Μ. Τσερτσίδης, Το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων του κατηγορουμένου, 2022

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Πρόλογος συγγραφέα

Συντομογραφίες

Α. Εννοιολογική οριοθέτηση – Δικαιοθεωρητική θεμελίωση - Συστηματική Ένταξη

Ι. Ορολογικές Επισημάνσεις

α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

β. Διάκριση από συγγενείς έννοιες

γ. Εννοιολογική οριοθέτηση του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων

i. Η αξίωση εκφοράς αιτιολογημένης δικαστικής κρίσης ως επίκεντρο ενασχόλησης με το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων

ii. Το ερώτημα της δυνατότητας θεμελίωσης ενός γνήσιου δικαιώματος στην έγερση απόδειξης – Το παράδειγμα της παρ. 244 StPO

iii. Διάκριση του lato sensu δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων σε δικαίωμα στην αίτηση διεξαγωγής αποδείξεων και δικαίωμα στη διεξαγωγή αποδείξεων

ΙΙ. Συστηματική υποδοχή υπό το πρίσμα των σκοπών της ποινικής δίκης

α. Εισαγωγικές Επισημάνσεις

β. Η στοχοθεσία της ποινικής δίκης

i. Η πραγμάτωση του ουσιαστικού ποινικού δικαίου

ii. Η αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας

iii. Η δικαιοσύνη ως στόχος της ποινικής δίκης

iv. Η επίτευξη της δικαιικής ειρήνης

γ. Εμβάθυνση και ενδιάμεσα συμπεράσματα

i. Ο δικαιοθεωρητικός τόπος της δικονομικής δικαιοσύνης (Verfahrensgerechtigkeit - prozedurale Gerechtigkeit)

1. Η σχέση ουσιαστικού και δικονομικού ποινικού δικαίου

2. Η έννοια της δικονομικής δικαιοσύνης

2.1. Βασικές επισημάνσεις

2.2. Η συστημοθεωρητική προσέγγιση κατά Luhmann

2.3. Η δικαιοσύνη ως διαλεκτική διαδικασία κατά Habermas

2.4. Η ποινικοδικονομική σκοπιά του Neumann

ii. Εμβάθυνση στην έννοια της αλήθειας στην ποινική δίκη

1. Η έννοια της αλήθειας από γνωσιοθεωρητική σκοπιά

2. Η επιρροή του ανθρώπινου παράγοντα στην αναζήτηση της αλήθειας.

iii. Ενδιάμεσα συμπεράσματα

1. Η αναζήτηση της αλήθειας ως αναπόσπαστη προτεραιότητα της ποινικής δίκης

2. Η ενεργητική συμμετοχή του κατηγορουμένου στην ποινική απόδειξη ως εχέγγυο αποτελεσματικότερης αναζήτησης της αλήθειας από γνωσιοθεωρητική σκοπιά

3. Η δικονομική δικαιοσύνη ως παράγοντας νομιμοποίησης της ποινικής διαδικασίας ενόψει της a priori αδυναμίας της να εγγυηθεί την ουσιαστική ορθότητα του αποτελέσματός της

ΙΙΙ. Σύνδεση με την αρχή της ανάκρισης (Instruktions- Inquisitionsprinzip)

α. Η αρχή της ανάκρισης και η επιρροή της στη συλλογή του αποδεικτικού υλικού

β. Η σύμπτωση της αρμοδιότητας για τη συλλογή αποδεικτικού υλικού και την εκφορά κρίσης για την ενοχή ως εγγενές μειονέκτημα της ανακριτικής αρχής

IV. Συμπεράσματα για τη θεμελίωση του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων

α. Η θεμελίωση του δικαιώματος με αναγωγή στην ορθότητα του αποτελέσματος της ποινικής δίκης

i. Η συμβολή στην αναζήτηση της αλήθειας – πληροφοριακή λειτουργία του δικαιώματος

ii. Η υπαγωγή της απορριπτικής κρίσης για τη διεξαγωγή αποδεικτικής πράξης στην υποχρέωση αιτιολογίας με όχημα το σχετικό αίτημα του κατηγορουμένου

iii. Ειδικότερα η σχέση του δικαιώματος στη διεξαγωγή αποδείξεων με την αρχή της αυτεπάγγελτης αναζήτησης αποδείξεων

1. Η σχετική προβληματική

2. Η θεωρία ή διδασκαλία της ταυτότητας (Identitätstheorie, -lehre)

3. Η θεωρία ή διδασκαλία της μη ταύτισης – Inkongruenztheorie, -lehre).

4. Η απαγόρευση αποδεικτικών προσδοκιών (Beweisantizipationsverbot).

5. Συμπέρασμα: Το δικαίωμα στη διεξαγωγή αποδείξεων ως παράγοντας μετριασμού των εγγενών μειονεκτημάτων της ανακριτικής αρχής

β. Η θεμελίωση του δικαιώματος χωρίς αναγωγή στην ορθότητα του αποτελέσματος της ποινικής δίκης – Διαδικαστική εξισορρόπηση εξουσιών στο πεδίο της συλλογής αποδείξεων

γ. Οριοθέτηση του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων με βάση τη διδασκαλία των αποδεικτικών απαγορεύσεων

Β. Η κανονιστική θεμελίωση του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων με αναγωγή σε υπερνομοθετικές πηγές δικαίου

Ι. Προδιάθεση

α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

β. Η ποινική δικονομική διδασκαλία στη διελκυστίνδα ασφάλειας και ελευθερίας

γ. Η επενέργεια της συμμετοχής σε διεθνή και υπερεθνικά συστήματα προστασίας θεμελιωδών δικαιωμάτων

δ. Η αρχή της αξίας του ανθρώπου

i. Βασικές επισημάνσεις

ii. Οι κανονιστικές πηγές της κατοχύρωσης

iii. Το κανονιστικό περιεχόμενο της αρχής της αξίας του ανθρώπου

iv. Οι απορρέουσες από την αρχή της αξίας του ανθρώπου συνέπειες

1. Η ανθρώπινη αξία ως απαραβίαστος πυρήνας

2. Η ιδιότητα του κατηγορουμένου ως υποκειμένου της ποινικής δίκης

3. Η αρχή της ενοχής

3.1. Το περιεχόμενο της αρχής

3.2. Η αρχή της ενοχής ως κανονιστική βάση συνταγματικής θεμελίωσης της υποχρέωσης αναζήτησης της αλήθειας στη νομολογία του BVerfG

ε. Η αρχή του κράτους δικαίου

i. Η ιστορική πορεία προς τη θετικοποίηση της αρχής του κράτους δικαίου

ii. Η αρχή του κράτους δικαίου στην τυπική και ουσιαστική της διάσταση

iii. Οι κεντρικές δικαιοκρατικές αρχές

1. Η αρχή του κράτους δικαίου ως κανονιστική βάση προστασίας των θεμελιωδών δικαιωμάτων

2. Τα δικαιώματα έννομης προστασίας ως εξειδικεύσεις της αρχής του κράτους δικαίου

3. Η κριτική λειτουργία της αρχής του κράτους δικαίου

II. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας

α. Εισαγωγικά

β. Οι πηγές της κατοχύρωσης

γ. Η φύση της παρεχόμενης προστασίας

δ. Προστατευτικό πεδίο

ε. Εγγυητικό περιεχόμενο

στ. Τα επίπεδα υλοποίησης του δικαιώματος ακρόασης

1. Το προπαρασκευαστικό στάδιο – Εξασφάλιση των όρων αποτελεσματικής ακρόασης

2. Η stricto sensu ακρόαση

2.1. Η τοποθέτηση επί της σχετικής ύλης

2.2. Η ένταξη του δικαιώματος υποβολής αιτήματος διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης στο εγγυητικό πεδίο του δικαιώματος ακρόασης

3. Η υποχρέωση αιτιολογίας ως τελικό στάδιο υλοποίησης του δικαιώματος ακρόασης

ζ. Η ιδιαιτερότητα της σχέσης του δικαιώματος δικαστικής προστασίας με τις δικονομικές προβλέψεις στο επίπεδο του τυπικού νόμου

III. Η δικαιότητα της διαδικασίας

α. Προλεγόμενα για τη δίκαιη δίκη

β. Πεδίο εφαρμογής

i. Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής

ii. Υλικό πεδίο εφαρμογής

iii. Χρονικό πεδίο εφαρμογής και η σχετική επιλογή του νέου ΚΠΔ

γ. Οι κεντρικές πτυχές της δίκαιης δίκης

i. Το δικαίωμα πρόσβασης σε δικαστήριο

ii. Το δικαίωμα σε κατ’ αντιδικία διεξαγωγή της δίκης

iii. Η ισότητα των δικονομικών όπλων

iv. Η υποχρέωση αιτιολογίας των αποφάσεων

v. Ειδικά για το δικαίωμα κλήτευσης και εξέτασης μαρτύρων κατ’ άρθρο 6 παρ. 3 περ. δ΄ ΕΣΔΑ

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Κεντρικές επισημάνσεις

3. Εγγυητικό περιεχόμενο

4. Το επιτρεπτό της αξιολόγησης προδικαστικής κατάθεσης, κατά της οποίας δεν ασκήθηκε το δικαίωμα αντιπαράθεσης κατ’ αρ. 6 παρ. 3 περ. δ΄ ΕΣΔΑ

4.1. Η αρχική φάση της νομολογίας: το τεστ Luca

4.2. Η στροφή της νομολογίας με την Al-Khawaja et Tahery κατά Ηνωμένου Βασιλείου

4.3. Το τρέχον νομολογιακό status μετά και την Schatschaschwili κατά Γερμανίας

IV. Το τεκμήριο αθωότητας

α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

β. Ιστορική εξέλιξη και νομικές βάσεις θεμελίωσης

γ. Η νομική φύση του τεκμηρίου

δ. Το κανονιστικό περιεχόμενο του τεκμηρίου αθωότητας

i. Ο πυρήνας της εγγύησης

ii. Η εσωτερική – διαδικαστική λειτουργία του τεκμηρίου (verfahrensbezogene Funktion – outcome – related aspect)

iii. Η εξωτερική – προστατευτική της προσωπικότητας και του ιδιωτικού βίου του κατηγορουμένου λειτουργία (reputation – related aspect)

ε. Αποδέκτες του τεκμηρίου

στ. Το πεδίο εφαρμογής του τεκμηρίου

i. Υλικό πεδίο εφαρμογής

ii. Το χρονικό πεδίο εφαρμογής του τεκμηρίου: Οι επιλογές του νέου ΚΠΔ και οι ρυθμίσεις του ν. 4596/2019

ζ. Το νέο αρ. 178 ΚΠΔ και το βάρος απόδειξης στην ποινική δίκη

η. Παραίτηση από το τεκμήριο

V. Συμπεράσματα

α. Η υπερνομοθετική θεμελίωση του (lato sensu) δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων ως όψη του δικαιώματος υπεράσπισης

i. Το δικαίωμα υπεράσπισης

ii. Το (lato sensu) δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων ως όρος αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος υπεράσπισης

β. Ειδικότερα η υπερνομοθετική θεμελίωση του δικαιώματος στην αίτηση διεξαγωγής αποδείξεων

i. Βάσεις υπερνομοθετικής θεμελίωσης

ii. Ελάχιστο εγγυητικό περιεχόμενο

1. Η εξασφάλιση της αποτελεσματικής άσκησης του δικαιώματος υποβολής αιτήματος διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης

2. Η αξίωση πραγματικής στάθμισης του αιτήματος – Υποχρέωση αιτιολογημένης κρίσης επί του αιτήματος

γ. Ειδικότερα η υπερνομοθετική θεμελίωση του δικαιώματος στη διεξαγωγή αποδείξεων με αναγωγή στην ενδοδιαδικαστική λειτουργία του τεκμηρίου αθωότητας

i. Η ενδοδιαδικαστική λειτουργία του τεκμηρίου αθωότητας ως κανονιστική όψη του υποθετικού χαρακτήρα της ποινικής δίκης

ii. Η οριοθέτηση της κρίσης για τη διεξαγωγή αποδεικτικής πράξης στη βάση της ενδοδιαδικαστικής λειτουργίας του τεκμηρίου αθωότητας

1. Η αξιοποίηση της απαγόρευσης αποδεικτικής προσδοκίας (Beweis­­-antizipationsverbot)

2. Απαγόρευση απόρριψης του αιτήματος διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης στη βάση της προληπτικής εκτίμησης του περιεχομένου ή της αξιοπιστίας του αιτούμενου αποδεικτικού μέσου ή της προληπτικής εκτίμησης της επάρκειας του διαθέσιμου αποδεικτικού υλικού

δ. Η ακαταλληλότητα της ισότητας των δικονομικών όπλων να προσδώσει υπερνομοθετικά προχώματα στο δικαίωμα αίτησης διεξαγωγής αποδείξεων

i. Σχετικά με την ισότητα των δικονομικών όπλων ως απόρροια της γενικής ρήτρας της δίκαιης δίκης

ii. Ειδικότερα η συμβολή του δικαιώματος του αρ. 6 παρ. 3 περ. δ΄ ΕΣΔΑ στην αναζήτηση υπερνομοθετικής θεμελίωσης του δικαιώματος διεξαγωγής απόδειξης lato sensu

Γ. Η αίτηση διεξαγωγής αποδείξεων στην προπαρασκευαστική διαδικασία

I. Η κυοφορία της πρόβλεψης του αρ. 327 ΚΠΔ

II. Η διασταύρωση της ρύθμισης του αρ. 327 παρ. 2,3 ΚΠΔ με το αρ. 6 παρ. 3 περ. δ΄ ΕΣΔΑ και με το δικαίωμα υπεράσπισης

III. Πεδίο εφαρμογής και έκταση του δικαιώματος

α. Πεδίο εφαρμογής

β. Έκταση του δικαιώματος

IV. Προϋποθέσεις παραδεκτής άσκησης

V. Η παράνομη απόρριψη της αίτησης και οι έννομες συνέπειές της

α. Επιτρεπτοί λόγοι απόρριψης

β. Έννομες συνέπειες παράνομης απόρριψης – Απόλυτη ακυρότητα αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ

VI. Ειδικότερα ζητήματα

α. Ορισμένο του λόγου αναίρεσης για απόλυτη ακυρότητα λόγω παραβίασης του αρ. 327 ΚΠΔ

β. Δεν προκαλείται απόλυτη ακυρότητα όταν οι κλητευθέντες μετά από αίτηση του αρ. 327 παρ. 2 ΚΠΔ δεν βρεθούν στη δηλωθείσα διεύθυνση

γ. Η παράλειψη άσκησης του δικαιώματος του αρ. 327 παρ. 2 ΚΠΔ δεν συνιστά eo ipso λόγο αναβολής

δ. Παραίτηση του κατηγορούμενου από την εξέταση του μάρτυρα, που κλητεύθηκε μετά από αποδοχή αίτησης κατ’ αρ. 327 παρ. 2 ΚΠΔ

ε. Πρόκληση απόλυτης ακυρότητας (αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ) από την απουσία του μάρτυρα, που κλητεύθηκε ύστερα από αποδοχή αίτησης του κατηγορουμένου κατ’ αρ. 327 παρ. 2 ΚΠΔ

VII. Ενδιάμεσο συμπέρασμα: Κατοχύρωση στο αρ. 327 παρ. 2 ΚΠΔ δικαιώματος στη διεξαγωγή απόδειξης ειδικά για το αποδεικτικό μέσο των μαρτύρων

Δ. Η αίτηση διεξαγωγής αποδείξεων στη διαδικασία στο ακροατήριο

Ι. Η κατοχύρωση του δικαιώματος στην αίτηση διεξαγωγής αποδείξεων στον ΚΠΔ

α. Οι σχετικές ρυθμίσεις του ΚΠΔ

β. Σύνδεση με κεντρικές αρχές της ποινικής δίκης και με το δικαίωμα υπεράσπισης.

γ. Η παράνομη απόρριψη αιτήματος διεξαγωγής απόδειξης και οι έννομες συνέπειες

i. Κριτήρια για την απόρριψη του αιτήματος διεξαγωγής αποδείξεων

ii. Η υποχρέωση του κατηγορουμένου για άσκηση προσφυγής κατ’ αρ. 335 παρ. 2 ΚΠΔ και η πρόκληση ακυρότητας

1. Στο πλαίσιο του προϊσχύσαντος ΚΠΔ

2. Στον ισχύοντα ΚΠΔ

δ. Ανακεφαλαίωση - Ενδιάμεσα συμπεράσματα

ΙΙ. Η ρύθμιση του αρ. 352 ΚΠΔ

α. Η κυοφορία της διάταξης και η τρέχουσα ρύθμιση

β. Αρχιτεκτονική και πεδίο εφαρμογής της διάταξης

γ. Σύνδεση με την αρχή της ανάκρισης και το δικαίωμα υπεράσπισης

δ. Το παραδεκτό του αιτήματος του κατηγορουμένου κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

i. Χρονικό όριο παραδεκτής προβολής

ii. Προφορικότητα

iii. Το ορισμένο του αιτήματος

1. Εισαγωγική επισήμανση

2. Κεντρικές νομολογιακές παραδοχές

2.1. Έννομες συνέπειες επί αόριστα υποβληθέντος αιτήματος κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

2.2. Η νομολογιακή σύλληψη των προϋποθέσεων ορισμένης προβολής.

2.3. Κριτική επισκόπηση και ενδιάμεσα συμπεράσματα

ε. Η δικονομική μεταχείριση του παραδεκτού αιτήματος

i. Ακυρότητα έλλειψης ακρόασης (αρ. 171 παρ. 2 ΚΠΔ)

ii. Υποχρέωση ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας

1. Εισαγωγικές επισημάνσεις

2. Η υποχρέωση ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας των προπαρασκευαστικών αποφάσεων

3. Συστηματοποίηση των νομολογιακών καταγραφών για την αιτιολογία των αποφάσεων, που εκδίδονται επί αιτήματος του κατηγορουμένου κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

3.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις

3.2. Προβληματικές αιτιολογικές βάσεις απόρριψης του αιτήματος κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

3.2.1. Τυπικές αιτιολογίες

3.2.2. Απόρριψη του αιτήματος λόγω προληπτικής εκτίμησης της συμβολής του αιτούμενου αποδεικτικού μέσου στη βάση των ήδη διαθέσιμων στο δικαστήριο αποδείξεων

3.3. Επιτρεπτές αιτιολογικές βάσεις απόρριψης του αιτήματος κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

3.3.1. Εισαγωγική επισήμανση

3.3.2. Τα προς απόδειξη με το αιτούμενο αποδεικτικό μέσο πραγματικά περιστατικά δεν ανήκουν στο probandum της ποινικής διαδικασίας

3.3.3. Η έγερση της αιτούμενης αποδεικτικής πράξης προσκρούει σε αποδεικτικές απαγορεύσεις

3.3.4. Το αιτούμενο αποδεικτικό μέσο δεν είναι πραγματικά προσβάσιμο

3.3.5. Πραγματική ακαταλληλότητα του αιτούμενου αποδεικτικού μέσου να αποδείξει τα προς απόδειξη πραγματικά περιστατικά

iii. Η νομολογιακή αντιμετώπιση της πρόκλησης απόλυτης ακυρότητας (αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ) από την απόρριψη αιτήματος κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

1. Εισαγωγική επισήμανση

2. Οι υποστηριχθείσες στη νομολογία απόψεις

iv. Υπέρβαση εξουσίας

στ. Ειδικότερα ζητήματα

i. Ανάκληση απόφασης κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

1. Η ανάκληση των προπαρασκευαστικών αποφάσεων στον ισχύοντα ΚΠΔ

2. Νομολογιακές θέσεις για την ανάκληση της απόφασης, που εκδίδεται επί αιτήματος κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

3. Κριτική επισκόπηση

ii. Η νομολογιακή τοποθέτηση στο ζήτημα της δυνατότητας επικουρικής υποβολής αιτήματος κατ’ αρ. 352 ΚΠΔ

iii. Ενδιάμεσα συμπεράσματα

III. Η αναβολή λόγω εκκρεμότητας ζητημάτων, που δεν ανήκουν στην ποινική δικαιοδοσία, κατ’ αρ. 61 ΚΠΔ

α. Κεντρικές επισημάνσεις

β. Προϋποθέσεις εφαρμογής και χρονικό σημείο αναβολής της ποινικής δίκης

γ. Το παραδεκτό του αιτήματος

i. Τρόπος και χρόνος παραδεκτής υποβολής

ii. Το ορισμένο του αιτήματος αναβολής κατ’ αρ. 61 ΚΠΔ

δ. Η δικονομική μεταχείριση του παραδεκτά υποβληθέντος αιτήματος

i. Απόλυτη ακυρότητα λόγω έλλειψης ακρόασης (αρ. 171 παρ. 2 ΚΠΔ)

ii. Υποχρέωση ειδικής και εμπεριστατωμένης αιτιολογίας

1. Βασικές επισημάνσεις

2. Ομαδοποίηση των νομολογιακών καταγραφών αιτιολόγησης της απόρριψης του αιτήματος αναβολής κατ’ αρ. 61 ΚΠΔ

2.1. Τυπικές αιτιολογίες

2.2. Προληπτική εκτίμηση της επάρκειας του αποδεικτικού υλικού

2.3. Τα προς απόδειξη πραγματικά περιστατικά δεν ανήκουν στο probandum της ποινικής διαδικασίας

2.4. Απόρριψη του αιτήματος αναβολής κατ’ αρ. 61 ΚΠΔ με την αιτιολογία ότι αυτή δεν είναι υποχρεωτική

ε. Δυνατότητα ανάκλησης και προϋποθέσεις

στ. Σύνοψη

IV. Ειδικότερες προβλέψεις για την εμμάρτυρη απόδειξη

α. H πρόβλεψη του αρ. 353 ΚΠΔ

i. Κυοφορία της ρύθμισης και η πρόβλεψη του νέου ΚΠΔ

ii. Βασικά χαρακτηριστικά της διάταξης

iii. Το δικαίωμα του κατηγορουμένου να ζητήσει την άμεση εμφάνιση και εξέταση μάρτυρα κατ’ αρ. 353 ΚΠΔ και η δικονομική του μεταχείριση

β. Η επανενεργοποίηση του δικαιώματος του αρ. 327 παρ. 2 ΚΠΔ κατ’ αρ. 355 και 356 ΚΠΔ

γ. Ιδιαίτεροι τρόποι εξέτασης στο σώμα του ΚΠΔ για ειδικές κατηγορίες μαρτύρων

i. Εισαγωγική επισήμανση

ii. Ιδιαίτεροι τρόποι εξέτασης για πρόσωπα, των οποίων η εμφάνιση στο ακροατήριο είναι δυσχερής

iii. Ιδιαίτερος τρόπος εξέτασης προσώπων, που κινδυνεύουν από πιθανή αντεκδίκηση ή εκφοβισμό

iv. Ιδιαίτερος τρόπος εξέτασης μαρτύρων, που είναι ταυτόχρονα θύματα αξιόποινων πράξεων

1. Η εξέταση ως μαρτύρων ανηλίκων θυμάτων αξιόποινων πράξεων κατά της προσωπικής και της γενετήσιας ελευθερίας (αρ. 226Α προϊσχύσαντος ΚΠΔ – αρ. 227 ΚΠΔ)

2. Η εξέταση ως μαρτύρων θυμάτων εμπορίας ανθρώπων (αρ. 228 ΚΠΔ)

Ε. Συνολική τοποθέτηση για το δικαίωμα διεξαγωγής απόδειξης στην προπαρασκευαστική διαδικασία και τη διαδικασία στο ακροατήριο

I. Η κατοχύρωση του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων κατά τις προβλέψεις του ΚΠΔ

α. Η πρόβλεψη του ΚΠΔ

i. Το δικαίωμα στην αίτηση διεξαγωγής αποδείξεων

ii. Το δικαίωμα στη διεξαγωγή αποδείξεων

β. Κοινά χαρακτηριστικά

i. Η συμβολή στην αναζήτηση της αλήθειας μέσω της πληροφοριακής λειτουργίας του δικαιώματος – Αντικειμενική όψη του δικαιώματος

ii. Η υποκειμενική – υπερασπιστική όψη του δικαιώματος

iii. Η προστασία του δικαιώματος στη βάση της απόλυτης ακυρότητας της έλλειψης ακρόασης (αρ. 171 παρ. 2 ΚΠΔ) και της αξίωσης για ειδική και εμπεριστατωμένη αιτιολογία

iv. Η ανάληψη από τον κατηγορούμενο του δικονομικού βάρους να κατονομάσει το αιτούμενο αποδεικτικό μέσο και τη συμβολή του στην αποδεικτική διαδικασία

v. Ο μετριασμός του δικαιώματος στη βάση των προβλεπόμενων στον ΚΠΔ αποδεικτικών περιορισμών

γ. Η συμβολή του νέου ΚΠΔ στην κατοχύρωση του δικαιώματος

i. Η αναβάθμιση της έλλειψης ακρόασης από σχετική σε απόλυτη ακυρότητα (αρ. 171 παρ. 2 ΚΠΔ)

ii. Η επιρροή των αρ. 177 και 178 ΚΠΔ στα χαρακτηριστικά της ορθής αιτιολογίας απόρριψης αιτημάτων διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης του κατηγορουμένου

iii. Η μέριμνα του νέου ΚΠΔ για την επιτάχυνση του ελληνικού μηχανισμού απονομής ποινικής δικαιοσύνης

iv. Η χαμένη ευκαιρία της υποχρεωτικής τήρησης πρακτικών με φωνοληψία

II. Συστηματική της απόρριψης του αιτήματος διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης

α. Βασικές επισημάνσεις

β. Νόμιμοι λόγοι απόρριψης

i. Νομικοί λόγοι απόρριψης του αιτήματος

ii. Πραγματικοί λόγοι απόρριψης του αιτήματος

iii. Οικονομικοί της δίκης λόγοι απόρριψης του αιτήματος

γ. Παράνομοι λόγοι απόρριψης

ΙΙΙ. Ειδικότερα για το δικαίωμα στη διεξαγωγή αποδεικτικής πράξης

α. Το δικαίωμα στη διεξαγωγή αποδεικτικής πράξης ως μετριασμός της ανακριτικής αρχής

β. Προϋποθέσεις πρόκλησης απόλυτης ακυρότητας (αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ) επί απόρριψης αιτήματος διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης, που είναι λογικά απαραίτητη για την υποστήριξη υπερασπιστικού ισχυρισμού

ΣΤ. Το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων του κατηγορουμένου στην προδικασία

Ι. Συστηματική υποδοχή και δικαιοθεωρητική θεμελίωση

α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

β. Η θεμελίωση του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων του κατηγορουμένου ειδικά για την προδικασία

i. Δικαιοθεωρητική θεμελίωση με αναγωγή στη στοχοθεσία της προδικασίας

ii. Υπερνομοθετική θεμελίωση

1. Η ένταξη της προδικασίας στο χρονικό πεδίο εφαρμογής των υπερνομοθετικών βάσεων θεμελίωσης του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων

2. Οι σχετικές επιλογές του νέου ΚΠΔ

γ. Ενδιάμεσα συμπεράσματα

ΙΙ. Διαχρονικές πτυχές της προδικασίας του προϊσχύσαντος ΚΠΔ

α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

β. Η προκαταρκτική εξέταση στον προϊσχύσαντα ΚΠΔ

i. Πριν τον ν. 3160/2003

1. Βασικά χαρακτηριστικά

2. Η παρουσία του υπόπτου

ii. Μετά τον ν. 3160/2003

1. Αξονικά χαρακτηριστικά – Στοχοθεσία

2. Οι περιπτώσεις υποχρεωτικής προκαταρκτικής εξέτασης πριν την άσκηση της ποινικής δίωξης

2.1. Με τον ν. 3160/2003

2.2. Από τον ν. 3160/2003 μέχρι τον ν. 4055/2012

3. Η λειτουργική αρμοδιότητα του Εισαγγελέα και η αρχή της νομιμότητας μετά τον ν. 3160/2003

4. Η δικονομική θέση του υπόπτου και η προστασία των δικαιωμάτων του

4.1. Τα δικαιώματα του υπόπτου με τον ν. 3160/2003

4.2. Τα δικαιώματα του υπόπτου από τον ν. 3346/2005 μέχρι τον ν. 4596/2019

4.3. Η πρόκληση απόλυτης ακυρότητας ως δικονομική κύρωση της παραβίασης των δικαιωμάτων του υπόπτου

4.4. Η δικονομική μεταχείριση των απόλυτων ακυροτήτων της προκαταρκτικής εξέτασης

γ. Η τακτική προανάκριση

i. Κεντρικές επισημάνσεις

ii. Οι περιπτώσεις υποχρεωτικής διενέργειας προανάκρισης

iii. Η υπεράσπιση του κατηγορουμένου στην προανάκριση

δ. Η κύρια ανάκριση

i. Αξονικά χαρακτηριστικά

ii. Η δικονομική μεταχείριση των αιτημάτων διεξαγωγής αποδείξεων ενώπιον του ανακριτή

ε. Συνολική αποτίμηση: Απουσία κανονιστικής πλαισίωσης του δικαιώματος και διαχρονική υποτίμηση της προδικασίας στο βωμό της επιτάχυνσης

ΙΙΙ. Το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων του κατηγορουμένου στην προδικασία του νέου ΚΠΔ

α. Η στοχοθεσία της προδικασίας του νέου ΚΠΔ

i. Ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της προδικασίας

ii. Η σύλληψη της επιτάχυνσης στο ορθό της περιεχόμενο

iii. Ενίσχυση του θεσμικού ρόλου του Εισαγγελέα και της θέσης του κατηγορουμένου

β. Αξονικά χαρακτηριστικά της προδικασίας του νέου ΚΠΔ

i. Αναβάθμιση της προκαταρκτικής εξέτασης

ii. Η προανάκριση ως εξαιρετικό στάδιο της προδικασίας

iii. Η διατήρηση του σταδίου της κυρίας ανάκρισης

iv. Η κίνηση της ποινικής δίωξης

v. Η κρίση για την παραπομπή στο ακροατήριο

γ. Το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων του κατηγορουμένου στην προδικασία – Γενικό Μέρος

i. Η ρύθμιση στο αρ. 102 ΚΠΔ δικαιώματος στην αίτηση διεξαγωγής αποδείξεων – Απόλυτη ακυρότητα του αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ ως συνέπεια παραβίασης

ii. Το παραδεκτό του αιτήματος

1. Η αυτοτέλεια της αίτησης

2. Το «αιτιολογημένο» της αίτησης

3. Προθεσμία και τύπος άσκησης

4. Δικονομική μεταχείριση απαράδεκτου αιτήματος

iii. H υποχρέωση υποβολής αιτήματος «προς αντίκρουση της κατηγορίας»

iv. Η υπαγωγή της αιτιολογίας απόρριψης του αιτήματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ στην υποχρέωση αιτιολόγησης των αρ. 93 παρ. 3 Συντ. και 139 ΚΠΔ

v. Συστηματική της απόρριψης του αιτήματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ

1. Εισαγωγική επισήμανση

2. Επιτρεπτοί λόγοι απόρριψης

2.1. Νομικοί λόγοι απόρριψης

2.2. Πραγματικοί λόγοι απόρριψης

2.3. Οικονομικοί της δίκης λόγοι απόρριψης

3. Παράνομοι λόγοι απόρριψης

3.1. Τυπικές αιτιολογίες

3.2. Η προληπτική εκτίμηση των αποδείξεων ως παραβίαση του δικαιώματος ακρόασης

3.3. Απόρριψη του αιτήματος με αναγωγή στην επιβράδυνση της διαδικασίας ή τον επικείμενο κίνδυνο παραγραφής

δ. Το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων του κατηγορουμένου στην προδικασία – Ειδικό Μέρος

i. Η άσκηση του δικαιώματος στην κύρια ανάκριση

1. Αποδέκτης του αιτήματος

2. Χρόνος παραδεκτής υποβολής του αιτήματος

3. Υποχρεώσεις του ανακριτή επί αιτήματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ – Υποχρέωση εισαγγελικής γνωμοδότησης

4. Η άμυνα του κατηγορουμένου κατά της απόρριψης του αιτήματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ με διάταξη του ανακριτή

5. Η άμυνα του κατηγορουμένου κατά της σιγή απόρριψης του αιτήματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ από τον ανακριτή

5.1. Η ιδιομορφία της σιγή απόρριψης του αιτήματος

5.2. Ερμηνευτική διέξοδος

ii. Η άσκηση του δικαιώματος στην προκαταρκτική εξέταση

1. Η αναβάθμιση της προκαταρκτικής εξέτασης στο νέο ΚΠΔ ως αναγκαίος όρος για την αποτελεσματική προστασία του δικαιώματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ στο πλαίσιό της

2. Αποδέκτης του αιτήματος

3. Χρόνος παραδεκτής υποβολής του αιτήματος

4. Υποχρεώσεις του Εισαγγελέα – Η απόλυτη ακυρότητα του αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ ως συνέπεια παραβίασης του δικαιώματος του αρ. 102 ΚΠΔ

5. Χρονικό όριο προβολής της απόλυτης ακυρότητας

iii. Η άσκηση του δικαιώματος στην τακτική προανάκριση

1. Οι περιπτώσεις διενέργειας τακτικής προανάκρισης στο νέο ΚΠΔ

2. Αποδέκτης του αιτήματος - Η απόλυτη ακυρότητα του αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ ως συνέπεια παραβίασης του δικαιώματος του αρ. 102 ΚΠΔ

3. Χρονικό όριο προβολής της απόλυτης ακυρότητας

ε. Ειδικότερα ζητήματα

i. Το αίτημα διεξαγωγής απόδειξης του κατηγορουμένου (ή υπόπτου) ως αντικείμενο διαφωνίας κατ’ αρ. 307 περ. α΄ ή 244 παρ. 5 ΚΠΔ

1. Εισαγωγικές επισημάνσεις - Διάκριση από την προσφυγή στο συμβούλιο με αίτημα την κήρυξη της ακυρότητας του αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ λόγω παραβίασης του δικαιώματος του αρ. 102 ΚΠΔ

2. Η δυνατότητα εμπλοκής δικαστικού συμβουλίου κατ’ αρ. 307 περ. α΄ ή 244 παρ. 5 ΚΠΔ χωρίς την επίκληση ακυρότητας του αρ. 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ λόγω παραβίασης του δικαιώματος του αρ. 102 ΚΠΔ - Διάκριση της αιτιολογημένης απόρριψης αιτήματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ από τη δυνατότητα διαφορετικής ουσιαστικής εκτίμησης για την αναγκαιότητα του αιτούμενου αποδεικτικού μέσου

ii. Η υποβολή αιτήματος διεξαγωγής απόδειξης στο στάδιο της ενδιάμεσης διαδικασίας

1. Διάκριση από την άσκηση του δικαιώματος του αρ. 102 ΚΠΔ

2. Περιπτωσιολογία

3. Η υποβολή αιτήματος διεξαγωγής απόδειξης με το υπόμνημα του αρ. 308 παρ. 2 ΚΠΔ

4. Η υποβολή αιτήματος διεξαγωγής απόδειξης στην ενδιάμεση διαδικασία του αρ. 309 ΚΠΔ

4.1. Η περίπτωση, που ο Εισαγγελέας Εφετών θεωρεί ότι υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ενοχής για την παραπομπή

4.2. Η περίπτωση, που ο Εισαγγελέας Εφετών από την αρχή δεν θεωρεί ότι υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις ενοχής ή ο Πρόεδρος Εφετών δεν συμφωνεί με την απευθείας κλήση

iii. Δυνατότητα ανάκλησης της διάταξης, που εκδίδεται κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ

iv. Η μεταχείριση του μερικά αποδεκτού ή του αποδεκτού με άλλο περιεχόμενο αιτήματος κατ’ αρ. 102 ΚΠΔ

IV. Συμπεράσματα

α. Η ποιοτική αναβάθμιση της προδικασίας με αναγωγή στη διττή στοχοθεσία της

i. Η έμφαση στην αποτελεσματικότερη συλλογή αποδείξεων

ii. Η παροχή αποτελεσματικότερης υπεράσπισης ως αναγκαίο αντιστάθμισμα.

iii. Η επιδίωξη επιτάχυνσης μέσω δαπάνης χρόνου στην προδικασία

β. Η λειτουργική συμβολή του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων στην προδικασία του νέου ΚΠΔ

i. Η πληροφοριακή λειτουργία του δικαιώματος – Συμβολή στην αναζήτηση της αλήθειας

ii. Η υποκειμενική – υπερασπιστική λειτουργία του δικαιώματος – Ενεργητική σύμπραξη του κατηγορουμένου (ή του υπόπτου) στη συλλογή αποδείξεων εκτός της σφαίρας επιρροής του

iii. Μετριασμός της ανακριτικής αρχής και εξισορρόπηση των τάσεων μονόπλευρης αναζήτησης της αλήθειας

Ζ. Η επιρροή της ευρείας αναγνώρισης του δικαιώματος διεξαγωγής απόδειξης στην ταχύτητα απονομής της ποινικής δικαιοσύνης

Ι. Εισαγωγή στη θέση του προβλήματος

ΙΙ. Δικαιοθεωρητική επισκόπηση της δυνατότητας καταχρηστικής άσκησης ποινικού δικονομικού δικαιώματος

α. Προλεγόμενα για την έννοια της κατάχρησης

β. Προσπάθειες ορισμού και συστηματοποίησης

i. Η προσφυγή στην αστικοδικαιική έννοια της καλής πίστης

ii. Η κατάχρηση ως δικονομική συμπεριφορά ασύμβατη με τους σκοπούς της διαδικασίας

1. Η «θεσμική κατάχρηση» („institutioneller Missbrauch“)

2. Η επιδίωξη σκοπών ξένων προς τη διαδικασία ή αποδοκιμαζόμενων από αυτήν

3. Η κατάχρηση ως «δυσλειτουργική συμπεριφορά» („dysfunktionales Verhalten“)

iii. Η νομολογία του BVerfG για την κρατική υποχρέωση διατήρησης της «λειτουργικότητας – αποτελεσματικότητας του ποινικού μηχανισμού»

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Η πορεία της σχετικής νομολογίας

3. Κριτική επισκόπηση και τρέχουσα θέση του ζητήματος

ΙΙΙ. Κεντρικές παράμετροι της υποχρέωσης για ταχεία διεξαγωγή της ποινικής δίκης

α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

β. Νομικές βάσεις και φύση της αρχής της επιτάχυνσης

γ. Οι συνέπειες της ανάδειξης της ταχείας διεξαγωγής της δίκης ως αρχής και δικαιώματος ταυτόχρονα

i. Ο μονοσήμαντα εγγυητικός χαρακτήρας του δικαιώματος του κατηγορουμένου σε δίκη εντός εύλογης προθεσμίας

ii. Ο ορθός προσδιορισμός του περιεχομένου της αρχής της επιτάχυνσης

δ. Η νομολογία του ΕΔΔΑ για την υπέρβαση του ευλόγου χρόνου διεξαγωγής της διαδικασίας

i. Το κρίσιμο χρονικό διάστημα

ii. Τα κριτήρια της παράνομης καθυστέρησης της ποινικής δίκης

ε. Η πραγματικότητα της ταχύτητας απονομής ποινικής δικαιοσύνης στην ελληνική έννομη τάξη και οι προκλήσεις για τον νέο ΚΠΔ

i. Οι αιτίες επιβράδυνσης του ελληνικού ποινικού συστήματος: Μία σύντομη αποτίμηση

ii. Συνοπτική παρουσίαση των επιλογών του νέου ΠΚ και του νέου ΚΠΔ για την προώθηση της ταχείας διεξαγωγής της ποινικής δίκης

IV. Η καθυστέρηση της διαδικασίας („Prozessverschleppung“) ως ρητά καταγεγραμμένος λόγος απόρριψης του αιτήματος διεξαγωγής απόδειξης στην StPO

α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

β. Η απόρριψη αιτήματος διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης λόγω επιβράδυνσης της διαδικασίας κατά την παρ. 244 StPO

γ. Η νομολογιακή διάπλαση της υποχρέωσης υποβολής των αιτημάτων διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης εντός δικαστικής προθεσμίας και η αξιολόγησή της από το BVerfG

i. Ο κανόνας της παρ. 246 StPO

ii. Το «τυπικό μοντέλο προθεσμίας» („formelles Fristenmodell“)

iii. Το «ουσιαστικό μοντέλο προθεσμίας» („materielles Fristenmodell“)

iv. H κριτική των μοντέλων προθεσμίας και η σχετική τοποθέτηση του BVerfG

δ. Η σημερινή θέση του ζητήματος

V. Η απόρριψη αιτήματος διεξαγωγής αποδεικτικής πράξης με αναγωγή στον επικείμενο κίνδυνο παραγραφής ή στην προσπάθεια επιβράδυνσης της διαδικασίας στην ελληνική νομολογία

α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

β. Οι νομολογιακές προσπάθειες δογματικής θεμελίωσης

i. Η στάθμιση μεταξύ διαδικαστικών δικαιωμάτων του κατηγορουμένου και κρατικής ποινικής αξίωσης

1. Η σχετική νομολογιακή καταγραφή (ΑΠ 593/2019)

2. Κριτικές παρατηρήσεις

ii. Η αναγωγή στην αρχή της ταχείας διεξαγωγής της ποινικής δίκης και την αναζήτηση της ουσιαστικής αλήθειας

1. Οι σχετικές νομολογιακές καταγραφές

2. Κριτικές παρατηρήσεις

γ. Νομολογιακές τάσεις

VΙ. Συμπεράσματα

α. Η αδυναμία επιστράτευσης της έννοιας της κατάχρησης στο ελληνικό ποινικό δικονομικό δίκαιο

i. Δογματικού χαρακτήρα ενστάσεις

ii. Κανονιστικά εμπόδια

β. Η επιδίωξη επιτάχυνσης χωρίς ποιοτική υποβάθμιση της δικαιότητας της διαδικασίας και της παρεχόμενης υπεράσπισης

γ. Κριτική επισκόπηση των ελληνικών νομολογιακών θέσεων

i. Η απουσία δογματικής θεμελίωσης του περιορισμού του δικαιώματος του κατηγορουμένου

ii. Κριτική στη νομολογιακή πρακτική των «συμπληρωματικών αιτιολογιών»

iii. Το ψευδοδίλημμα ανάμεσα σε επιτάχυνση και προστασία των δικαιωμάτων του κατηγορουμένου

Επίμετρο: Το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων του κατηγορουμένου ως παράγοντας δικονομικής ισορροπίας στο μέλλον του μικτού ελληνικού ποινικού δικονομικού συστήματος

Ι. Η de facto ανταγωνιστική σχέση μεταξύ ανακριτικής αρχής και διευρυμένης κατοχύρωσης της υπερασπιστικής δυνατότητας ενεργητικής συμμετοχής στη συλλογή αποδείξεων

α. Η θετική αποτύπωση της σχέσης μεταξύ ανακριτικής αρχής και ενεργητικής σύμπραξης του κατηγορουμένου στη συγκέντρωση αποδείξεων

β. Η επίδραση της σύμπτωσης ανακριτικών και διαγνωστικών καθηκόντων στο δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων

ΙΙ. Σκέψεις σχετικά με την αναγκαιότητα υιοθέτησης στοιχείων της αγγλοαμερικανικής ποινικής δίκης

α. Εισαγωγή στη σχετική προβληματική

β. Η θεμελίωση συστημάτων γνήσιας αντιδικίας ως υπέρβαση του μειονεκτήματος της σύμπτωσης ανακριτικών και διαγνωστικών καθηκόντων

i. Οι σχετικές επιλογές των αγγλοαμερικανικών συστημάτων

1. Η μετακύλιση της ευθύνης συλλογής αποδεικτικού υλικού στους διαδίκους

2. Η κατά κανόνα ανάθεση της κρίσης για την ενοχή σε ορκωτές συνθέσεις

3. Ειδικότερα η δυνατότητα του κατηγορουμένου να εξασφαλίζει ευνοϊκά για την υπεράσπισή του αποδεικτικά μέσα στο παράδειγμα της «compulsory process clause» της 6ης Τροποποίησης του αμερικανικού συν­τάγματος

ii. Κεντρικές συνέπειες για το δίκαιο απόδειξης

1. Η απουσία ταυτόχρονης ανάληψης ανακριτικών και διαγνωστικών καθηκόντων και το όφελος για τον κατηγορούμενο

2. Η αναζήτηση της αλήθειας από δογματική σκοπιά

γ. Μειονεκτήματα των επιλογών των αγγλοαμερικανικών ποινικοδικονομικών συστημάτων

i. Η αδυναμία εγγύησης της βέλτιστης δυνατής αναζήτησης της ουσιαστικής αλήθειας

ii. Η αποτυχία της προδικασίας να εξυπηρετήσει τη στοχοθεσία της

iii. Η προτίμηση στους ενόρκους ως πηγή λαθών για την ποινική δίκη

iv. Η πραγματικότητα πίσω από τη θετική πρόβλεψη: τάσεις υπονόμευσης της θέσης του κατηγορουμένου και εκτεταμένη χρήση του plea bargaining

ΙΙ. Καταληκτικά συμπεράσματα

α. Τα θεμέλια της ηπειρωτικής δίκης ως αναπόσπαστη βάση της ελληνικής ποινικής διαδικασίας

β. Η λειτουργία του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων ως παράγοντα δικονομικής ισορροπίας

γ. Σκέψεις για το μέλλον του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων ενόψει της πρόσφατης θέσης σε ισχύ του νέου ΚΠΔ

i. Σκέψεις σχετικά με την κατοχύρωση δικαιώματος στην έγερση απόδειξης στο στάδιο της προδικασίας

ii. Η ποιοτική βελτίωση της αιτιολογίας των δικαστικών κρίσεων ως αναγκαία συνθήκη για την αποτελεσματική άσκηση του δικαιώματος διεξαγωγής αποδείξεων

iii. Η επιτάχυνση της διαδικασίας: το μεγάλο στοίχημα για την ποιοτική αναβάθμιση της ποινικής δίκης

Βιβλιογραφία

Αποφάσεις ΕΔΔΑ

Κατάλογος εθνικών αποφάσεων