Κ. Στρατηλάτης, Συντάσσοντας το δικαίωμα στη δημόσια ηλεκτρονική επικοινωνία, 2006

Πρόλογος

Εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

Θεμελιώδεις έννοιες και συνθήκες σύνταξης του δικαιώματος

Α. Η διφορούμενη σχέση μεταξύ δημοσιότητας, επικοινωνίας και δημοκρατίας

1. Η ελευθερία της επικοινωνίας ως ανεμπόδιστη εκδήλωση ατομικότητας

α) Η αρχή της δημοσιότητας στον Immanuel Kant

β) Αλλαγή δομής της δημοσιότητας

γ) Συνθήκες διαστρέβλωσης της αστικής δημοσιότητας

δ) Η τηλεόραση ως μέσο της δημοσιότητας σήμερα

2. Η δημοσιότητα ανάμεσα στο πραγματικό και το ισχύον

α) Εννοιολογικόκατασκευαστικό επίπεδο

β) Κοινωνιοθεωρητικό επίπεδο

3. Δικαιολόγηση της χρήσης του όρου «επικοινωνία»

4. Η προβληματική διάκριση μεταξύ δημόσιας και ιδιωτικής επικοινωνίας

B. H επικοινωνία ως καταστατική αρχή του κράτους δικαίου (Jürgen Habermas)

1. Οι επικοινωνιακές απαρχές της θεωρίας

2. Από την καθολική πραγματολογία στην ηθική της επικοινωνίας

3. Η ηθικοδιαλογική αρχή

4. Από την ηθικοδιαλογική αρχή στο δημοκρατικό κράτος δικαίου

5. Οι κατηγορίες των δικαιωμάτων

6. Η συστατική συνάφεια δικαίου, πολιτικής και επικοινωνίας

Γ. Η αρνητική και η θετική διάσταση της επικοινωνιακής ελευθερίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

Απορίες της φιλελεύθερης σύλληψης του δικαιώματος

Α. Οικονομικός φιλελευθερισμός. Η επικοινωνία ως άκρατη ελευθερία

1. Η ελευθερία της επικοινωνίας ως ανεμπόδιστη εκδήλωση ατομικότητας

2. Η καταναλωτική κυριαρχία ως ρυθμιστική ιδέα

3. Εξωτερική πολυμέρεια και αυτορύθμιση ως διόρθωση της αγοράς;

Β. Εξισωτικός φιλελευθερισμός. Η επικοινωνία ως ίση ελευθερία

1. Η ελεύθερη έκφραση στη θεωρία του Ronald Dworkin

2. Ελευθερία της έκφρασης ή της επιχείρησης;

3. Άρνηση ή κατ’ αρχήν αποδοχή της θετικής–παρεμβατικής δράσης του κράτους;

4. Άρνηση του δικαιώματος πρόσβασης

5. Μία «περιοριστική» σύλληψη του δικαιώματος δημόσιας επικοινωνίας

Γ. Από την ελευθερία της επικοινωνίας στην ελευθερία ως επικοινωνία

1. Επαναδιατύπωση του προβλήματος

2. Η διυποκειμενικότητα ως σημείο συνάντησης της ελευθερίας και της επικοινωνίας

3. Μερικές πιο ασφαλείς υποθέσεις γύρω από το χαρακτήρα της επικοινωνιακής ελευθερίας

4. Η εγγενώς πολιτικήσυμμετοχική μορφή της επικοινωνιακής αυτονομίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

Προβλήματα της κλασικής ευρωπαϊκής εκδοχής των σχέσεων μεταξύ δημοκρατικής αρχής και ηλεκτρονικής δημοσιότητας

Α. Δημόσια ραδιοτηλεοπτική υπηρεσία

1. Η ευρωπαϊκή έννοια της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης

2. Η αμερικανική εκδοχή της δημόσιας ραδιοτηλεοπτικής υπηρεσίας και η αρχή της κοινωνικής ευθύνης

3. Η ελληνική εκδοχή της δημόσιας ραδιοτηλεοπτικής υπηρεσίας

Β. Οι θεσμικές εγγυήσεις ως αναπλήρωμα ή/και ως συμπλήρωμα της δημόσιας υπηρεσίας

1. Η κρατικοκεντρική έννοια των θεσμικών εγγυήσεων

2. Το μονοπώλιο του κράτους ως σημείο συνάντησης των δύο θεωρήσεων (δημόσια υπηρεσίαθεσμικές εγγυήσεις)

3. Η θεωρία των θεσμικών εγγυήσεων στη νομολογία των ευρωπαϊκών Συνταγματικών Δικαστηρίων. Η έννοια της θεσμικής ή λειτουργικής ελευθερίας

Γ. Κριτικές οριοθετήσεις

1. Η θεσμική ελευθερία και ο κίνδυνος μετάπτωσης του δικαιώματος σε λειτούργημα

2. Η αναγκαία μετακίνηση από την οργανική στην «οικουμενική» ή «μετασυμβατική» δημόσια υπηρεσία

3. Από την ανθρωπομορφική αναπαράσταση της οπτικοακουστικής κυριαρχίας προς μία εκ νέου επινόηση της δημοσιότητας

Δ. Η σχέση μεταξύ ελευθερίας και δημοκρατίας στο πεδίο της ηλεκτρονικής δημοσιότητας

1. Επαναδιατύπωση του προβλήματος

2. Από την αρνητική στη θετική επικοινωνιακή ελευθερία: Αυτοπεριορισμός, δεσμευτικότητα των λόγων, δικαιικός εξαναγκασμός

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η μορφή του δικαιώματος

Α. Ο διπλός χαρακτήρας του δικαιώματος

1. Πέρα από τη «φυσική», πέρα από τη «λειτουργική» ελευθερία

2. Το δικαίωμα ως πραγμάτωση ελευθερίας

3. Το δικαίωμα ως εφαρμοστικός διάλογος

4. Η ρύθμιση της δημοσιότητας ως συνθήκης δυνατότητας του δικαιώματος

Β. Η μορφή και η λειτουργία των θετικών παρεμβάσεων στο πεδίο άσκησης του δικαιώματος

1. Η σχέση μεταξύ της περιοριστικήςοριοθετητικής και της αναπτυξιακήςδιαπλαστικής λειτουργίας

2. Το όριο ανάμεσα στη συνταγματική ανοχή και τη συνταγματική υποχρέωση: «Τηλεοπτική ζούγκλα» ή «Κόκκινο λιοντάρι»;

α) Η θετικιστική εκδοχή των «ανοιχτών εννοιών» και της διακριτικής ευχέρειας

β) Εκδοχές της αντιθετικιστικής θέσης

3. Το δικαίωμα στη δημόσια ηλεκτρονική επικοινωνία ως δικαίωμα ρυθμιζόμενο από το νόμο

α) Δικαίωμα σε προστασία

β) Δικαίωμα σε διαδικασία

γ) Δικαίωμα σε υλική παροχή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Η ερμηνευτική συναγωγή του δικαιώματος

Α. Οι αμφιταλαντεύσεις της Ελληνικής θεωρίας ως προς την αναγνώριση του δικαιώματος

1. Η περίοδος του κρατικού μονοπωλίου

2. Η περίοδος της απορρύθμισης και η μεταστροφή της συζήτησης από τον άμεσο έλεγχο στους συνταγματικούς σκοπούς

3. Το δικαίωμα ως διακύβευμα του αναθεωρητικού διαβήματος

Β. Περιορίζοντας τον περιορισμό του άρθρου 15§1

1. Εν αρχή ην το «γράμμα» –και οι δυσχέρειες της γραμματικής ερμηνείας

2. Απόπειρες υπέρβασης της διάταξης του άρθρου 15§1 στην Ελληνική θεωρία και νομολογία

3. Θεωρητικά προαπαιτούμενα για την επίλυση του προβλήματος

4. Η συναγωγή του δικαιώματος από τις διατάξεις των άρθρων 14§1, 5Α και 16§1 του Συντάγματος

5. Ο αποκλεισμός του άρθρου 15 και του άρθρου 5§1 από τις γραμματικές πηγές του δικαιώματος στη δημόσια ηλεκτρονική επικοινωνία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Η αυτοτέλεια του δικαιώματος

Α. Οριοθέτηση έναντι του γραπτού τύπου

1. Τα παραδοσιακά επιχειρήματα υπέρ της διαφοροποίησης

2. Κριτική ανακατασκευή των παραδοσιακών επιχειρημάτων

3. Απόρριψη της θέσης περί εξομοίωσης του καθεστώτος του ηλεκτρονικού και του γραπτού τύπου αντίστοιχα

Β. Οριοθέτηση έναντι των ανταποκρίσεων του άρθρου 19§1

1. Η σύγκλιση των τεχνολογιών

2. Τα παραδοσιακά κριτήρια και οι αδυναμίες τους

3. Τα κριτήρια της «αντικαταστασιμότητας» και της «οριοθέτησης ή επιλογής» των αποδεκτών του επικοινωνιακού ενεργήματος

Γ. Η κανονιστική ενότητα πληροφόρησηςεπικοινωνίας

1. Από την εννοιολογική στην ερμηνευτική διάσταση του προβλήματος

2. Μία συμβολή στην ερμηνεία του άρθρου 5Α

Δ. Οι αρνητικές στιγμές της επικοινωνιακής αυτονομίας: Ελευθερία της έκφρασης, ελευθερία της τέχνης και οικονομική ελευθερία

1. Από την αρνητική ελευθερία στην άσκηση δικαιωμάτων

2. Σχέση απορρόφησης, όχι σχέση αναλογίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

Η πραγματολογική ολοκλήρωση του δικαιώματος.

Υποδείγματα δικαίου

Α. Ο άμεσος έλεγχος και οι συνταγματικοί σκοποί του άρθρου 15§2. Από την έννοια της συμμετοχής στην έννοια της δημόσιας ρύθμισης

1. Η δυσπιστία της ελληνικής θεωρίας απέναντι στην έννοια του άμεσου κρατικού ελέγχου

2. Η σχέση μεταξύ ελέγχου και ρύθμισης

3. Η ενότητα άμεσου ελέγχου και συνταγματικών σκοπών

4. Ερμηνευτική αξιοποίηση της θέσης περί ταυτότητας ελέγχοντος και ελεγχομένων

5. Φορείς επιμέρους αξιώσεων του δικαιώματος

6. Το πρόβλημα του φορέα της επιχειρηματικής ελευθερίας στο χώρο των Μέσων

7. Η συστατική συνάφεια σκοπών και ελέγχου ως συνθήκη δυνατότητας του δικαιώματος

Β. Υποδείγματα δικαίου

1. Εξωτερική πολυμέρεια, διαφάνεια και πολυφωνία (άρθρο 14§9)

α) Η συγκυρία της «βασικής συμμετοχής» και των αντισυνταγματικών διατάξεων του Συντάγματος.

β) Η συνταγματική «δυσανεξία» απέναντι στην πραγματικότητα της βασικής συμμετοχής ως πλαίσιο κατανόησης των αξιώσεων για πολυφωνία και διαφάνεια

2. Το πρόβλημα της χρηματοδότησης της ραδιοτηλεοπτικής δραστηριότητας

α) Η σύλληψη του προβλήματος στις Η.Π.Α. και στην Ευρώπη

β) Η αξίωση για ισορροπία ανάμεσα στις πηγές των πόρων χρηματοδότησης του ραδιοτηλεοπτικού συστήματος

3. Η οργανωτική διάσταση του άμεσου ελέγχου

α) Συγκριτική αποτίμηση του ελληνικού παραδείγματος

β) Η προοπτική υπέρβασης του δυαδικού συστήματος στην ελληνική συνταγματική τάξη

γ) Μερικές προτάσεις για την προοδευτική επίτευξη της σύγκλισης του δημοσίου και του ιδιωτικού ραδιοτηλεοπτικού τομέα

4. Κανόνες ρύθμισης του περιεχομένου των εκπομπών: Για την επαναφορά στο προσκήνιο της προγραμματικής διάστασης του ραδιοτηλεοπτικού φαινομένου

α) Το πρόβλημα της πολυφωνίας σήμερα

β) Το πρόβλημα της ρύθμισης των περιεχομένων της δημόσιας επικοινωνίας

γ) Το κριτήριο της προγραμματικής πληρότητας ως κριτήριο αξιολόγησης για τη χορήγηση αδειών

δ) Η προγραμματική πληρότητα από τη σκοπιά του υποκειμένου του δικαιώματος στη δημόσια ηλεκτρονική επικοινωνία

5. Ο σεβασμός των δικαιωμάτων του άλλου ως όρος δίκαιης συμμετοχής του προσώπουπολίτη στην ηλεκτρονική δημοσιότητα

α) Η πληροφόρηση της κοινής γνώμης σε συνθήκες επικοινωνιακής ισοτιμίας ως σημείο συνάντησης της επαγγελματικής και της καθολικής δεοντολογίας

β) Ο σεβασμός των δικαιωμάτων προσωπικότητας ως συνθήκη επικοινωνιακής ισοτιμίας

γ) Τα δικαιώματα προσωπικότητας ως όροι της επικοινωνιακής διαδικασίας

6. Το δικαίωμα απάντησης και επανόρθωσης ως διαδικασία πρόσβασης και επικοινωνίας

α) Από το δικαίωμα απάντησηςεπανόρθωσης στο δικαίωμα πρόσβασης;

β) Μία διασταλτική ερμηνεία του δικαιώματος απάντησηςεπανόρθωσης

Γ. Η δημόσια ρύθμιση των μη άμεσα ελεγχόμενων μέσων της ηλεκτρονικής δημοσιότητας

1. Εναλλακτικές μορφές ραδιοφωνίας και τηλεόρασης

2. Η έννοια των μέσων ενημέρωσης στις διατάξεις των παραγράφων 5 και 9 του άρθρου 14 του Συντάγματος 1975/2001

3. Το ρυθμιστικό καθεστώς του κινηματογράφου

4. Το ρυθμιστικό καθεστώς της φωνογραφίας και η αρρυθμία των λοιπών (ψηφιακών αλλά και αναλογικών) μέσων οπτικοακουστικής επικοινωνίας

5. Η ρύθμιση του Διαδικτύου από τη σκοπιά των συνταγματικών διατάξεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

Προς ένα δικαίωμα συμμετοχής του πολίτη στην ευρωπαϊκή δημοσιότητα

Α. Η αρχή δημοσιότητας του μεταεθνικού αστερισμού

1. Η διεθνική δημοσιότητα ως δίκτυο δημοσίων σφαιρών (Jürgen Habermas)

2. Η δημοσιότητα ως διεργασία εγκαθίδρυσης της ιδέας του κοσμοπολιτισμού στις συνάφειες της κοινωνικής, πολιτιστικής και εν τέλει ιστορικής εμπειρίας (JeanMarc Ferry)

Β. Απορίες της οικονομοκεντρικής σύλληψης της δημοσιότητας

1. Ο οπτικοακουστικός τομέας ανάμεσα στον κανόνα της οικονομίας της αγοράς και την «πολιτιστική εξαίρεση»

2. Η αδυναμία μετάβασης από τον πλουραλισμό της αγοράς στην πολυφωνία του πολιτισμού και της επικοινωνίας

Γ. Με το βλέμμα στο μέλλον. Το δικαίωμα στη δημόσια επικοινωνία ως συνθήκη διάπλασης των πολιτειακών μορφωμάτων του μεταεθνικού αστερισμού

1. Η ατελής εκνομίκευση της δημοσιότητας στο άρθρο 11 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων

2. Η Κοινοτική ολοκλήρωση της δημόσιας ελευθερίας ως επικοινωνίας: Από το Χάρτη των Δικαιωμάτων στη Χάρτα της Ευρωπαϊκής Δημοσιότητας

Συμπέρασμα. Ο πολιτικός χαρακτήρας του δικαιώματος

Βιβλιογραφία