Μ. Πίχου, Η έννοια της επίθεσης στο διεθνές δίκαιο, 2012
Πώς ορίζεται ο πόλεμος νομικά; Τι είναι η επίθεση και ποιός θεωρείται επιτιθέμενος κατά το Δίκαιο;
Το παρόν έργο επιχειρεί να απαντήσει στα ερωτήματα αυτά, παρουσιάζοντας την εξέλιξη του ορισμού της επίθεσης μέσα από τις διαδικασίες που αναλήφθηκαν σε διεθνές επίπεδο αφενός για τη θεμελίωση της κρατικής ευθύνης και αφετέρου για τον καταλογισμό ατομικής ποινικής ευθύνης.
Παρόλο που η επίθεση έχει καθολικά καταδικαστεί ως το σοβαρότερο έγκλημα κατά της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας ήδη από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο ορισμός αυτής ως εγκλήματος επετεύχθη τελικά τον Ιούνιο του 2010 στην αναθεωρητική Συνδιάσκεψη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Προσέτι, ενώ στο προοίμιο του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών αναγνωρίζεται ως κύριος λόγος ύπαρξης του Οργανισμού η προστασία των επερχόμενων γενεών από τη μάστιγα του πολέμου, έκτοτε και για τα επόμενη εξήντα πέντε χρόνια, η διεθνής κοινότητα δεν κατόρθωσε ή δε θέλησε να συμφωνήσει σε ένα νομικά δεσμευτικό ορισμό του επιθετικού πολέμου.
Προκειμένου να φανεί συνεπές στη διάκριση του ορισμού της επίθεσης με βάση το κριτήριο της ευθύνης, το βιβλίο χωρίζεται σε δύο βασικά μέρη. Στο πρώτο μέρος αναλύεται η εξέλιξη της έννοιας της επίθεσης από την σκοπιά της κρατικής ευθύνης. Η διαδικασία αυτή ολοκληρώνεται με την υιοθέτηση και την ανάλυση της απόφασης 3314 (ΧΧΙΧ)/14.12.1974 της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών για τον Ορισμό της Επίθεσης. Το δεύτερο μέρος εξετάζει την επίθεση ως έγκλημα, ξεκινώντας από τη Νυρεμβέργη, προχωρώντας με το σχέδιο Κώδικα εγκλημάτων κατά της ειρήνης και ασφάλειας της ανθρωπότητας της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου και καταλήγοντας στην ανάλυση της διαδικασίας ορισμού της επίθεσης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο. Το βιβλίο προάγει τη θέση ότι η δίωξη του εγκλήματος της επίθεσης πρέπει να καταστεί εφικτή, εάν πράγματι η διεθνής κοινότητα επιθυμεί να εξαλείψει την επίθεση, όχι μόνο ως όρο αλλά και ως πράξη. Διαφορετικά, υποκρισία θα χαρακτηρίζει τόσο το δίκαιο όσο και την κοινωνία.
Η μελέτη αυτή αποτελεί απαραίτητο ανάγνωσμα για όσους ασχολούνται με το δημόσιο διεθνές δίκαιο, τα Ηνωμένα Έθνη και με το διεθνές ποινικό δίκαιο.
-------------------------------
Maria PICHOU: « La notion d 'agression en droit international », Sakkoulas Publications, Athens-Thessaloniki, 2012, 255 pp.
« L'agression est la forme la plus grave et la plus dangereuse de l'emploi illicite de la force » nous dit le Préambule de la définition adoptée par l'Assemblée générale des Nations Unies le 14 décembre 1974 ; déclencher une guerre d'agression, estime de son côté le Tribunal Militaire International de Nuremberg (TMI) dans son jugement du 1er Octobre 1946, « n 'est pas seulement un crime international, c'est le crime international suprême ». Pourtant, le chemin était long pour arriver à ces conclusions et à l'heure actuelle trop de questions -politiques et juridiques- restent encore en suspens. Placé dans cette double optique, l'ouvrage de Maria Pichou, présenté dans sa forme initiale comme thèse de doctorat, ne peut que contribuer à l'enrichissement du débat doctrinal.
La structure de l'ouvrage est binaire, symétrique et cohérente. D'une clarté cartésienne, qualité qui manque souvent aux thèses de doctorat, il permet au lecteur de se situer parfaitement dans le temps du droit et cela est un signe de la maîtrise du sujet. Le Plan adopte une approche à la fois historique et conceptuelle : il s'agit de suivre les évolutions de la notion qui sont marquées par des événements dont l'impact au droit est significatif.
Dans la première partie (pp. 3-110), l'auteure étudie l'agression en tant que concept qui implique l'Etat comme pouvoir politique et signale toutes les difficultés qui entourent l'encadrement juridique de ce type de recours à la force armée : sont étudiés ainsi les premières tentatives de définition d'agression (Pacte SDN, Pacte de Locarno, Pacte Briand-Kellogg) jusqu'à l'avènement de la Charte des Nations Unies et la mutation qui frappe l'ensemble de la problématique du recours à la force armée. Les travaux et les débats aussi bien au sein de la Conférence de San Francisco que dans le cadre des différents Comités et Commissions des Nations Unies sont bien exploités et éclairés. La seconde partie (pp. 115-219), est consacrée à l'agression comme infraction internationale qui concerne cette fois les personnes physiques, responsables de la commission de l'acte illicite : l'auteur part de la Conférence de Londres (août 1945), se penche sur la description du crime dans le Statut du TMI, avant de procéder à une analyse détaillée de l'incrimination dans le Statut de la CPI.
Certes, pourrait-on regretter certaines absences ou lacunes : la bibliographie est exclusivement anglo- saxonne, certains intitulés auraient pu être mieux soignés (parfois trop longs, de véritables phrases introductives, ils auraient pu être plus synthétiques), le traité de Versailles -premier effort, fut-ce avorté, de juger un chef d'Etat,- n'est pas mentionné et certains points auraient dû attirer davantage l'attention (par exemple la question de l'agression indirecte). Mais ces remarques sont plutôt marginales par rapport aux qualités indéniables du texte. Qualités formelles d'abord : style élégant qui rend la lecture fluide et agréable et une clarté dans l'écriture mais qui n'empêche pas la profondeur de l'analyse ; qualités substantielles ensuite : subtilité dans la démonstration (les distinctions conceptuelles entre « agression », « attaque », guerre », sont très pertinentes), rigueur dans le raisonnement (construction progressive et vectorielle), exposition et discussion des différents arguments et thèses avec des prises de position mais sans aucun dogmatisme et en laissant le débat ouvert.
En somme, c'est un ouvrage qui vient combler de manière heureuse une lacune dans la littérature hellénique du droit international et dont la qualité du propos prouve les compétences juridiques de l'auteure ainsi que ses capacités de mener à bien une recherche scientifique de haut niveau.
Charalambos Apostolidis Professeur à l4université de Dijon
(Centre de Recherche et d'Etude en Droit et en Science Politique - CREDESPO)
Edition info
Table of contents +
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Κώστα Χατζηκωνσταντίνου
Η ΕΚΠΟΝΗΣΑΣΑ Λεωνίδα Παπαδόπουλου
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ
ΟΡΟΛΟΓΙΑ
ABSTRACT
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΜΕΡΟΣ
ΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΚΡΑΤΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο ορισμός της επίθεσης ως κρατικής ενέργειας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι: Οι πρώτες προσπάθειες ορισμού της επίθεσης από τη διεθνή κοινότητα τον 20ό αιώνα
Η επίθεση μετά το τέλος του Μεγάλου Πολέμου
Η επίθεση στο Σύμφωνο της Κοινωνίας των Εθνών
Η εξέλιξη της έννοιας της επίθεσης στο πλαίσιο του συστήματος συλλογικής ασφάλειας της Κοινωνίας των Εθνών
1. Το σχέδιο Συνθήκης Αμοιβαίας Βοήθειας, 1923
2. Το Πρωτόκολλο για την Ειρηνική Διευθέτηση των Διεθνών Διαφορών, 1924
3. Η απαγόρευση του επιθετικού πολέμου στις Αποφάσεις της Έκτης (1925) και της Όγδοης (1927) Συνέλευσης της Κοινωνίας των Εθνών
4. Η Συνθήκη Αμοιβαίας Εγγύησης, Λοκάρνο 1925
5. Το Σύμφωνο Kellogg - Briand και η ανεπιφύλακτη απαγόρευση του επιθετικού πολέμου
Η εξέλιξη της έννοιας της επίθεσης την περίοδο του Μεσοπολέμου: ο πρώτος ορισμός
1. Οι εξελίξεις στην Αμερικανική Ήπειρο
2. Οι προτάσεις ορισμού της επίθεσης στη Συνδιάσκεψη για τη μείωση και τον περιορισμό των εξοπλισμών (1932-1934)
3. Διεθνείς συνθήκες με αντικείμενο την απαγόρευση της επίθεσης
Η αποτίμηση των προσπαθειών απαγόρευσης και ορισμού της επίθεσης την περίοδο της Κοινωνίας των Εθνών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ II: Οι προσπάθειες ορισμού της επίθεσης μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο
Η επίθεση στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών
Οι διαπραγματεύσεις στη Συνδιάσκεψη του Αγίου Φραγκίσκου
Το ουσιαστικό περιεχόμενο της επίθεσης σύμφωνα με τις προτάσεις των κρατών στη Συνδιάσκεψη του Αγίου Φραγκίσκου
1. Κήρυξη πολέμου
2. Εισβολή στο έδαφος άλλους κράτους
3. Ένοπλη επίθεση κατά των χερσαίων, αεροπορικών και ναυτικών δυνάμεων άλλου κράτους
4. Μη εξουσιοδοτημένη παρουσία των ενόπλων δυνάμεων ενός κράτους στο έδαφος άλλου κράτους
5. Ναυτικός αποκλεισμός
6. Ενίσχυση ενόπλων ομάδων που δρουν στο έδαφος άλλου κράτους
7. Επέμβαση στις εσωτερικές ή εξωτερικές υποθέσεις άλλου κράτους
8. Άρνηση υποβολής της διαφοράς σε μηχανισμούς ειρηνικής διευθέτησης διαφορών και μη συμμόρφωση με απόφαση Διεθνούς Δικαστηρίου
Τα επιχειρήματα υπέρ και κατά του ορισμού της επίθεσης στον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών
Το ζήτημα του τύπου του ορισμού της επίθεσης
Η επίθεση στις διατάξεις του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: Ο ορισμός της επίθεσης από τα όργανα των Ηνωμένων Εθνών
Το έργο της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου
1. Η σχέση του άρθρου 2 παρ. 4 του Χάρτη με τον ορισμό της επίθεσης
α) Οι έμμεσα επιθετικές ενέργειες
β) Η απειλή χρήσης βίας
2. Η σχέση του άρθρου 51 του Χάρτη με τον ορισμό της επίθεσης
3. Το υποκείμενο της επίθεσης
4. Το στοιχείο του επιθετικού δόλου – Animus Aggressionis
Η πρόταση της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου στη Γενική Συνέλευση
1. Εισαγωγή της επίθεσης ως εγκλήματος στον Κώδικα Εγκλημάτων κατά της Ειρήνης και Ασφάλειας της ανθρωπότητας
2. Οι θέσεις των κρατών στην Έκτη Επιτροπή της Γενικής Συνέλευσης
Το έργο του Γενικού Γραμματέα
Το έργο της Γενικής Συνέλευσης
1. Οι προσπάθειες ορισμού της επίθεσης από την πρώτη ειδική Επιτροπή της Γενικής Συνέλευσης (1953)
2. Επίθεση είναι μόνο η χρήση ένοπλης βίας: το έργο της δεύτερης ειδικής Επιτροπής της Γενικής Συνέλευσης (1956)
3. Η περίοδος της στασιμότητας
4. Η επίτευξη του ορισμού της επίθεσης από τη Γενική Συνέλευση (1967-1974)
α) Οι προτάσεις των κρατών για τον ορισμό της επίθεσης
β) Η πρωτοβουλία των Ηνωμένων Πολιτειών και της Αγγλίας, 1969
γ) Το κριτήριο της πρώτης χρήσης βίας και animus aggressionis, 1970
δ) Η πρόοδος της ειδικής ομάδας εργασίας 1971-1974
Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της επίθεσης
1. Η αξία της απόφασης ορισμού της επίθεσης της Γενικής Συνέλευσης
2. Η αντιμετώπιση της επίθεσης από το Συμβούλιο Ασφαλείας
ΜΕΡΟΣ
ΕΠΙΘΕΣΗ ΚΑΙ ΑΤΟΜΙΚΗ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο ορισμός της επίθεσης ως εγκλήματος
ΚΕΦΑΛΑΙΟ I: Από την επίθεση στο έγκλημα κατά της ειρήνης
Οι διαπραγματεύσεις για το έγκλημα της επίθεσης στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου
Η περιγραφή του εγκλήματος κατά της ειρήνης σύμφωνα με τους εισαγγελείς και τους δικαστές του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου
1. Το πρόβλημα του ορισμού της επίθεσης στο Κατηγορητήριο
2. Τα στοιχεία του εγκλήματος κατά της ειρήνης κατά την ακροαματική διαδικασία
α) Η προσφυγή σε πόλεμο αποτελεί προσφυγή σε ένα μέσο που είναι εγγενώς εγκληματικό
β) Η διάκριση των επιθετικών πολέμων από τους πολέμους κατά παράβαση των διεθνών συνθηκών
γ) η επίθεση δε χρήζει ορισμού
3. Η απόφαση του Διεθνούς Στρατιωτικού Δικαστηρίου
Το έγκλημα κατά της ειρήνης ως διωκόμενο έγκλημα στη Νυρεμβέργη
1. Οι δυσκολίες της ποινικής δίωξης του εγκλήματος κατά της ειρήνης στη Νυρεμβέργη
2. Ο αντίκτυπος στο Διεθνές Δίκαιο
KΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ: Από τη Νυρεμβέργη στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο
Από το έγκλημα κατά της ειρήνης στο έγκλημα της επίθεσης
1. Κωδικοποίηση των αρχών της Νυρεμβέργης από την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου
2. Το σχέδιο κώδικα εγκλημάτων κατά της ειρήνης και ασφάλειας της ανθρωπότητας, 1951-1954
α) Το πρώτο σχέδιο του 1951
β) Ο κατάλογος των εγκλημάτων κατά της ειρήνης
γ) Το σχέδιο κώδικα εγκλημάτων κατά της ειρήνης και ασφάλειας της ανθρωπότητας του 1954
3. Η αναθεώρηση του σχεδίου κώδικα εγκλημάτων κατά της ειρήνης και ασφάλειας της ανθρωπότητας
α) Το έργο του Ειδικού Εισηγητή της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου: τα κοινά στοιχεία των εγκλημάτων κατά της ειρήνης και ασφάλειας της ανθρωπότητας
β) Η σχέση της Απόφασης 3314 (ΧΧΙΧ) της Γενικής Συνέλευσης με τα εγκλήματα κατά της ειρήνης και ασφάλειας της ανθρωπότητας: ο ρόλος του Συμβουλίου Ασφαλείας
Η επιλογή της Επιτροπής Διεθνούς Δικαίου
1. Η σκοπιμότητα του ορισμού της επίθεσης
2. Η σχέση της ατομικής ποινικής ευθύνης με την κρατική ευθύνη για το έγκλημα της επίθεσης σύμφωνα με την Επιτροπή Διεθνούς Δικαίου
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ: Ο ορισμός της επίθεσης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο
Η προπαρασκευαστική περίοδος της Συνδιάσκεψης της Ρώμης
1. Οι πηγές του Δικαίου της Επίθεσης ως αντικείμενο διαφωνιών μεταξύ των κρατών
2. Επιχειρήματα κατά της εισαγωγής του εγκλήματος της επίθεσης στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου
α) Δεν υπάρχει ένας γενικά αποδεκτός ορισμός της επίθεσης.
β) Κάθε προσπάθεια ορισμού της επίθεσης στο παρελθόν είχε αποβεί εξαιρετικά δυσχερής και χωρίς θετική έκβαση.
γ) Κάθε προσπάθεια επεξεργασίας ενός αποδεκτού ορισμού της επίθεσης θα επιφέρει σημαντική καθυστέρηση στην ίδρυση του Δικαστηρίου.
δ) Σε αντίθεση με τους πολέμους επίθεσης (wars of aggression) δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο ποινικής δίωξης πράξεων επίθεσης (acts of aggression).
ε) Το έγκλημα της επίθεσης είναι στενά συνυφασμένο με πολιτικές επιλογές των κρατών, οι οποίες δεν μπορούν να καταστούν αντικείμενο εξέτασης από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο.
στ) Η δίωξη του εγκλήματος της επίθεσης θέτει σε κίνδυνο την αντικειμενικότητα και την αμεροληψία του Δικαστηρίου.
ζ) Είναι δύσκολος ο συμβιβασμός ανάμεσα στις δικαστικές λειτουργίες του δικαστηρίου και στον πολιτικό ρόλο του Συμβουλίου Ασφαλείας.
η) Σε κάθε περίπτωση, το Δικαστήριο εξακολουθεί να έχει δικαιοδοσία για όλα τα εγκλήματα που λαμβάνουν χώρα μετά το έγκλημα της επίθεσης.
3. Οι προτάσεις ορισμού του εγκλήματος της επίθεσης στην προπαρασκευαστική Επιτροπή του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου
α) Το ουσιαστικό περιεχόμενο του εγκλήματος της επίθεσης σύμφωνα με τις προτάσεις των κρατών
β) Το έννομο αγαθό που προσβάλλει το έγκλημα της επίθεσης σύμφωνα με τα σχέδια που υπέβαλε η προπαρασκευαστική Επιτροπή στη Συνδιάσκεψη της Ρώμης
Το έγκλημα της επίθεσης στη Συνδιάσκεψη της Ρώμης
1. Ο αγώνας για την εισαγωγή του εγκλήματος της επίθεσης στο Καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου
2. Το έγκλημα της επίθεσης στο Καταστατικό της Ρώμης
Το έργο της προπαρασκευαστικής επιτροπής και της ειδικής ομάδας εργασίας
1. Η διάκριση ανάμεσα στο έγκλημα της επίθεσης και την πράξη επίθεσης
2. Οι προτάσεις ορισμού και ο ρόλος του Συμβουλίου Ασφαλείας στην άσκηση της ποινικής δίωξης
Η αναθεωρητική συνδιάσκεψη του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου
1. Το νέο άρθρο 8 bis του Καταστατικού: η αντικειμενική υπόσταση του εγκλήματος
α) Το έννομο αγαθό
β) Τα στοιχεία του αυτουργού: «Ηγετικό έγκλημα»
γ) Η υποκειμενική υπόσταση του εγκλήματος
2. Η ποινική δίωξη για το έγκλημα της επίθεσης
α) Τα νέα άρθρα 15 bis και ter
β) Δικαιοδοσία Ratione Temporis
γ) Δικαιοδοσία Ratione Personae
3. Η υιοθέτηση του ορισμού του εγκλήματος της επίθεσης
ΚΑΤΑΛΗΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ
Content type
Categories
Related editions
