ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

§ 1. Ο επιστημολογικός τόπος της πολιτειολογίας

I. Το όνομα της πολιτειολογίας

ΙΙ. Το κράτος ως αντικείμενο της πολιτειολογίας

ΙΙΙ. Η πολιτειολογική μέθοδος

IV. O τελικός σκοπός της πολιτειολογίας

ΜΕΡΟΣ Α΄

Γνωσιολογία του κράτους

§ 2. Θεωρίες για τη φύση του κράτους

Ι. Το κράτος ως κοινότητα ανθρώπων

ΙΙ. Το κράτος ως φυσικό πρόσωπο (πρόσωπα)

ΙΙΙ. Το κράτος ως κοινωνική σχέση

ΙV. Το κράτος ως έννομη τάξη

V. Το κράτος ως μηχανισμός ή όργανο

VI. Το κράτος ως μύθος

VII. Το κράτος ως διαδικασία

VIII. Το κράτος ως σύμβαση

IX. Το κράτος ως θεσμός

Χ. Το κράτος ως κοινωνικός οργανισμός

§ 3. Η καταγωγή του κράτους

Ι. Θεωρητικές προσεγγίσεις

ΙΙ. Τα ιστορικά δεδομένα

α. Οι ανθρώπινες κοινωνίες στον μακρό ιστορικό χρόνο

β. Γένη, φυλές και ηγεμονίες

γ. Η γένεση του κράτους

δ. Η παγκόσμια εξάπλωση του κρατικού φαινομένου

ΙΙΙ. Η αυτοτελής συγκρότηση πρώιμων κρατών

IV. Ο ρόλος της οργανωμένης βίας

§ 4. Ο πληθυσμός του κράτους

Ι. Λαός, πληθυσμός και κοινωνία

ΙΙ. Έθνος και εθνότητα

ΙΙΙ. Ο δεσμός της ιθαγένειας

IV. Η ταξική διαίρεση του πληθυσμού

§ 5. Ο χώρος του κράτους

Ι. Η ιστορική εξέλιξη της σχέσης του κράτους με τον χώρο και το πρόβλημα του ιμπεριαλισμού 74.

ΙΙ. Ο χώρος ως επικράτεια

§ 6. Η εξουσία του κράτους

Ι. Η ιδιαίτερη φύση της κρατικής εξουσίας

ΙΙ. Οι πηγές της εξουσίας

α. Ιδεολογική εξουσία

i. Έλλογη, παραδοσιακή και χαρισματική νομιμοποίηση

ii. Η σχέση κράτους και θρησκείας

β. Οικονομική εξουσία

i. Φόροι και δημόσια αγαθά

ii. Κράτος και νόμισμα

iii. Το δημόσιο χρέος και το ενδεχόμενο της χρεοκοπίας

iv. Διαφάνεια και διαφθορά

γ. Στρατιωτική ή καταναγκαστική εξουσία

i. Το μονοπώλιο της βίας

ii. Πόλεμος και πολιτική

iii. Η απώλεια της ικανότητας επιβολής

ΙΙΙ. Η κρατική κυριαρχία

α. Οι ιστορικές καταβολές της έννοιας

i. Τα διακριτικά γνωρίσματα της κυριαρχίας

ii. Λεβιάθαν

iii. Ο μύθος της «βεστφαλιανής κυριαρχίας»

β. Η μετάλλαξη της κυριαρχίας σε συνταγματική αρχή

γ. Η κυριαρχία ως θεωρητικό πρόβλημα διαρκείας

i. Κυρίαρχα και μη κυρίαρχα κράτη

ii. Η «Φάρμα των ζώων»

iii. Tamen coactus voluit

iv. Η κυριαρχία εντός του κράτους

δ. Η κυριαρχία ως γνώρισμα του σύγχρονου κράτους

ΙV. Ενώσεις και σύνδεσμοι κρατών

§ 7. Η θέσμιση του κράτους

Ι. Η έννοια και η λειτουργικότητα των θεσμών

ΙΙ. Η εξουσία ως αντικείμενο ρύθμισης των πολιτικών θεσμών

α. Η ανάδειξη των προσώπων της εξουσίας

i. Ορισμός

ii. Κληρονομική διαδοχή

iii. Εκλογή

iv. Κλήρωση

v. Εξαγορά

vi. Διαγωνισμός

vii. Αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες

viii. Επευφημία

β. Ο τερματισμός της άσκησης της εξουσίας

γ. Η κατανομή της εξουσίας

δ. Τα όρια της εξουσίας

ε. Η ευθύνη για τον τρόπο άσκησης της εξουσίας

ΙΙΙ. Η παθολογία των θεσμών

IV. Η τυποποιημένη μεταβολή των θεσμών

α. Η εμφάνιση και η εξέλιξη της έννοιας της επανάστασης

β. Μορφές θεσμικών μεταβολών

γ. Η κανονιστική δύναμη του πραγματικού

ΜΕΡΟΣ Β΄

Μορφολογία του κράτους

§ 8. Κριτήρια διάκρισης κρατών και πολιτευμάτων

Ι. Τύπος και μορφή του κράτους, μορφή της κυβέρνησης

ΙΙ. Ιεραρχία ή συναίνεση

§ 9. Το πρώιμο κράτος και ο «ασιατικός» τρόπος παραγωγής

Ι. Ο σχηματισμός κοινωνικών τάξεων

ΙΙ. Τεχνικές και θεσμικές εξελίξεις στα πρώιμα κράτη

§ 10. Το δουλοκτητικό κράτος της αρχαιότητας

Ι. Γενετικά στοιχεία

α. Το καθεστώς της δουλείας

β. Η μάχιμη κοινωνία

ΙΙ. Μορφές πολιτευμάτων

ΙΙΙ. Η προβληματική της αυτοκρατορίας

ΙV. Η προβληματική της δημοκρατίας

α. Άρχοντες και αρχόμενοι

β. Η συνέλευση των πολιτών

γ. Η πόλις ως κράτος

V. Η θέσμιση της εξουσίας

α. Η μη-θέσμιση της αρχαίας μοναρχίας

β. Η αυτοκρατορική ιδεολογία

γ. Η θέσμιση της πόλης-κράτους

VI. Η κατάρρευση του δουλοκτητικού συστήματος

α. Συμπτώματα και αίτια της κατάρρευσης

β. Η αποτυχημένη εντατικοποίηση του αυταρχισμού

γ. Ο ρόλος του χριστιανισμού

δ. Οι συνέπειες της κατάρρευσης

ε. Βίοι παράλληλοι: Το ρωμαϊκό imperium και η αυτοκρατορία των Χαν

§ 11. Το φεουδαρχικό κράτος του μεσαίωνα

Ι. Τα αίτια του εκφεουδαρχισμού

ΙΙ. Ο κατακερματισμός της εξουσίας

α. Η πολιτισμική όσμωση

β. Η παπική εκκλησία

γ. Αυτοκρατορίες και βασίλεια

δ. Η τάξη των ευγενών

ΙΙΙ. Η πυραμιδική διάρθρωση της κοινωνίας

IV. Η θέσμιση των σχέσεων υποτέλειας

α. Συγκριτική επισκόπηση

β. Αγγλία

γ. Γαλλία

δ. «Ρωμαϊκή» αυτοκρατορία

V. Η γένεση των αντιπροσωπευτικών θεσμών

α. Η καταγωγή της πολιτικής αντιπροσώπευσης

β. Αγγλία

γ. Γαλλία

δ. Νότια Ευρώπη

ε. Ανατολική Ευρώπη

στ. Σκανδιναβία

ζ. Κεντρική Ευρώπη

η. Αντιπροσώπευση και φεουδαρχία

§ 12. Η Αναγέννηση και το απολυταρχικό κράτος

Ι. Το ευρωπαϊκό «θαύμα»

ΙΙ. Η ευρωπαϊκή απολυταρχία ως μεταβατική μορφή κράτους και οι «ανταγωνιστές» της

α. Οι πολιτειακές παράμετροι της διάδοσης των καπιταλιστικών παραγωγικών σχέσεων

β. Η πόλη-κράτος και τα εγγενή όριά της

ΙΙΙ. Η ιδεολογία του απολυταρχισμού

α. Η ελέω θεού μοναρχία

β. Η πεφωτισμένη απολυταρχία

IV. Η θεσμική φυσιογνωμία του απολυταρχικού κράτους

α. Γαλλία

β. «Ρωμαϊκή» αυτοκρατορία

γ. Νότια Ευρώπη

δ. Σκανδιναβία

ε. Ρωσία

στ. Αίτια και συνέπειες της παρακμής των αντιπροσωπευτικών θεσμών.

V. Οι αποτυχίες του απολυταρχισμού

α. Αγγλία

β. Κάτω Χώρες

γ. Ελβετία

δ. Ανατολική Ευρώπη

§ 13. Οι απαρχές του συνταγματισμού

Ι. Ιστορικές και κοινωνικές προϋποθέσεις

α. Η πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου

β. Οι θεσμικές και ιδεολογικές συνέπειες της επικράτησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής

i. H συναίνεση ως θεμελιώδης οργανωτική αρχή της κοινωνικής συμβίωσης

ii. Ο μετασχηματισμός της κοινωνικής σε δικαιϊκή ιεραρχία

iii. Τα νέα επίπεδα συμβολισμού: Συντάγματα και χαρτονομίσματα

iv. Η απομάγευση του κόσμου

γ. Τυπικό Σύνταγμα και συνταγματισμός

i. Νέα σύνθεση με παλιά και νέα υλικά

ii. Το όνομα και η ουσία του Συντάγματος

iii. Οι δύο έννοιες του συνταγματισμού

δ. Οι εθνικές ταυτότητες του συνταγματισμού

ΙΙ. Η βρετανική ιδιαιτερότητα

α. Η «ένδοξη επανάσταση»

β. Ο ολιγαρχικός κοινοβουλευτισμός

γ. Παρέκβαση: Διάκριση νομοθετικής και εκτελεστικής εξουσίας αντί κυριαρχίας του μονάρχη

δ. Η γένεση του κοινοβουλευτικού συστήματος

ε. Η γένεση των πολιτικών κομμάτων

ΙΙΙ. Ο βορειοαμερικανικός συνταγματισμός

α. Η αποικιακή περίοδος και η επανάσταση

i. Ο πολιτικός πολιτισμός των αποικιών και οι καταστατικοί χάρτες.

ii. Η πορεία προς την ανεξαρτησία

iii. Τα κρίσιμα χαρακτηριστικά των αποικιακών κοινωνιών

β. Η επαναστατική ιδεολογία και η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας

γ. Η πορεία προς τη θέσπιση του ομοσπονδιακού Συντάγματος

i. Τα πολιτειακά συνταγματικά κείμενα

ii. Τα Άρθρα της Συνομοσπονδίας

iii. Η Συνέλευση της Φιλαδέλφειας

δ. Το Σύνταγμα των ΗΠΑ και η ομοσπονδιακή δομή της εξουσίας

i. Η διπλή κυριαρχία

ii. Τα πολιτικά δικαιώματα

iii. Τα ατομικά δικαιώματα

ε. Το προεδρικό σύστημα

στ. Ο δικαστικός έλεγχος της συνταγματικότητας των νόμων

i. Η ιστορική αφετηρία

ii. Ο έλεγχος ως εργαλείο συντήρησης

iii. Ο έλεγχος ως όχημα μεταρρύθμισης

iv. Η παγκοσμιοποίηση του ελέγχου

ζ. Η ιστορική αντοχή του Συντάγματος των ΗΠΑ

IV. Η Γαλλική Επανάσταση

α. Οι βάσεις της επαναστατικής ιδεολογίας

i. Η διάκριση των εξουσιών

ii. Η λαϊκή κυριαρχία

β. Η πτώση του απολυταρχισμού

γ. Το όραμα της συντακτικής εξουσίας

i. Τι ήθελε η «Τρίτη τάξη»;

ii. Η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη

iii. Το Σύνταγμα του

iv. Το Σύνταγμα του

v. Το Σύνταγμα του

δ. Η διεθνής απήχηση του επαναστατικού συνταγματισμού

§ 14. Όψεις συνταγματισμού στην ηπειρωτική Ευρώπη από τους ναπολεόντειους ως τους παγκόσμιους πολέμους

Ι. Παραχωρημένα Συντάγματα

α. Έννοια και αφετηρία των παραχωρήσεων

β. Ο γαλλικός Χάρτης του

γ. Ο ολλανδικός Θεμελιώδης Νόμος του

δ. Παραχωρημένα Συντάγματα στη Γερμανική «Ομοσπονδία»

ε. Συνταγματικές παραχωρήσεις των Αψβούργων

στ. Statuto Albertino

ζ. Παραχωρήσεις στην ιβηρική και τη βαλκανική χερσόνησο

η. Το τσαρικό Σύνταγμα του

θ. Η εγγενής αντίφαση των παραχωρήσεων

ΙΙ. Συντάγματα - συνθήκες

α. Έννοια και διακρίσεις

β. Ο γαλλικός Χάρτης του

γ. Συντάγματα-συνθήκες στον γερμανόφωνο χώρο

i. Το Σύνταγμα της Εκκλησίας του Παύλου

ii. Το αυτοκρατορικό Σύνταγμα του

iii. Ο παραλογισμός του μιλιταρισμού

δ. Το ελληνικό Σύνταγμα του

ε. Το δανικό Σύνταγμα του

στ. Το σουηδικό Σύνταγμα του

ζ. Το νορβηγικό Σύνταγμα του

η. Μια εύθραυστη ισορροπία

ΙΙΙ. Αντιπροσωπευτικά ή δημοκρατικά Συντάγματα

α. Εννοιολογικές επισημάνσεις

β. Ιβηρική

i. Η δύσκολη συνύπαρξη μοναρχίας και Συντάγματος στην Ισπανία του 19ου αιώνα

ii. Το δημοκρατικό ισπανικό Σύνταγμα του 1931 και η πορεία προς τον εμφύλιο πόλεμο

iii. Ο κοινοβουλευτισμός υπό κηδεμονία στην Πορτογαλία

γ. Βαλκάνια

i. H ελληνική πολιτειακή αστάθεια μακράς διάρκειας

ii. Ο ρουμανικός προσχηματικός συνταγματικός βίος

iii. Η επιφανειακή σταθερότητα του βουλγαρικού Συντάγματος του Tirnovο

iv. Οι συνταγματικές περιπέτειες της Σερβίας

δ. Το βελγικό Σύνταγμα του

ε. Τα γαλλικά Συντάγματα του 1848 και

i. Η αρχή της «άνοιξης των λαών» και η άδοξη κατάληξή της

ii. Η Τρίτη Δημοκρατία

στ. Το ελβετικό Σύνταγμα του

ζ. Το Σύνταγμα της Βαϊμάρης του

i. Η κατάρρευση της μοναρχίας

ii. Η άσκηση συντακτικής εξουσίας και το αποτέλεσμά της

iii. Οι οικονομικές κρίσεις και η κυβερνητική αστάθεια

iv. Η καταστρατήγηση του Συντάγματος

η. Το φινλανδικό Σύνταγμα του

θ. Το τσεχοσλοβακικό Σύνταγμα του

ι. Το αυστριακό Σύνταγμα του 1920 και το Συνταγματικό Δικαστήριο

ια. Το εσθονικό Σύνταγμα του

ιβ. Το πολωνικό Σύνταγμα του

ιγ. Το Σύνταγμα της Λεττονίας του

ιδ. Το Σύνταγμα της Λιθουανίας του

ιε. Τα ιρλανδικά Συντάγματα του 1922 και

ιστ. Εναρμόνιση της συντακτικής διαδικασίας προς τη λογική του συνταγματισμού

IV. Βαθμίδες εξέλιξης του ευρωπαϊκού συνταγματικού κράτους

α. Το φιλελεύθερο κράτος

i. Προτάγματα και πολιτικές

ii. Δικαιοκρατικές θεωρήσεις (Rechtsstaat, rule of law, État de droit).

iii. Αποτίμηση

β. Το κοινωνικό κράτος

i. Οι κοινωνικές πολιτικές

ii. Η συνταγματική κατοχύρωση

§ 15. Η παγκόσμια εξάπλωση του συνταγματισμού

Ι. Λατινική Αμερική

α. Η ιστορική αφετηρία

β. Η λατινοαμερικανική ανεξαρτησία και το μωσαϊκό νέων κρατών

γ. Συνταγματισμός με εμπόδια

i. Κοινά χαρακτηριστικά των συνταγματικών κειμένων

ii. Βραζιλία

iii. Μεξικό

iv. Αργεντινή

v. H πρόσφατη επικράτηση του συνταγματικού κράτους

ΙΙ. Ασία

α. Γενικά χαρακτηριστικά του ασιατικού συνταγματισμού

β. Σύνταγμα χωρίς συνταγματισμό: Το ιαπωνικό παράδειγμα

γ. Το περσικό Σύνταγμα του 1906-7 και η ισλαμική επανάσταση του 1979

δ. Το κινεζικό Σύνταγμα του

ε. Το ταϊλανδικό Σύνταγμα του

στ. Εισαγόμενος συνταγματισμός: Το Σύνταγμα των Φιλιππίνων του 1935

ζ. Το Σύνταγμα της Ινδίας του

η. Συνολική αποτίμηση

ΙΙΙ. Αφρική

α. Το θεσμικό αποτύπωμα της αποικιοκρατίας

β. Η προβληματική πορεία του μετα-αποικιακού συνταγματισμού

i. Η δύσκολη αρχή

ii. Επιμέρους διαδρομές: Νιγηρία, Αίγυπτος και Νότια Αφρική

iii. Η σύνθετη εικόνα του σήμερα

§ 16. Το συνταγματικό κράτος στην αρχή της νέας χιλιετίας

Ι. Συνταγματική γεωγραφία

α. Η βιωσιμότητα και η κανονιστική ποιότητα των συνταγματικών κειμένων

β. Παράγοντες που συγκαθορίζουν τη συνταγματική πραγματικότητα.

γ. Η σημασία της συντακτικής εξουσίας

ΙΙ. Σύνταγμα και αντιπροσώπευση

α. Μια αναγκαία σχέση

β. Ιδεότυποι αντιπροσώπευσης

γ. «Δημοκρατική» κόπωση

δ. Εγγενείς πολιτικοί και οργανωτικοί περιορισμοί της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας

i. Οι ολιγαρχικές τάσεις των κομματικών οργανισμών

ii. Το κομματικό ολιγοπώλιο

iii. Η πολιτική «τάξη»

iv. Η φύση των εκλογικών διαδικασιών

ΙΙΙ. Μορφές κυβέρνησης στο συνταγματικό κράτος

α. Το κοινοβουλευτικό σύστημα

i. Μονιστικός και δυαδικός κοινοβουλευτισμός

ii. Ο κοινοβουλευτισμός σήμερα

β. Το προεδρικό σύστημα

γ. Το ημιπροεδρικό σύστημα

δ. Το σύστημα της κυβερνώσας Βουλής

ε. Σύνοψη

§ 17. Το κράτος έκτακτης ανάγκης

Ι. Το κράτος έκτακτης ανάγκης ως μορφή αστικού κράτους

α. Τυπολογία των δικτατοριών

β. Κράτος έκτακτης ανάγκης και κατάσταση έκτακτης ανάγκης

ΙΙ. Το βοναπαρτικό κράτος

α. Ζητήματα ορολογίας

β. Βίοι παράλληλοι: Cromwell και Βοναπάρτης

γ. Το βοναπαρτικό πρωτότυπο

δ. Ευρωπαϊκές στρατιωτικές δικτατορίες του 20ού αιώνα

i. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

ii. Τουρκία

iii. Πορτογαλία

iv. Ελλάδα

v. Ισπανία

vi. Συμπεράσματα

ε. Στρατιωτικές δικτατορίες στην Ασία, Αφρική και Λατινική Αμερική του 20ού αιώνα

i. Ο ηθικός φραγμός

ii. Το πραξικόπημα

iii. Η διακυβέρνηση

iv. Η πτώση

ΙΙΙ. «Εκτελεστικές» δικτατορίες

α. Το γαλλικό αρχέτυπο του 19ου αιώνα

β. Τα αντίγραφα στον 20ό και 21ο αιώνα

i. Το δικτατορικό κύμα στην Ευρώπη του μεσοπολέμου

ii. Σύγχρονες παραλλαγές

IV. Το φασιστικό κράτος

α. Ένα παράδοξο φαινόμενο

β. Το ιταλικό πρωτότυπο

i. Τα χαρακτηριστικά του φασιστικού κινήματος

ii. Ο εκφασισμός του κράτους

iii. Το φασιστικό καθεστώς

iv. Η πτώση του φασισμού

γ. Η γερμανική παραλλαγή

i. Το πρόσωπο της Γοργώς

ii. Η αποθέσμιση και αποχαλίνωση της εξουσίας

iii. Ο πόλεμος και η πτώση

δ. Κριτική αποτίμηση

§ 18. Το κράτος του «υπαρκτού σοσιαλισμού»

Ι. Η μαρξιστική-λενινιστική θεωρία για το κράτος

α. Το αδρό μαρξικό σχεδίασμα

β. Η λενινιστική εξειδίκευση

γ. Η υπόσχεση του επίγειου παραδείσου

ΙΙ. Το σοβιετικό πρωτότυπο

α. Η επικράτηση των μπολσεβίκων

β. Τα Συντάγματα του 1918 και

γ. Το Σύνταγμα του

δ. Το Σύνταγμα του

ε. Η περεστρόικα και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ

στ. Ο μετασοβιετικός κλεπτοκρατικός αυταρχισμός

ΙΙΙ. Τα ανατολικοευρωπαϊκά αντίγραφα

α. Το Σύμφωνο της Βαρσοβίας

β. Ανατολική Γερμανία

γ. Βουλγαρία

δ. Πολωνία

ε. Ρουμανία

στ. Τσεχοσλοβακία

ζ. Ουγγαρία

η. Γιουγκοσλαβία

θ. Αλβανία

ι. Κριτική αποτίμηση

IV. Ο υπαρκτός σοσιαλισμός στη νοτιοανατολική Ασία

α. Η κινεζική εκδοχή

i. Η μαϊκή περίοδος

ii. Η καπιταλιστική μετάλλαξη

β. Ο μαρξισμός στην Ινδοκίνα

γ. Η κληρονομική μοναρχία στη Βόρεια Κορέα

V. Ένα ιστορικό φαινόμενο σε αποδρομή

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

§ 19. Τάσεις μετεξέλιξης και υπέρβασης του κράτους

Ι. Το κράτος σε κρίση

ΙΙ. Το μέλλον της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας

Βιβλιογραφία

πινακεσ και σχηματα

Πίνακας 1. Ποσοτικά μεγέθη των κρατών του 21ου αιώνα

Πίνακας 2. Παράμετροι κανονιστικής ποιότητας των συνταγμάτων στα κράτη-μέλη του ΟΗΕ

Σχήμα 1. Η έκταση του κρατικού φαινομένου το έτος 1492 μ.Χ.

Σχήμα 2. Θεσμικές λογικές έναντι λογικών σκοπιμότητας

Σχήμα 3. Η δυναμική των θεσμών

Σχήμα 4. Τυπολογία του κράτους

Σχήμα 5. Συνταγματική τυπολογία