Π. Αρβανιτάκης, Τα χρονικά όρια του δεδικασμένου, 1995

Το δεδικασμένο κατοχυρώνει με τη δεσμευτική του ενέργεια το απρόσβλητο της δικαστικής κρίσεως από κάθε αδικαιολόγητη επανεκδίκαση της ίδιας διαφοράς. Η κατοχύρωση αυτή παρουσιάζεται μόνον τότε τελεσφόρα, όταν η δεσμευτική υσχύς εκτείνεται εσαεί, χωρίς χρονικούς περιορισμούς. Εσαεί ισχύς δεν σημαίνει, όμως, ότι το δεδικασμένο εμποδίζει κάθε εξέλιξη της κριθείσας έννομης σχέσεως στις νέες κοινωνικές και συναλλακτικές συνθήκες, που επήλθαν μετά την έκδοση της αποφάσεως. Η έννομη σχέση που αποτέλεσε αντικείμενο της δικαστικής κρίσεως, όπως ενγένει κάθε βιοτική σχέση, είναι δυνατόν , εξελισσόμενη στο χρόνο, να αλλοιωθεί ή να καταλυθεί από νέα περιστατικά που έλαβαν χώρο μετά την έκδοση της αποφάσεως. Η δεσμευτική, λοιπόν ,ενέργεια του δεδικασμένου εκδηλώνεται διαρκώς στο χρόνο, ενόσω παραμένουν αναλλοίωτα και τα δεδομένα, στα οποία βασίσθηκε η δικαστική κρίση. Αντίθετα, εάν επέλθουν νέα, οψιγενή περιστατικά, η δεσμευτική ισχύς της αποφάσεως παρακάμπτεται, επιτρέποντας σε κάθε επόμενο δικαστήριο να κρίνει εκνέου την επίδικη έννομη σχέση. Η χρονική αυτή διάσταση της δεσμευτικής ισχύος της αποφάσεως αποδίδεται στη δικονομική επιστήμη με τον όρο - χρονικά όρια του δεδικασμένου-. Με τον όρο, δηλαδή, αυτόν δεν υπονοείται ο προσδιορισμός του χρόνου ισχύος του δεδικασμένου καθεαυτόν, αφού τέτοιος δεν υπάρχει, αλλά οριοθετούνται χρονικά τα περιστατικά που θεμελίωσαν τη δεσμευτική κρίση του δικαστηρίου. Τα χρονικά όρια δεν αποτελούν , έτσι , μια Τρίτη διάσταση του δεδικασμένου, πλάι στα αντικειμενικά και τα χρονικά του όρια, αλλά αποδίδουν μια ειδικότερη εκδήλωση των αντικειμενικών ορίων, προσδιορίζοντας, όχι κατ'αντικείμενο αλλά κατά χρόνο, την απαιτούμενη από το άρθρ. 324 ΚΠολΔ ταυτότητα της νομικής και ιστορικής αιτίας.

Παρά την καταρχήν έντονη επιστημονική κάλυψη του δεδικασμένου, το ειδικότερο πρόβλημα της χρονικής οριοθετήσεως της δεσμευτικής ενέργειας της δικαστικής αποφάσεως, τόσο στη γενετική του σύλληψη όσο και στις επιμέρους εκφάνσεις του, δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο εγγύτερης δογματικής έρευνας στο χώρο της δικονομικής επιστήμης. Και τούτο, μολονότι η ανάγκη οριοθετήσεως της χρονικής διαστάσεως του δεδικασμένου παρουσιάζεται ιδιαίτερα έντονη, καθώς οι προυποθέσεις διατηρήσεως ή, αντίθετα, καταλύσεως της δεσμευτικής ισχύος της αποφάσεως αποτελούν εντέλει το πρακτικό αντίκρυσμα του θεωρητικού οικοδομήματος του δεδικασμένου. Με τα ζητήματα ακριβώς αυτά ασχολείται διεξοδικά η προκείμενη μελέτη του Λέκτορος της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ. κ. Πάρι. Αρβανιτάκη. Η προσέγγιση τους επιχειρείται σε τρία κεφάλαια, όπου εξετάζονται αντίστοιχα η συστηματική θεώρηση των χρονικών ορίων του δεδικασμένου, οι πρακτικές τους εκφάνσεις ανάλογα με το περιεχόμενο και το είδος της αποφάσεως, και νομοθετική τους έκφραση στην ιδιαίτερα σημαντική για την πράξη μεταρρυθμιστική αγωγή -άρθρ. 334 ΚΠολΔ.-. Η μελέτη, εμπλουτισμένη με βαθύτατες αλλά απόλυτα διαυγείς δογματικές αναλύσεις, και έντονα προσανατολισμένη προς τις σύγχρονες νομολογιακές τάσεις των δικαστηρίων μας σε κάθε ειδικότερο ζήτημα όπου εμφανίζεται το πρόβλημα της δυνατότητας επανόδου του διαδίκου με επίκληση νέων, οψιγενών περιστατικών, αποτελεί μοναδικό ερμηνευτικό βοήθημα της πράξεως σε ένα από τα πλέον δυσχερή ζητήματα του Αστικού Δικονομικού Δικαίου.