Α. Χουλιάρας, Η ανάδυση του διεθνούς ποινικού συστήματος, 2013

Ευχαριστίες

Περιεχόμενα

Κυριότερες συντομογραφίες

Προλογικό σημείωμα Β. ΚΑΡΥΔΗ

Προλογικό σημείωμα Χ. ΠΑΠΑΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥΣ

Εισαγωγή

Κεφάλαιο πρώτο: Η εγκληματολογική προβληματική του αναδυόμενου διεθνούς ποινικού συστήματος: Ανθρώπινα δικαιώματα, κριτική εγκληματολογία και κρατική εγκληματικότητα

Ι. Κατοχύρωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε διεθνές επίπεδο

1. Θετικοποίηση, εξειδίκευση και προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε οικουμενικό και περιφερειακό επίπεδο

2. Ανάδυση της «διεθνούς δημόσιας τάξης»: κανόνες jus cogens, υποχρεώσεις erga omnes, διεθνή εγκλήματα και θύματα κατάχρησης εξουσίας

II. Εξελίξεις στην Εγκληματολογία: από την ιδεολογία της κοινωνικής άμυνας στο ιδανικό της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

1. Ανάδυση και βασικοί προσανατολισμοί της Εγκληματολογίας

2. Η κριτική κατεύθυνση στην Εγκληματολογία: επιστημολογικές προϋποθέσεις και κανονιστικό πρόταγμα

3. Προς μια ριζοσπαστική έννοια του εγκλήματος

ΙΙΙ. Παρεκκλίνουσες ελίτ, εγκληματικότητα των ισχυρών και εγκλήματα ισχύος: η περίπτωση του κρατικού εγκλήματος (state crime)

1. Η θεωρία του κρατικού εγκλήματος: ανάπτυξη και εννοιολογική οριοθέτηση

2. Τα βασικά στοιχεία της θεωρίας του κρατικού εγκλήματος

Α. Η πολιτική παράμετρος: η «λογική του κράτους» (la raison d’État)

Β. Η οργανωσιακή παράμετρος: η θεωρία της «οργανωσιακής παρέκκλισης» ή του «οργανωσιακού εγκλήματος»

Γ. Η ατομική παράμετρος: συλλογική βία και εγκλήματα υποταγής

3. Μοντέλα ελέγχου του κρατικού εγκλήματος: χρήση του ποινικού μοντέλου σε διεθνές επίπεδο;

Kεφάλαιο δεύτερο: Πρώτες Προσεγγίσεις: Ο ρόλος του δικαίου στην εξασφάλιση και στην προαγωγή της διεθνούς ειρήνης και της συλλογικής ασφάλειας

I. Το γενικό πλαίσιο

II. Το βασικό διακύβευμα: η διεθνής εγκληματικότητα και η ανάγκη ανάπτυξης μιας διεθνούς αντεγκληματικής πολιτικής – ο ειρηνευτικός ρόλος του διεθνούς ποινικού δικαίου

ΙΙΙ. Εγκαθίδρυση μιας διεθνούς ποινικής δικαιοδοσίας: ιδέες, προτάσεις, απόπειρες

1. Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος

Α. Η Διάσκεψη Ειρήνης του Παρισιού (1919)

Β. Προτάσεις στο πλαίσιο λειτουργίας της Κοινωνίας των Εθνών

α. Η Συμβουλευτική Επιτροπή Νομικών (1920)

β. Οι Προτάσεις διαφόρων Διεθνών Ενώσεων

i. Η Ένωση Διεθνούς Δικαίου (International Law Association)

ii. Η Διακοινοβουλευτική Ένωση (The Inter-Parliamentary Union)

iii. Διεθνής Εταιρεία Ποινικού Δικαίου (Association internationale de Droit pénal)

γ. Η Σύμβαση για την Πρόληψη και την Καταστολή της Τρομοκρατίας (Convention for the Prevention and Punishment of Terrorism, 1937)

2. Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος

Α. Διεθνή Στρατιωτικά Δικαστήρια για τη Νυρεμβέργη και την Άπω Ανατολή

α. Ατομική Ποινική Ευθύνη

β. Ποινική Ευθύνη Ομάδων και Οργανώσεων

Β. Προτάσεις και απόπειρες στο πλαίσιο λειτουργίας του ΟΗΕ

α. Η Επιτροπή για την Εξελικτική Ανάπτυξη και Κωδικοποίηση του Διεθνούς Δικαίου, 1947 (Committee on the Progressive Development and Codification of International Law)

β. Σύμβαση για την Πρόληψη και την Καταστολή του Εγκλήματος της Γενοκτονίας, 1948 (Convention on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide)

γ. Ειδική Επιτροπή του ΟΗΕ για μια Διεθνή Ποινική Δικαιοδοσία, 1951 και 1954 (Special Committee on International Criminal Jurisdiction)

δ. Προτάσεις Διεθνών Ενώσεων

i. Επιτροπή για το Κοινό Διεθνές Δίκαιο 1948 (Commission du Droit Commun International)

ii. Ινστιτούτο Διεθνούς Δικαίου, 1948 και 1952 (Institut de Droit International)

ε. Διεθνής Σύμβαση για την Καταστολή και την Τιμωρία του Εγκλήματος του Απαρτχάιντ, 1973 (International Convention on the Suppression and Punishment of the Crime of Apartheid)

3. Η θέση της θεωρίας αναφορικά με τα πρόσωπα επί των οποίων θα έπρεπε να έχει αρμοδιότητα μια διεθνής ποινική δικαιοδοσία

ΙV. Εξελίξεις μετά το

1. Ίδρυση Μόνιμου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

2. Σύσταση Διεθνών Ποινικών Δικαστηρίων για την πρώην Γιουγκοσλαβία και τη Ρουάντα

V. Επιμέρους Συμπέρασμα

Κεφάλαιο τρίτο: Τα δογματικά θεμέλια της διαδικασίας εγκληματοποίησης σε διεθνές επίπεδο: γενική προβληματική και βασικά στοιχεία του διεθνούς εγκλήματος

Ι. Γενική Προβληματική

ΙI. Μεθοδολογικά ζητήματα εντοπισμού των διεθνών εγκλημάτων

ΙΙI. Συστηματοποίηση των διεθνών εγκλημάτων

1. Θεωρητικές προσεγγίσεις

2. Η προσπάθεια κωδικοποίησης των διεθνών εγκλημάτων στο πλαίσιο του ΟΗΕ: Κώδικας Εγκλημάτων κατά της Ειρήνης και Ασφάλειας της Ανθρωπότητας

Α. Πρώτη Περίοδος:

Β. Δεύτερη Περίοδος:

3. Κωδικοποίηση διεθνών εγκλημάτων στο πλαίσιο της δημιουργίας μιας διεθνούς ποινικής δικαιοδοσίας για την άμεση εφαρμογή διεθνούς ποινικού δικαίου: το Καταστατικό του μόνιμου Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

ΙV. Βασικά στοιχεία των αρχετυπικών διεθνών εγκλημάτων στο δικαιικό σύστημα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

1. Ποιοτικά χαρακτηριστικά των αρχετυπικών διεθνών εγκλημάτων

2. Τα δομικά στοιχεία των αρχετυπικών διεθνών εγκλημάτων

3. Γενικές προϋποθέσεις ή στοιχεία-πλαίσιο των αρχετυπικών διεθνών εγκλημάτων

Α. Γενοκτονία

Β. Εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας

Γ. Εγκλήματα πολέμου

4. Αρχή συμπληρωματικότητας και προϋποθέσεις παραδεκτού

V. Επιμέρους Συμπέρασμα: τα ειδοποιά χαρακτηριστικά του αρχετυπικού διεθνούς εγκλήματος de lege lata

Κεφάλαιο τέταρτο: Το ζήτημα της ευθύνης

Ι. Γενική Προβληματική

ΙΙ. Η κρατική ευθύνη

1. Τρεις βασικές θεωρίες για την κρατική ευθύνη

Α. Anzilotti: η κρατική ευθύνη ως υποχρεωτική έννομη σχέση

Β. Kelsen: η καταναγκαστική διάσταση της κρατικής ευθύνης

Γ. Ago: η επανορθωτική και τιμωρητική λειτουργία της κρατικής ευθύνης

2. Η αντιμετώπιση του ζητήματος στο πλαίσιο του κωδικοποιητικού έργου της ΕΔΔ για την κρατική ευθύνη

Α. Ο διαχωρισμός των διεθνών αδικοπραξιών ως πρώτο βήμα για την καθιέρωση ενός ειδικού καθεστώτος ευθύνης για τα διεθνή εγκλήματα

Β. Οι συνέπειες τέλεσης ενός διεθνούς εγκλήματος και ο τρόπος εφαρμογή τους

Γ. Απαλοιφή της έννοιας του διεθνούς εγκλήματος από το τελικό κείμενο του Σχεδίου Άρθρων – Συνέπειες για την κρατική ευθύνη

3. Η αντιμετώπιση του ζητήματος από τη θεωρία

Α. Απόψεις που τάσσονται αρνητικά απέναντι στη ρύθμιση και γενικότερα στην ιδέα της ποινικοποίησης της κρατικής ευθύνης

Β. Απόψεις που τάσσονται θετικά απέναντι στη ρύθμιση και γενικότερα στην ιδέα της ποινικοποίησης της κρατικής ευθύνης

Γ. Η τρίτη τάση: θεσμοθέτηση ενός διαφορετικού καθεστώτος ευθύνης που δεν ισοδυναμεί με κρατική ποινική ευθύνη

4. Είναι δυνατή de lege ferenda η ποινικοποίηση της ευθύνης των κρατών για τη διάπραξη αρχετυπικών διεθνών εγκλημάτων;

Α. Η πολιτική ένσταση: η αρχή της κρατικής κυριαρχίας

Β. Η επιστημολογική ένσταση: το απρόσφορο του ποινικού μοντέλου για τη δόμηση ενός συστήματος κρατικής λογοδοσίας

5. Επιμέρους Συμπέρασμα

ΙΙΙ. Η ατομική ποινική ευθύνη

1. Νυρεμβέργη: εγκαινιάζοντας τη στρατηγική των διεθνών ποινικών δικών

Α. Η διαμόρφωση του αμερικανικού σχεδίου της συνωμοσίας/εγκληματικών οργανώσεων.

Β. Το έγκλημα και η θεωρία της συνωμοσίας σύμφωνα με το αγγλοαμερικανικό δίκαιο

Γ. Οι προβλέψεις του Καταστατικού του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου της Νυρεμβέργης

α. Δικαιοδοσία ratione materiae

β. Δικαιοδοσία ratione personae

Δ. Το Κατηγορητήριο

α. Το κοινό σχέδιο ή η συνωμοσία

β. Οι εγκληματικές οργανώσεις

Ε. Η Απόφαση του Δικαστηρίου

α. Η θεωρία της συνωμοσίας

β. Εγκληματικές Οργανώσεις ή Ομάδες

ΣΤ. Δίκες μελών των εγκληματικών οργανώσεων ή ομάδων

2. Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο για την Άπω Ανατολή (Τόκυο): επιβεβαίωση της Νυρεμβέργης

Α. Οι προβλέψεις του Καταστατικού του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου για την Άπω Ανατολή

Β. Το Κατηγορητήριο

Γ. Η Απόφαση του Δικαστηρίου

3. Ad hoc διεθνή ποινικά δικαστήρια: από τη «συνωμοσία» και τις «εγκληματικές οργανώσεις» στη θεωρία της «κοινής εγκληματικής επιχείρησης ή του κοινού εγκληματικού σκοπού»

Α. Εκκόλαψη της θεωρίας

Β. Επιβεβαίωση, χρήση και εξέλιξη της θεωρίας

α. Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία

i. Νομολογιακή επιβεβαίωση

ii. Εισαγγελική χρήση

iii. Εφαρμογή και εξέλιξη

β. Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα

i. Νομολογιακή αναγνώριση και ειδική εφαρμογή

ii. Εισαγγελική χρήση

Γ. Η θέση της θεωρίας στο σύστημα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

Δ. Κριτική αποτίμηση

4. Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο: η θεωρία του «ελέγχου επί του εγκλήματος» (control over the crime) ως βάση για τον προσδιορισμό των δομικών στοιχείων της συναυτουργίας και της έμμεσης αυτουργίας – ενίσχυση της αντικειμενικής θεμελίωσης του αξιόποινου;

5. Επιμέρους Συμπέρασμα

Απολογισμός

Βιβλιογραφία - Πρωτογενείς πηγές

Ι. Βιβλιογραφία

ΙΙ. Πρωτογενείς πηγές