Θ. Τροκάνας, Ανθρώπινη αναπαραγωγή, 2011

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΕΦΗΣ ΚΟΥΝΟΥΓΕΡΗ-ΜΑΝΩΛΕΔΑΚΗ

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

MEΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Η ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ

ΚΑΙ ΣΤΗ ΒΙΟΗΘΙΚΗ

ΤΙΤΛΟΣ 1ος

Η φυσική αναπαραγωγή ως συνδετικός κρίκος της ιδιωτικής αυτονομίας

και της Βιοηθικής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η έννοια της ιδιωτικής αυτονομίας

Ι. Οι ιστορικές καταβολές

ΙΙ. Το φιλοσοφικό υπόβαθρο

Α. Immanuel Kant (1724-1804) και δεοντοκρατία

Β. John Stuart Mill (1806-1873) και ωφελιμισμός

Γ. Ο αντίκτυπος των δύο ρευμάτων στη Bιοηθική

ΙΙΙ. Η σύγχρονη νομική σημασία

Α. Η αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας στο δίκαιο της δικαιοπραξίας

Β. Η αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας στο ενοχικό δίκαιο

Γ. Η αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας στο εμπράγματο δίκαιο

Δ. Η αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας στο οικογενειακό δίκαιο

Ε. Η αρχή της ιδιωτικής αυτονομίας στο κληρονομικό δίκαιο

ΣΤ. Ενδιάμεσο πόρισμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η έννοια της Βιοηθικής

Ι. Η γένεση της Βιοηθικής

ΙΙ. Οι απόπειρες ορισμού της έννοιας της Βιοηθικής

Α. Ο ορισμός στη θεωρία

Β. Ο ορισμός στα δικαιικά κείμενα

ΙΙΙ. Το περιεχόμενο και τα χαρακτηριστικά της Βιοηθικής

ΙV. Ο ρόλος των επιτροπών Βιοηθικής

V. Η σχέση δικαίου και Βιοηθικής: από την ετερόνομη ρύθμιση στην αυτορρύθμιση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Η φυσική αναπαραγωγή: δημόσιο ή ιδιωτικό ζήτημα; Οι δικαιικές επιλογές

Ι. Η ευγονική

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Η εξέλιξη της κρατικής ευγονικής μεταξύ 1850-1950

1. Το θεωρητικό υπόβαθρο της ευγονικής

2. Από την ευγονική θεωρία στην πράξη

3. Η ευγονική στη ναζιστική Γερμανία

4. Η ιστορική αξιολόγηση της ευγονικής

ΙΙ. Η άμβλωση

Α. Ο κρατικός παρεμβατισμός μέχρι το 1960

Β. Η ιδιωτική επιλογή υπό προϋποθέσεις από το 1960 και μετά

1. Η προσέγγιση της αμερικανικής νομολογίας

α. Η απόφαση ROE v. WADE

β. Η απόφαση PLANNED PARENTHOOD v. CASEY

2. Η προσέγγιση της γερμανικής νομολογίας

3. Η προσέγγιση της γαλλικής νομολογίας

4. Κριτική αξιολόγηση της αλλοδαπής νομολογίας

ΤΙΤΛΟΣ 2ος

Από τη φυσική στην τεχνητή ανθρώπινη αναπαραγωγή.

Προβλήματα και προσανατολισμοί

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η κοινωνική και νομική διάσταση της φυσικής και τεχνητής ανθρώπινης αναπαραγωγής

Ι. Η σεξουαλική ελευθερία

ΙΙ. Από την ελευθερία αναπαραγωγής στο δικαίωμα στην αναπαραγωγή

Α. Η σημασία και οι προεκτάσεις της ανθρώπινης επιθυμίας για αναπαραγωγή

Β. Η νομική αξιολόγηση της ανθρώπινης επιθυμίας για αναπαραγωγή

Γ. Η συνταγματική θεμελίωση του δικαιώματος στην αναπαραγωγή

1. Η αμερικανική προσέγγιση

2. Η γαλλική προσέγγιση

3. Η ελληνική προσέγγιση

α. Οι υποστηριζόμενες απόψεις

β. Κριτική αξιολόγηση και προκρινόμενη λύση

γ. Οι συνταγματικοί περιορισμοί του δικαιώματος στην αναπαραγωγή

III. Η σχέση μεταξύ σεξουαλικής ελευθερίας και δικαιώματος στην αναπαραγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Το περιεχόμενο του δικαιώματος στην αναπαραγωγή (φυσική και τεχνητή)

Ι. Η αρνητική όψη: το δικαίωμα στη μη αναπαραγωγή

Α. Το δικαίωμα στην αντισύλληψη

Β. Το δικαίωμα στην εκούσια στείρωση

Γ. Το δικαίωμα στην τεχνητή διακοπή της κύησης

1. Τα αντιμαχόμενα συμφέροντα

2. Η τεχνητή διακοπή της κύησης στο ελληνικό δίκαιο

α. Η συνταγματική διάσταση

β. Η ποινική διάσταση

Δ. Το δικαίωμα στη «μη γέννηση»

ΙΙ. Η θετική όψη: το δικαίωμα στην αναπαραγωγή

Α. Η επιλογή της τεκνοποιίας ή της μη τεκνοποιίας

Β. Η επιλογή του αριθμού των παιδιών

Γ. Η επιλογή του χρόνου της τεκνοποιίας

Δ. Η επιλογή του «είδους» των παιδιών

1. Η επιλογή της σύγχρονης «ιδιωτικής» ευγονικής

2. Η επιλογή του φύλου του παιδιού

α. Η επιλογή του φύλου του παιδιού για ιατρικούς λόγους

β. Η επιλογή του φύλου του παιδιού για μη ιατρικούς λόγους

3. Η επιλογή της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης

α. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση ως ζήτημα Βιοηθικής

β. Η αναπαραγωγική κλωνοποίηση ως ζήτημα δικαίου

4. Η επιλογή της κοινωνικής συγγένειας με το παιδί

ΙΙΙ. Ενδιάμεσο πόρισμα

ΤΙΤΛΟΣ 3ος

Οι περιορισμοί της ιδιωτικής αυτονομίας στην τεχνητή αναπαραγωγή ειδικότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Οι περιορισμοί της ιδιωτικής αυτονομίας με άξονα την ιατρική παρέμβαση

Ι. Ο ιατρικός πατερναλισμός

Α. Ο παραδοσιακός ιατρικός πατερναλισμός

Β. Ο σύγχρονος ιατρικός πατερναλισμός

1. Γενικά

2. Ο σύγχρονος ιατρικός πατερναλισμός στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

ΙΙ. Οι περιορισμοί κατά την εφαρμογή των μεθόδων της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής (ιυα)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Οι περιορισμοί της ιδιωτικής αυτονομίας με άξονα τις θρη-σκευτικές αντιλήψεις

Ι. Το ορθόδοξο και το καθολικό δόγμα για την ανθρώπινη αναπαραγωγή

ΙΙ. Η κριτική του εκκλησιαστικού επιχειρήματος περί «μη φυσικότητας» των μεθόδων ιυα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: Οι περιορισμοί της ιδιωτικής αυτονομίας με άξονα τη νομική παρέμβαση

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Το κριτήριο του «συμφέροντος του παιδιού»

ΙΙΙ. Το ιατρικό κριτήριο

Α. Η σχετικότητα της έννοιας υπογονιμότητα

Β. Η ιατρική αναγκαιότητα ως νομική έννοια

Γ. Η ιατρική αναγκαιότητα ειδικά για τους ανηλίκους

Δ. Η αποφυγή μετάδοσης στο τέκνο σοβαρής ασθένειας

1. Γενικά

2. Η ειδική περίπτωση της HIV/AIDS νόσου

α. Η οροθετικότητα του άνδρα

β. Η οροθετικότητα της γυναίκας

γ. Η οροθετικότητα και του άνδρα και της γυναίκας

Ε. Οι εξαιρέσεις στο ιατρικό κριτήριο

1. Οι μη θεραπευτικές πράξεις

2. Οι θεραπευτικές πράξεις για τρίτο πρόσωπο

α. Η προεμφυτευτική διάγνωση με γέννηση παιδιού

β. Η προεμφυτευτική διάγνωση χωρίς γέννηση παιδιού

ΙV. Το ηλικιακό κριτήριο

Α. Η εφαρμογή του κριτηρίου στα υποβοηθούμενα πρόσωπα

Β. Η εφαρμογή του κριτηρίου στα μη υποβοηθούμενα πρόσωπα

V. Το κοινωνικό κριτήριο

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

B. Τα δικαιούμενα σε ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή πρόσωπα

1. Ο γάμος ή το κυρίαρχο δυτικό οικογενειακό μοντέλο

2. Η ετερόφυλη ελεύθερη συμβίωση

3. Η ομόφυλη ελεύθερη συμβίωση

4. Η μονογονεϊκή οικογένεια

VI. Το οικονομικό κριτήριο

VIΙ. Ενδιάμεσο πόρισμα

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΟΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗΣ

ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΤΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΤΙΤΛΟΣ 1ος

Η νομιμοποιητική λειτουργία της ιδιωτικής αυτονομίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Η συναίνεση ως εκδήλωση της ιδιωτικής αυτονομίας

Ι. Η συναίνεση σε ιατρική πράξη γενικά

Α. Το χρονικό της θεσμικής κατοχύρωσης της συναίνεσης

Β. Ο πολυδιάστατος ρόλος της συναίνεσης στο δίκαιο

Γ. Το δίπολο ενημέρωση-συναίνεση

Δ. Οι εξαιρέσεις

Ε. Το δικαίωμα στην άρνηση συναίνεσης

ΙΙ. Η συναίνεση σε ιατρική πράξη υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ειδικά

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Ο τύπος της συναίνεσης

Γ. Τα είδη της συναίνεσης

1. Η σχέση του όρου «συναίνεση» στο άρθρο 1456 §1 ΑΚ με τον όρο «συναίνεση» στο άρθρο 1457 §1 περ. β ΑΚ

2. Η σχέση του όρου «συναίνεση» στο άρθρο 1456 §1 ΑΚ με τον όρο «συμφωνία» στο άρθρο 1458 ΑΚ

3. Η σχέση του όρου «συναίνεση» στο άρθρο 1456 §1 ΑΚ με τον όρο «συγκατάθεση» στο άρθρο 1471 §2 περ. 2 ΑΚ

4. Η σχέση του όρου «συναίνεση» στο άρθρο 1456 §1 ΑΚ με τον όρο «συναίνεση» στο άρθρο 1475 §2 εδ. α-β ΑΚ

Δ. Η ανάκληση της συναίνεσης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Η εξουσία διάθεσης του γεννητικού υλικού προς τρίτους ως εκδήλωση της ιδιωτικής αυτονομίας

Ι. Η φύση του γεννητικού υλικού

Α. Το σπέρμα και το ωάριο

1. Η προσέγγιση της αλλοδαπής νομολογίας

α. Η γαλλική προσέγγιση

β. Η γερμανική προσέγγιση

2. Η προσέγγιση της ελληνικής θεωρίας

α. Οι υποστηριζόμενες απόψεις

β. Κριτική αξιολόγηση και προκρινόμενη λύση

Β. Το γονιμοποιημένο ωάριο ή «το μήλον της έριδος»

1. Η φιλοσοφική προσέγγιση

2. Η θεολογική προσέγγιση

3. Ο νομικός θετικισμός και το υποκείμενο δικαίου

4. Η σύγχρονη προσέγγιση

α. Το αγγλοσαξονικό μοντέλο και ο όρος «προέμβρυο»

i. Τα επιχειρήματα υπέρ της έννοιας «προέμβρυο»

ii. Τα επιχειρήματα κατά της έννοιας «προέμβρυο»

β. Η γαλλική προσέγγιση

γ. Η γερμανική προσέγγιση

δ. Οι υπερεθνικές προσεγγίσεις

ε. Η ελληνική προσέγγιση

i. Οι υποστηριζόμενες απόψεις

ii. Κριτική αξιολόγηση και προκρινόμενη λύση

ΙΙ. Η διάθεση του γεννητικού υλικού προς τρίτους

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Οι νομοθετικές τάσεις στον ευρωπαϊκό χώρο

Γ. Η συμβολή της αλλοδαπής νομολογίας

1. Η αμερικανική νομολογία

2. Η ευρωπαϊκή νομολογία

Δ. Η ελληνική νομική ρύθμιση

1. Η νομική φύση της διάθεσης του γεννητικού υλικού

2. Η διάθεση γαμετών προς τρίτους από απλούς δότες

α. Γενικά

β. Η διάθεση γαμετών προς τρίτους από δότες μέσα σε γάμο ή συμβίωση ειδικότερα

3. Η διάθεση πλεονάζοντος γεννητικού υλικού προς τρίτους από τα υποβοηθούμενα πρόσωπα

α. Γενικά

β. Η αρχική δήλωση επιλογής (αρχική συμφωνία)

γ. Η απουσία αρχικής δήλωσης επιλογής και η μεταγενέστερη διαφωνία

δ. Η ανάκληση της αρχικής δήλωσης επιλογής και η μεταγενέστερη διαφορετική συμφωνία

ΤΙΤΛΟΣ 2ος

Η διαπλαστική λειτουργία της ιδιωτικής αυτονομίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: Ο περιορισμένος ρόλος της ιδιωτικής αυτονομίας στο δίκαιο της συγγένειας πριν από το Ν. 3089/2002

Ι. Τα κριτήρια προσδιορισμού της έννοιας του γονέα

ΙΙ. Η νομική ίδρυση της συγγένειας κατά το ελληνικό δίκαιο μέχρι το Ν. 3089/2002

Α. Η ίδρυση της συγγένειας με τη μητέρα

Β. Η ίδρυση της συγγένειας με τον πατέρα

Γ. Η σύνδεση ιδιωτικής αυτονομίας και υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

1. Γενικά

2. Η συγκατάθεση του συζύγου σε ετερόλογη τεχνητή γονιμοποίηση κατά το παλιό άρθρο 1471 §2 περ. 2 ΑΚ

3. Η συμβολή της ελληνικής νομολογίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: Ο διευρυμένος ρόλος της ιδιωτικής αυτονομίας στο δίκαιο της συγγένειας μετά το Ν. 3089/2002

Ι. Η ιδιωτική αυτονομία και η ίδρυση της συγγένειας με τον πατέρα στην ετερόλογη τεχνητή γονιμοποίηση

Α. Η συγκατάθεση του συζύγου

Β. Η συγκατάθεση του μόνιμου συντρόφου

Γ. Ο αποκλεισμός της δικαστικής αναγνώρισης της πατρότητας (σε σχέση και με το σύστημα της ανωνυμίας των δοτών γεννητικού υλικού)

ΙΙ. Η ιδιωτική αυτονομία και η ίδρυση της συγγένειας με τη μητέρα στην παρένθετη μητρότητα

Α. Η έννοια και οι διακρίσεις της παρένθετης μητρότητας

Β. Οι διαφορετικές προσεγγίσεις των έννομων τάξεων

Γ. Δικαιοπολιτικές παρατηρήσεις σε σχέση με την παρένθετη μητρότητα

Δ. Η συμβολή της νομολογίας

1. Η αμερικανική νομολογία

2. Η γαλλική νομολογία

3. Η ελληνική νομολογία πριν από το Ν. 3089/2002-Κριτική

Ε. Η παρένθετη μητρότητα στο ελληνικό δίκαιο

1. Η νομική φύση της σύμβασης παρένθετης μητρότητας

2. Οι νομοθετικοί περιορισμοί της ιδιωτικής αυτονομίας

3. Η ίδρυση της συγγένειας

α. Γενικά

β. Το τεκμήριο μητρότητας του άρθρου 1464 §1 ΑΚ

γ. Η ανατροπή του τεκμηρίου μητρότητας (άρθρο 1464 §2-3 ΑΚ)

ΣΤ. Η ελληνική νομολογία μετά το Ν. 3089/2002 - Κριτική

ΙΙΙ. Η ιδιωτική αυτονομία και η ίδρυση της συγγένειας με τον πατέρα στη μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση

Α. Η έννοια της μεταθανάτιας γονιμοποίησης

Β. Η συμβολή της αλλοδαπής νομολογίας

1. Η γαλλική νομολογία

2. Η αμερικανική νομολογία

Γ. Η μεταθανάτια γονιμοποίηση στο ελληνικό δίκαιο

1. Οι επιμέρους μορφές

2. Η ίδρυση της συγγένειας με τον πατέρα

3. Οι νομοθετικοί περιορισμοί της ιδιωτικής αυτονομίας

α. Το ιατρικό κριτήριο

β. Το βουλητικό κριτήριο

γ. Το χρονικό κριτήριο

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ