Μ. Νάζου, Συγκρούσεις συμφερόντων στις σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων, 2024

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Προλογικό Σημείωμα

Περιεχόμενα

Συντομογραφίες

Ελληνικές

Ξενόγλωσσες

Εισαγωγή

§ 1. Προδιάθεση

I. Εισαγωγή στην προβληματική της σύγκρουσης συμφερόντων

II. Οι συγκρούσεις συμφερόντων στο ιδιωτικό δίκαιο

III. Ανάγκη συστηματικής διερεύνησης

§ 2. Παρουσίαση της μελέτης

I. Αντικείμενο και σκοπός

II. Μέθοδος διερεύνησης

III. Διάρθρωση της μελέτης

Πρώτο Κεφάλαιο

Ανάλυση του φαινομένου των συγκρούσεων συμφερόντων

§ 1. Σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

I. Ιστορικές καταβολές

Α. Σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων στα αρχαία δίκαια

1. Γενικές επισημάνσεις

2. Επιτροπεία ανηλίκου στο Αττικό Δίκαιο

3. Σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων κατά το Κλασικό Ρωμαϊκό Δίκαιο

α) Επιτροπεία ανηλίκου και κηδεμονία

β) Συμβατικές σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

i) Μίσθωση εργασίας ή έργου

ii) Σύμβαση εντολής (mandatum)

Β. Συμπεράσματα από την ιστορική επισκόπηση

II. Σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων στο σύγχρονο ιδιωτικό δίκαιο

Α. Ποικιλομορφία και σημασία

Β. Η επιμέλεια ξένων υποθέσεων ως ενοχική σχέση

1. Οριοθέτηση υπαγόμενων περιπτώσεων

α) Συμβατικές σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

β) Επιμέλεια ξένων υποθέσεων στο πλαίσιο της διοίκησης νομικού προσώπου.

γ) Εκ του νόμου επιμέλεια ξένων υποθέσεων

2. Η επιμέλεια ξένων υποθέσεων ως παροχή

3. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ενοχικών σχέσεων επιμέλειας ξένων υποθέσεων

α) Ιδιαίτερη πλοκή των συμφερόντων των μερών

β) Εξουσία του οφειλέτη για λήψη κρίσιμων για τον δανειστή αποφάσεων

γ) Αδυναμία εκ των προτέρων οριοθέτησης της δράσης του οφειλέτη

δ) Ο δανειστής ως φορέας του κινδύνου από την ανάθεση των υποθέσεών του

ε) Πρόσβαση του οφειλέτη σε εμπιστευτικές πληροφορίες του δανειστή

4. Ενδιάμεσα συμπεράσματα

§ 2. Οικονομική προσέγγιση των σχέσεων επιμέλειας ξένων υποθέσεων

I. Η θεωρία της αντιπροσώπευσης (agency theory)

Α. Γενικές επισημάνεις

Β. Ασυμμετρίες στη σχέση πράκτορα-κυρίου

1. Ασυμμετρία συμφερόντων

2. Πληροφοριακή ασυμμετρία

α) Το πληροφοριακό προβάδισμα του πράκτορα

β) Κίνδυνος δυσμενούς επιλογής (adverse selection)

γ) Ηθικός κίνδυνος (moral hazard)

Γ. Στρατηγικές της οικονομικής θεωρίας για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της σχέσης αντιπροσώπευσης

1. Πειθαρχία της αγοράς (market discipline)

2. Παροχή κινήτρων (incentives)

3. Μηχανισμοί εποπτείας (monitoring and control)

4. Σηματοδότηση (signaling) και προβολή (screening)

II. Η θεωρία των «ατελών ή σχεσιακών» συμβάσεων

III. Οικονομική προσέγγιση των συμβάσεων επιμέλειας ξένων υποθέσεων

Α. Σκοπός και οικονομική λειτουργία

Β. Οικονομικοί κίνδυνοι για τον φορέα της υπόθεσης

1. Γενικές επισημάνσεις

2. Πληροφοριακή ασυμμετρία κατά το στάδιο πριν τη σύναψη της σύμβασης

3. Πληροφοριακή ασυμμετρία κατά το στάδιο εκτέλεσης της σύμβασης

IV. Οικονομική προσέγγιση των υπόλοιπων σχέσεων επιμέλειας ξένων υποθέσεων (σύμβαση εντολής, εκ του νόμου επιμέλεια ξένων υποθέσεων)

V. Οικονομική προσέγγιση των επιπτώσεων των συγκρούσεων συμφερόντων.

Α. Επιπτώσεις στη σχέση των εμπλεκόμενων μερών

Β. Επιπτώσεις στην αγορά

Γ. Επιπτώσεις στη λήψη αποφάσεων

1. Ο οφειλέτης ως φορέας λήψης αποφάσεων

2. Ο δανειστής ως φορέας λήψης αποφάσεων

3. Εφαρμογές των πορισμάτων των συμπεριφορικών οικονομικών

α) Ασυνεπής προς τα δεδομένα έλλειψη αντίδρασης (cognitive dissonance) και προσκόλληση στις αρχικές αποφάσεις (anchoring effect)

β) Υπερβολική αυτοπεποίθηση ή αισιοδοξία (overconfidence bias) και ψευδαίσθηση ελέγχου των κινδύνων (illusion of control)

γ) Μεροληψία ως προς την επιλογή προσώπων (availability bias) και ανεπαρκής γνωστοποίηση της σύγκρουσης συμφερόντων (framing effect)

δ) Aποστροφή ζημιών (loss aversion), τάση διατήρησης (status quo bias) και αίσθηση κτητικότητας έναντι του πελάτη (endowment effect)

ε) Επίδραση συναισθημάτων στη λήψη αποφάσεων (affect heuristic)

VI. Ενδιάμεσα συμπεράσματα

Δεύτερο Κεφάλαιο

Νομική αντιμετώπιση των συγκρούσεων συμφερόντων

§ 1. Οριοθέτηση της νομικής έννοιας της σύγκρουσης συμφερόντων

I. Η σύγκρουση συμφερόντων ως αόριστη νομική έννοια

Α. Η έννοια της σύγκρουσης συμφερόντων στο ιδιωτικό δίκαιο

Β. Η έννοια της σύγκρουσης συμφερόντων στην ευρωπαϊκή νομοθεσία και τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές

1. Γενικές επισημάνσεις

2. Τα κριτήρια της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τον εντοπισμό των συγκρούσεων συμφερόντων

Γ. Η έννοια της σύγκρουσης συμφερόντων σε άλλους επιστημονικούς κλάδους.

Δ. Προσπάθεια διατύπωσης ενός γενικού ορισμού

1. Η έννοια του συμφέροντος

2. Η έννοια της σύγκρουσης

3. Ορισμός της σύγκρουσης συμφερόντων στις σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

II. Παραδείγματα σύγκρουσης συμφερόντων στο ιδιωτικό δίκαιο

Α. Περιπτώσεις σύγκρουσης συμφερόντων που αναφέρονται στον νόμο

1. Άρθρα 66 και 235 ΑΚ

2. Άρθρο 69 ΑΚ

3. Άρθρο 1517 ΑΚ

Β. Χαρακτηριστικές μορφές σύγκρουσης συμφερόντων στις βασικότερες σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

1. Συγκρούσεις συμφερόντων στο πεδίο της διοίκησης νομικών προσώπων

α) Ανάπτυξη ανταγωνιστικής δραστηριότητας

β) Συμβάσεις μεταξύ εταιρίας και εταιρικών διοικητών (self-dealing)

γ) Λήψη απόφασης για ζήτημα που αφορά τον διοικητή

δ) Αποδοχή πλεονεκτημάτων, δώρων ή ανταλλαγμάτων

ε) Αμοιβή των εταιρικών διοικητών

στ) Απόκτηση της επιχείρησης από τη διοίκησή της (management buy-out)

ζ) Εξαγορά εισηγμένης ανώνυμης εταιρίας από τη διοίκηση με δημόσια πρόταση αγοράς μετοχών (takeover bid)

η) Ταυτόχρονη συμμετοχή στα ΔΣ μητρικής και θυγατρικής επιχείρησης

2. Συγκρούσεις συμφερόντων στο πεδίο της παροχής υπηρεσιών

α) Συγκρούσεις συμφερόντων στο πεδίο της παροχής νομικών υπηρεσιών

i) Συγκρούσεις συμφερόντων που ανακύπτουν εξαιτίας της ύπαρξης ιδίων συμφερόντων του δικηγόρου στην ανατεθείσα υπόθεση ή λόγω της ύπαρξης συμφερόντων στενά συνδεόμενων με αυτόν προσώπων

ii) Συγκρούσεις συμφερόντων που ανακύπτουν από την ταυτόχρονη παροχή υπηρεσιών σε περισσότερους εντολείς

iii) Συγκρούσεις συμφερόντων που ανακύπτουν από την παροχή υπηρεσιών σε παρελθόντα χρόνο σε εντολέα με αντικρουόμενα συμφέροντα

β) Συγκρούσεις συμφερόντων κατά την παροχή ελεγκτικών υπηρεσιών

γ) Συγκρούσεις συμφερόντων κατά την παροχή χρηματοοικονομικών υπηρεσιών από Τράπεζες και ΑΕΠΕΥ

i) Συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ παρόχου και πελάτη

αα. Συγκρούσεις συμφερόντων εξαιτίας της παροχής υπηρεσιών σχετικά με χρηματοπιστωτικά μέσα συμφερόντων του παρόχου

αβ. Συγκρούσεις συμφερόντων εξαιτίας της ύπαρξης ιδιαίτερων σχέσεων του παρόχου με τους εκδότες των χρηματοπιστωτικών μέσων

αγ. Συγκρούσεις συμφερόντων εξαιτίας της διενέργειας συναλλαγών για ίδιο λογαριασμό (front-running, tailgating, scalping)

αδ. Συγκρούσεις συμφερόντων που σχετίζονται με «κρυμμένα» οικονομικά οφέλη του παρόχου (churning, kick-backs, bonus, επιμίσθια)

αε. Συγκρούσεις συμφερόντων εξαιτίας της ταυτόχρονης παροχής ετερογενών υπηρεσιών

ii) Συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ πελατών του παρόχου

αα. Συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ πελατών του παρόχου που βρίσκονται στην ίδια πλευρά της αγοράς (allocation)

αβ. Συγκρούσεις συμφερόντων μεταξύ πελατών του παρόχου που βρίσκονται σε διαφορετική πλευρά της αγοράς (pricing)

III. Κατηγοριοποίηση των συγκρούσεων συμφερόντων στις σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

Α. Συγκρούσεις συμφερόντων του φορέα με ίδια ή αλλότρια συμφέροντα του διαχειριστή ή προσώπων που συνδέονται με αυτόν

1. Συγκρούσεις μεταξύ συμφερόντων του φορέα της υπόθεσης και προσωπικών συμφερόντων του διαχειριστή

2. Συγκρούσεις συμφερόντων του φορέα με αλλότρια συμφέροντα

Β. Προϋπάρχουσες και επιγενόμενες συγκρούσεις συμφερόντων

Γ. Μεμονωμένες και διαρκείς συγκρούσεις συμφερόντων

Δ. Ουσιώδεις και αμελητέες συγκρούσεις συμφερόντων

Ε. Πραγματικές ή υφιστάμενες και πιθανές ή μελλοντικές συγκρούσεις

ΣΤ. Κατηγοριοποίηση με βάση την αιτία

§ 2. Νομικοί μηχανισμοί για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων συμφερόντων

I. Η ανάγκη νομοθετικής αντιμετώπισης του φαινομένου

Α. Εισαγωγικές επισημάνσεις

Β. Αδυναμία αντιμετώπισης του φαινομένου από τον μηχανισμό της αγοράς

Γ. Η σημασία της νομοθετικής αντιμετώπισης

II. Συνοπτική διάκριση των νομικών μηχανισμών

Τρίτο Κεφάλαιο

Μηχανισμοί παροχής κινήτρων στον διαχειριστή

§ 1. Η παροχή κινήτρων για εξισορρόπηση των αντιτιθέμενων συμφερόντων

§ 2. Η υποχρέωση πίστης του διαχειριστή

I. Νομική θεμελίωση

Α. Γενικές επισημάνσεις

Β. Η υποχρέωση πίστης ως απόρροια της γενικής αρχής της καλής πίστης (ΑΚ 288)

II. Περιεχόμενο της υποχρέωσης πίστης του διαχειριστή

Α. Γενικά

Β. Εξειδίκευση στις βασικές σχέσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

1. Η υποχρέωση πίστης του δικηγόρου

2. Η υποχρέωση πίστης των προσώπων που παρέχουν εμπορικές διαμεσολαβητικές υπηρεσίες

3. Η υποχρέωση πίστης του εντολοδόχου

4. Η υποχρέωση πίστης του εργαζομένου

5. Η υποχρέωση πίστης των εταιρικών διοικητών

6. Η υποχρέωση πίστης των προσώπων που παρέχουν υπηρεσίες στον τομέα της κεφαλαιαγοράς (τράπεζες, ΑΕΠΕΥ)

α) Η υποχρέωση πίστης της τράπεζας απέναντι στους πελάτες της

β) Η υποχρέωση πίστης των ΑΕΠΕΥ

7. Το συμφέρον του φορέα της υπόθεσης ως κατευθυντήρια γραμμή για τη συμπεριφορά των εκ του νόμου διαχειριστών

III. Συμπεράσματα σχετικά με το περιεχόμενο της υποχρέωσης πίστης

Α. Θετική και αρνητική όψη της υποχρέωσης πίστης

Β. Το μεταβαλλόμενο εύρος της υποχρέωσης πίστης

Γ. Η ειδικότερη υποχρέωση διαφύλαξης και προώθησης των συμφερόντων του φορέα της υπόθεσης (Interessenwahrungspflicht)

§ 3. Το καθήκον ανεξαρτησίας του διαχειριστή

I. Γενικές επισημάνσεις

II. Θεμελίωση του καθήκοντος ανεξαρτησίας του διαχειριστή

Α. Το καθήκον ανεξαρτησίας ως απόρροια άσκησης δημόσιου λειτουργήματος

1. Θεμελίωση του καθήκοντος ανεξαρτησίας του διαχειριστή αφερεγγυότητας.

2. Θεμελίωση του καθήκοντος ανεξαρτησίας του δικηγόρου

3. Θεμελίωση του καθήκοντος ανεξαρτησίας του εκκαθαριστή κληρονομίας και του αναγκαστικού διαχειριστή

4. Θεμελίωση του καθήκοντος ανεξαρτησίας του επιτρόπου και του δικαστικού συμπαραστάτη

5. Θεμελίωση του καθήκοντος ανεξαρτησίας του εκτελεστή διαθήκης

Β. Η γενίκευση του καθήκοντος ανεξαρτησίας ως απόρροια της ιδιαίτερης σχέσης εμπιστοσύνης μεταξύ διαχειριστή και φορέα της υπόθεσης

III. Οριοθέτηση του περιεχομένου του καθήκοντος ανεξαρτησίας του διαχειριστή

Α. Η έλλειψη ενός γενικού ορισμού για την έννοια της ανεξαρτησίας

Β. Η έννοια της ανεξαρτησίας στις επιμέρους σχέσεις διαχείρισης

1. Η ανεξαρτησία των διαχειριστών αφερεγγυότητας

2. Η ανεξαρτησία του εκκαθαριστή κληρονομίας και του διαχειριστή επί αναγκαστικής εκτέλεσης

3. Η ανεξαρτησία του εκτελεστή διαθήκης

4. Η ανεξαρτησία του εντολοδόχου και των προσώπων που διεξάγουν κατ’ επάγγελμα ξένες υποθέσεις

5. Ειδικές περιπτώσεις διαχειριστών

α) Η ανεξαρτησία των ορκωτών λογιστών-ελεγκτών (auditors)

β) Η ανεξαρτησία των προσώπων που συμμετέχουν σε αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας (rating agents)

γ) Η ανεξαρτησία των ανεξάρτητων μη εκτελεστικών μελών του ΔΣ εισηγμένων εταιριών (board directors)

IV. Βασικά συμπεράσματα σχετικά με την έννοια της ανεξαρτησίας

Α. Η ανεξαρτησία του διαχειριστή ως πολυσήμαντη έννοια

Β. Σκοπός της ανεξαρτησίας η διασφάλιση της ελεύθερης κρίσης του διαχειριστή

Γ. Η ανεξαρτησία του διαχειριστή ως κατάσταση

Δ. Η ανεξαρτησία του διαχειριστή ως έννοια δυναμική

Ε. Η ανεξαρτησία του διαχειριστή ως έννοια με υποκειμενική και αντικειμενική διάσταση

ΣΤ. Αντικειμενικά κριτήρια διαπίστωσης της ανεξαρτησίας του διαχειριστή

1. Ίδιο συμφέρον

2. Εξοικείωση

3. Φόβος

4. Αυτοαξιολόγηση

V. Το καθήκον ανεξαρτησίας ως μηχανισμός αντιμετώπισης των συγκρούσεων συμφερόντων

Α. Οριοθέτηση της έννοιας της ανεξαρτησίας σε σχέση με την έννοια των συγκρούσεων συμφερόντων

Β. Το καθήκον ανεξαρτησίας ως προληπτικός μηχανισμός αντιμετώπισης των συγκρούσεων συμφερόντων

§ 4. Η καθιέρωση ευθύνης του διαχειριστή λόγω πλημμελούς εκπλήρωσης: Ιδίως η αξίωση αποζημίωσης και το δικαίωμα υπαναχώρησης του φορέα της υπόθεσης

§ 5. Λύση της έννομης σχέσης ανεξάρτητα από τη βούληση του διαχειριστή

I. Γενικές επισημάνσεις

II. Λύση της σχέσης με μονομερή δήλωση βούλησης του φορέα της υπόθεσης.

III. Η παύση του διαχειριστή από το αρμόδιο για τον διορισμό του όργανο

IV. Η λήξη της σχέσης διαχείρισης ως μηχανισμός αντιμετώπισης των συγκρούσεων συμφερόντων

Α. Κατασταλτική δράση

Β. Προληπτική δράση

Τέταρτο Κεφάλαιο

Μηχανισμοί ενίσχυσης της εποπτείας του διαχειριστή

§ 1. Η άσκηση εποπτείας στο έργο του διαχειριστή ως στρατηγική για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων συμφερόντων

§ 2. Η υποχρέωση του διαχειριστή να παρέχει πληροφορίες και λογοδοσία στον φορέα της υπόθεσης

I. Η υποχρέωση του διαχειριστή να παρέχει πληροφορίες

Α. Περιεχόμενο και δογματική θεμελίωση

Β. Συνέπειες από την παραβίαση της υποχρέωσης πληροφόρησης

II. Η υποχρέωση αποκάλυψης των συγκρούσεων συμφερόντων

Α. Δογματική θεμελίωση

Β. Περιεχόμενο και έκταση της υποχρέωσης αποκάλυψης των συγκρούσεων συμφερόντων

1. Περιεχόμενο της υποχρέωσης αποκάλυψης

2. Όρια της υποχρέωσης αποκάλυψης

3. Οριοθέτηση της υποχρέωσης αποκάλυψης έναντι της υποχρέωσης αποφυγής των συγκρούσεων συμφερόντων

Γ. Νομοθετημένες υποχρεώσεις αποκάλυψης των συγκρούσεων συμφερόντων

1. Η υποχρέωση των εταιρικών διοικητών για αποκάλυψη των συγκρούσεων

α) Η υποχρέωση των μελών ΔΣ των ΑΕ (άρθρο 97 §1 β΄ ν. 4548/2018)

β) Η καθιέρωση των λοιπών μελών του ΔΣ ως αποδεκτών της αποκάλυψης

γ) Η υποχρέωση του διαχειριστή ΙΚΕ για αποκάλυψη των ιδίων συμφερόντων του και των συγκρούσεων συμφερόντων (άρ. 65 §1 β΄ ν. 4072/2012)

2. Η υποχρέωση των ΑΕΠΕΥ να γνωστοποιούν τις συγκρούσεις συμφερόντων στους πελάτες τους (άρθρο 23 §2 ν. 4514/2018)

α) Γενικές επισημάνσεις

β) Η ισχύουσα ελληνική ρύθμιση

γ) Επικουρικότητα της υποχρέωσης γνωστοποίησης και καλή πίστη

III. Η υποχρέωση λογοδοσίας

Α. Γενική υποχρέωση λογοδοσίας (ΑΚ 303)

Β. Ειδικές διατάξεις που θεσπίζουν υποχρέωση λογοδοσίας

§ 3. Άδεια του αντιπροσωπευομένου ως προϋπόθεση κύρους της αυτοδικαιοπραξίας

§ 4. Η εποπτεία όσων διεξάγουν ξένες υποθέσεις στο πλαίσιο λειτουργήματος.

§ 5. Ο έλεγχος των διοικούντων κεφαλαιουχικές εταιρίες από τους μετόχους τους

I. Οι μέτοχοι ανώνυμης εταιρίας ως φορείς ελεγκτικής εξουσίας

Α. Δυνατότητα των μετόχων να ασκούν εποπτεία στο έργο της διοίκησης

1. Δικαίωμα διορισμού και ανάκλησης μελών ΔΣ

2. Δικαίωμα ελέγχου της εταιρικής διαχείρισης

3. Δικαίωμα λήψης πληροφοριών για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων

4. Δικαίωμα άσκησης εταιρικής αγωγής

Β. Δυνατότητα παρέμβασης των μετόχων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων

1. Συγκατάθεση της ΓΣ για τον συμψηφισμό ή την παραίτηση της εταιρίας από αξιώσεις αποζημίωσής της κατά μελών ΔΣ

2. Άδεια της ΓΣ για διενέργεια ανταγωνιστικών πράξεων από μέλη του ΔΣ

3. Έγκριση της ΓΣ για την παροχή ή προκαταβολή αμοιβών στο ΔΣ

4. Άδεια της ΓΣ για σύναψη συμβάσεων της εταιρίας με συνδεδεμένα μέρη

5. Έγκριση της ΓΣ για την απόκτηση στοιχείων ενεργητικού από μέλη του ΔΣ

6. Συμπεράσματα

Γ. Η ενίσχυση της εποπτείας με τη συμμετοχή μη εκτελεστικών μελών στο ΔΣ

II. Η δυνατότητα των εταίρων ΙΚΕ και ΕΠΕ να ασκούν εποπτεία

Πέμπτο Κεφάλαιο

Μηχανισμοί θέσης φραγμών στη δράση του διαχειριστή

§ 1. Ανάγκη θέσπισης φραγμών στη δράση του διαχειριστή

§ 2. Περιορισμοί της εξουσίας του διαχειριστή από τον φορέα της υπόθεσης

I. Το δικαίωμα του φορέα της υπόθεσης να παρέχει οδηγίες στον διαχειριστή

Α. Αιτιολόγηση και νομική θεμελίωση

Β. Αντικείμενο του δικαιώματος παροχής οδηγιών

Γ. Η δέσμευση του διαχειριστή στις συμβάσεις παροχής ανεξάρτητων υπηρεσιών

§ 3. Περιορισμοί της εξουσίας δράσης του διαχειριστή από τον νόμο

I. Θέσπιση ορίων στην εκπροσωπευτική εξουσία του διαχειριστή

Α. Η απαγόρευση της αυτοδικαιοπραξίας (ΑΚ 235)

1. Η νομοθετική ρύθμιση

2. Ζητήματα ερμηνείας και εφαρμογής της ΑΚ 235 από τη σκοπιά της σύγκρουσης συμφερόντων

α) Πεδίο εφαρμογής στενότερο και ευρύτερο από το αξιολογικά αρμόζον

β) Δικαιοπραξίες που, μολονότι τυπικά δεν πληρούν τις προϋποθέσεις της ΑΚ 235, απειλούν τα συμφέροντα του αντιπροσωπευομένου

γ) Δικαιοπραξίες που έχουν μόνο έννομο όφελος για τον αντιπροσωπευόμενο

Β. Η απαγόρευση αγοράς εκπλειστηριαζόμενων πραγμάτων από το πρόσωπο που τα διαχειρίζεται (ΑΚ 533)

Γ. Η απαγόρευση εκπροσώπησης του ανηλίκου από τους γονείς ή τον επίτροπο σε πράξεις που εμφανίζουν σύγκρουση συμφερόντων (ΑΚ 1517, 1627, 1628)

Δ. Η απαγόρευση σύναψης συναλλαγών μεταξύ ανώνυμης εταιρίας και συνδεδεμένων μερών (άρθρα 99 επ. ν. 4548/2018)

1. Γενικές επισημάνσεις

2. Η ρύθμιση του άρθρου 23α του προϊσχύσαντος ν. 2190/1920

3. Η ρύθμιση των άρθρων 99 επ. του ισχύοντος ν. 4548/2018

α) Γενικές επισημάνσεις

β) Το ΔΣ της ΑΕ ως κυρίως αρμόδιο όργανο για τη χορήγηση της άδειας

Ε. Συμπεράσματα ως προς την ερμηνεία των διατάξεων που θεσπίζουν περιορισμούς στην εκπροσωπευτική εξουσία του διαχειριστή

1. Γενικές επισημάνσεις

2. Ως προς το πεδίο εφαρμογής της ΑΚ 235

3. Η ανάγκη αναλογικής εφαρμογής των ΑΚ 1517 και 1627 σε όλα τα πρόσωπα που διαθέτουν εξουσία εκπροσώπησης από τον νόμο

4. Η οριοθέτηση του κύκλου προσώπων που υπόκεινται στις απαγορεύεις

5. Τελολογική συστολή των ΑΚ 235 και 99 ν. 4548/2018, ώστε να μη καταλαμβάνουν δικαιοπραξίες που δεν εμφανίζουν σύγκρουση συμφερόντων

II. Απαγόρευση διενέργειας ανταγωνιστικών και συναφών πράξεων

Α. Η απαγόρευση διενέργειας ανταγωνιστικών πράξεων

1. Γενικές επισημάνσεις

2. Η υποχρέωση παράλειψης ανταγωνισμού στη σύμβαση εξαρτημένης εργασίας (ΑΚ 652 και 288)

3. Η υποχρέωση παράλειψης ανταγωνισμού των μελών του ΔΣ της ανώνυμης εταιρίας (άρθρο 98 ν. 4548/2018)

4. Η υποχρέωση παράλειψης ανταγωνισμού των διαχειριστών ΕΠΕ και ΙΚΕ (άρθρα 20 §1 ν. 3190/1955 και 65 §1 ν. 4072/2012)

5. Συμβατικές ρήτρες απαγόρευσης ανταγωνισμού

Β. Η απαγόρευση χρήσης απόρρητων πληροφοριών για ίδιο όφελος ή για προσπόριση οφέλους σε τρίτους (insider trading)

1. Η απαγόρευση χρήσης απορρήτων ως απόρροια της υποχρέωσης πίστης

2. Eιδικότερες απαγoρεύσεις χρήσης απόρρητων πληροφοριών

α) Αθέμιτη γνωστοποίηση εμπορικών ή βιομηχανικών απορρήτων από πρόσωπα που διεξάγουν ξένες υποθέσεις

β) Απαγόρευση κατάχρησης προνομιακών πληροφοριών στον τομέα της κεφαλαιαγοράς (άρθρα 28-30 ν. 4443/2016)

III. Η απαγόρευση ψηφοδοσίας

Α. Γενικές επισημάνσεις

Β. Απαγόρευση ψηφοδοσίας μελών της διοίκησης νομικού προσώπου (ΑΚ 66)

Γ. Απαγορεύσεις ψηφοδοσίας μελών της διοίκησης ανώνυμης εταιρίας (άρθρα 97 §3 και 104 §4 εδ. β΄ ν. 4548/2018)

1. Γενική απαγόρευση ψηφοδοσίας κατ’ άρθρο 97 §3 ν. 4548/2018

2. Απαγόρευση ψηφοδοσίας στην απόφαση για άσκηση ή μη εταιρικής αγωγής (άρθρο 104 §3 εδ. β΄ ν. 4548/2018)

IV. Προσωρινή ανάθεση της διαχειριστικής και εκπροσωπευτικής εξουσίας σε τρίτο ανεξάρτητο πρόσωπο

Α. Γενικές επισημάνσεις

Β. Προβλέψεις διορισμού ειδικού επιτρόπου (ΑΚ 1517, 1628)

Γ. Προβλέψεις προσωρινής αντικατάστασης της διοίκησης νομικών προσώπων.

1. Διορισμός προσωρινής διοίκησης κατ’ ΑΚ

α) Η νομοθετική ρύθμιση

β) Ερμηνευτικά ζητήματα που απασχόλησαν τη θεωρία και τη νομολογία

γ) Κριτικές επισημάνσεις

δ) Άρθρο 69 ΑΚ και άρθρο 97 §3 ν. 4548/2018 για τις ανώνυμες εταιρίες

2. Διορισμός ειδικού εκπροσώπου για την άσκηση της εταιρικής αγωγής (άρθρο 105 §1 ν. 4548/2018) και αγωγής ακύρωσης ακυρώσιμης απόφασης ΓΣ (άρθρο 137 §3 εδ. γ΄ ν. 4548/2018) ανώνυμης εταιρίας

Έκτο Κεφάλαιο

Οργανωτικά ενδοεπιχειρησιακά μέτρα

§ 1. Υποχρέωση λήψης ενδοεπιχειρησιακών οργανωτικών μέτρων στις επιχειρήσεις παροχής επενδυτικών υπηρεσιών

I. Η υποχρέωση λήψης οργανωτικών μέτρων ως μηχανισμός διαχείρισης των συγκρούσεων συμφερόντων

II. Ισχύον νομοθετικό καθεστώς

Α. Η εθνική πρόβλεψη (άρθρα 16 §3 και 23 §1 ν. 4514/2018)

Β. Το ενωσιακό υπόβαθρο

1. Οι ρυθμίσεις των Οδηγιών 93/22/ΕΟΚ, 2004/39/ΕΚ και 2006/73/ΕΚ

2. Από την Οδηγία 2004/39 (MiFID I) στην Οδηγία 2014/65/ΕΕ (MiFID II)

3. Οργανωτικά μέτρα για τον εντοπισμό και τη διαχείριση των συγκρούσεων συμφερόντων κατά τις Οδηγίες 2016/97/ΕΕ και 2011/61/ΕΕ

III. Τα κατ’ ιδίαν οργανωτικά μέτρα

Α. Έγγραφη πολιτική πρόληψης και διαχείρισης συγκρούσεων συμφερόντων

Β. Φραγμοί στη ροή των πληροφοριών

1. Τα λεγόμενα «σινικά τείχη»

2. Ενισχυμένα «σινικά τείχη»

3. Λοιπά οργανωτικά μέτρα

IV. Συνέπειες παράβασης

§ 2. Θέσπιση συστήματος εταιρικής διακυβέρνησης (corporate governance)

I. Η εταιρική διακυβέρνηση ως μέσο αντιμετώπισης συγκρούσεων συμφερόντων

II. Η εταιρική διακυβέρνηση των εισηγμένων ΑΕ στην ελληνική έννομη τάξη

Α. Προϊσχύσαν νομοθετικό καθεστώς

Β. Ισχύον νομοθετικό καθεστώς

1. Το νέο πλαίσιο εταιρικής διακυβέρνησης (άρθρα 1-24 ν. 4706/2020)

α) Η ενίσχυση των κριτηρίων ανεξαρτησίας

β) Η ανεξάρτητη κρίση ως προϋπόθεση καταλληλότητας

γ) Η θέσπιση πολιτικής αποδοχών και η κατάρτιση έκθεσης αποδοχών

i) Πολιτική αποδοχών (άρθρα 110-111 ν. 4548/2018)

ii) Έκθεση αποδοχών (άρθρο 112 ν. 4548/2018)

δ) Η σύσταση επιτροπής αποδοχών και επιτροπής υποψηφιοτήτων

ε) Η υποχρέωση λήψης οργανωτικών μέτρων για την πρόληψη, τον εντοπισμό και την καταστολή καταστάσεων σύγκρουσης συμφερόντων

2. Συνέπειες παράβασης

Έβδομο Κεφάλαιο

Συμπεράσματα και αποτίμηση της νομοθεσίας

§ 1. Σύνοψη βασικών πορισμάτων

I. Η καθοδηγητική λειτουργία των επιμέρους διατάξεων για την αντιμετώπιση συγκρούσεων συμφερόντων

II. Βασικές κατευθυντήριες αρχές

Α. Η υποχρέωση πίστης του διαχειριστή ως θεμελιώδης κανόνας για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων συμφερόντων

Β. Μορφές προστασίας από τις συγκρούσεις συμφερόντων

1. Κανόνες αποφυγής και κανόνες επίλυσης των συγκρούσεων συμφερόντων

2. Προστασία από τις συγκρούσεις συμφερόντων ex ante και ex post

3. Προστασία του φορέα της υπόθεσης από «ίδια» και «αλλότρια» συμφέροντα του διαχειριστή

III. Εφαρμογές της αρχής της αναλογικότητας

Α. Η οριστική αποστέρηση της διαχειριστικής εξουσίας ως ultima ratio

Β. Εφαρμογές στα επιμέρους έννομα βοηθήματα

1. Καταγγελία για σπουδαίο λόγο (672 ΑΚ)

2. Παύση των εκ του νόμου διαχειριστών για σπουδαίο λόγο (άρθρα 1651 και 2031 ΑΚ, 138§1 περ. γ΄ ν. 4738/2020)

3. Διορισμός προσωρινής διοίκησης του νομικού προσώπου (ΑΚ 69)

§ 2. Προοπτικές βελτίωσης του ισχύοντος νομοθετικού πλαισίου

I. Προτάσεις de lege lata

Α. Αναλογική εφαρμογή του άρθρου 239 ΠτΚ στον εκκαθαριστή κληρονομίας και τον αναγκαστικό διαχειριστή

Β. Επέκταση των κωλυμάτων διορισμού των διαχειριστών αφερεγγυότητας μέσω αναλογικής εφαρμογής του άρθρου 238 ΠτΚ

Γ. Επέκταση των κωλυμάτων διορισμού του άρθρου 238 ΠτΚ, μέσω αναλογικής εφαρμογής του, στον διαχειριστή επί αναγκαστικής εκτέλεσης

Δ. Διορθωτική, μέσω τελολογικής συστολής, ερμηνεία των άρθρων 235 ΑΚ και 99 ν. 4548/2018

Ε. Αναλογική εφαρμογή της απαγόρευσης του άρ. 99 §1 ν. 4548/2018 στις συμβάσεις αναδοχής χρέους

ΣΤ. Διορθωτική ερμηνεία των άρθρων 1517 και 1627 ΑΚ- Ανάγκη τελολογικής συστολής και αναλογικής εφαρμογής ταυτόχρονα

Ζ. Επέκταση της ανικανότητας εκπροσώπησης λόγω σύγκρουσης συμφερόντων σε όλους τους εκ του νόμου διαχειριστές με αναλογική εφαρμογή των ΑΚ 1517, 1627

Η. Διεύρυνση της έννοιας του «παθητικού ανταγωνισμού» με διορθωτική ερμηνεία των άρθρων 98 §1 ν. 4548/2018, 20 §1 ν. 3190/1955 και 65 §1 ν. 4072/2012

II. Προτάσεις de lege ferenda

Α. Ανάγκη αναθεώρησης του ισχύοντος προτύπου για τον εκτελεστή διαθήκης.

Β. Δικαίωμα υπαναχώρησης λόγω σύγκρουσης συμφερόντων στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις επιμέλειας ξένων υποθέσεων

Γ. Ανάγκη αντιστροφής του βάρους απόδειξης επί αδικοπρακτικής ευθύνης

Δ. Ανάγκη καθιέρωσης ελαστικών κριτηρίων για τον καταλογισμό αλλότριων συμφερόντων στον διαχειριστή

Ε. Ανάγκη καθιέρωσης της δυνατότητας δικαστικής ανάκλησης μέλους ΔΣ ανώνυμης εταιρίας για σπουδαίο λόγο με αίτημα της μειοψηφίας των μετόχων

ΣΤ. Ανάγκη καθιέρωσης κωλύματος διορισμού του κληρονόμου ως εκκαθαριστή κληρονομίας

§ 3. Σύγχρονες τάσεις αντιμετώπισης των συγκρούσεων συμφερόντων-Προοπτικές

I. Ευρωπαϊκές και διεθνείς τάσεις

Α. Διαχείριση αντί της απαγόρευσης των συγκρούσεων συμφερόντων

Β. Ενίσχυση της διαφάνειας

Γ. Παροχή (οικονομικών) κινήτρων και αντικινήτρων

II. Προοπτικές για την ανάδειξη νέων στρατηγικών

Α. Αποτροπή κινδύνων από συγκρούσεις συμφερόντων μέσω παρεπόμενης σύμβασης ποινικής ρήτρας (404 επ. ΑΚ)

Β. Διαμόρφωση κανόνων επαγγελματικής δεοντολογίας και ηθικής για την αντιμετώπιση των συγκρούσεων συμφερόντων

Γ. Διαμόρφωση πρότυπης εταιρικής δομής για την ελαχιστοποίηση των συγκρούσεων συμφερόντων σε εταιρίες με αντικείμενο την παροχή υπηρεσιών

Βιβλιογραφικός Πίνακας

Α. ΕΛΛΗΝΙΚΗ

Β. ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ

Αλφαβητικό Ευρετήριο Λημμάτων