Σ.-Ι. Κουτνατζής, Η συνταγματοποίηση του δικονομικού δικαίου, 2021

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

Kατάλογος συντομογραφιών

Εισαγωγή

Κεφάλαιο Ι Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως συνταγματικό θεμέλιο του δικονομικού δικαίου

Α. Μοντέλα κατοχύρωσης της δικαστικής προστασίας ως θεμελιώδους δικαιώματος

1. Η προσέγγιση της ελληνικής συνταγματικής ιστορίας

2. Η προσέγγιση του διεθνούς, ενωσιακού και συγκριτικού δικαίου

α) Η διεθνής και υπερεθνική εγγύηση της δικαστικής προστασίας

β) Η μεταμόρφωση του εσωτερικού δικονομικού δόγματος υπό το

φως της ΕΣΔΑ

βα) Το ευρωπαϊκό δικονομικό δίκαιο των θεμελιωδών δικαιω-

μάτων

βαα) Οι αμφισβητήσεις «αστικής φύσεως» και οι κατηγορίες

«ποινικής φύσεως»

βαβ) Η δικονομική νομολογία του ΕΔΔΑ: Ποσοτικά στοιχεία

και κατηγορίες παραβάσεων

ββ) Η αντίδραση της ελληνικής έννομης τάξης

ββα) Συνταγματική αναθεώρηση

βββ) Νομοθετικές τροποποιήσεις

ββγ) Η μεταβολή της ερμηνείας της δικονομικής νομοθεσίας

ββδ) Η διαμόρφωση της εσωτερικής δικονομικής νομοθεσίας

στα πρότυπα της «δίκαιης δίκης» και η μειωμένη σημασία

του άρθρου 20 παρ. 1 Συντ.

γ) Η προσέγγιση του συγκριτικού δικαίου: Το δικαίωμα δικαστικής

προστασίας, κατά το ελληνικό Σύνταγμα, ως ένα υποδειγματικό

δικαίωμα

Β. Η νομική φύση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας

1. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως θεμελιώδες δικαίωμα

2. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως ατομικό, κοινωνικό και

πολιτικό δικαίωμα

3. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως δικονομικό δικαίωμα

4. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ως ερμηνευτική αρχή

Γ. Επιμέρους συμπεράσματα

Κεφάλαιο II

Η ερμηνευτική γενναιοδωρία της συνταγματικής κατοχύρωσης:

Το προστατευτικό πεδίο του δικαιώματος

Α. Η σχέση μεταξύ δικαιώματος δικαστικής προστασίας stricto sensu και δικαιώματος δικαστικής ακρόασης

Β. Δικαιώματα και συμφέροντα του αιτούντος ως προϋπόθεση προστα­σίας

1. Οι έννοιες του «δικαιώματος» και του «εννόμου συμφέροντος»

2. Ο έλεγχος λυσιτέλειας ως παράγοντας σχετικοποίησης της δικαστι­-

κής προστασίας

Γ. Το δικαίωμα ακρόασης ενώπιον των δικαστηρίων

1. Επιμέρους δικαιώματα και βαθμίδες της δικαστικής ακρόασης

2. Δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης: Συνταγματικές συνέπειες και

νομολογιακές αμφιταλαντεύσεις

3. Παράσταση δια δικηγόρου ως στοιχείο της δικαστικής ακρόασης

Δ. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας stricto sensu

1. Η έννομη προστασία ως αντικείμενο της συνταγματικής κατοχύρωσης

2. Τα δικαστήρια ως όργανα παροχής δικαστικής προστασίας

α) Η έννοια των δικαστηρίων

β) Η δικαστική προστασία στο πλαίσιο της ακυρωτικής δίκης

γ) Οι δικονομικές αβεβαιότητες του διοικητικού δικονομικού δικαίου

δ) Η αντιδιαστολή δικαστηρίων και διοικητικών οργάνων και η

σχετικοποίησή της

Ε. Επιμέρους συμπεράσματα

Κεφάλαιο ΙΙΙ Η αναίρεση της γενναιοδωρίας διά των περιορισμών: Η επιφύλαξη νόμου του δικαιώματος δικαστικής προστασίας και ο οριακός δικαστικός έλεγχος

Α. Η νομική φύση της επιφύλαξης νόμου

Β. Οι ουσιαστικές προϋποθέσεις της δικαστικής προστασίας

1. Η εκπλήρωση των φορολογικών υποχρεώσεων ως λόγος πε-

ριορισμού του δικαιώματος δικαστικής προστασίας

2. Η επέμβαση της νομοθετικής εξουσίας στα έργα της δικαστικής

Γ. Οι διαδικαστικές προϋποθέσεις της δικαστικής προστασίας

1. Οι διαδικαστικές προϋποθέσεις ως διηθητικό φίλτρο της δικαστικής

προστασίας

2. Το Σύνταγμα ως ερμηνευτικό κριτήριο της δικονομικής νομοθεσίας

α) Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του δικονομικού δικαίου

β) Ο δικονομικός «φορμαλισμός» του Αρείου Πάγου

3. Οι προϋποθέσεις της συνταγματικότητας των δικαστικών δαπανημάτων

α) Δικαστικά δαπανήματα ως τεκμήριο σοβαρότητας προθέσεων

και οριακός έλεγχος συνταγματικότητας

β) Δικαστικά δαπανήματα ως μέσο ενίσχυσης των δημοσίων

εσόδων και νομολογιακές αμφιταλαντεύσεις

4. Οι προϋποθέσεις της συνταγματικότητας των δικονομικών προθεσμιών

Δ. Η αξιολόγηση της συνταγματικότητας των περιορισμών στα επι­μέρους στάδια της δικαστικής προστασίας

1. Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη

α) Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη ως ατομικό δικαίωμα

αα) Η αποκλειστική νομιμοποίηση τρίτων προσώπων

αβ) Η άσκηση του δικαιώματος δικαστικής προστασίας μέσω

δικηγόρου

β) Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη ως καθολικό δικαίωμα

γ) Η προϋπόθεση υποχρεωτικής τήρησης προηγούμενης διαδικασίας

γα) Η συνταγματικότητα της διαμεσολάβησης

γβ) Η συνταγματικότητα της υποχρέωσης προηγούμενης άσκησης

ενδικοφανούς προσφυγής

γγ) Η συνταγματικότητα της υποχρεωτικής προδικασίας αγωγών

για εμπράγματα δικαιώματα

2. Η προσωρινή δικαστική προστασία

α) Η συνταγματική κατοχύρωση

β) Η καθολικότητα της προσωρινής δικαστικής προστασίας

γ) Οι λόγοι παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας

δ) Η ειδική ρύθμιση της προσωρινής δικαστικής προστασίας σε

φορολογικές και τελωνειακές διαφορές

ε) Η σχέση μεταξύ προσωρινής δικαστικής προστασίας και κανόνων

αρμοδιότητας

στ) Η σχέση μεταξύ προσωρινής δικαστικής προστασίας και αρχής

της διάκρισης των λειτουργιών: Η προστασία κατά αρνητικών

πράξεων της Διοίκησης

ζ) Η προσωρινή δικαστική προστασία ως κριτήριο σύμφωνης με το

Σύνταγμα ερμηνείας

3. Η αξίωση για διάγνωση της διαφοράς

α) Οι δεσμεύσεις του δικαστηρίου

αα) Το εύρος και η ένταση του δικαστικού ελέγχου

αβ) Η διεύρυνση της «παλέτας επιλογών» του διοικητικού δικαστή

και η συνταγματική της αξιολόγηση

αβα) Οι νέες εξουσίες του διοικητικού δικαστή από την οπτική

γωνία του δικαιώματος δικαστικής προστασίας

αββ) Η πρώτη αξιολόγηση των νέων εξουσιών του ακυρωτικού

δικαστή: Ένα μέσο εξυπηρέτησης του δημοσιονομικού

δημοσίου συμφέροντος σε συνθήκες κρίσης;

β) Οι δεσμεύσεις του καθ’ ού η αίτηση δικαστικής προστασίας διαδίκου

γ) Το δικαίωμα απόδειξης

γα) Τα επιτρεπτά αποδεικτικά μέσα

γβ) Οι συνταγματικές προϋποθέσεις αξιολόγησης του αποδεικτικού

υλικού

γγ) Οι προϋποθέσεις της συνταγματικότητας νομοθετικών τεκμηρίων

γδ) Οι χρονικοί περιορισμοί του δικαιώματος απόδειξης

δ) Δικαίωμα παροχής δικαστικής προστασίας σε εύλογο χρόνο

δα) Η συνταγματική διάσταση της έγκαιρης απονομής δικαστικής

προστασίας

δβ) Η υποτίμηση της κανονιστικής σημασίας του Συντάγματος

4. Η αξίωση αναγκαστικής εκτέλεσης

α) Η συνταγματική κατοχύρωση

β) Η αναγκαστική εκτέλεση κατά του Δημοσίου

βα) Η αναγκαστική εκτέλεση κατά του αλλοδαπού δημοσίου

ββ) Η αναγκαστική εκτέλεση κατά του ελληνικού δημοσίου

ββα) Η συνταγματική, νομοθετική και νομολογιακή εξέλιξη προς την

κατεύθυνση της αναγνώρισης της δυνατότητας αναγκαστικής

εκτέλεσης κατά του ελληνικού δημοσίου

βββ) Τα υφιστάμενα ελλείμματα δικαστικής προστασίας στο πλαί-

σιο της αναγκαστικής εκτέλεσης κατά του ελληνικού δημοσίου

βγ) Οι περιορισμοί της αξίωσης για αναγκαστική εκτέλεση για

λόγους προστασίας άλλων θεμελιωδών δικαιωμάτων

5. Η συζήτηση ως προς τη συνταγματική κατοχύρωση των ενδίκων μέσων

α) Η διχογνωμία νομολογίας και θεωρίας και η πρακτική της

σημασία

β) Η συνταγματική κατοχύρωση συγκεκριμένων ενδίκων μέσων

γ) Σύγχρονες απόπειρες «διήθησης» της πρόσβασης στο δικαστήριο

των ενδίκων μέσων και η συνταγματική τους αξιολόγηση

γα) Πρώτες απόπειρες περιορισμού της πρόσβασης στο δικαστήριο

των ενδίκων μέσων

γβ) Οι διατάξεις του άρθρου 12 ν. 3900/2010: Τα ένδικα μέσα

ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας ως εξαιρετικό δίκαιο

Ε. Επιμέρους συμπεράσματα

Κεφάλαιο IV

Οι φορείς και οι αποδέκτες του δικαιώματος: Η περαιτέρω σχετικοποίηση της συνταγματικής προστασίας

Α. Οι φορείς του δικαιώματος

1. Φυσικά και νομικά πρόσωπα

2. Ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα

3. Η ισότητα των διαδίκων ως συνταγματική αρχή

α) Μαθηματική ή αναλογική ισότητα;

β) H ισότητα των διαδίκων στην ποινική δίκη

γ) Η σχέση μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών

γα) Η τάση εξομοίωσης Δημοσίου και ιδιωτών και οι νομολογιακές

επιφυλάξεις

γβ) Η βραχυπρόθεσμη παραγραφή αξιώσεων κατά του Δημοσίου

και των ν.π.δ.δ.

γγ) O προνομιακός νόμιμος τόκος και τόκος υπερημερίας του

δημοσίου και των ΝΠΔΔ

γδ) Η διαφοροποίηση μεταξύ Δημοσίου και ιδιωτών ως προς το

καταβλητέο παράβολο επί «προδήλων» ενδίκων βοηθημάτων

ή μέσων

γε) Προνόμια υπέρ τραπεζικών ανωνύμων εταιρειών και άλλων

ιδιωτών

Β. Οι αποδέκτες του δικαιώματος

1. Δικαστική προστασία απευθείας κατά νόμου;

2. Η δέσμευση του αναθεωρητικού νομοθέτη

3. Η δέσμευση των ιδιωτών

Γ. Επιμέρους συμπεράσματα

Συμπεράσματα

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Α. Στην ελληνική γλώσσα

Β. Στην αγγλική γλώσσα

Γ. Στη γαλλική γλωσσα

Δ. Στη γερμανική γλώσσα

ΕΥΡΕΤΗΡΙΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ

1. Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου

2. Διοικητικών δικαστηρίων

α) Συμβουλίου της Επικρατείας

β) Τακτικών διοικητικών δικαστηρίων

3. Πολιτικών και ποινικών δικαστηρίων

α) Αρείου Πάγου

β) Δικαστηρίων ουσίας

4. Ελεγκτικού Συνεδρίου

5. Ειδικού Δικαστηρίου άρθρου 88 παρ. 2 Συντ

6. Ειδικού Δικαστηρίου Αγωγών Κακοδικίας

7. Ευρωπαϊκών Δικαστηρίων

α) Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

β) Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

8. Αλλοδαπών δικαστηρίων