P. Jougleux, Ευρωπαϊκό Δίκαιο του Διαδικτύου, 2016

Πίνακας περιεχομένων

Πρόλογος

Εισαγωγικό κεφάλαιο

Ι. Στόχος και μεθοδολογία

Α. Ένα απροσδιόριστο πεδίο έρευνας

Β. Μια ευρωπαϊκή προσέγγιση

Γ. Η έλλειψη οντολογικής συνοχής του νομικού πλαισίου

ΙΙ. Φιλοσοφικές και κοινωνιολογικές πτυχές του δικαίου του διαδικτύου

Α. Η επανάσταση του «διαδικτυακοκεντρισμού»

Β. Η κριτική του «διαδικτυακοκεντρισμού»

ΙΙΙ. Οικονομικές πτυχές του δικαίου των νέων τεχνολογιών

Α. Από τη μετά-βιομηχανική κοινωνία στην κοινωνία της πληροφορίας

Β. Η οικονομική ανάλυση της διανοητικής ιδιοκτησίας στο φως της ψηφιακής

εποχής

IV. Τεχνολογικές πτυχές του δικαίου των νέων τεχνολογιών

Α. Ιστορία της πληροφορικής

1. Η άνθηση της ψηφιακής τεχνολογίας

2. Ίντερνετ, επανάσταση η εξέλιξη;

Β. Γενικές αρχές της ψηφιακής τεχνολογίας

1. Νόμος του Μουρ

2. Σύγκλιση των τεχνολογιών και των ΜΜΕ

3. Δίκαιο και τεχνολογία, ο αγώνας ταχύτητας

4. Η κοινωνική δικτύωση

Κεφάλαιο 1: Το νομικό πλαίσιο προστασίας των προσωπικών δεδομένων

Ι. Η γέννηση του νομικού πλαισίου

Α. Ιστορικό πλαίσιο και εξελίξεις

1. Από τη σκιά της «shoah» μέχρι το «Big Brother»

2. Από τον Big Brother στα Big Data: Τα τρία στάδια της προστασίας

3. Η απαραίτητη αδιαφάνεια

Β. Οι διαρκείς μεταβολές του καθεστώτος προστασίας των προσωπικών δεδομένων

1. Η προϊστορία της προστασίας: η «Σύμβαση 108»

2. Η Οδηγία 95/46 ως φιλοσοφική λίθος της προστασίας

3. Η προσθήκη της Οδηγίας 2002/58

4. Η Οδηγία 2006/24 για τη διατήρηση των δεδομένων: τα μαθήματα μιας

αποτυχίας

5. Η Οδηγία 2009/136, μια αλλαγή νοοτροπίας

6. Ο Κανονισμός 2016: η ολική επανεξέταση του καθεστώτος

Γ. Η νομική βάση της ευρωπαϊκής επέμβασης

Δ. Η προβληματική σχέση με την προστασία του ιδιωτικού βίου

ΙΙ. Προϋποθέσεις εφαρμογής του καθεστώτος προστασίας

Α. Ο ορισμός του δεδομένου προσωπικού χαρακτήρα

1. Η γενικότητα του ορισμού: προς έναν κόσμο προσωπικών δεδομένων;

2. Ερμηνευτικές προσπάθειες από την Ομάδα του άρθρου 29 και η επιβολή

μιας in concreto ανάλυσης

3. Η διεύθυνση IP, προσωπικό δεδομένο;

Β. Ο ορισμός της έννοιας της επεξεργασίας δεδομένου προσωπικού χαρακτήρα

1. Οι δύο μορφές επεξεργασίας

2. Ειδικά παραδείγματα επεξεργασίας στον χώρο των νέων τεχνολογιών

Γ. Οι αποκλεισμοί της εφαρμογής του καθεστώτος

1. Η επεξεργασία προσωπικών δεδομένων στην ιδιωτική σφαίρα

2. Το ζήτημα της διαχείρισης προσωπικών δεδομένων σχετικά με την εθνική

ασφάλεια

3. Η ανωνυμία και το φαινόμενο της εξόρυξης δεδομένων (“data mining”)

4. Η ελεύθερη πρόσβαση στα δημόσια έγγραφα

Δ. Η διάκριση υπευθύνου και εκτελούντα την επεξεργασία

1. Ορισμός των εννοιών

2. Εδαφικό πεδίο εφαρμογής του θεσμού προστασίας

ΙΙΙ. Γενικές αρχές της επεξεργασίας προσωπικών δεδομένων

Α. Η αρχή της σύννομης, δίκαιης και διαφανούς επεξεργασίας

1. Η θεμιτή επεξεργασία στον ιδιωτικό τομέα

2. Η θεμιτή επεξεργασία στον δημόσιο τομέα

Β. Η αρχή του σκοπού

1. Η επιβολή δήλωσης για συγκεκριμένους, ρητούς και θεμιτούς σκοπούς

2. Το ζήτημα της περαιτέρω επεξεργασίας

Γ. Οι αρχές της αναλογικότητας και της αναγκαιότητας της επεξεργασίας

Δ. Η αρχή της ακρίβειας

Ε. Η αρχή της περιορισμένης διατήρησης των δεδομένων

ΣΤ. Η αρχή της ασφάλειας

1. Η σημασία της υποχρέωσης της ασφάλειας των δεδομένων στο ψη-

φιακό περιβάλλον

2. Η υποχρέωση ειδοποίησης σε περίπτωση παραβίασης

IV. Η συναίνεση

Α. Η απαραίτητη συγκατάθεση και οι μορφές της

1. Γενικά: η συγκατάθεση ως θετική ενέργεια

2. Η προβληματική της συγκατάθεσης του ανηλίκου

3. Ανεπιθύμητη διαφήμιση και «Cookies»: η άρνηση της θεωρίας του «opt-

out» και η εξερεύνηση μιας νέας ισορροπίας

Β. Οι περιπτώσεις απαλλαγής από την υποχρεωτική συγκατάθεση

Γ. Η εξερεύνηση της στάθμισης συμφερόντων, βάση της νομιμότητας της

επεξεργασίας

1. Γενικά

2. Στο πλαίσιο των εργασιακών σχέσεων

3. Στο πλαίσιο της δραστηριότητας του δημοσιογράφου

V. Τα δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων

Α. Τα «κλασικά» δικαιώματα του υποκειμένου των δεδομένων

1. Το δικαίωμα πρόσβασης

2. Το δικαίωμα διόρθωσης

3. Το δικαίωμα εναντίωσης

Β. Η άνθηση νέων δικαιωμάτων στο ψηφιακό περιβάλλον

1. Το δικαίωμα στη λήθη

2. Το δικαίωμα περιορισμού

3. Η φορητότητα ως νέο δικαίωμα

4. Το δικαίωμα μη επιβολής αυτοματοποιημένης ατομικής απόφασης

VI. Ειδικές περιπτώσεις επεξεργασίας και ο ρόλος της εθνικής αρχής εποπτείας

Α. Γενικές αρμοδιότητες και ανεξαρτησία της αρχής εποπτείας

Β. Ο έλεγχος της διασυνοριακής επεξεργασίας των δεδομένων

1. Η διασυνοριακή ροή δεδομένων και η υπόθεση Schrems

2. Η διασυνοριακή ροή σύμφωνα με τον Κανονισμό

Γ. Η επεξεργασία ευαίσθητων δεδομένων

Δ. Η εκτίμηση επιπτώσεων σχετικά με την προστασία δεδομένων

Κεφάλαιο 2: Το κυβερνοέγκλημα

Ι. Το κυβερνοέγκλημα stricto sensu: οι κυβερνοεπιθέσεις

Α. Βασικές έννοιες του κυβερνοεγκλήματος

1. Ιστορία του νομικού πλαισίου του κυβερνοεγκλήματος

2. Τι σημαίνει «πληροφοριακό σύστημα»;

3. Κοινά χαρακτηριστικά των αδικημάτων

Β. Οι μορφές επίθεσης σε πληροφοριακό σύστημα

1. Η προστασία του πληροφοριακού συστήματος από παράνομη πρόσβα-

ση και παράνομη παρεμβολή

2. Η προστασία των δεδομένων του συστήματος

Γ. Η ποινικοποίηση των προπαρασκευαστικών πράξεων

Δ. Τα επιβαρυντικά στοιχεία

ΙΙ. Η υποκλοπή δεδομένων

Α. Οριοθέτηση του ποινικού αδικήματος της υποκλοπής δεδομένων

1. Γενικά χαρακτηριστικά του αδικήματος

2. Η διάκριση δημόσιας και ιδιωτικής επικοινωνίας

Β. Επίκαιρα ζητήματα: η μαζική υποκλοπή δεδομένων

III. Η διαδικτυακή απάτη

Α. Από τη «Νιγηριανή απάτη» στο «ransomware»

1. Ιστορία και ορισμός της διαδικτυακής απάτης

2. Οι νέες μορφές απάτης

3. Απάτη και κλοπή ταυτότητας

Β. Νομική αντιμετώπιση της διαδικτυακής απάτης

1. Η απάτη στη Συνθήκη της Βουδαπέστης

2. Ζητήματα εφαρμογής του αδικήματος της απάτης μέσω υπολογιστή

IV. Η προστασία του ανηλίκου στο Διαδίκτυο

Α. Η ποινικοποίηση της μετάδοσης, απόκτησης πρόσβασης ή κατοχής

μιας εικόνας παιδικής κακοποίησης

1. Κοινωνιολογικά και ιατρικά δεδομένα του φαινομένου

2. Το εφαρμοστέο καθεστώς

3. Συστατικά του εγκλήματος: τι αποτελεί υλικό παιδικής κακοποίησης;

4. Συστατικά του εγκλήματος: τι αποτελεί μορφή απόκτησης ή διανομής;

5. Η καταστολή του εγκλήματος

Β. Άλλα θέματα προστασίας του ανηλίκου στο Διαδίκτυο

1. Η άγρα παιδιών

2. Η διαφθορά παιδιών

Κεφάλαιο 3: Η διανοητική ιδιοκτησία στην κοινωνία της πληροφορίας

Ι. Ειδικά θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας στην ψηφιακή εποχή

Α. Η κτήση της προστασίας

1. Ο σύγχρονος ορισμός της πρωτοτυπίας

2. Η συνδημιουργία και τα κοινωνικά δίκτυα

Β. Οι εξουσίες του δικαιούχου πνευματικής ιδιοκτησίας στο ψηφιακό περιβάλλον

1. Η τηλεφόρτωση έργου ως πράξη αναπαραγωγής

2. Η πλοήγηση ως πράξη παρουσίασης στο κοινό

3. Άλλες περιουσιακές εξουσίες του δημιουργού και επιδράσεις στη λει-

τουργία του διαδικτύου

4. Ηθικά δικαιώματα και νέες τεχνολογίες

5. Η εύλογη αμοιβή του δικαιούχου στο ψηφιακό περιβάλλον

6. Η διαδικτυακή διάθεση στο κοινό μουσικής και οι πολυεδαφικές άδειες

7. Η άνθηση των μη αποκλειστικών αδειών χρήσης άνευ αμοιβής

Γ. Εξαιρέσεις από τις περιουσιακές εξουσίες του δικαιούχου

1. Γενική προβληματική

2. Το ζήτημα του περιεχομένου που δημιουργείται από τους χρήστες

(«user Generated content »)

3. Το μέτρο διαχείρισης ψηφιακών δικαιωμάτων ή ο τεχνολογικός περιο-

ρισμός των εξαιρέσεων στην πνευματική ιδιοκτησία

4. Η ανοιχτή πρόσβαση στα δεδομένα

ΙΙ. Νέες μορφές άυλων αγαθών στην ψηφιακή εποχή

Α. Το καθεστώς προστασίας των προγραμμάτων υπολογιστή

1. Η προστασία από την πνευματική ιδιοκτησία

2. Η προστασία από τη βιομηχανική ιδιοκτησία

Β. Η υβριδική προστασία των Βάσεων Δεδομένων

1. Ένας επαναστατικός και αμφιλεγόμενος θεσμός προστασίας

2. Η υιοθέτηση της θεωρίας του «spin-off», πλήγμα στην προστασία

3. Βάσεις δεδομένων και μηχανές αναζήτησης

4. Η σύμβαση, μια εναλλακτική λύση προστασίας

III. Η βιομηχανική ιδιοκτησία και οι νέες τεχνολογίες

Α. Οι ευρεσιτεχνίες στο ψηφιακό περιβάλλον

1. Η δύσκολη άνθιση ενός ενωσιακού δικαίου των ευρεσιτεχνιών

2. Προϋποθέσεις κτήσης της προστασίας στην ψηφιακή εποχή

3. Η έννοια της ευρεσιτεχνίας και η απλή μέθοδος

4. Το ζήτημα της δημιουργικής δραστηριότητας

5. Ευρεσιτεχνία και Βιοτεχνολογία

6. Το σύγχρονο φαινόμενο της κατάχρησης ευρεσιτεχνιών και η αντιμε-

τώπισή του

Β. Εμπορικά σήματα και προστασία των σχεδίων

1. Οι δυσκολίες επιβολής της προστασίας των σημάτων στο Ίντερνετ

2. Η αδυναμία προστασίας των τρισδιάστατων σημάτων

3. Προστατευόμενα σχέδια: η παγκόσμια διαμάχη των εταιρειών κινητής

τηλεφωνίας

Γ. Προς μια νομική προστασία του εμπορικού μυστικού;

IV. Διανοητική ιδιοκτησία και τεχνολογικό πρότυπο (στάνταρτ)

Α. Το πρότυπο και η βιομηχανική ιδιοκτησία

1. Το ζήτημα των ευρεσιτεχνιών ουσιώδους σημασίας

2. Το στάνταρτ και η προστασία του σήματος

Β. Το πρότυπο και η πνευματική ιδιοκτησία: όταν η κατάχρηση δεσπόζου-

σας θέσης εξουδετερώνει τα δικαιώματα του δικαιούχου

Κεφάλαιο 4: Θέματα επιβολής του δικαίου της επικοινωνίας στο διαδίκτυο

Ι. Ελευθερία έκφρασης και καταπολέμηση της διαδικτυακής δυσφήμισης

Α. Η δυσφήμιση ως ποινικό αδίκημα, ένας αναχρονισμός στην ψηφιακή

εποχή

1. Το καθεστώς σε εθνικό επίπεδο στην Ευρώπη

2. Η συνεχής πίεση της νομολογίας του ΕΔΔΑ προς την κατάργηση των

ποινικών κυρώσεων

Β. Κανόνες εξισορρόπησης της προβολής της προσωπικότητας και της ελευ-

θερίας έκφρασης

1. Η διάκριση μεταξύ έκφρασης γνώμης και δήλωσης γεγονότος

2. Το ειδικό καθεστώς των δημοσίων προσώπων

3. Η προβληματική της παραγραφής της αξίωσης για δυσφήμιση στο δια-

δίκτυο

ΙΙ. Η εφαρμογή άλλων ορίων της ελευθερίας της έκφρασης στο Ίντερνετ

Α. Η λεκτική επίθεση κατά μιας κοινότητας στο διαδίκτυο

1. Η νομολογία του ΕΔΔΑ σχετικά με τα όρια της ελευθερίας έκφρασης

2. Η καταπολέμηση των ρατσιστικών δηλώσεων στο Ίντερνετ και η θεω-

ρία των μιμιδίων

Β. Ελευθερία της έκφρασης και θρησκεία

1. Η λεκτική επίθεση κατά μιας θρησκείας

2. Η ελεύθερη έκφραση του θρησκευόμενου

Γ. Η εφαρμογή της Οδηγίας «για τις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων» στις

δραστηριότητες μετάδοσης οπτικοακουστικού υλικού στο διαδίκτυο

ΙΙΙ. Η αστική ευθύνη των μεσολαβητών

Α. Το άσυλο των μεσολαβητών

1. Επιχειρήματα υπέρ και κατά της ευθύνης και ιστορική εξέλιξη του ασύλου

2. Οι διάφορες κατηγορίες μεσολαβητών και τα καθεστώτα τους

3. Ο παθητικός ρόλος ως κριτήριο

4. Ο ουσιώδης ρόλος του πρωτοκόλλου ειδοποίησης στην εφαρμογή

του ασύλου

Β. Τα όρια του ασύλου

1. Η κακή πίστη του μεσολαβητή και η μετατροπή του θεσμού του ασύ-

λου σε ένα καθεστώς ευθύνης για δόλο

2. Η παραβίαση ενός ανθρώπινου δικαιώματος

3. Νομοθετικές υποχρεώσεις του παρόχου πρόσβασης

ΙV. Ταυτότητα του δράστη και απόρρητο της επικοινωνίας

Α. Η προστασία του απορρήτου της επικοινωνίας μέσω του δικονομικού

δίκαιου

1. Το σημερινό αδιέξοδο: η περιορισμένη πρόσβαση στον μηχανισμό

άρσης του απορρήτου

2. Η νομολογία του ΔΕΕ: η επιβολή μιας δίκαιης ισορροπίας

3. Εμπλοκή του παρόχου και νομολογία του ΕΔΔΑ

Β. Προς ένα δικαίωμα στην ανωνυμία;

1. Η άμεση απόρριψη ενός δικαιώματος στην ανωνυμία

2. Η έμμεση αναγνώριση του δικαιώματος στην ανωνυμία

V. Οι εξουσίες των δικαιούχων διανοητικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο και τα

όριά τους

Α. Γενικές αρχές της επιβολής των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας

στο διαδίκτυο

1. Η προβληματική της μαζικής παραβίασης της πνευματικής ιδιοκτησίας

στο διαδίκτυο και η εξερεύνηση της βέλτιστης πολιτικής αντιμετώπισης

2. Το σημείο-σταθμός: η Οδηγία 2004/48

3. Η επιβολή της διανοητικής ιδιοκτησίας από ποινικό δικαστήριο

Β. Η διερεύνηση εναλλακτικών μορφών θεραπείας

1. Η στρατηγική της εμπλοκής των οικονομικών παραγόντων («follow

the money»)

2. Η διακοπή της σύνδεσης στο διαδίκτυο

3. Η τεχνική της σταδιακής αντίδρασης

Γ. Δικαστικά διατάγματα και η αρχή της αποτελεσματικής δράσης

1. Διατάγματα κατά των μεσολαβητών και ευθύνη

2. Η νομιμότητα του δικαστικού διατάγματος ως μέσο επιβολής της δια-

νοητικής ιδιοκτησίας

3. Το πανευρωπαϊκό διάταγμα και η επιβολή της διανοητικής ιδιοκτησίας

Κεφάλαιο 5: Ρύθμιση και αυτορρύθμιση του διαδικτύου

Ι. Ποιος ελέγχει το διαδίκτυο;

Α. Ο έλεγχος της φυσικής υποδομής του διαδικτύου

1. Ίντερνετ, ένας υποθαλάσσιος κόσμος

2. Η σύμβαση «IRU»

3. Η ρύθμιση της φυσικής επιδομής από τον ενωσιακό νομοθέτη

Β. Ο έλεγχος της ψηφιακής υποδομής του διαδικτύου

1. Η τυποποίηση

2. Προς μια γενική εποπτεία του Ίντερνετ από τον ΟΗΕ;

Γ. Η αρχή της ουδετερότητας του διαδικτύου

1. Μια νέα και αμφιλεγόμενη αρχή

2. Η αβεβαιότητα της νομικής βάσης της αρχής της ουδετερότητας

ΙΙ. Το νομικό καθεστώς των ονομάτων χώρου

Α. Γενική αρχή και προβληματική του κυβερνοσφετερισμού

1. Νομικό πλαίσιο της λειτουργίας των ονομάτων χώρου

2. Ο ρόλος της ICANN

3. Η άνθηση του φαινομένου του κυβερνοσφετερισμού («cybersquatting»)

4. Άλλες μορφές συγκρούσεων σχετικά με τα ονόματα χώρου

5. Κυβερνοσφετερισμός και νέοι τομείς ανώτατου επίπεδου

Β. Η διαιτητική και η δικαστική επίλυση διαφορών

1. Η λειτουργία της «Ενιαίας Πολιτικής Επίλυσης Διαφορών Ονομάτων

Χώρου» (UDRP)

2. Η δικαστική προσέγγιση του θέματος

Γ. Κανόνες ρύθμισης συγκεκριμένων ονομάτων χώρου

1. Ο τομέας ανωτάτου επιπέδου «.eu»

2. Ο τομέας ανωτάτου επιπέδου «.gr»

3. Ο τομέας ανωτάτου επιπέδου «.cy»

Κεφάλαιο 6: Hλεκτρονικό εμπόριο και προστασία του καταναλωτή

Ι. Νομικό πλαίσιο του ηλεκτρονικού εμπορίου

Α. Οι συμβάσεις στο διαδίκτυο

1. Η εγκυρότητα της ηλεκτρονικής σύμβασης

2. Η επιβολή των εξ αποστάσεων συμβάσεων και το δικαίωμα υπανα-

χώρησης

3. Η ηλεκτρονική υπογραφή

Β. Χρηματοτραπεζικές υπηρεσίες στο διαδίκτυο

1. Νομικό πλαίσιο της διαδικτυακής πληρωμής

2. Η άνοδος των «εικονικών νομισμάτων»

II. Η προστασία του καταναλωτή στο διαδίκτυο

Α. Καταχρηστικές ρήτρες και η πρακτική επιβολή της προστασίας του κατα-

ναλωτή στο Ίντερνετ

1. Καταχρηστικές ρήτρες στο διαδίκτυο

2. Θέματα δικαιοδοσίας

3. Εναλλακτική επίλυση διαφορών και ηλεκτρονική επίλυση διαφορών για

τους καταναλωτές της Ένωσης

4. Ελάττωμα του προϊόντος, συμβατότητα της υπηρεσίας και αποζημίω-

ση του καταναλωτή

Β. Εχθρικές εμπορικές πρακτικές στο Ίντερνετ

1. Το εφαρμοστέο νομικό πλαίσιο

2. Οι νομολογιακές εφαρμογές σε διαδικτυακές δραστηριότητες

3. Επίκαιρα ζητήματα εφαρμογής του θεσμού στην ψηφιακή εποχή

Γ. Ίντερνετ, νέα (εύθραυστη) δύναμη για τον καταναλωτή

1. Η αξιολόγηση των υπηρεσιών

2. Ο έλεγχος των διαφημίσεων

Λεξικό τεχνικών εννοιών

Πίνακας αποφάσεων

1. Αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

2. Αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

3. Αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων

Αγγλικές αποφάσεις

Αμερικανικές αποφάσεις

Γαλλικές αποφάσεις

Γερμανικές αποφάσεις

Ελληνικές αποφάσεις

Κυπριακές αποφάσεις

Αποφάσεις άλλων χωρών

Επιλεγμένη Βιβλιογραφία

Ελληνικές μονογραφίες

Ξένες μονογραφίες

Λημματικό ευρετήριο