» στο Σύνταγμα
128Οι εκτελεστικοί του Συντάγματος νόμοι – Η επιφύλαξη υπέρ του νόμου
131Οι οργανικοί νόμοι
132«Εφάπαξ» νόμοι και νόμοι αυξημένης τυπικής ισχύος
133Νόμοι αυξημένης πλειοψηφίας
134Αναγκαστικοί νόμοι και νομοθετικά διατάγματα
134Η κρίση του νόμου – μια πρώτη εικόνα
135III. Η νομοθετική εξουσιοδότηση και η αυτόνομη κανονιστική αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας
135Νομοθετική εξουσιοδότηση και διάκριση των εξουσιών
137Νομοθετική εξουσιοδότηση και αυτόνομη κανονιστική αρμοδιότητα της Διοίκησης
137Η τυποποίηση της νομοθετικής εξουσιοδότησης στο άρθρο 43 Σ
140Ο θεσμός των «νόμων-πλαισίων» και τα κανονιστικά διατάγματα γενικής νομοθετικής εξουσιοδότησης (άρθρο 43 παρ. 4-5 Σ.)
142Τα κανονιστικά διατάγματα ειδικής νομοθετικής εξουσιοδότησης (άρθρο 43 παρ. 2 εδ. α΄ Σ.)
143Τα εκτελεστικά-κανονιστικά διατάγματα (άρθρο 43 παρ. 1 Σ.)
144Κανονιστικές πράξεις άλλων οργάνων της Διοίκησης (άρθρο 43 παρ. 2 εδ. β΄ Σ.)
148Προβλήματα από την εφαρμογή του θεσμού της νομοθετικής εξουσιοδότησης
150Η τυπική ισχύς των κανονιστικών π.δ. και των άλλων κανονιστικών πράξεων που εκδίδονται με νομοθετική εξουσιοδότηση
151Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου (άρθρο 44 παρ. 1 Σ.)
156Η έκδοση παράνομων κανονιστικών πράξεων που «κυρώνονται» αναδρομικά με νόμο
158Η παραπομπή από το Σύνταγμα στον ΚανΒ
158Η νομική φύση του ΚανΒ
158IV. Ο Κανονισμός της Βουλής
159Οι σχέσεις ΚανΒ και νόμου
160Κανονισμός και υπηρεσιακός οργανισμός της Βουλής
160Ψήφιση, τροποποίηση και διάρκεια της ισχύος του ΚανΒ
161V. Το διεθνές δίκαιο
161Εσωτερική και διεθνής έννομη τάξη
161Διεθνείς συμβάσεις και γενικώς παραδεδεγμένοι κανόνες διεθνούς δικαίου
162Δυαδική και μονιστική θεωρία
163Η επιλογή του Συντάγματος: το άρθρο 28 παρ. 1.
167Η σχέση μεταξύ κανόνων του διεθνούς δικαίου, κανόνων του ενωσιακού δικαίου και εθνικού Συντάγματος
168Η ρήτρα της αμοιβαιότητας στο άρθρο 28 παρ. 1 και 3 Σ
169VI. Το ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο. Η έννομη τάξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το ελληνικό Σύνταγμα
169Η ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Τα συνταγματικά θεμέλια της ένταξης: άρθρο 28 παρ. 2 και 3 Σ.
175Το άρθρο 28 παρ. 2 και 3 Σ. δεν θεσπίζει παράλληλη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος
177Το πρωτογενές και το παράγωγο ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο
182Η ενωσιακή έννομη τάξη – Το πρόβλημα των σχέσεων εθνικού και ενωσιακού δικαίου
189Η ΣτΕ (Ολ.) 3760/2006 για τη σχέση εθνικού Συντάγματος και ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου
190Η ΣτΕ (Ολ.) 3470/2011 για τη σχέση εθνικού Συντάγματος και ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου
192Ο ενιαίος ευρωπαϊκός συνταγματικός χώρος
192Η εθνική συνταγματική ταυτότητα και ο έλεγχος ultra vires
195Το διάχυτο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα
196Η παλινδρόμηση του Ευρωπαϊκού Συντάγματος
199Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄
Ο ΕΛΕΓΧΟΣ
ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΝΟΜΩΝ
209Ι. Η νομική υπεροχή του Συντάγματος και ο έλεγχος της συνταγματικότητας: έννοια και βασικές διακρίσεις
209Η νομική υπεροχή και η άμεση εφαρμογή του Συντάγματος
210Το κράτος δικαίου και η έννοια της συνταγματικότητας
210Τυπική και ουσιαστική συνταγματικότητα των νόμων
214Προληπτικός και κατασταλτικός έλεγχος της συνταγματικότητας
217Η θεμελίωση του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων
220Τα βασικά συστήματα δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας των νόμων
Η διοίκηση και ειδικότερα οι ανεξάρτητες αρχές έχουν αρμοδιότητα άσκησης ελέγχου της συνταγματικότητας
222των νόμων ;
223ΙΙ. Τα βασικά χαρακτηριστικά του ελληνικού συστήματος: έλεγχος διάχυτος, παρεμπίπτων και συγκεκριμένος
Το κανονιστικό περιεχόμενο
223του άρθρου 93 παρ. 4 Σ
224Οι δικονομικές προσβάσεις
226Μηχανισμοί «συγκέντρωσης» του ελέγχου – Η πλήρης εικόνα του ελληνικού συστήματος
230Τρόποι επαφής του Έλληνα δικαστή με το Σύνταγμα
231Η έκταση του ελέγχου: μόνον η ουσιαστική αντισυνταγματικότητα
233III. Τα όρια του δικαστικού ελέγχου – σκιαγράφηση
233Η θεωρητική θεμελίωση
234Το τεκμήριο της συνταγματικότητας των νόμων
236Τα δικονομικά όρια
237Ο «δικαστικός αυτοπεριορισμός» και ο «δικαστικός ακτιβισμός»
239Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία
240Η σύμφωνη με το ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο και την ΕΣΔΑ ερμηνεία του Συντάγματος
241Η παράλληλη άσκηση δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας του νόμου και της συμβατότητάς του προς το δίκαιο της ΕΕ και την ΕΣΔΑ
242Από την αναθεώρηση του 2001 στις ατελέσφορες αναθεωρητικές πρωτοβουλίες του 2006
242IV. Η συζήτηση για το μέλλον της συνταγματικής δικαιοσύνης στην Ελλάδα
243Ποιοι παράγοντες θέτουν το ζήτημα της οργάνωσης της συνταγματικής δικαιοσύνης στην Ελλάδα
244Η συζήτηση μεταξύ των υποστηρικτών του διάχυτου συστήματος και των υποστηρικτών της ανάγκης ίδρυσης Συνταγματικού Δικαστηρίου
246Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ
ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
255Ι. Η ερμηνεία του Συντάγματος ως ιδιαίτερο πρόβλημα στο πλαίσιο της ερμηνείας του δικαίου
255Οι παραδοσιακές μέθοδοι ερμηνείας: όρος αναγκαίος αλλά όχι επαρκής
260«Επιστημονική» και «επίσημη» ερμηνεία – «αφηρημένη» και «συγκεκριμένη» ερμηνεία
261Το Σύνταγμα ως κείμενο
261Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Συντάγματος ως αντικειμένου ερμηνείας
264Νομική δογματική και επιστημολογική ειλικρίνεια κατά την ερμηνεία του Συντάγματος
264ΙΙ. Η ύπαρξη μιας θεωρίας για το Σύνταγμα ως αναγκαία προϋπόθεση της ερμηνείας
266Η ανύπαρκτη διάκριση μεταξύ «νομικής» και «πολιτικής» ερμηνείας του Συντάγματος – Η διάκριση μεταξύ «δικαστικής» και «κοινοβουλευτικής» ερμηνείας
269Κανόνες ερμηνείας του Συντάγματος συναγόμενοι από τη νομική του φύση και το ρυθμιστικό του αντικείμενο
275Από τις μεθοδολογικές στις δικονομικές εγγυήσεις
276Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ
ΤΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ – ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
ΤΟ ΚΡΑΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ: ΜΕΡΙΚΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ –
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
283Ι. Το κράτος: ένα σχετικά πρόσφατο ιστορικό φαινόμενο
283Το κρατικό φαινόμενο
285Η θεωρία της νομικής προσωπικότητας του κράτους
288Οι κλασικές κριτικές κατά της θεωρίας της νομικής προσωπικότητας του κράτους
289Οι σύγχρονες βάσεις της θεωρίας του κράτους· μερικοί υπαινιγμοί
293II. Τα στοιχεία του κράτους
293Ο λαός
297Η χώρα
299Η εξουσία
304Ενιαίο κράτος, ομοσπονδιακό κράτος και ομοσπονδία κρατών
305III. Η τυπολογία του κρατικού φαινομένου – Το πολίτευμα
305Τύπος κράτους – μορφή κράτους – μορφή κυβέρνησης
307H έννοια του πολιτεύματος (μορφή του πολιτεύματος – πολιτικό σύστημα)
309Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
ΟΙ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΕΣ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
315Ι. Η έννοια και η ερμηνευτική σημασία των οργανωτικών βάσεων του πολιτεύματος
315Η σημασία της τυπολογίας των πολιτευμάτων
315Οργανωτικές βάσεις του πολιτεύματος και γενικές αρχές του Συντάγματος
318Τα βασικά θεσμικά χαρακτηριστικά του αστικού (εθνικού συνταγματικού) κράτους –ιστορικές διεργασίες και θεσμικοί διακανονισμοί
322Ιδεολογικό φορτίο και κανονιστικό περιεχόμενο – οι απαρχές
322ΙΙ. Δημοκρατική αρχή και αντιπροσωπευτικό σύστημα
325Η ιστορική και θεωρητική ταύτιση της δημοκρατικής αρχής και του αντιπροσωπευτικού συστήματος
326Προς μία «μετα-αντιπροσωπευτική» δημοκρατία;
330Οι δύο μεγάλες φάσεις της δημοκρατικής αρχής: εθνική κυριαρχία και λαϊκή κυριαρχία – Ιδεολογικές και θεωρητικές εκδοχές της αντιπροσώπευσης
333Θεσμοί άμεσης δημοκρατίας
336Το δημοψήφισμα κατά το άρθρο 44 παρ. 2 Σ
344Η σχέση του δημοψηφίσματος, όπως προβλέπεται στο άρθρο 44 παρ. 2, με τα άρθρα 110 και 28 Σ.
348Τα τοπικά δημοψηφίσματα κατά τον Δημοτικό και Κοινοτικό Κώδικα
348Η εξαγγελία, η εξειδίκευση και η διασφάλιση της δημοκρατικής αρχής στο Σύνταγμα
353Αρχή της πλειοψηφίας και αρχή της συναίνεσης
354Το δικαίωμα αντίστασης
356Ο αιρετός χαρακτήρας του αρχηγού του κράτους ως στοιχείο της δημοκρατικής αρχής
357III. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών
357Η εξαγγελία της αρχής στο Σύνταγμα
359Η ιστορική
359καταγωγή
359της αρχής
360Το κανονιστικό περιεχόμενο και οι επιμέρους όψεις της αρχής
365Το πρόβλημα των θεσμικών ισορροπιών
367Τα όργανα του κράτους – έννοια και διακρίσεις
370Αρμοδιότητα και λειτουργία
371IV. Η κοινοβουλευτική αρχή
371Κανονιστικό περιεχόμενο, ιστορική καταγωγή και συγκριτικό πλαίσιο
373Η αρχή της δεδηλωμένης
Η κοινοβουλευτική αρχή και η αρχή της δεδηλωμένης
375στο Σύνταγμα
380Η κρίση του κοινοβουλευτισμού και η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας
383V. Η αρχή του κράτους δικαίου
383Ιστορική εξέλιξη, έννοια και κανονιστικό περιεχόμενο της αρχής του κράτους δικαίου
386Οι αρχές της αναλογικότητας, της τριτενέργειας και της ανεμπόδιστης και αποτελεσματικής άσκησης των συνταγματικών δικαιωμάτων ως στοιχεία του κράτους δικαίου
388Η αρχή της διαφάνειας ως παράμετρος της αρχής του κράτους δικαίου
389VI. Η αρχή του κοινωνικού κράτους
389Η ρητή αναφορά στο κοινωνικό κράτος με την αναθεώρηση του
390Από το «οικονομικό» στο «οικολογικό» Σύνταγμα
391Το κοινωνικό κράτος ως κράτος δικαίου
394Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ
ΤΑ ΑΜΕΣΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
ΤΟ ΕΚΛΟΓΙΚΟ ΣΩΜΑ
407Ι. Η συγκρότηση και οι αρμοδιότητες του εκλογικού σώματος
407Τα θετικά και αρνητικά προσόντα του εκλογέα. Το εκλογικό δικαίωμα.
410Η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Ο θεσμός των εκλογικών καταλόγων
410Η ψήφος των εκλογέων που βρίσκονται έξω από την επικράτεια
413Οι αλλαγές που επέφερε η αναθεώρηση του
414Οι αλλαγές που επέφερε η αναθεώρηση του
419Οι ετεροδημότες
420Οι υπόδικοι και κατάδικοι
420Οι αρμοδιότητες του εκλογικού σώματος
422Το κομματικό φαινόμενο
422II. Η πολιτική οργάνωση του εκλογικού σώματος: τα κόμματα
423Το δικαίωμα ίδρυσης κομμάτων και συμμετοχής σε αυτά κατά το άρθρο 29 παρ. 1 Σ.
428Οι περιορισμοί της παραγράφου 3 του άρθρου 29 Σ
429Τα οικονομικά των κομμάτων και των υποψήφιων βουλευτών
431Οι εκλογικές δαπάνες. Το ειδικό ελεγκτικό όργανο (άρθρο 29 παρ. 2 εδ. γ΄ και δ΄)
433Η ισότητα των κομμάτων. Η πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης
434Οι εργασίες της Βουλής και η προεκλογική τηλεοπτική περίοδος (άρθρο 15 παρ. 2 εδ. δ΄)
435III. Αρχές που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία
435Η νομική φύση των αρχών που διέπουν την ψήφο και την ψηφοφορία
436Η αρχή της καθολικής ψηφοφορίας
437Η αρχή της άμεσης ψηφοφορίας
439Η αρχή της μυστικής ψηφοφορίας
440Η αρχή της υποχρεωτικής ψηφοφορίας – Το ζήτημα της «λευκής ψήφου»
445Η αρχή της ταυτόχρονης διεξαγωγής της ψηφοφορίας
446Η αρχή της ισότητας της ψήφου
446Ο εκλογικός νόμος
446IV. Το εκλογικό σύστημα και οι εκλογικές περιφέρειες
449Το εκλογικό σύστημα: έννοια και βασικό περιεχόμενο
449Οι εκλογικές περιφέρειες – Οι βουλευτές επικρατείας
453Η τυπολογία των εκλογικών συστημάτων – σκιαγράφηση
455Η ισότητα της ψήφου και ο καθορισμός του εκλογικού συστήματος και των εκλογικών περιφερειών
467Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Η ΒΟΥΛΗ
475Ι. Η θέση της Βουλής στο πολίτευμα
475Η «μονήρης» Βουλή στο πλαίσιο του αντιπροσωπευτικού και κοινοβουλευτικού συστήματος. Μονοκαμεραλισμός και δικαμεραλισμός.
476Οι βουλευτές
477II. Το παθητικό εκλογικό δικαίωμα
477Τα θετικά προσόντα της εκλογιμότητας
478Τα κωλύματα του άρθρου 56 Σ
482Τα κοινοβουλευτικά ασυμβίβαστα του άρθρου 57 Σ
487III. Η νομική θέση του βουλευτή
487Ελεύθερη εντολή και κομματική πειθαρχία
488Η βουλευτική ασυλία: το ανεύθυνο και το ακαταδίωκτο του βουλευτή.
495IV. Οργάνωση και λειτουργία της Βουλής
495Η βουλευτική περίοδος και οι σύνοδοι της Βουλής
498Οι σχηματισμοί (ολομέλεια, επιτροπές, τμήμα διακοπής) και το Προεδρείο της Βουλής
504Η δημοσιότητα των συνεδριάσεων της Βουλής
506Η λήψη των αποφάσεων της Βουλής
506Η θέση των κομμάτων μέσα στη Βουλή
508Οι αρμοδιότητες της Βουλής
511Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄
Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ
515Ι. Η θέση της Κυβέρνησης στο πολίτευμα
517II. Η διαμόρφωση του θεσμού του Υπουργικού Συμβουλίου και του Πρωθυπουργού
517Βασικά συστήματα οργάνωσης της Κυβέρνησης
520Η επιλογή του Συντάγματος
521Η ιδιαίτερη θέση του Πρωθυπουργού
523Υπουργοί και Υφυπουργοί
528Η συλλογική λειτουργία της Κυβέρνησης
530Ευθύνη συλλογική και ατομική
530Η πολιτική ευθύνη
530IΙΙ. Η ευθύνη των Υπουργών
531Η ποινική ευθύνη
531Το γενικό πλαίσιο της αναθεωρητικής παρέμβασης του
534Το πεδίο εφαρμογής του άρθρου
535Η τύχη των συμμετόχων
536Παραγραφή και κατά χρόνο αρμοδιότητα της Βουλής
536Η διασφάλιση της αποκλειστικής αρμοδιότητας της Βουλής
537Οι επιμέρους φάσεις της κοινοβουλευτικής διαδικασίας
538Η συγκρότηση του Ειδικού Δικαστηρίου
539Η εισαγγελική έδρα
539Η έκδοση βουλεύματος
539Η διερεύνηση εκκρεμούς κατηγορίας
540Η αστική ευθύνη των Υπουργών
542Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄
Ο ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ
545Ι. Ο θεσμός του αρχηγού του κράτους
545Η καταγωγή του θεσμού
546Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ως «ρυθμιστής του πολιτεύματος»
547ΙΙ. Η εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας
547Η διαδικασία του άρθρου 32 Σ
553Τα προσόντα της εκλογιμότητας
555III. Η νομική κατάσταση του Προέδρου της Δημοκρατίας
555Τα ασυμβίβαστα του άρθρου 30 παρ. 2 Σ
555Η ευθύνη του Προέδρου της Δημοκρατίας
558Η χορηγία του Προέδρου της Δημοκρατίας
558IV. Η αναπλήρωση του Προέδρου της Δημοκρατίας
564Το τεκμήριο αρμοδιότητας του άρθρου 50 Σ
564V. Οι αρμοδιότητες του Προέδρου της Δημοκρατίας
565Ο κανόνας της προσυπογραφής
567Οι συμβολικές αρμοδιότητες του ΠτΔ
568Οι ρυθμιστικές αρμοδιότητες του ΠτΔ
570Οι νομοθετικές αρμοδιότητες του ΠτΔ
570Οι εκτελεστικές αρμοδιότητες του ΠτΔ
572Οι δικαστικές αρμοδιότητες του ΠτΔ
574Οι αρμοδιότητες οι σχετικές με την κήρυξη της χώρας σε κατάσταση πολιορκίας
577Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ε΄
ΟΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ ΑΡΧΕΣ
581I. Το πρόβλημα της θεσμικής φύσης των ανεξάρτητων αρχών
581Ένα σχετικά πρόσφατο φαινόμενο – Οι λόγοι δημιουργίας ανεξάρτητων αρχών
582Η τυπολογία των ανεξάρτητων αρχών
585ΙΙ. Οι εγγυήσεις του άρθρου 101Α
585Οι πέντε συνταγματικά προβλεπόμενες ανεξάρτητες αρχές
585Μία θεσμική καινοτομία
586Οι επιμέρους ρυθμίσεις του άρθρου 101Α
587Η σχέση των ανεξάρτητων αρχών με τη Βουλή (άρθρο 101Α παρ. 3)
588Η συζήτηση ως προς τον θεσμικό ρόλο των ανεξάρτητων αρχών
588ΙΙΙ. Οι ανεξάρτητες αρχές είναι «θεσμικά αντίβαρα»;
589Το παράδειγμα των πέντε συνταγματικά προβλεπόμενων αρχών
590Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΤΕΤΑΡΤΟ ΜΕΡΟΣ
Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ
ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄
Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΥΣΗ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ
595Ι. Τα γενικά χαρακτηριστικά του θεσμού
595Ο κοινοβουλευτικός χαρακτήρας του πολιτεύματος και η αρχική επιλογή του Σ. 1975
597Η βασική επιλογή της αναθεώρησης του
598Κανόνες διορισμού του Πρωθυπουργού και όχι κατά κυριολεξία της Κυβέρνησης
599II. Η πλειοψηφική εκδοχή – Η αρχή της δεδηλωμένης
599Η εκδοχή της μονοκομματικής (αυτοδύναμης) πλειοψηφίας
599Εξομοίωση αυτοτελών κομμάτων και συνασπισμών ή συνεργασιών κομμάτων
601III. Η μειοψηφική εκδοχή – Οι διερευνητικές εντολές
601Περιεχόμενο, φορείς, σειρά, διάρκεια και έκβαση των διερευνητικών εντολών
604Η τελευταία προσπάθεια
606Η εκλογική Κυβέρνηση και η διάλυση της Βουλής
609IV. Η απαλλαγή της Κυβέρνησης από τα καθήκοντά της
609Η παραίτηση της Κυβέρνησης
610Η απώλεια της εμπιστοσύνης της Βουλής
610Οι συνέπειες της απαλλαγής της Κυβέρνησης από τα καθήκοντά της
612Ποια πρόσωπα μπορεί να είναι αποδέκτες οριστικής ή διερευνητικής εντολής σχηματισμού Κυβέρνησης
612V. Το πρόσωπο του Πρωθυπουργού
614Η ατομική παραίτηση, ο θάνατος και η αδυναμία εκτέλεσης των καθηκόντων του Πρωθυπουργού
616Βιβλιογραφικές ενδείξεις
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄
Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΒΟΥΛΗΣ
619Ι. Η διάλυση της Βουλής ως πεδίο θεωρητικής έντασης
619Η συζήτηση της περιόδου
620Οι βασικές θεωρητικές τάσεις
621Η τυπολογία των λόγων διάλυσης της Βουλής: «κυβερνητική» και «προεδρική» διάλυση
624Τα γενικά χαρακτηριστικά
624ΙΙ. Η βασική επιλογή της αναθεώρησης του 1986: αυστηρότερη τυποποίηση του θεσμού της διάλυσης της Βουλής
625Η διάλυση κατά το άρθρο 41 παρ. 1 Σ. – μία μορφή «προεδρικής διάλυσης»
627Η διάλυση της Βουλής με πρωτοβουλία της Κυβέρνησης (άρθρα 41 παρ. 2 και 38 παρ. 1 Σ.)
630Η Κυβέρνηση διεξαγωγής των εκλογών
632III. Ο ρόλος των πολιτικών κομμάτων και η αναζήτηση της «ρυθμιστικής συναίνεσης»
635Βιβλιογραφικές ενδείξεις
637Ευρετήριο