Β. Τσεβρένης, Ανθρώπινη αξιοπρέπεια, 2012

Προλεγόμενα

Πρόλογος

Σημείωμα συγγραφέα

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η «αξία του ανθρώπου» από ιδεολογική αφετηρία της θεωρίας

των δικαιωμάτων σε «κανονιστική πηγή» δικαιωμάτων και ελευθεριών

Εισαγωγή

Α. Οριοθέτηση των θεμάτων της μελέτης

Β. Άξονες της μελέτης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η «ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑ» ΩΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΜΕΤΑΒΛΗΤΗ ΣΥΝΙΣΤΩΣΑ ΣΤΟ ΧΩΡΟΧΡΟΝΟ

1. Ιστορική εξέλιξη της φιλοσοφικής και πολιτικής της εννοίας

2. Ο ρόλος της στα Διεθνή και Περιφερειακά κείμενα Ανθρωπίνων

Δικαιωμάτων. Διαφορές προσέγγισης

2.1. …στο Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και την Οικουμενική Διακήρυξη

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

2.2. …στο Συμβούλιο της Ευρώπης

2.3. … στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένω-

σης και στη Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΑΝΙΧΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

1. Σύντομη αναζήτηση της εννοίας στις συνταγματικές παραδόσεις των κρατών

1.1. Η Γερμανική επιρροή της «συνταγματικής» της «περιωπής» στον σχε-

διασμό των νεότερων Συνταγματικών κειμένων και η καθυστέρηση

αναγνώρισής της στη Γαλλική έννομη τάξη

2. Η ανάδειξη της «αρχής της αξίας του ανθρώπου» στην Ελληνική νομική

πραγματικότητα

2.1. Η Νομική σημασία της προστασίας της αξίας του ανθρώπου

2.2. Η βούληση του συντακτικού νομοθέτη

2.3. Το «απαραβίαστο» και «απόλυτο» της εννοίας της, ως δικαίωση της

λογικής και σημασιολογικής της ιδιαιτερότητας

2.4. Το κανονιστικό περιεχόμενο της διατάξεως του άρθρου 2 παρ. 1 Σ.

2.4.1. Εύρος του πεδίου της προστασίας της

2.5. Η αλληλοδιάδραση των συνταγματικών διατάξεων 2 παρ. 1 (προ-

στασία της αξίας του ανθρώπου) και 5 παρ. 1 (προστασία της ζωής).

2.6. Περιπτώσεις παραβιάσεως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

2.6.1. Εξωτερική και εσωτερική αξιοπρέπεια

3. Ψηλάφηση των δυνατοτήτων αξιοποίησής της στον δικανικό συλλογι-

σμό των Συνταγματικών δικαστών Γερμανίας και Νοτίου Αφρικής: μια

χρήσιμη προσέγγιση

3.1. Η αξιοπρέπεια ως συνταγματική αξία, δικαίωμα, θεμελιώδης αρχή και

οδηγός ερμηνείας στη νομολογιακή πρακτική των υπό εξέτασιν δύο

χωρών. Ερμηνευτικές δυσχέρειες

3.1.1. Ο τρόπος αποτύπωσης της εννοίας στον Θεμελιώδη Νόμο: συν-

δυασμός της «ελευθερίας με την αλληλεγγύη» και της «ατομικής

αυτονομίας με το δημόσιο συμφέρον»

3.1.2. Η αξιοπρέπεια ισχυρό εργαλείο συνταγματικής ανάλυσης, δομι-

κής συναίνεσης και δραστικής μετάπλασης της Νοτιοαφρικανι-

κής κοινωνίας

3.2. Ορισμός της αξιοπρέπειας και διαφορές του θεωρητικού προσα-

νατολισμού στο πλαίσιο της δικαστικής της ερμηνείας

3.2.1. Γερμανία: «Αλλαγή προτύπων» διά της εντάξεως της περί

αξιοπρέπειας εγγύησης στη θεμελίωση της ίδρυσης μιας

δημοκρατικής κοινωνίας

3.2.2. Η έννοια της αξιοπρέπειας στη Νοτιοαφρικανική έννομη τάξη:

Πολλαπλότητα «αλληλοενισχυόμενων» φιλοσοφικών θεμελίων

στο πλαίσιο της δικαστικής της ερμηνείας

3.3. Φορείς της αξιοπρέπειας κατά την Γερμανική και Νοτιοαφρικανική

νομική εκδοχή

3.4. Η αρχή της «αξίας του ανθρώπου» ως ερμηνευτικό εργαλείο. Η προ-

βληματική της χρήσης της ως «κανόνα-μέτρου» στη στάθμιση και

αξιολόγηση αντιτιθέμενων συνταγματικών αγαθών

3.5. «Συλλογική» versus «ατομικής» αξιοπρέπειας

3.6. Η συνθετική εναρμόνιση των αρχών «αξιοπρέπειας» και «ισότητας»

στη δικαιϊκή πραγματικότητα της Νοτίου Αφρικής

3.6.1. Η αξιοπρέπεια ως ερμηνευτική παράμετρος των διακρίσεων

α) Διερευνούμενοι παράγοντες για την εκτίμηση περί προσβολής της

i) Διακρίνουσες μεταχειρίσεις του παρελθόντος και αναφορά

στη βιωματική πραγματικότητα της ομάδας

ii) Δυνατότητα διορθωτικής δράσης

iii) Ύπαρξη ενδεχομένου αντικτύπου στην προσωπική αξιοπρέ-

πεια και αυτοεκτίμηση

β) H κοινωνική διάσταση της προσανατολισμένης στην αξιοπρέ-

πεια προσέγγισης της ισότητας

γ) Ο ρόλος της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στη γενικότερη διαδι-

κασία «αλλαγής προτύπων» και «μεταλλαγής» της Νοτιοα-

φρικανικής κοινωνίας

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Η «ηθική» της ανθρώπινης αξιοπρέπειας θεσμικό εργαλείο χάραξης πολιτικής και κινητήρια δύναμη για μια πρωτοπόρο και εμπνευσμένη νομολογία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ, «ΘΕΣΜΙΚΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΧΑΡΑΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ» ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΑΛΕΙΨΗ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΑΚΡΑΙΑΣ ΦΤΩΧΕΙΑΣ

1. Ανθρώπινα δικαιώματα και «ακραία φτώχεια»

1.1. Η θεμελιώδης αναγνώριση της «ακραίας φτώχειας», ως διάψευση των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων και απαξίωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

1.1.1. Το trafficking γενεσιουργό αίτιο της ακραίας φτώχειας και

σύγχρονη μορφή δουλείας

α) Ο φαύλος κύκλος της «εμπορίας ανθρώπων» και του «κοινωνι-

κού αποκλεισμού»

β) Από το «εμπόριο λευκής σαρκός» στην «εμπορία ανθρώπων»

γ) Πρόσφατες νομοθετικές και νομολογιακές εξελίξεις σε διεθνές

επίπεδο

δ) Η ανάγκη «αλλαγής παραδείγματος» των σύγχρονων κοινω-

νικών πολιτικών, προαπαιτούμενο για την καταπολέμηση του

φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων

1.1.2. H προσανατολισμένη στην θεωρία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων

προσέγγιση της φτώχειας, «προστιθέμενη αξία» στην προσπάθεια

εξάλειψής της

1.2. Εθνικές και διεθνείς δράσεις για την –υπό το φως της αρχής της «αξίας

του ανθρώπου»– υλοποίηση των πολιτικών εξάλειψης της φτώχειας

1.2.1. Δράσεις εθνικών κρατών

1.2.2. Διεθνείς δράσεις. Ο αγώνας για την εξάλειψη της φτώχειας στις

χώρες ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού. Σύμπτωση των διαφορών

αντιμετώπισής της με τις διαφορές αντίληψης του Κοινωνικού

Κράτους μεταξύ Ευρώπης και Αμερικής

1.2.3. Υποχρέωση Διεθνούς Συνεργασίας μέσω αποδοχής των βασικών

αρχών «ισότητας» και «μη διάκρισης», «συμμετοχής», «ευθύνης»

και «διαφάνειας»

1.3. Πολιτικές πρωτοβουλίες για την εξάλειψη της ακραίας φτώχειας

1.3.1. Στις ΗΠΑ

1.3.2. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση

1.3.3. Στην Αφρική

1.3.4. Στην Ασία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΑΞΙΟΠΡΕΠΕΙΑΣ, ΘΕΜΕΛΙΟ

ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΚΙΝΗΤΗΡΙΑ ΔΥΝΑΜΗ

ΓΙΑ «ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟ ΑΚΤΙΒΙΣΜΟ»

ΚΑΙ «ΕΜΠΝΕΥΣΜΕΝΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ»

1. Η κατά το στάδιο της δικαστικής ερμηνείας προσδοκία κοινής αποδοχής ενός απολύτου και απαραβιάστου ελαχίστου πυρήνα ανθρώπινης αξιοπρέπειας: Πρόκληση ή ουτοπία;

1.1. Η γερμανική καινοτομία εισαγωγής της εννοίας του ουσιώδους

περιεχομένου, ή άλλως πως του ελαχίστου πυρήνα αξιοπρέπειας, ως όριο

έναντι των παντός είδους επεμβάσεων στα θεμελιώδη δικαιώματα

1.2. Οι μεταξύ των εννόμων τάξεων αποκλίσεις ως προς το κύρος και την

δυνατότητα περιορισμού της περί αξιοπρέπειας εννοίας

1.3. Οι επικρατούσες θεωρητικές τάσεις ως προς την αντίληψη της εν-

νοίας της: Η «ατομικιστική» και «φιλελεύθερη» αντίληψη έναντι της

«συλλογικής» και «αντικειμενικής» προσέγγισής της

1.4. Η αξιοπρέπεια ρήτρα υποστήριξης ή περιορισμού των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων;

1.5. Παραίτηση από την αξιοπρέπεια;

1.6. Έλεγχος των ισχυρισμών περί προσβολής της, βάσει υποκειμενικών ή

αντικειμενικών αντιλήψεων;

1.7. Η προβληματική των εκάστοτε «υποκειμένων» της στις διάφορες

έννομες τάξεις

2. Το αδιέξοδο εγχείρημα αναζήτησης «νομολογιακής συναίνεσης» ως προς την αποδοχή μιας κοινής, οικουμενικής, περί αξιοπρέπειας αντίληψης

2.1. Το επιχείρημα της εμπλουτισμένης με συνταγματικές αξίες εννοίας

της «δημόσιας τάξης», ως μέσο διάπλασης μιας «διακρατικής» αντί-

ληψης περί ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Παραδείγματα

2.1.1. Ιδιαίτερες συνθήκες που δικαιολογούν την προσφυγή του

δικαστηρίου στην έννοια της «δημόσιας τάξης»

2.1.2. Η δυνητική της λειτουργία ως «καθοδηγητική αρχή» για μιαν

εναρμονισμένη συναίνεση στο πλαίσιο λήψεως αποφάσεων σε

εθνικό επίπεδο

3. Η επιβεβλημένη παρουσία της θεσμικής της λειτουργίας στο νομικό συλλογισμό

3.1. Η αξιοπρέπεια «μηχανισμός εξισορρόπησης των συγκρούσεων και του

προβλήματος ασυμμετρίας μεταξύ δικαιωμάτων και αξιών»

3.2. Το τέλος του «διαχωρισμού» των κανόνων: Ο ρόλος της αξιοπρέπειας

στον εμπλουτισμό και την πλαισίωση των εσωτερικών περί ανθρωπί-

νων δικαιωμάτων κανόνων με τον πλουραλισμό και την οικουμενι-

κότητα των κανόνων Διεθνούς Προστασίας τους

3.3. Η «αξία του ανθρώπου» πηγή ανάδυσης νέων δικαιωμάτων και

επέκτασης των ήδη υπαρχόντων

4. Η ηθική και πολιτική δύναμη της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ως προς τη λήψη «τολμηρών αποφάσεων»

4.1. «Ανθρωπιστική νομολογία»: Η λειτουργική αξιοποίηση της αρχής της

«αξίας του ανθρώπου», πρόσθετο ερμηνευτικό εργαλείο για την

εξεύρεση ορθών και δίκαιων λύσεων

4.2. Η επιρροή των «γενικών αρχών του δικαίου» στην εξέλιξη της προσα-

νατολισμένης στα ανθρώπινα δικαιώματα νομολογίας. Η έννοια της

αξιοπρέπειας ως σύγχρονη regula juris

4.2.1. Η αναζήτηση της «οικουμενικής προοπτικής» ως προς την εισδοχή

και ενσωμάτωση προστατευτικών πηγών αλλοδαπού δικαίου στο

εθνικό δίκαιο

4.2.2. Η αρχή της αξίας του ανθρώπου, «κινούν αίτιο πολιτικής δράσης»

για την ενσωμάτωση και την προστασία και «απροστάτευτων»

ακόμη έως σήμερα κοινωνικών και οικονομικών συμφερόντων

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ