Θ. Ψήμμας, Τα θεμέλια της κοινωνικής ασφάλισης: Διανεμητική Δικαιοσύνη, Ισότητα, Δημοκρατία, 2020

Ευχαριστίες

Συντομογραφίες

Εισαγωγή

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

Ισότητα και Διανεμητική Δικαιοσύνη

Προλεγόμενα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Διαχωρισμός ισότητας και διανεμητικής δικαιοσύνης

1. Θεωρία των δικαιωμάτων-ιδιοκτησιακών τίτλων

2. Η αγορά ως «αυθόρμητη τάξη του κόσμου»

3. Η ισότητα ως «νόθευση των κινήτρων»

4. Σχέση διανεμητικής και μη διανεμητικής δικαιοσύνης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η αξία του προσώπου και η ανάγκη

ως ανταγωνιστικά κριτήρια διανεμητικής δικαιοσύνης

1. Η αξία του προσώπου ως κριτήριο διανεμητικής δικαιοσύνης

2. Κριτική στην αξία του προσώπου ως αποκλειστικό κριτήριο διανεμητικής δικαιοσύνης

2.1. «Βασική κοινωνική δομή»

2.2. Ανθρώπινη αξιοπρέπεια και ανάγκη

3. Η ανάγκη ως κριτήριο διανεμητικής δικαιοσύνης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Η διαλεκτική σύμπραξη αξίας και ανάγκης

1. Γενικές παρατηρήσεις

2. Ακριβοδίκαιη ισότητα ευκαιριών

2.1. Κριτική από ελευθεριστική σκοπιά

2.2. Κριτική από εξισωτική σκοπιά

3. Ισότητα ως προς την ευημερία

4. Ισότητα των πόρων

5. Ισότητα ως προς τις «ικανότητες»

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Κριτική επισκόπηση στην «κοινοτιστική»

και τη «φιλελεύθερη» σύλληψη του εξισωτικού ιδεώδους

1. Κοινοτιστική πρόσληψη της ισότητας

2. Φιλελεύθερη πρόσληψη της ισότητας

3. Σύνθεση προσωπικής και κοινωνικής αυτονομίας

4. Μια καθολικεύσιμη επισκόπηση της αρχής της ισότητας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Η ουσιαστική ισότητα

ως όρος προαγωγής της ελευθερίας και ως αυταξία

1. Η ουσιαστική ισότητα ως όρος πραγμάτωσης της ελευθερίας

1.1. Αρνητική και θετική όψη της ελευθερίας

1.2. Ίση πολιτική ελευθερία

1.3. Η διανεμητική ισότητα ως εχέγγυο ουσιαστικής ελευθερίας

2. Ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη

Ενδιάμεσο Συμπέρασμα του πρώτου μέρους

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η Κοινωνική Ασφάλιση ως Θεσμός Διανεμητικής Δικαιοσύνης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Έννοια και περιεχόμενο της κοινωνικής ασφάλισης

1. Η κοινωνική ασφάλιση ως δημόσια ρύθμιση των συλλογικών κινδύνων

2. Κοινωνική ασφάλιση των εργαζομένων ή κοινωνική ασφάλεια των πολιτών;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Αλληλεγγύη και κοινωνική ασφάλιση

1. Η αλληλεγγύη ως αρχή δικαίου

1.1. Η αλληλεγγύη ως «ευγενές αίσθημα»

1.2. Η αλληλεγγύη ως «κρατικός σκοπός»

1.3. Η αλληλεγγύη ως ρήτρα κοινωνικής ελευθερίας

2. Η τριπλή διάσταση της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης στην κοινωνική ασφάλιση

2.1. Ενδογενεακή αλληλεγγύη

2.2. Διαγενεακή αλληλεγγύη

2.3. Αλληλεγγύη μεταξύ των μελών του κοινωνικού συνόλου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Ανταποδοτικότητα και κοινωνική ασφάλιση

1. Η ανταποδοτικότητα ως μη αυτοτελής αρχή της κοινωνικοασφαλιστικής σχέσης.

2. Προστασία της εξαρτημένης εργασίας

3. Δικαιολογημένη εμπιστοσύνη και σχετικό κοινωνικό κεκτημένο

4. Περιουσιακός χαρακτήρας του κοινωνικοασφαλιστικού δικαιώματος

5. Παράδειγμα: Το εφ’ άπαξ βοήθημα ως αμιγώς ανταποδοτική παροχή;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Η υποχρεωτικότητα και η καθολικότητα

ως αρχές της κοινωνικής ασφάλισης

1. Προλεγόμενα

2. Υποχρεωτική υπαγωγή σε έναν δημόσιο διανεμητικό θεσμό

3. Η έννοια της «δημόσιας υπηρεσίας» στην κοινωνική ασφάλιση

4. Δικαίωμα καθολικής πρόσβασης στην κοινωνική προστασία

4.1. Το Existenzminimum ως πυρήνας του δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλιση

4.2. Από το minimum στο optimum

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Απαγόρευση διακρίσεων και κοινωνική ασφάλιση

1. Καθολικότητα και απαγόρευση των αθέμιτων διακρίσεων

2. Παρέκβαση: καθολική υγειονομική κάλυψη του πληθυσμού της χώρας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

Η ισότητα των φύλων στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλισης

1. Γενικές παρατηρήσεις

2. Η κανονιστική και νομολογιακή αποτύπωση της ισότητας των φύλων στην κοινωνική ασφάλιση

3. Έμμεσες διακρίσεις λόγω φύλου

4. Αφηρημένο πρόσωπο της «πρωταρχικής θέσης»

5. Κοινωνική κατασκευή του φύλου

6. Η ανισότητα των φύλων ως ζήτημα κυριάρχησης επί του ασθενεστέρου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΒΔΟΜΟ

Καθολική κοινωνική προστασία και ιθαγένεια

1. Εθνική διάσταση της διανεμητικής δικαιοσύνης

2. Διανεμητική δικαιοσύνη σε κλίμακα υπερεθνική

2.1. Δεοντοκρατικός χαρακτήρας της κοσμοπολιτικής διανεμητικής δικαιοσύνης.

2.2. Ιστορική θεώρηση της κοσμοπολιτικής διανεμητικής δικαιοσύνης

3. Κοινωνική ασφάλεια ως υλικό έρεισμα του «δικαιώματος να έχεις δικαιώματα»

4. Η κανονιστική αποτύπωση ενός οικουμενικού δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλεια

5. Ο Κανονισμός 883/2004/ΕΚ ως θεσμικό εργαλείο για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας σε ενωσιακό επίπεδο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΟΓΔΟΟ

Το ζήτημα της ενοποίησης των ασφαλιστικών ταμείων:

Η οργανωτική διάσταση της καθολικότητας

1. Η πολυδιάσπαση ως οργανωτικό γνώρισμα του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος στην Ελλάδα

2. Νομοθετικοί σταθμοί στην αργόσυρτη διαδικασία ενοποίησης του κοινωνικοασφαλιστικού συστήματος στην Ελλάδα

3. Ενοποίηση κοινωνικοασφαλιστικών φορέων και αρχή της ισότητας

4. Ενοποίηση ασφαλιστικών οργανισμών και αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ

Το δημόσιο συμφέρον ως λόγος περιορισμού ή εμπέδωσης

του κοινωνικοασφαλιστικού δικαιώματος

1. Το δημόσιο συμφέρον ως ρήτρα περιορισμού των δικαιωμάτων

1.1. Το δημόσιο συμφέρον ως «γενική βούληση» προς πραγμάτωση του κοινού καλού

1.2. Το δημόσιο συμφέρον ως άθροισμα των επιμέρους ατομικών συμφερόντων.

1.3. Το δημόσιο συμφέρον ως γνώμονας καθολίκευσης των δικαιωμάτων

2. Κίνδυνοι από την υιοθέτηση ενός αόριστου γενικού συμφέροντος και από την περιπτωσιολογική εξειδίκευσή του

3. Το δημοσιονομικό συμφέρον ως ειδικότερη έκφανση του δημόσιου συμφέροντος

3.1. Ο οριακός δικαστικός έλεγχος του δημοσιονομικού συμφέροντος

3.2. Επιφύλαξη του εφικτού και χρυσός δημοσιονομικός κανόνας

3.3. Κριτική αποτίμηση του δημοσιονομικού συμφέροντος

4. Το γενικότερο κοινωνικό συμφέρον ως αυτοτελής λόγος δημόσιου συμφέροντος.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΚΑΤΟ

Η αρχή της ισότητας ως βάση

για περιορισμό του δημόσιου συμφέροντος στην κοινωνική ασφάλιση

1. Η ισότητα ως αρχή δικαίου

2. Πρακτικές εφαρμογές της αρχής της ισότητας στην κοινωνική ασφάλιση

3. Σχέση ισότητας και δημόσιου συμφέροντος στην κοινωνική ασφάλιση

3.1. Επεκτατική εφαρμογή των ευνοϊκών κοινωνικοασφαλιστικών διατάξεων

3.2. Στενή ερμηνεία των ευμενών κοινωνικοασφαλιστικών ρυθμίσεων

3.3. Συμπέρασμα: Η αλληλοσυμπλήρωση ισότητας και γενικού συμφέροντος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΔΕΚΑΤΟ

Η ισότητα ως αναδιανεμητική σχέση

στο πεδίο της κοινωνικής ασφάλισης

1. Η ισότητα ως διανεμητική προτεραιότητα της πολιτικής κοινότητας υπέρ των οικονομικώς ασθενέστερων μελών του κοινωνικού συνόλου

2. Η καθολικότητα ως συστατική αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου

3. Το σύστημα των «πολλαπλών πυλώνων»

3.1. Πρώτος πυλώνας

3.2. Δεύτερος πυλώνας

3.3. Τρίτος πυλώνας

4. Κριτική αποτίμηση του συστήματος των «πολλαπλών πυλώνων»

5. Ενδεικτικές προτάσεις για την ενίσχυση του αναδιανεμητικού χαρακτήρα της κοινωνικής ασφάλισης σε εθνικό και υπερεθνικό επίπεδο

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Κοινωνική Ασφάλεια και Δημοκρατία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η δημοκρατική οργάνωση του κοινωνικοασφαλιστικού θεσμού

1. Αναλογιστική επιτήρηση και ασφαλιστική αρχή

2. Συμμετοχική δημοκρατία και κοινωνική ασφάλιση: Η αυτοδιοίκηση των ασφαλιστικών οργανισμών

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Κοινωνική ασφάλεια και ιδιότητα του πολίτη

1. Η βιοτική αυτοτέλεια ως όρος νομιμοποίησης της πολιτικής εξουσίας

2. Διαβουλευτική δημοκρατία και κοινωνική ιδιότητα του πολίτη

3. Κριτική στην εξατομίκευση της κοινωνικής ασφάλισης από τη σκοπιά της δημοκρατικής αρχής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Το βασικό εισόδημα ως πρακτική εφαρμογή

της βιοτικής αυτοτέλειας

1. Ιστορικές καταβολές και έννοια του βασικού εισοδήματος

2. Ratio καθιέρωσης του βασικού εισοδήματος

2.1. Βασικό εισόδημα και ίση πολιτική ελευθερία

2.2. Βασικό εισόδημα και κοινωνική δικαιοσύνη

2.3. Ελάχιστο εισόδημα και εύρυθμη λειτουργία της ελεύθερης αγοράς

3. Η κανονιστική αποτύπωση του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος στην ελληνική έννομη τάξη

4. Προοπτικές και κίνδυνοι από τη θεσμοθέτηση του βασικού εισοδήματος

4.1. Προοπτικές

4.2. Κίνδυνοι

Γενικά συμπεράσματα

Βιβλιογραφία - Αρθρογραφία

Νομολογία