Δ. Τραυλός-Τζανετάτος, Το εργατικό δίκαιο στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, 2019
Η διεισδυτικότερη και εντυπωσιακότερη παρέμβαση των ανατρεπτικών τεχνολογιών στον κόσμο της εργασίας και το εργατικό δίκαιο έγκειται αναμφισβήτητα στην επαναστατική μεταβολή της σχέσης ανθρώπου και μηχανής, με συνέπεια τον, μερικό ή ολικό, εκτοπισμό της ζωντανής εργασίας από την παραγωγική εργασία και την υποκατάστασή της από ρομπότ ή κάποιο συναφές, προικισμένο με τεχνητή νοημοσύνη, σύστημα αυτοματοποίησης. Αυτή τη δυναμική, που ανατρέπει τη σχέση μεταβλητού και πάγιου κεφαλαίου και συνακόλουθα τον συσχετισμό δυνάμεων κεφαλαίου – εργασίας σε βάρος του πρώτου, αντικαθρεπτίζει πιστά ο εστιασμός του πολιτικού και επιστημονικού ενδιαφέροντος στα πρωτόγνωρα ζητήματα που συνδέονται με την δημιουργική σύζευξη ψηφιοποίησης, τεχνητής νοημοσύνης και ρομποτικής. Πολλώ μάλλον, καθώς η νομική αντιμετώπιση πολλών από αυτά, ιδίως των συνδεομένων με τη ρομποτική και την τεχνητή νοημοσύνη, πλέει διεθνώς σε αχαρτογράφητα νερά.
Στη δύσβατη και βασικά ανεξερεύνητη, ευρισκόμενη στην αιχμή της επικαιρότητας, νομική, και όχι μόνο, προβληματική είναι αφιερωμένο το νέο βιβλίο του ομότιμου καθηγητή του Εργατικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΕΚΠΑ Δημήτρη Τραυλού – Τζανετάτου. Φλέγοντα ζητήματα, όπως η διαρκής εργασιακή διαθεσιμότητα, το Crowdworking, το Burn – out, η, τείνουσα στον ψηφιακό ολοκληρωτισμό, επιτήρηση των εργαζομένων, η ασφάλεια και η προστασία των εργαζομένων έναντι κινδύνων συνδεομένων με την εφαρμογή ρομποτικών συστημάτων στην εργασιακή διαδικασία, η ευθύνη του εργοδότη ή και τρίτων σε περίπτωση πρόκλησης ζημιών και ατυχημάτων από τυχόν δυσλειτουργία των συστημάτων αυτών, η παρέμβαση των αλγορίθμων και της αυτοματοποίησης στις προσλήψεις, τις απολύσεις και την άσκηση του διευθυντικού δικαιώματος, αλλά και η δικαιοπολιτική αντιμετώπιση του κρίσιμου προβλήματος της τεχνολογικής ανεργίας, βρίσκονται, μεταξύ άλλων, στο επίκεντρο του παρόντος βιβλίου.
Πέραν, ωστόσο, των νομικών, ερμηνευτικών και δικαιοπολιτικών σκέψεων, που αναπτύσσονται στο παρόν βιβλίο, ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εμφανίζει το τελευταίο κεφάλαιο στο οποίο επιχειρείται μια ευρύτερη κοινωνιολογική και οικονομικοπολιτική προσέγγιση της προβληματικής του κρίσιμου και ιδιαιτέρως επίκαιρου ζητήματος το μέλλοντος της εργασίας και του καπιταλισμού, ενόψει της εκρηκτικής εξέλιξης των νέων τεχνολογιών. Στο πλαίσιο αυτό επιχειρείται μια συνοπτική κριτική παράθεση των βασικών θεωριών των Rifkin, Reich, Gorz, Hardt – Negri και Mason, αλλά και του νέου φιλοσοφικοπολιτικού ρεύματος του Akzelerationismus.
Πληροφορίες έκδοσης
Πίνακας περιεχομένων +-
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
Α. Οι εργασιακές σχέσεις από την τρίτη στην τέταρτη βιομηχανική επανάσταση
Ι. Προδιάθεση
1. Μισθωτή εργασία και καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής
2. Το φορντικό-τεϋλορικό παραγωγικό υπόδειγμα
ΙΙ. Η κρίση του φορντισμού, η επανάσταση της πληροφορικής και η μεταφορντική καπιταλιστική ανασυγκρότηση
1. Η κρίση του φορντισμού
2. Η επανάσταση της πληροφορικής και η μεταφορντική καπιταλιστική ανασυγκρότηση
3. Το «νέο» απορρυθμισμένο εργατικό δίκαιο
α. Η χωροχρονική αποσταθεροποίηση της εργασίας. Το φαινόμενο της τηλεργασίας
β. Εργασιακό στρες και πληροφορική
γ. Η μικροηλεκτρονική επιτήρηση των εργαζομένων στον χώρο εργασίας
ΙΙΙ. Η εργασία στον αστερισμό της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης
1. Θέση του ζητήματος
2. Ψηφιοποίηση και σχέσεις εργασίας
α. «Κινητή εργασία» και αποοριοθέτηση της εργασίας
β. Το σύνδρομο Burn-out
γ. Η «ολοκληρωτική επιτήρηση» του εργαζόμενου
3. Ρομποτική τεχνολογία, τεχνητή νοημοσύνη, παραγωγική διαδικασία και εργασία
α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
β. Ρομποτική και σχέσεις εργασίας
4. Ο καθοριστικός ρόλος της τεχνητής νοημοσύνης
5. Ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη και εργασιακές σχέσεις
IV. Η δυναμική της τεχνολογικής ανεργίας στη διεθνή αγορά εργασίας
V. Ζώνες εργασιακής και επαγγελματικής επικινδυνότητας
VI. Η Ελλάδα στην εποχή των νέων τεχνολογιών
1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
2. Η εφαρμογή της ρομποτικής στην ελληνική βιομηχανία
3. Η συζήτηση για τις νέες τεχνολογίες στον τομέα των σχέσεων εργασίας
VII. Ψηφιοποίηση, ρομποτική και πολιτική δικαίου
1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
2. Ψηφιοποίηση και εργατικό δίκαιο
α. Η χωροχρονική αποοριοθέτηση της εργασίας. Η διαρκής διαθεσιμότητα για εργασία
β. Η πλατφόρμα Crowdworking
3. Ρομποτική, τεχνητή νοημοσύνη και εργατικό δίκαιο
α. Εισαγωγικά
β. Ζητήματα ασφάλειας και προστασίας των εργαζομένων
γ. Ζητήματα αστικής ευθύνης
δ. Ζητήματα προσλήψεων, απολύσεων και άσκησης του διευθυντικού δικαιώματος
VIII. Τεχνολογική ανεργία και πολιτική δικαίου
ΙΧ. Συμπερασματικές παρατηρήσεις
Β. Ψηφιακή επανάσταση και εργασία. Η πλατφόρμα Crowdworking
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
II. Η περίπτωση του Crowdworking ειδικότερα
III. Η ρευστοποίηση της έννοιας του μισθωτού
IV. Εργατικοδιεθνολογικά ζητήματα
V. Αντί επιμέτρου
Γ. Εργατικό δίκαιο: από την κρίση στη μετάλλαξη.
Προβολή ενός δυστοπικού μέλλοντος;
I. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
II. Η κρίση του φορντισμού και η μεταφορντική τεχνολογική ανασυγκρότηση.
III. Από την flexicurity στην flexiprecarity - Η μετάλλαξη του εργατικού δικαίου
1. Η αποσταθεροποίηση της έννοιας της εκμετάλλευσης
2. Η ρευστοποίηση της έννοιας του μισθωτού
3. Η ρευστοποίηση της έννοιας του εργοδότη
4. Η κανονιστικότητα των συλλογικών συμβάσεων και η αρχή της εύνοιας στον αστερισμό της κρίσης
α. Προδιάθεση
β. Η αμφισβήτηση του πρωταρχικού κανονιστικού χαρακτήρα των συλλογικών συμβάσεων
γ. Η αποσταθεροποίηση της έννοιας της αρχής της εύνοιας
αα. Θέση του ζητήματος
ββ. Η επιχείρηση ερμηνευτικού εννοιολογικού αναπροσδιορισμού
ΙV. Η μετάλλαξη του ελληνικού εργατικού δικαίου - Το παράδειγμα της συλλογικής αυτονομίας
V. Αντί επιμέτρου
Δ. Εργασία, ψηφιακός καπιταλισμός και μετακαπιταλιστικές τεχνοουτοπίες
Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις
ΙΙ. Βασικές θεωρητικές εκφάνσεις του τεχνολογικού ντετερμινισμού - Κριτική επισκόπηση
1. Η θεωρία του Jeremy Rifkin
2. Οι απόψεις του Robert Reich
3. Οι θέσεις του André Gorz
4. Η θεωρία των Michael Hardt και Antonio Negri
5. Οι απόψεις του Paul Mason
6. Akzelerationismus: ένα νέο πολιτικοφιλοσοφικό ρεύμα
7. Η παραγνώριση του ρόλου του κράτους από τους τεχνοουτοπιστές
III. Ο ψηφιακός καπιταλισμός, οι αντιφάσεις και τα όριά του
IV. Συμπερασματικές παρατηρήσεις