Γ. Ζώης, Δίκαιο της Ανάγκης, κατάσταση πολιορκίας και έκτακτη νομοθετική διαδικασία, 2024

Περιεχόμενα

Ευχαριστίες

Συντομογραφίες

Εισαγωγή

Τμήμα I: Η Κατάσταση Ανάγκης στο Δίκαιο

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Περί Δικαίου

§3. Περί Κυριαρχίας

§4. Από την Κρίση στο Δίκαιο της ανάγκης

Τμήμα II: Συνοπτική παρουσίαση του περιεχομένου

Μέρος Α΄

Ενότητα I.

§1. Η διαχείριση των κρίσεων κατά την αρχαιότητα: Αρχαία Ελλάδα και Αρχαία Ρώμη

§2. Η διαχείριση των κρίσεων κατά τον Μεσαίωνα

§3. Η διαχείριση των κρίσεων κατά την Αναγέννηση

§4. Η εποχή της Νεωτερικότητας

§5. Η Γαλλική Επανάσταση

§6. Αντεπαναστατική και Μαρξιστική σκέψη

Ενότητα ΙΙ.

§1. Οι θεσμοί έκτακτης ανάγκης στη Γαλλία

§2. Οι θεσμοί έκτακτης ανάγκης στη Γερμανία

§3. Οι θεσμοί έκτακτης ανάγκης στην Ιταλία

§4. Οι θεσμοί έκτακτης ανάγκης στο Ηνωμένο Βασίλειο

§5. Οι θεσμοί έκτακτης ανάγκης στις ΗΠΑ

Μέρος Β΄

Ενότητα I.

§1. Τα πρώτα ελληνικά Συντάγματα

§2. Το Σύνταγμα του 1911 και η καθιέρωση της κατάστασης πολιορκίας

§3. Η κατάσταση ανάγκης κατά την περίοδο της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας

§4. Η κατάσταση ανάγκης κατά την περίοδο της συνταγματικής ανασφάλειας (1935-1952)

§5. Η κατάσταση ανάγκης υπό το Σύνταγμα του

§6. Από το καθεστώς των Συνταγματαρχών στη Μεταπολίτευση

Ενότητα II.

§1. Η παραγωγή του Συντάγματος του

§2. Οι καταστάσεις ανάγκης υπό το Σύνταγμα του

§3. Πρακτική εφαρμογή της έκτακτης νομοθετικής διαδικασίας υπό το ισχύον Σύνταγμα

Μέρος I: Δίκαιο της ανάγκης, κατάσταση πολιορκίας και έκτακτη νομοθετική διαδικασία: Ρίζες και συγκριτική εμπειρία

Ενότητα I: Οι ρίζες

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Κεφάλαιο Α΄: Περιπτωσιολογία αντιμετώπισης κρίσεων στον αρχαίο κόσμο

I. Οι ελληνικές πόλεις-κράτη

§1. Η αἰσυμνητεία

§2. Διάκριση από την τυραννίδα

§3. Ο Στρατηγὸς-αὐτοκράτωρ

II. Το παράδειγμα της Ρώμης

§1. Ο θεσμός του Dictator στη ρωμαϊκή Res Publica

§2. Η διαδικασία διορισμού του Δικτάτορα, οι λόγοι ενεργοποίησης του θεσμού (causae) και οι μορφές της Δικτατορίας

§3. Το “Iustitium”

§4. Ο θεσμός του «Μεσοβασιλέως» (“Interrex”)

§5. Ο σταδιακός εκφυλισμός του θεσμού της Δικτατορίας και η οριστική εγκατάλειψή του. Το Διάταγμα “Senatus consultum de re publica defendenda”

§6. Από τις δικτατορίες του Σύλλα και του Καίσαρα στο τέλος της Res Publica

Κεφάλαιο Β΄: Περιπτωσιολογία αντιμετώπισης κρίσεων από την Ύστερη Αρχαιότητα μέχρι τους Νεότερους χρόνους

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

I. Μεσαίωνας και Αναγέννηση

§1. Η αντιμετώπιση κρίσεων κατά τον Μεσαίωνα-Ορισμένες εννοιολογικές παρατηρήσεις

§2. Η θεωρητική θεμελίωση των εκτάκτων εξουσιών του μονάρχη

§3. Οι νομικές εγγυήσεις προς αποφυγή καταχρήσεων

§4. Παραδείγματα πρακτικής εφαρμογής των εκτάκτων εξουσιών του μονάρχη

§5. Η Αναγέννηση

II. Από την Αναγέννηση στον Διαφωτισμό και την εποχή της «Νεωτερικότητας»

Α. Bodin και Hobbes

§1. Ο Διαφωτισμός και η διαμόρφωση της έννοιας της κυριαρχίας: Jean Bodin

§2. Η μετάβαση στην εποχή του «κοινωνικού συμβολαίου»: Από τον Grotius και τον Hobbes στον Rousseau

Β. Η αυγή μιας νέας εποχής: Από τον Montesquieu και τον Rousseau στη Γαλλική Επανάσταση

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Ο Montesquieu, η αρχή της διάκρισης των εξουσιών και η «αριστοκρατική δικτατορία»

§3. Ο Rousseau, η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η γενική βούληση και η «λαϊκή δικτατορία»

Γ. Η Γαλλική Επανάσταση

§1. Η προϊστορία

§2. Η πρώτη φάση της Επανάστασης (Από το 1789 έως το 1793)

§3. Η δεύτερη φάση: Η ριζοσπαστική Επανάσταση και η δικτατορία των Ιακωβίνων.

§4. Η 9η Θερμιδόρ και η πτώση του Ροβεσπιέρου

§5. Η έννοια της δικτατορίας κατά την περίοδο της Γαλλικής Επανάστασης μέσα από την οπτική ορισμένων πρωταγωνιστών της

§6. Η φύση του καθεστώτος των Ιακωβίνων

Δ. Θεωρίες δικτατορίας από τον 19ο αιώνα

§1. Θεωρίες του Αντιδιαφωτισμού και της αντεπανάστασης

§2. Η κομμουνιστική θεωρία για τη δικτατορία του προλεταριάτου

Ενότητα II: Συγκριτικά διδάγματα από τον 19ο αιώνα μέχρι σήμερα

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Κεφάλαιο Α΄: Από τη διάκριση στη διασταύρωση των εξουσιών και την εκ του Συντάγματος ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας

§1. Από τη διάκριση στη διασταύρωση των εξουσιών

§2. Η συνταγματική αναγνώριση εκτάκτων νομοθετικών αρμοδιοτήτων στην εκτελεστική εξουσία - Παραδείγματα ιδίως από τον γερμανόφωνο χώρο

Κεφάλαιο Β΄: Γαλλία

I. Η état de siege από το τέλος της Γαλλικής Επανάστασης έως το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου

§1. L’ état de siège

§2. Η εμπειρία της état de siège κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

II. Η διαχείριση των κρίσεων κατά τον Μεσοπόλεμο και μέχρι το τέλος της Γ΄ Δημοκρατίας

§1. Ο Μεσοπόλεμος στη Γαλλία: Η έννοια της οικονομικής έκτακτης ανάγκης. Εξουσιοδοτικοί νόμοι και νομοθετικά διατάγματα

§2. Η δοκιμασία του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου και το τέλος της Γ΄ Δημοκρατίας

III. L’ état d’urgence

§1. Από την Απελευθέρωση μέχρι το Σύνταγμα του

§2. Το Σύνταγμα του 1946 και ο νόμος περί καταστάσεως επείγουσας ανάγκης του 1955

§3. Η διαχείριση κρίσεων κατά την Ε΄ Δημοκρατία

Κεφάλαιο Γ΄: Γερμανία

I. Το πρότυπο της Βαϊμάρης

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Η «παραγωγή» του Συντάγματος της Βαϊμάρης: από τη μεταρρύθμιση στην επανάσταση και αντίστροφα

§3. Το άρθρο 48 του Συντάγματος της Βαϊμάρης (WRV)

§4. Η φύση του θεσμού του άρθρο 48 WRV και η οριοθέτηση των εκτάκτων αρμοδιοτήτων της εκτελεστικής εξουσίας

§5. Η πρακτική εφαρμογή του άρθρου

§6. Η πρακτική εφαρμογή του άρθρου 48: Η πρώτη περίοδος (1919-1924)

§7. Η πρακτική εφαρμογή του άρθρου 48: Η δεύτερη περίοδος (1925-1930)

§8. Η πρακτική εφαρμογή του άρθρου 48: Η τρίτη περίοδος (1930-1933) και η σταδιακή μετάβαση στο «Προεδρικό καθεστώς»

§9. Η τελική φάση: Η πορεία προς την κατάλυση της Δημοκρατίας

§10. Η άνοδος των Εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία και το τέλος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης

§11. Ο Εξουσιοδοτικός Νόμος και η διολίσθηση στον Ολοκληρωτισμό

§12. Η θεωρητική συζήτηση γύρω από το άρθρο 48 και μια κριτική αποτίμηση

II. Η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Το Κοινοβουλευτικό Συμβούλιο και ο Θεμελιώδης Νόμος της Βόννης

§3. Το Δίκαιο της Ανάγκης υπό το ισχύον θεσμικό πλαίσιο

§4. Το κράτος δικαίου αντιμέτωπο με την τρομοκρατία: η ακήρυκτη κατάσταση ανάγκης

Κεφάλαιο Δ΄: Ιταλία

§1. Statuto Albertino

§2. Ο μεγάλος σεισμός της Messina και ο Santi Romano

§3. Το φασιστικό κράτος

§4. Το Σύνταγμα του

Κεφάλαιο Ε΄: Αγγλία

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Η αρχή της κυριαρχίας του Κοινοβουλίου – Η διαμόρφωσή της

§3. Η αρχή της κυριαρχίας του Κοινοβουλίου - Η λειτουργία της σε σχέση με τις καταστάσεις ανάγκης

§4. Παραδείγματα

Κεφάλαιο ΣΤ΄: Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής – Η εμπειρία του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Το συνταγματικό πλαίσιο στις ΗΠΑ

§3. Η συμμετοχή των ΗΠΑ στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και η ενίσχυση της εκτελεστικής εξουσίας

§4. Η πρώτη πράξη του δράματος: οι «ανεπιθύμητοι» συμπολίτες

§5. Η υπόθεση Korematsu κατά Ηνωμένων Πολιτειών, 323 U.S. 214 (1944)

§6. Πλειοψηφία: η κατάσταση ανάγκης ως συνταγματική «κανονικότητα»

§7. Μειοψηφία: εφαρμογή των συνταγματικών επιταγών χωρίς διακρίσεις

§8. Κριτική αποτίμηση της απόφασης στην υπόθεση Korematsu

Μέρος II: Δίκαιο της ανάγκης, κατάσταση πολιορκίας και έκτακτη νομοθετική διαδικασία στην ελληνική έννομη ταξη

Ενότητα I: Η Κατάσταση πολιορκίας & η έκτακτη νομοθετική διαδικασία μέσα από τα ελληνικά συνταγματικά κείμενα μέχρι την Μεταπολίτευση

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Κεφάλαιο Α΄: Περιπτώσεις επίκλησης της αρχής “salus populis suprema lex esto” και πρώιμες μορφές κατάστασης πολιορκίας (1822-1911)

§1. Τα Επαναστατικά Συντάγματα (1822, 1823, 1827) και η καποδιστριακή περίοδος.

§2. Το «Ηγεμονικό» Σύνταγμα (1832)

§3. Η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας (1832-1844)

§4. Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 και το Σύνταγμα της 18ης Μαρτίου 1844

§5. Η επανάσταση της 10 Οκτωβρίου 1862 και το Σύνταγμα του

Κεφάλαιο Β΄: Η συνταγματική πρόβλεψη του θεσμού της κατάστασης πολιορκίας (1911) και η πρακτική εφαρμογή του μέχρι το

§1. Το Σύνταγμα του 1911 και η ρητή εισαγωγή για πρώτη φορά του θεσμού της καταστάσεως πολιορκίας

§2. Η νομοθετική ρύθμιση του θεσμού της καταστάσεως πολιορκίας: ο Ν. ΔΞΘ΄/1912

§3. Στη δίνη του Εθνικού διχασμού

§4. Το υπ’ αριθμ. 18/19.9.1916 Διάταγμα της Προσωρινής Κυβερνήσεως της Εθνικής Αμύνης

§5. Η πρακτική εφαρμογή της κατάστασης πολιορκίας (Ν. ΔΞΘ΄/1912 και 18/19.9.1916) έως τη μικρασιατική καταστροφή

§6. Από τη μικρασιατική καταστροφή μέχρι την ανακήρυξη της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας

§7. Από την ανακήρυξη της Δημοκρατίας στο Σύνταγμα του

Κεφάλαιο Γ΄: Κατάσταση πολιορκίας & έκτακτες νομοθετικές αρμοδιότητες της εκτελεστικής εξουσίας από το 1927 έως το

§1. Η ρύθμιση των εκτάκτων νομοθετικών αρμοδιοτήτων της εκτελεστικής εξουσίας με το Σύνταγμα του 1927

§2. Οι συνταγματικές συζητήσεις κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου & η πορεία προς την κατάλυση του Συντάγματος του 1927 & την παλινόρθωση της μοναρχίας

§3. Από την παλινόρθωση της μοναρχίας στην επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936

Κεφάλαιο Δ΄: Η περίοδος της συνταγματικής αβεβαιότητας (1936-1952)

§1. Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου: Μια μόνιμη «κατάσταση ανάγκης»

§2. Από την Κατοχή και την Απελευθέρωση στις εκλογές του

§3. Η νομική φύση των Κυβερνήσεων της περιόδου

§4. Εμφύλιος πόλεμος, καθεστώς εκτάκτων μέτρων και παράταση της συνταγματικής εκκρεμότητας

§5. Η πορεία προς την ψήφιση του Συντάγματος του

Κεφάλαιο Ε΄: Κατάσταση πολιορκίας & έκτακτες νομοθετικές αρμοδιότητες της εκτελεστικής εξουσίας υπό το Σύνταγμα του

§1. Η κατάσταση πολιορκίας υπό το Σύνταγμα του 1952 και η νομοθετική της ρύθμιση

§2. Η έκτακτη νομοθετική αρμοδιότητα της εκτελεστικής εξουσίας υπό το Σύνταγμα του 1952: Τα νομοθετικά διατάγματα του άρθρου 35 §

§3. Οι Πράξεις Υπουργικού Συμβουλίου

§4. Το Σύνταγμα της 1ης Ιανουαρίου 1952 και το «Παρασύνταγμα»: Μεταξύ κοινοβουλευτισμού και αυταρχισμού

Κεφάλαιο ΣΤ΄: Η στρατιωτική δικτατορία (1967-1974)

§1. Τι προηγήθηκε

§2. Η κήρυξη της στρατιωτικής δικτατορίας

§3. Η «βασιλική» και η «προεδρική» εκδοχή του στρατιωτικού καθεστώτος και ο ρόλος των Ενόπλων Δυνάμεων στα «συνταγματικά» του κείμενα

§4. Η κατάσταση πολιορκίας υπό τα «Συντάγματα» του 1968/1973

§5. Η νομοθετική ρύθμιση της κατάστασης πολιορκίας και η πρακτική του εφαρμογή κατά τη διάρκεια του στρατιωτικού καθεστώτος

Ενότητα II: Κατάσταση πολιορκίας & έκτακτη νομοθετική διαδικασία υπό το Σύνταγμα του

Κεφάλαιο Α΄: Η παραγωγή του Συντάγματος του

§1. Η περίοδος από τις 24 Ιουλίου έως τις 17 Νοεμβρίου

§2. Η περίοδος από τις 17 Νοεμβρίου 1974 έως τις 11 Ιουνίου

Κεφάλαιο Β΄: Το ισχύον θεσμικό πλαίσιο: Τα άρθρα 48 και 44 του Συντάγματος

I. Άρθρο 48: Η κατάσταση πολιορκίας

§1. Η διαδικασία ψήφισης του άρθρου 48 στην Ε΄ Αναθεωρητική Βουλή

§2. Από την κριτική στην Αναθεώρηση του

§3. Η ισχύουσα ρύθμιση του άρθρου

Α. Ουσιαστικές προϋποθέσεις

α) Πόλεμος

β) Επιστράτευση εξαιτίας εξωτερικών κινδύνων

γ) Άμεση απειλή της εθνικής ασφάλειας

δ) Εκδήλωση ενόπλου κινήματος για την ανατροπή του δημοκρατικού πολιτεύματος

Β. Τυπικές προϋποθέσεις

α) Κήρυξη της κατάστασης πολιορκίας με απόφαση της Βουλής

β) Κήρυξη της κατάστασης πολιορκίας με Προεδρικό Διάταγμα

Γ. Οι συνέπειες της κήρυξης κατάστασης πολιορκίας

α) Θέση σε εφαρμογή του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας

β) Σύσταση εξαιρετικών δικαστηρίων

γ) Αναστολή της ισχύος διατάξεων του Συντάγματος

δ) Έκδοση Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου

§4. Η νομοθετική ρύθμιση της καταστάσεως πολιορκίας (Ν. 566/1977)

Α. Το περιεχόμενο των νομοθετικών ρυθμίσεων

Β. Ο προβληματικός χαρακτήρας του Ν. 566/1977

§5. Συμπερασματικές σκέψεις

II. Άρθρο 44 § 1: Οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου (ΠΝΠ).

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Η έκδοση ΠΝΠ ως νομοθετικό εργαλείο διαμόρφωσης εκτάκτου θεσμικού πλαισίου

§3. Η νομική φύση και το περιεχόμενο των ΠΝΠ του άρθρου 44 §

§4. Αρμόδια όργανα έκδοσης των ΠΝΠ

§5. Τυπικές προϋποθέσεις για την έκδοση των ΠΝΠ του άρθρου 44 §

§6. Ουσιαστικές προϋποθέσεις έκδοσης των ΠΝΠ του άρθρου 44 §

§7. Έκταση και όρια

§8. Η Το πρόβλημα του δικαστικού ελέγχου των ΠΝΠ

III. Η ψήφιση νόμων με τη διαδικασία του κατεπείγοντος.

§1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

§2. Η ισχύουσα ρύθμιση (άρθρο 76 §§ 4, 5 του Συντάγματος)

Κεφάλαιο Γ΄: Η εφαρμογή της έκτακτης νομοθετικής διαδικασίας. Ιδίως, η εφαρμογή σε συνθήκες οικονομικής κρίσης

§1. Η πρακτική των ετών

§2. Η πρακτική στην εποχή της οικονομικής κρίσης (2010-2019)

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Η οικονομική κρίση στην Ελλάδα

Γ. Σύντομο χρονικό

Δ. Η έκτακτη νομοθετική διαδικασία κατά την περίοδο

Κεφάλαιο Δ΄: Οι «πανδημικές» ΠΝΠ και η επιρροή τους επί των θεμελιωδών δικαιωμάτων

§1. Το νομικό οπλοστάσιο της Ελλάδας για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της Πανδημίας της Covid-19

§2. Η επιρροή των «πανδημικών» ΠΝΠ επί των θεμελιωδών δικαιωμάτων

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

Β. Το Δικαίωμα στην Υγεία

Γ. Ελευθερία κίνησης και δικαίωμα συνάθροισης

Δ. Το Δικαίωμα στην Εργασία και στην Προστασία των Προσωπικών Δεδομένων.

Ε. Το Δικαίωμα στην Παιδεία

ΣΤ. Το Δικαίωμα στη Θρησκευτική Ελευθερία

Αντί επιλόγου

Βιβλιογραφία