Β. Παπαγρηγορίου, Λαϊκή κυριαρχία και Κοινοβουλευτισμός στην Αγγλία, 2006
Η Αγγλία, που είναι δημιουργός στην αρχή της Μεγ. Βρετανίας, ύστερα του Ηνωμένου Βασιλείου και εν τέλει της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, προσδιόρισε όσο ουδέν άλλο έθνος την εξέλιξη – θετικά ή αρνητικά – της ανθρωπότητος τα τελευταία 500 χρόνια. Είναι η μητέρα του κοινοβουλευτισμού – η mater parlamentorum. Είναι η κοιτίδα των πολιτικών κομμάτων. Από τη μακρά κοινοβουλευτική και κομματική ιστορία της αντλούμε διδάγματα για την εφαρμογή του κοινοβουλευτικού συστήματος και την κατανόηση του πολιτικού κόμματος. Σ’ αυτή γεννήθηκαν θεμελιώδεις συνταγματικοί θεσμοί και ρυθμίσεις παγκόσμιας εφαρμογής, όπως είναι: η πρώτη έννοια Συντάγματος (Lex Terrae), το οποίο, ως εθιμικό «Law of the Land», αναβλύζει αμέσως από την κοινωνία και δεν παραχωρείται «άνωθεν»• τα πρώτα δείγματα γραπτής συνταγματικής κατοχυρώσεως δικαιωμάτων του ανθρώπου• το αντιπροσωπευτικό σύστημα• το σύστημα των δύο νομοθετικών σωμάτων• ο θεσμός της κυβερνήσεως και του υπουργικού συμβουλίου ως συλλογικών οργάνων και κυρίων οργάνων της εκτελεστικής εξουσίας και η σχέση τους με τα νομοθετικά σώματα και τον ανώτατο άρχοντα• ο θεσμός του πρωθυπουργού• ο θεσμός της αντιπολιτεύσεως και της σκιώδους «κυβερνήσεως»• η ποινική ευθύνη των υπουργών, κ.ά.
Παρά ταύτα, η ίδια η Αγγλία αποτελεί σήμερα στην ευρωπαϊκή ήπειρο την μεγαλύτερη εθνοτική (nation) και χωρική (land) οντότητα, που δεν απολαμβάνει καθεστώτος αυτονομίας, έστω περιορισμένης. Λες και η ιστορία έχει στραφεί σήμερα εναντίον της…
Ούτε η Αγγλία, ούτε η Μεγ. Βρετανία, ούτε το Ηνωμένο Βασίλειο γνώρισαν ποτέ αυτό που στις άλλες χώρες μπορεί να θεωρηθεί «ιδρυτική στιγμή», επ’ ευκαιρία της οποίας καταρτίζεται και αρχίζει να εφαρμόζεται συνταγματικός σχεδιασμός. Ουδείς μεγάλος συνταγματικός θεσμός τους αποτελεί καρπό σχεδιασμού. Όλοι όμως έχουν ιστορικό βάθος και γεννήθηκαν ύστερα από συμφωνία. Ιδρύθηκαν πρακτικά – για να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένη ανάγκη ή κρίση, για να αποφευχθούν οι ρήξεις. Ρίζωσαν κι εξελίχθησαν στην πορεία.
Στην Αγγλία δεν ευδοκίμησε η αρχή του ενός και η απόλυτη εξουσία, που κυριάρχησαν επί μακρό στην ηπειρωτική Ευρώπη. Παράλληλα με το Στέμμα, ανέκαθεν λειτουργεί ένα συλλογικό όργανο αποτελούμενο από πολιτικούς, που απαρτίζουν «μηχανισμό», ο οποίος προτείνει, καταρτίζει και εφαρμόζει πολιτική. Η λειτουργία του συλλογικού οργάνου προσδίδει μετριοπάθεια στο σύστημα εξουσίας. Μέσα στο συλλογικό όργανο δραστηριοποιείται μια ομάδα πολιτικών, που αποτελεί την αντιπολίτευση και επιδιώκει όχι την κατάργηση του μηχανισμού, αλλά τον έλεγχό του. Ο αδιάκοπος αγώνας των δύο ομάδων για τον έλεγχο του μηχανισμού αποτελεί την κινητήρια δύναμη της συνταγματικής εξελίξεως.
Η συνέχεια (continuity) χαρακτηρίζει τη συνταγματική εξέλιξή της. Η βρετανική κοινωνία αποφεύγει ανέκαθεν τις βαθιές ιδεολογικές οξύτητες και διχασμούς της ηπειρωτικής Ευρώπης. Ιδεολογικά ρεύματα, με ευρύτατη διάδοση στη νεώτερη εποχή, όπως ο μαρξισμός και, πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο φασισμός, δεν γνωρίζουν στην Αγγλία μεγάλη διάδοση. Τα κύρια πολιτικά κόμματα, που δραστηριοποιούνται σε εθνική κλίμακα, είναι κόμματα προγραμμάτων μάλλον παρά ιδεολογικά. Κατά βάθος, στα μεγάλα θέματα η πολιτική τους μάλλον συμπίπτει. Όταν αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση, κατά κανόνα εφαρμόζουν πολιτική που προσεγγίζει μ’ εκείνη που προτείνουν τα κόμματα της αντιπολιτεύσεως. Λ.χ. το Συντηρητικό Κόμμα, όταν κυβερνά από το 1951 έως το 1955, κινείται στο πλαίσιο των εθνικοποιήσεων που από το 1946 είχε εφαρμόσει το Εργατικό Κόμμα. Το τελευταίο, όταν επανέρχεται το 1964 στην εξουσία, ελάχιστα διαφοροποιείται από την πολιτική του Συντηρητικού της περιόδου 1959 έως 1964 κ.ο.κ.
Η μελέτη της αγγλικής συνταγματικής ιστορίας είναι χρήσιμη γιατί, ανάμεσα στα άλλα, διδάσκει ότι σε μια πολιτισμένη κοινωνία υπάρχει πάντα ανοικτός διάλογος, χάρης στον οποίο οι μεγάλες διαφωνίες, που είναι φυσικό να εκδηλώνονται, μπορούν να διευθετούνται όχι με συγκρούσεις και συρράξεις, αλλά με τον σεβασμό της άλλης εκδοχής και με συμφωνίες. Κοινωνίες, όπου ο διάλογος δεν υπάρχει ή είναι δυσχερής, χειμάζονται από εσωτερικές συρράξεις και βίαιες ανατροπές. Η Αγγλία, με οδηγό και εμπνευστή τον, όπως εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται, βαθύτατα προοδευτικό «ιδιόρρυθμο αγγλικό συντηρητισμό» και σημαία την Evolution («Εξέλιξη»), ακόμη και σε στιγμές που η ηπειρωτική Ευρώπη δονείται από την Revolution, θέτει τις βάσεις του σταθερότερου και μακροβιότερου μετριοπαθούς πολιτεύματος και του κοινοβουλευτισμού.
Αυτή είναι η γοητεία του αγγλικού συνταγματικού δικαίου και της συνταγματικής ιστορίας – και συγχρόνως το αίνιγμά τους. Αυτή τη γοητεία και το αίνιγμα επιχειρεί να ερευνήσει η πρωτότυπη αυτή μελέτη, που ανατρέχει στην συνταγματική ιστορία, για να αναζητήσει την εκκίνηση, εξέλιξη και σημερινή ουσία του περιεχομένου των θεσμών και των ρυθμίσεων όπου στηρίζονται.
Edition info
Table of contents +
Πρόλογος
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1. Αγγλία, Μεγάλη Βρεταννία, Ηνωμένο Βασίλειο
2. Η περίπτωση των Νήσων της Μάγχης (the Channel Islands) και της Νήσου Μαν (Isle of Man)
ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΑΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Οι φάσεις
Η πρώτη φάση (407 μ.Χ. έως 1066) :
η αρχαϊκή («Old England»)
1. Χρονικό πλαίσιο
2. Κοινωνική κατάσταση και οργάνωση
3. Οι θεσμοί
4. Lex Τerrae : η πρώτη έννοια Συντάγματος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Η δεύτερη φάση (1066 έως 1254) :
η νορμανδική
1. Έως την Magna Carta Libertatum (1215)
Ι. Το τέλος της «Old England»
ΙΙ. Το φεουδαρχικό σύστημα
ΙΙΙ. Tο έργο των Νορμανδών
ΙV. Tο «Μέγα Συμβούλιο» («Consilium Magnum») και το «Βασιλικό
Συμβούλιο» («Consilium Regis»)
2. Η Magna Carta Libertatum (1215)
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Η τρίτη φάση (1254 έως 1400) :
το πρώτο «Κοινοβούλιο»
1. Πρώτα στοιχεία «αντιπροσωπευτικού Κοινοβουλίου»
2. Η Βουλή των Κοινοτήτων
3. Πρώτες χωριστές συνελεύσεις
4. Η κατάσταση της Δικαιοσύνης
5. Θεσμοί τοπικής αυτοδιοικήσεως
6. Ο Εκατονταετής πόλεμος και ο πόλεμος «των Δύο Ρόδων»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Η τετάρτη φάση (1400 έως 1603) :
η ενίσχυση των νομοθετικών σωμάτων
1. Το σύστημα των δύο Βουλών
2. H ισχυροποίηση της Βουλής των Κοινοτήτων
3. Η ποινική δίωξη των υπουργών («impeachment»)
4. Το σύστημα των «checks and balances»
5. Οι Τυδώρ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Η πέμπτη φάση (1603 έως 1659) :
η συνταγματική εκτροπή
1. Οι Στούαρτ
Ι. Οι αντιφάσεις μιας δυναστείας
ΙΙ. Ιάκωβος 1ος και η απόλυτη μοναρχία
ΙΙΙ. Το «Μακρόβιο Κοινοβούλιο» (1640 - 1653)
IV. Ο εμφύλιος πόλεμος και η βασιλοκτονία του Καρόλου 1ου
2. Κρόμγουελ και δικτατορία (1645 - 1659)
Ι. Σύνταγμα γραπτό
ΙΙ. Διάλυση της Βουλής των Κοινοτήτων
ΙΙΙ. Το τέλος της δικτατορίας
ΙV. Επιβίωση της κυβερνήσεως προεδρικού τύπου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ
Η έκτη φάση (1659 έως 1831) :
η υπεροχή ή κυριαρχία (the «Supremacy or sovereignty)
του Κοινοβουλίου
1. Η παλινόρθωση
Ι. «Ανάσταση» και αυτοσύγκληση της Βουλής των Κοινοτήτων
ΙΙ. Το «Κοινοβούλιο των Ιπποτών» (1661 - 1679)
α. Αναδρομική κατάργηση του έργου του Κρόμγουελ
β. Μεταβολή στην ουσία
ΙΙΙ. Ο διαβόητος νόμος «Test Act»,
2. Οι επιπλοκές του εκκλησιαστικού ζητήματος
Ι. Το εκκλησιαστικό ζήτημα και τα κόμματα
IΙ. Το εκκλησιαστικό ζήτημα και η διαδοχή του θρόνου
ΙΙΙ. Ο Ιάκωβος 2ος : ο καθολικός Βασιληάς της αντικαθολικής Αγγλίας
α. Μέτρα ανεξιθρησκείας
β. Η συνταγματική πλευρά
IV. Η «Ένδοξη (ή «Αναίμακτη») Επανάσταση» (1688)
α. Η «παραίτηση» του Ιακώβου 2ου
β. Οι συνταγματικές λύσεις και καινοτομίες
γ. Οριστική ήττα των Στούαρτ
V. Λοιπό έργο του «Convention Parliament» του
α. Ο νόμος «Bill of Rights»,
β. Ο νόμος «Act of Settlement» («νόμος περί Διαδοχής»),
3. Αξιολόγηση της «Ένδοξης (ή «Αναίμακτης») Επαναστάσεως»
Ι. Ο «ιδιόρρυθμος αγγλικός συντηρητισμός»
ΙΙ. Η συνταγματική μοναρχία
ΙΙΙ. Πολίτευμα αριστοκρατικό
4. Η αρχή της «υπεροχής ή κυριαρχίας του Κοινοβουλίου» (the «Supremacy or sovereignty of Parliament»)
Ι. Η έννοια της υπεροχής ή κυριαρχίας του Κοινοβουλίου
ΙΙ. Κομματικός ανταγωνισμός
5. The King in Parliament
Ι. Αμοιβαία ισορρόπηση
ΙΙ. Η έννοια του «ανευθύνου»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ
H εβδόμη φάση (1831 έως σήμερα) :
η «κλασσική» δημοκρατία
1. Η εκλογική μεταρρύθμιση του
2. Λοιπό μεταρρυθμιστικό έργο της περιόδου 1832 -
3. Η εκλογική μεταρρύθμιση του 1867 -
4. Η εκλογική μεταρρύθμιση του 1884 -
5. Οι νεώτερες εκλογικές μεταρρυθμίσεις
6. Συγκριτικές εκλογικές παρατηρήσεις :
Ι. Ελλάδα
ΙΙ. Γαλλία
ΙΙΙ. Γερμανία
IV. Ιταλία
ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ
ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Τα «τεχνικά» χαρακτηριστικά
1. Το αγγλικό δίκαιο και οι πηγές του
Ι. Οι άγραφες πηγές (ή το «άγραφο» Σύνταγμα)
α. Τα συνταγματικά έθιμα
β. Οι συνθήκες του πολιτεύματος
ΙΙ. Οι γραπτές πηγές (ή το «γραπτό» Σύνταγμα)
2. Η τυπική ισχύς του
ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ
ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ
Τα όργανα
1. Το Στέμμα
I. Συνταγματική θέση
II. Οι αρμοδιότητες
2. Το Κοινοβούλιο
Ι. Η Βουλή των Κοινοτήτων
α. Συνταγματική θέση
β. O «Speaker» της Βουλής των Κοινοτήτων
γ. Τακτική νομοθετική διαδικασία
ΙΙ. Η Βουλή των Λόρδων
α. Συνταγματική θέση
β. Η σύνθεση
γ. Η σημερινή λειτουργία της
3. Η Κυβέρνηση
Ι. Το «Privy Council of the Crown»
ΙΙ. Οι υπουργοί
ΙΙΙ. Ο πρωθυπουργός
α. Νομική και πολιτική θέση
β. Οι αρμοδιότητες
4. Ο αρχηγός της αντιπολιτεύσεως
5. Η εξαιρετική περίπτωση των δημοψηφισμάτων.
6. Ο «Κοινοβουλευτικός Εκπρόσωπος για την Διοίκηση»
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ
Τα πολιτικά κόμματα
1. Οι ιστορικές ρίζες
2. Το Συντηρητικό Κόμμα
3. Το Εργατικό Κόμμα
4. Το Φιλελεύθερο Κόμμα
5. Άλλα πολιτικά κόμματα
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ
Το πάγιο εκλογικό σύστημα
1. Δικαίωμα ψήφου
2. Τα «παράξενα» αποτελέσματα
3. Η σκοπιμότητα κατά της αναλογικότητος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ
Κριτική του δικομματικού και εκλογικού συστήματος
1. Δικαιολογητική βάση
2. Τα μειονεκτήματα
3. Εναλλαγή και ανανέωση
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ
Αξιολογικές κρίσεις
για το κοινοβουλευτικό κυβερνητικό σύστημα
1. Η αποδοτική λειτουργία
2. Ο ρόλος της Δικαιοσύνης
ΜΕΡΟΣ ΠΕΜΠΤΟ
ΤΑ ΛΟΙΠΑ ΕΔΑΦΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ («LANDS»)
ΤΟΥ ΗΝΩΜΕΝΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
1. Η Σκωτία
Ι. Ιστορικά
ΙΙ. Η ένωση με την Αγγλία
ΙΙΙ. Συνταγματική θέση
2. Η Ουαλλία
3. Η Βόρειος Ιρλανδία (Ώλστερ)
ΜΕΡΟΣ ΕΚΤΟ
ΟΙ ΑΓΓΛΟΣΑΞΩΝΙΚΕΣ ΠΡΩΗΝ ΚΤΗΣΕΙΣ
1. Ο Καναδάς
Ι. Ατελές ομοσπονδιακό σύστημα
ΙΙ. Δύο νομοθετικά σώματα
ΙΙΙ. Έλεγχος συνταγματικότητος
IV. Το κομματικό σύστημα
V. Οι δύο γλωσσικές κοινότητες
VI. Το νέο Σύνταγμα
2. Η Αυστραλία
I. Κοινωνικό και συνταγματικό πλαίσιο
II. Το κομματικό σύστημα
ΙΙΙ. Υποχώρηση της «βρεταννικότητος»
3. Η Νέα Ζηλανδία
Ι. Κοινωνικό και συνταγματικό πλαίσιο
ΙΙ. Το κομματικό σύστημα.
ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ
Η ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΚΑΙ Η ΚΟΙΝΟΠΟΛΙΤΕΙΑ
ΜΕΡΟΣ ΟΓΔΟΟ
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ
1ο. Σταθμοί της συνταγματικής ιστορίας της Αγγλίας, της Μ. Βρεταννίας και του Ηνωμένου Βασιλείου
2ο. Βασιλείς από τον οίκο Τυδώρ έως σήμερα
3ο. Πρωθυπουργοί από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο έως σήμερα
4ο. Αποτελέσματα βουλευτικών εκλογών από την λήξη του δευτέρου
παγκοσμίου πολέμου έως σήμερα
Content type
Categories
Related editions
