Γ. Δέλλιος, Γενικοί Όροι Συναλλαγών - 2η έκδοση, 2013

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΕΙΣΑΓΩΓΗ

§ 1. Οι ΓΟΣ ως αφετηρία του προβλήματος

Ι. Το φαινόμενο της μαζικής χρήσης προδιατυπωμένων όρων

ΙΙ. Διάγνωση της ανάγκης αποκατάστασης της συμβατικής ισορροπίας

ΙΙΙ. Νομική φύση των ΓΟΣ και στάδια ελέγχου τους μέσω διατάξεων του ΑΚ

IV. Θεμελίωση των ουσιαστικών κριτηρίων προστασίας στο αξιολογικό σύστημα του ΑΚ

V. Η αντιμετώπιση του ζητήματος από την ειδική νομοθεσία για την προστασία των καταναλωτών

§ 2. Οι κοινοτικές εξελίξεις σχετικά με τη μέθοδο εναρμόνισης

I. Το ζήτημα των μεθόδων εναρμόνισης

1. Η προστασία των καταναλωτών ως μέσο πραγμάτωσης της ενιαίας Αγοράς και ως αυτοτελής κοινοτικός στόχος

2. Η κατανομή αρμοδιοτήτων στα ζητήματα προστασίας των καταναλωτών

3. «Ελάχιστη» και «πλήρης» εναρμόνιση

II. Η Οδηγία 93/13/ΕΟΚ για τις καταχρηστικές ρήτρες στη βάση της «ελάχιστης» εναρμόνισης

III. Κινήσεις προς την κατεύθυνση της «πλήρους» εναρμόνισης

1. Η γενικότερη τάση

2. Το εγχείρημα του Κοινού Πλαισίου Αναφοράς για το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων (CFR) και η από 11.10.2011 Πρόταση Κανονισμού για τη θέσπιση κοινού ευρωπαϊκού δικαίου των πωλήσεων

3. H από 8.10.2008 Πρόταση Οδηγίας για τα δικαιώματα των καταναλωτών

IV. Η διατήρηση της «ελάχιστης» εναρμόνισης στην Οδηγία 2011/83 για την τροποποίηση της Οδηγίας 93/13

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: Η ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΡΥΘΜΙΣΗ

§ 3. Διάκριση μεταξύ ατομικής και συλλογικής προστασίας

I. Εισαγωγή

II. Μέσα ατομικής και μέσα συλλογικής προστασίας

ΙΙΙ. Η συλλογική αγωγή των περ. α΄-β΄ του άρθρου 10§16

1. Η γενική στόχευση

2. Η προθεσμία άσκησης

3. Η ένωση καταναλωτών ως παραστάτης δημόσιων συμφερόντων

α. Εκούσια δικαιοδοσία και εξυπηρετούμενα συμφέροντα της ολότητας

β. Η διαφορά της «χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης» μεταξύ συλλογικής και ατομικής αγωγής

4. Οι μεταβολές που επέφερε ο Ν. 3587/2007

5. Η «έναντι πάντων ισχύουσα ως προς τις έννομες συνέπειές της» απόφαση και η επίδραση του αποτελέσματός της στις ατομικές δίκες μεμονωμένων καταναλωτών

α. Η θέση του ΔΕΚ για τη δεσμευτικότητα των δικαστικών αποφάσεων επί αγωγών παραλείψεως

β. Ερωτήματα από τη ρύθμιση του άρθρου 10§20 υποπαρ. 1 εδ. γ΄ Ν. 2251/1994

γ. Το πρίσμα των υποκειμενικών ορίων του δεδικασμένου

δ. Το πρίσμα των αντικειμενικών ορίων του δεδικασμένου

αα. Ανυπαρξία ουσιαστικού δικαιώματος ή έννομης σχέσης ως «αντικειμένου» της δίκης

ββ. Η διαφορά των δικαιοδοτικών κριτηρίων μεταξύ ατομικής και συλλογικής δίκης

γγ. Η διαφορά νομικής βάσης των αιτημάτων μεταξύ ατομικής και συλλογικής αγωγής

δδ. Συμπέρασμα

ε. Η ιδιότυπη δεσμευτικότητα της δικαστικής απόφασης

στ. Έμμεση επέκταση της δεσμευτικότητας με κανονιστικές πράξεις της Διοίκησης (άρθρο 10§21)

ζ. Aπομένοντα προβλήματα

IV. Η συλλογική αγωγή της περ. δ΄ του άρθρου 10§16 και η επέκταση του «δεδικασμένου» της επ’ αυτής δικαστικής απόφασης

1. Η νομοθετική ρύθμιση και η στόχευσή της

2. Τα θετικά στοιχεία της ρύθμισης

3. Ερμηνευτική προσέγγιση, ατέλειες της ρύθμισης και προτάσεις βελτίωσης

α. Η αναγνωριστική συλλογική αγωγή (§16 περ. δ΄)

β. Η αποκλειστική προθεσμία άσκησης της συλλογικής αγωγής και η παραγραφή των ατομικών αξιώσεων (§18)

γ. Το ζήτημα της διαδικασίας εκδίκασης (§20 υποπαρ. 1 εδ. α΄)

δ. Η επέκταση του «δεδικασμένου» στις ατομικές δίκες (§20 υποπαρ. 1 εδ. δ΄)

ε. Η δυνατότητα έκδοσης διαταγής πληρωμής κατά του προμηθευτή (§20 υποπαρ. 2)

στ. Συμπέρασμα

§ 4. Το υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής του άρθρου 2 Ν.2251/1994

Ι. Οι εκδοχές των επιμέρους κοινοτικών και εθνικών νομοθετημάτων

ΙI. Ο ορισμός του καταναλωτή στο άρθρο 1§4 α Ν. 2251/1994

IIΙ. Πρώτο ζήτημα: Τα νομικά πρόσωπα και οι ενώσεις προσώπων χωρίς νομική προσωπικότητα

ΙV. Δεύτερο ζήτημα: Το τεκμήριο διαπραγματευτικής αδυναμίας του «τελικού αποδέκτη» των προϊόντων ή υπηρεσιών

1. Η σχέση του αποκτώμενου αγαθού προς το επάγγελμα του αποκτώντος

2. Η ερμηνεία της έννοιας του «τελικού αποδέκτη»

α. Η σύνδεση με τη σχέση αγαθού-επαγγέλματος

β. Η αντιμετώπιση περιπτώσεων καταχρηστικής επίκλησης της ιδιότητας του καταναλωτή (ΑΚ 281)

γ. Το ζήτημα του χαρακτηρισμού ή μη του λήπτη επαγγελματικού τραπεζικού δανείου ως «τελικού αποδέκτη» και, άρα, καταναλωτή

αα. Η μάλλον κρατούσα καταφατική άποψη

ββ. Η αρνητική άποψη

γγ. Κριτική θεώρηση της αρνητικής άποψης

ια. Απόκρουση του επιχειρήματος σχετικά με τον «ειδικό» χαρακτήρα της προστασίας των καταναλωτών

ιβ. Απόκρουση του επιχειρήματος σχετικά με την υποτιθέμενη ανυπαρξία αναγκών προστασίας του τελικού αποδέκτη που συναλλάσσεται στο πλαίσιο της επαγγελματικής του δραστηριότητας

ιγ. Απόκρουση του επιχειρήματος σχετικά με τον στενό ορισμό του εγγυητή ως καταναλωτή με το Ν. 3587/2007

ιδ. Απόκρουση του επιχειρήματος σχετικά με τη στενή έννοια του καταναλωτή στις κοινοτικές Οδηγίες

ιε. Απόκρουση του επιχειρήματος σχετικά με τη στενή έννοια του καταναλωτή στα ιδιωτικού διεθνούς δικαίου κοινοτικά και διεθνή νομοθετήματα

ιστ. Τελική επισήμανση

δ. Ιδιαίτερες δυσχέρειες στον καθορισμό του τελικού αποδέκτη «υπηρεσιών»

V. Τρίτο ζήτημα: Η προστασία του εγγυητή από καταχρηστικούς όρους της εγγυητικής σύμβασης

1. Η αρχική θέση του προβλήματος

2. Το σκεπτικό του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου

3. Η τοποθέτηση του ΔΕΚ

4. Η μεταφορά της διένεξης στην ελληνική έννομη τάξη

5. Οι αντικρουόμενες απόψεις στην ελληνική νομολογία

α. Η αρνητική άποψη

β. Η καταφατική άποψη

γ. Περιπτώσεις αξιολογικής αναντιστοιχίας

6. Κριτική τοποθέτηση και ερμηνευτική προσέγγιση του ορισμού του εγγυητή ως καταναλωτή μετά το Ν. 3587/2007

VΙ. Τέταρτο ζήτημα: Η προστασία του συναλλασσομένου επί ακινήτων από καταχρηστικούς όρους της σύμβασής του με τον προμηθευτή

VII. Πέμπτο ζήτημα: Οι προϋποθέσεις του «προορισμού» και της «χρήσης» των αγαθών

1. Το ζήτημα στην ατομική δίκη

2. Το ζήτημα στη συλλογική δίκη

3. Συμβάσεις «διττού σκοπού»

VIII. Έκτο ζήτημα: Προϊόντα ή υπηρεσίες «που προσφέρονται στην αγορά»

§ 5. Το αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής του άρθρου 2 Ν. 2251/ 1994

I. Πρώτο ζήτημα: Το εύρος της έννοιας των ΓΟΣ (άρθρο 2§1)

1. Γενικά για την έννοια των ΓΟΣ

2. Όροι συναλλαγών των οργανισμών και επιχειρήσεων του δημόσιου τομέα

3. Όροι συναλλαγών που έχουν εγκριθεί ή υποδειχθεί από Διοικητική Αρχή

II. Δεύτερο ζήτημα: Η επέκταση του ελέγχου σε όλους τους μη διαπραγματεύσιμους όρους εφάπαξ χρήσης (άρθρο 2§10)

1. Εισαγωγή στο πρόβλημα

2. Τα νομοθετημένα οριοθετικά γνωρίσματα

α. Μαζικότητα

β. Προδιατύπωση

γ. Έλλειψη ατομικής διαπραγμάτευσης

δ. Έλλειψη επιρροής του καταναλωτή στο περιεχόμενο των όρων

3. Η κατανομή του βάρους απόδειξης των αναγκών παροχής προστασίας

α. Η κοινοτική ρύθμιση

β. Η ελληνική ρύθμιση

αα. Το εδάφ. α΄ του άρθρου 2§10 σε σχέση με τις επόμενες διατάξεις

ββ.Το εδάφ. β΄ του άρθρου 2§10

γγ. Το εδάφ. δ΄ του άρθρου 2§10

δδ.Το εδάφ. γ΄ του άρθρου 2§10

ΙΙΙ. Τρίτο ζήτημα: Η επέκταση του ελέγχου στους όρους που επαναλαμβάνουν το περιεχόμενο νομοθετικών διατάξεων

ΙV. Τέταρτο ζήτημα: Το επιτρεπτό ή μη του ελέγχου των όρων που καθορίζουν το τίμημα και την παροχή

1. Οριοθέτηση των αναγκών προστασίας

2. Η κοινοτική ρύθμιση και η αποσιώπηση του ζητήματος στο Ν. 2251/1994

3. Η θέση της ελληνικής νομολογίας

4. Η απαγόρευση δικαστικού ελέγχου των τιμών

5. Η απαγόρευση δικαστικού ελέγχου των όρων που προσδιορίζουν την παροχή

6. Η τοποθέτηση του ΔΕΚ από 3.6.2010

§ 6. Η αρχή της διαφάνειας των όρων ως κοινή παράμετρος των σταδίων του δικαστικού τους ελέγχου

Ι. Η κοινοτική ρύθμιση

ΙΙ. Η ελληνική ρύθμιση

§ 7. Ο έλεγχος ένταξης των όρων στη σύμβαση (άρθρο 2§§1-2)

Ι. Η συμφωνία ένταξης (πρόταση-αποδοχή)

ΙΙ. Οι ιδιαίτερες υποχρεώσεις καλόπιστης συμπεριφοράς του προμηθευτή μετά τον Ν. 3587/2007

1. Η υποχρέωση του προμηθευτή για υπόδειξη της ύπαρξης ΓΟΣ

2. Η υποχρέωση του προμηθευτή για παροχή δυνατότητας πραγματικής γνώσης του περιεχομένου των όρων στον καταναλωτή

3. Άλλες περιπτώσεις ανυπαίτιας άγνοιας του καταναλωτή-«Απροσδόκητες ή αιφνιδιαστικές» ρήτρες

ΙΙΙ. Συνέπειες της μη συνδρομής των προϋποθέσεων ένταξης

IV. Ιδιαιτερότητες ως προς τον έλεγχο ένταξης των μη διαπραγματεύσιμων όρων εφάπαξ χρήσης

V. Ιδιαιτερότητα του ελέγχου ένταξης στη δίκη της συλλογικής αγωγής

§ 8. Ο έλεγχος των όρων μέσω της ερμηνείας (άρθρο 2§§3-5)

I. Μέθοδος ερμηνείας

II. Μέσα της ερμηνείας

IIΙ. Ειδικοί κανόνες ερμηνείας

1. Ερμηνευτική υποχώρηση των ΓΟΣ έναντι των όρων που συμφωνήθηκαν με διαπραγμάτευση (άρθρο 2§3)

2. Ο κανόνας της υπέρ του καταναλωτή ερμηνείας των ασαφών ΓΟΣ (άρθρο 2§4 εδ. β΄)

3. Η ανυπαρξία αυτόνομου κανόνα «συσταλτικής» ερμηνείας των ΓΟΣ

ΙV. Ιδιαιτερότητες ως προς την ερμηνεία των μη διαπραγματεύσιμων όρων εφάπαξ χρήσης

V. Ιδιαιτερότητες της ερμηνείας των ΓΟΣ στη δίκη της συλλογικής αγωγής (άρθρο 2§5)

§ 9. Ο έλεγχος κύρους του περιεχομένου των όρων (άρθρο 2§§6-7)

I. Οριοθέτηση σε σχέση με άλλες μορφές ελέγχου

II. Η γενική ρήτρα απαγόρευσης των καταχρηστικών όρων (άρθρο 2§6)

1. Η εξέλιξη της γενικής ρήτρας

2. Η διαδικασία εξειδίκευσης της γενικής ρήτρας από τον δικαστή (§6 εδ. α΄)

3. Ο κρίσιμος βαθμός διατάραξης της συμβατικής ισορροπίας (§6 εδ. α΄)

4. Τα κρίσιμα πρότυπα καταναλωτή και προμηθευτή

α. Ακραία πρότυπα καταναλωτή

β. Το κοινοτικό πρότυπο του «μέσου καταναλωτή»

γ. Το υιοθετούμενο από τον Άρειο Πάγο ενδιάμεσο πρότυπο του καταναλωτή ως «επιφανειακού παρατηρητή με μέση δυνατότητα αντίληψης»

δ. Ο «σοβαρός και υπεύθυνος» προμηθευτής

5. Το πλαίσιο των λοιπών συνεκτιμητέων κριτηρίων (§6 εδ. β΄)

α. Γενικά

β. Η «φύση» των αγαθών ή υπηρεσιών που αφορά η σύμβαση

γ. Ο «σκοπός» της σύμβασης

δ. Το «σύνολο των ειδικών συνθηκών κατά τη σύναψη της σύμβασης»

ε. Οι «υπόλοιπες ρήτρες» της ίδιας ή άλλης συναρτώμενης σύμβασης

στ. Η συνεκτίμηση των όρων καθορισμού της τιμής ή της παροχής κατά τον έλεγχο άλλων όρων της σύμβασης

αα. Ενισχυτική συνεκτίμηση

ββ. Εξισορροπητική συνεκτίμηση

6. Ιδιαιτερότητες του ελέγχου κύρους του περιεχομένου των όρων στη συλλογική δίκη

α. Ως προς τη φύση του ελέγχου

β. Ως προς την εφαρμογή των συνεκτιμητέων κριτηρίων της §6 εδ. β΄

ΙΙΙ. Ο κατάλογος των «εκ του νόμου» καταχρηστικών όρων (άρθρο 2§7)

1. Ο χαρακτήρας της ρύθμισης

2. Η σχέση του καταλόγου της §7 προς τη γενική ρήτρα της §6

3. Οι επιμέρους περιπτώσεις απαγορευομένων ρητρών

-α΄: Υπερβολικά μεγάλη προθεσμία αποδοχής της πρότασης του καταναλωτή

-β΄: Ρήτρες απαλλαγής του προμηθευτή από υποχρεώσεις και ευθύνες (συνδ. με εδ. ιγ΄ και ιζ΄)

-γ΄: Ανεπιεικείς προθεσμίες καταγγελίας της σύμβασης

-δ΄: Αυτόματη παράταση ή ανανέωση της σύμβασης για υπερβολικά μακρό χρόνο

-ε΄: Δικαίωμα μονομερούς τροποποίησης ή λύσης της σύμβασης από τον προμηθευτή χωρίς σπουδαίο λόγο

-στ΄: Δικαίωμα του προμηθευτή για μονομερή καταγγελία της αορίστου χρόνου σύμβασης χωρίς εύλογη προθεσμία

-ζ΄: Δικαίωμα μονομερούς κρίσης του προμηθευτή για την ανταπόκριση ή μη της παροχής στους όρους της σύμβασης

-η΄: Απεριόριστο δικαίωμα του προμηθευτή για μονομερή καθορισμό του χρόνου εκπλήρωσης

-θ΄: Ρήτρες περί μη αναγκαίας ανταπόκρισης της παροχής στη σύμβαση

-ι΄: Ευχέρεια απαλλαγής του προμηθευτή από τις υποχρεώσεις του χωρίς σπουδαίο λόγο

-ια΄: Ρήτρες αόριστου τιμήματος ή αόριστου τρόπου αναπροσαρμογής του

-ιβ΄: Ρήτρες περιορισμού της ευθύνης του προμηθευτή για κρυμμένα ελαττώματα

-ιγ΄: Αποκλεισμός ή υπέρμετρος περιορισμός της ευθύνης του προμηθευτή

-ιδ΄: Μετακύλιση ευθυνών του πωλητή ή εισαγωγέα στον παραγωγό ή τρίτον

-ιε΄: Δικαίωμα αμφισβήτησης του προμηθευτή για τις υποχρεώσεις που ανέλαβαν για λογαριασμό του οι κάθε μορφής αντιπρόσωποί του

-ιστ΄:Παράλειψη αναγνώρισης αμφιμερούς δικαιώματος καταγγελίας–Ρήτρα παρακράτησης προκαταβολών

-ιζ΄: Παραίτηση του καταναλωτή από αξιώσεις για πταισματική ευθύνη του προμηθευτή

-ιη΄: Ρήτρες υποχρεωτικής διατήρησης της σύμβασης σε περίπτωση υπερβολικής αύξησης του τιμήματος

-ιθ΄: Αποκλεισμός ή περιορισμός ευχερειών του καταναλωτή για μη εκτέλεση της σύμβασης

-κ΄: Αποκλεισμός του δικαιώματος του καταναλωτή για επίσχεση του τιμήματος

-κα΄: Υποχρέωση του καταναλωτή σε έκδοση μεταχρονολογημένης επιταγής

-κβ΄: Παραίτηση του καταναλωτή από ενστάσεις κατά τρίτου που διαδέχεται τον προμηθευτή

-κγ΄: Αποκλεισμός του δικαιώματος του καταναλωτή για συμψηφισμό των ανταπαιτήσεών του

-κδ΄: Ομολογία γνώσης του καταναλωτή για τους όρους της σύμβασης ή για την κατάσταση του αντικειμένου της παροχής

-κε΄: Ρήτρες υπερβολικά μεγάλης προκαταβολής του καταναλωτή

-κστ΄: Ρήτρες παροχής υπέρμετρων εγγυήσεων

-κζ΄: Αναστροφή του βάρους απόδειξης ή περιορισμός των αποδεικτικών μέσων του καταναλωτή

-κη΄: Υπέρμετρη σύντμηση προθεσμιών για την άσκηση δικαιωμάτων του καταναλωτή

-κθ΄: Αποκλειστικότητα του προμηθευτή για τη συντήρηση ή επισκευή του πράγματος και για την προμήθεια ανταλλακτικών

-λ΄: Υπέρμετρη οικονομική επιβάρυνση του καταναλωτή σε περίπτωση μη εκπλήρωσης των υποχρεώσεών του

-λα΄: Ρήτρες αποκλειστικής αλλοδαπής δικαιοδοσίας ή διαιτησίας

-λβ΄: Ρήτρες καταβολής αναπόδεικτης αποζημίωσης στον προμηθευτή

4. Το ζήτημα της εφαρμογής του καταλόγου απαγορευομένων ρητρών στους μη διαπραγματεύσιμους όρους εφάπαξ χρήσης

§ 10. Έννομες συνέπειες του καταχρηστικού χαρακτήρα των όρων

Ι. Αυτεπάγγελτη ή μη διάγνωση της ακυρότητας των καταχρηστικών όρων

1. Οι θέσεις του ΔΕΚ

2. Η ελληνική έννομη τάξη

α. Η κρατούσα αρνητική άποψη

β. Επιχειρήματα υπέρ του αυτεπαγγέλτου

γ. Κριτική θεώρηση της νομολογίας

ΙΙ. Η πλήρωση των κενών ρύθμισης που αφήνουν οι άκυροι όροι

ΙΙΙ. Το πρόβλημα της καταχρηστικότητας μέρους του περιεχομένου ενός όρου

ΙV. Οι συνέπειες της καταχρηστικότητας των όρων για την όλη σύμβαση

1. Η ρύθμιση του άρθρου 2§8 Ν. 2251/1994

2. Η ρύθμιση του άρθρου 6 Ι της Οδηγίας 93/13

3. Το ενδεχόμενο αυτεπάγγελτης κατάγνωσης της ολικής ακυρότητας της σύμβασης υπέρ του καταναλωτή

V. Η σχετική υπέρ του καταναλωτή ακυρότητα των επιμέρους καταχρηστικών όρων

VI. Ζητήματα διαχρονικού δικαίου

§ 11. Ζητήματα ιδιωτικού και δικoνομικού διεθνούς δικαίου

Ι. Η ιδιωτικού διεθνούς δικαίου διάσταση του ελέγχου των ΓΟΣ στις καταναλωτικές συμβάσεις

1. Ρήτρες διεθνούς δικαιοδοσίας και εφαρμοστέου δικαίου

2. Η «κοινωνική στροφή» του ιδ.δ.δ.

3. Διάκριση της ιδ.δ.δικαίου προστασίας των καταναλωτών από τον έλεγχο των ΓΟΣ κατά το ουσιαστικό εθνικό δίκαιο

ΙΙ. Νομοθετικό καθεστώς

1. Ελληνικό δίκαιο

2. Κοινοτικό δίκαιο άμεσης και αποκλειστικής ισχύος

3. Κοινοτικό δίκαιο με ανάγκη μεταφοράς στις εθνικές έννομες τάξεις

IΙΙ. Ειδικότερα για το ζήτημα της διεθνούς δικαιοδοσίας

1. Καταναλωτικές διαφορές υπαγόμενες στην ειδική δικαιοδοτική βάση των άρθρων 15-17 ΚανΒρυξ Ι

2. Καταναλωτικές διαφορές εντός του ΚανΒρυξ Ι αλλά εκτός του ειδικού προστατευτικού πεδίου των άρθρων 15-17

3. Καταναλωτικές διαφορές που εκφεύγουν ολοσχερώς του πεδίου εφαρμογής του ΚανΒρυξ Ι

ΙV. Ειδικότερα για το ζήτημα του εφαρμοστέου δικαίου

1. Η έννοια του «εφαρμοστέου δικαίου»

2. Περιπτώσεις υπαγόμενες στην ειδική για τις καταναλωτικές συμβάσεις ρύθμιση του άρθρου 6 ΚανΡωμ Ι

α. Ο ειδικός κανόνας σύνδεσης του άρθρου 6§1 ΚανΡωμ Ι και το πεδίο εφαρμογής του

β. Ρήτρες επιλογής εφαρμοστέου δικαίου και έλεγχος ελαχίστου επιπέδου προστασίας του καταναλωτή κατ’ άρθρο 6§2 ΚανΡωμ Ι

γ. Πρόσθετος ειδικός έλεγχος των ρητρών επιλογής δικαίου χώρας εκτός ΕΕ κατ’ άρθρο 6 ΙΙ Οδηγ. 93/13 και άρθρο 14§10 Ν. 2251/1994

αα. Διαφορές σε σχέση με το άρθρο 6§2 εδ. β΄ ΚανΡωμ Ι

ββ. Ομοιότητες σε σχέση με το άρθρο 6§2 εδ. β΄ ΚανΡωμ Ι

γγ. Η έννοια της «στενής σχέσης» ή του «στενού συνδέσμου» (άρθρο 14§10 Ν. 2251/1994)

3. Καταναλωτικές διαφορές εντός του ΚανΡωμ Ι αλλά εκτός του ειδικού προστατευτικού πεδίου του άρθρου 6

α. Γενικά

β. Ο έλεγχος των ρητρών εφαρμοστέου δικαίου κατ’ άρθρο 3§3 ΚανΡωμ Ι, ομοιότητες και διαφορές από τον έλεγχο κατ’ άρθρο 6§2 ΚανΡωμ Ι

γ. Ειδικά για τον έλεγχο των ρητρών επιλογής δικαίου χώρας εκτός ΕΕ σε καταναλωτικές διαφορές που δεν εμπίπτουν στο άρθρο 6 ΚανΡωμ Ι (άρθρα: 3§4 ΚανΡωμ Ι. 6 ΙΙ Οδηγ. 93/13. 14§10 Ν. 2251/1994)

4. Το ενδεχόμενο καταφυγής στις ελεγκτικές διαδικασίες των άρθρων 9§§2-3 και 21 ΚανΡωμ Ι

α. Ο έλεγχος μέσω των «υπερισχυουσών διατάξεων αναγκαστικού δικαίου» (άρθρο 9 ΚανΡωμ Ι)

β. Ο έλεγχος μέσω της επιφύλαξης της «δημόσιας τάξης» του forum (άρθρο 21 ΚανΡωμ Ι)

5. Δυνατότητες περαιτέρω ελέγχου των ρητρών επιλογής εφαρμοστέου δικαίου με βάση το ουσιαστικό εθνικό δίκαιο

α. Το πρόβλημα

β. Η αρχή του ελέγχου των συμβατικών όρων με βάση το εφαρμοστέο στη σύμβαση δίκαιο (άρθρα 10§1 και 12§1 στοιχ. α΄ ΚανΡωμ Ι) ειδικώς επί ρητρών επιλογής εφαρμοστέου δικαίου (άρθρο 3§5 ΚανΡωμ Ι)

αα. Ο έλεγχος ένταξης της ρήτρας επιλογής εφαρμοστέου δικαίου κατά τη lex causae (10§1 ΚανΡωμ Ι) και η δυνατότητα επίκλησης του δικαίου της χώρας συνήθους διαμονής (10§2 ΚανΡωμ Ι)

ββ. Ο έλεγχος κύρους της ρήτρας επιλογής εφαρμοστέου δικαίου κατά τη lex causae

6. Πτυχές της καταναλωτικής σύμβασης που κείνται εκτός του πεδίου εφαρμογής του ΚανΡωμ Ι

V. Συμπεράσματα

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ: Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ

§ 12. Η ερμηνεία διατάξεων της Οδηγίας 93/13 από το ΔΕΚ

Ι. Η τακτική του ΔΕΚ

ΙΙ. Νομολογία σχετική με τη μεταφορά της Οδηγίας 93/13 στο εσωτερικό δίκαιο των κρατών μελών

1. Απόφαση Επιτρ./Ολλανδίας της 10.5.2001

2. Απόφαση Επιτρ./Ιταλίας της 24.1.2002

3. Απόφαση Επιτρ./Σουηδίας της 7.5.2002

4. Απόφαση Επιτρ./Ισπανίας της 9.9.2004

5. Συμπέρασμα

ΙΙΙ. Νομολογία σχετική με το αυτεπάγγελτο ή μη του ελέγχου και της κατάγνωσης των συνεπειών του από τα εθνικά δικαστήρια

1. Απόφαση Oceano/Quintero της 27.6.2000

2. Απόφαση Cofidis/Fredout της 21.11.2002

3. Απόφαση Claro/Movil της 26.10.2006

4. Απόφαση Pannon/Györfi της 4.6.2009

5. Απόφαση Asturcom/Nogueira της 6.10.2009

6. Απόφαση Lizing/Schneider της 9.11.2010

7. Διάταξη Pohotovost/Korckovska της 16.11.2010

8. Απόφαση Perenicova/SOS financ της 15.3.2012

9. Απόφαση Nemzeti/Invitel της 26.4.2012

10. Συμπέρασμα

IV. Νομολογία σχετική με το αν αρμόδιο για την κρίση περί καταχρηστικότητας των όρων είναι το ΔΕΚ ή τα εθνικά δικαστήρια

1. Απόφαση Freiburger Kommunalbauten/Hofstetter της 1.4.2004

2. Απόφαση Pannon/Györfi της 4.6.2009

3. Διάταξη Pohotovost/Korckovska της 16.11.2010

4. Απόφαση Nemzeti/Invitel της 26.4.2012

5. Συμπέρασμα

V. Νομολογία σχετική με τη δυνατότητα ή μη ελέγχου των ρητρών που επηρεάζουν την αναλογία παροχής-αντιπαροχής

1. Απόφαση Caja de Madrid/Ausbanc της 3.6.2010

2. Διάταξη Pohotovost/Korckovska της 16.11.2010

3. Απόφαση Nemzeti/Invitel της 26.4.2012

VI. Νομολογία σχετική με την έννοια του καταναλωτή

Απόφαση Idealservice της 22.11.2001

VII. Νομολογία σχετική με τη συλλογική αγωγή

1. Απόφαση Verein/Henkel της 1.10.2002

2. Αποφ. Επιτρ./Ιταλίας (24.1.2002), και Επιτροπή/Ισπανίας της 9.9.2004

3. Απόφαση Nemzeti/Invitel της 26.4.2012

§ 13. Ο έλεγχος των όρων στις τραπεζικές καταναλωτικές συμβάσεις

I. Οι έντυποι όροι των τραπεζών

II. Ειδικότεροι όροι πιστωτικών και καταθετικών συμβάσεων

1. Όροι επιβολής πρόσθετων οικονομικών επιβαρύνσεων

α. «Έξοδα χρηματοδότησης» ή «προμήθεια φακέλου δανείου» ή «δαπάνη εξέτασης αιτήματος δανειοδότησης»

β. «Προμήθεια ή έξοδα ανάληψης μετρητών» μέσω πιστωτικής κάρτας

γ. «Έξοδα τήρησης και κίνησης» σε χορηγητικούς ή καταθετικούς λογαριασμούς με χαμηλό υπόλοιπο

δ. «Έξοδα εξέτασης αιτήματος χορήγησης βεβαίωσης οφειλών»

ε. «Έξοδα αδρανείας» σε λογαριασμούς καταθέσεων

στ. «Αποζημίωση πρόωρης εξόφλησης» σε στεγαστικά δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο

ζ. Υπολογισμός χορηγητικών τόκων με βάση έτος 360 ημερών

η. Χρέωση δικαιοπρακτικού τόκου προτού γίνει χρήση του δανείου

θ. «Προμήθεια ανάληψης ή κατάθεσης μετρητών ή επιταγών στο ταμείο της Τράπεζας» από τον κάτοχο του καταθετικού λογαριασμού ή τρίτον

ι. «Έξοδα επεξεργασίας» στις συναλλαγές εξωτερικού

κ. «Ποινή υπέρβασης του πιστωτικού ορίου»

λ. Καθορισμός της σειράς καταλογισμού των καταβολών κατά το πρότυπο της ΑΚ 423

μ. Μετακύλιση της εισφοράς του Ν. 128/1975 στον δανειολήπτη

ν. Υπολογισμός καταθετικών τόκων από την επομένη της κατάθεσης μέχρι την προηγουμένη της ανάληψης

ξ. «Προμήθειες διαχείρισης επιταγών» (ανάκληση, επεξεργασία, σφράγιση, διαγραφή δυσμενών)

ο. Χρέωση τόκων από την ημερομηνία εγγραφής της συναλλαγής στα βιβλία της Τράπεζας και χρέωσης του λογαριασμού της πιστωτικής κάρτας

2. Όροι μονομερούς μεταβολής ουσιωδών στοιχείων της σύμβασης από την Τράπεζα

α. Μεταβολή του κυμαινόμενου επιτοκίου στεγαστικού δανείου

β. Μεταβολές επιτοκίων πιστωτικής κάρτας (1)

γ. Μεταβολές επιτοκίων πιστωτικής κάρτας (2)

δ. Μεταβολή του ποσού της ετήσιας συνδρομής πιστωτικής κάρτας

ε. Μεταβολή επιτοκίου καταθέσεων ανάλογα με το υπόλοιπο του λογαριασμού

στ. Μεταβολή της valeur τόκων καταθετικού λογαριασμού

ζ. Μεταβολή των όρων λειτουργίας και των επιβαρύνσεων του καταθετικού λογαριασμού

η. Αυτόματη ανανέωση κάρτας ανάληψης μετρητών από ΑΤΜ

3. Όροι σχετικοί με το οριστικό κλείσιμο ή την καταγγελία της πίστωσης

α. Οριστικό κλείσιμο της πίστωσης οποτεδήποτε χωρίς προειδοποίηση κατά την ελεύθερη κρίση της Τράπεζας

β. Καταγγελία για καθυστέρηση μιας δόσης

γ. Καταγγελία για καθυστέρηση περισσότερων δόσεων

δ. Καταγγελία για παράβαση όρων της πίστωσης

ε. Είσπραξη απαιτήσεων μη ληξιπρόθεσμων και απαιτητών, προερχομένων από μη καταπεσούσες τραπεζικές εγγυητικές επιστολές ή ενέγγυες πιστώσεις

4. Όροι που μεταφέρουν το βάρος της απόδειξης στον πελάτη

α. Ρήτρες πλασματικής γνώσης του ύψους της οφειλής

β. Ρήτρες πλασματικής αναγνώρισης του ύψους της οφειλής

γ. Απόδειξη του χρεωστικού υπολοίπου με απόσπασμα από τα λογιστικά βιβλία της Τράπεζας

δ. Μετάθεση του βάρους απόδειξης της μη διενέργειας συναλλαγής

5. Όροι που συνεπάγονται ευθύνη του πελάτη χωρίς υπαιτιότητά του και αντίστοιχη απαλλαγή της Τράπεζας

α. Κλοπή ή απώλεια ή παράνομη χρήση της πιστωτικής κάρτας

β. Κλοπή ή απώλεια ή παράνομη χρήση του βιβλιαρίου καταθέσεων

γ. Περιορισμός ευθύνης Τράπεζας επί αντικανονικής ανάληψης χρημάτων από λογαριασμό καταθέσεων

6. Όροι πρόσθετων εξασφαλίσεων της Τράπεζας

7. Ρήτρες παρέκτασης της αρμοδιότητας υπέρ της Τράπεζας

8. Ρήτρες παραίτησης του εγγυητή από τις ενστάσεις των ΑΚ 862-868

9. Ρήτρες συγκατάθεσης του πελάτη στην επεξεργασία και διαβίβαση προσωπικών του δεδομένων από την Τράπεζα

III. Η σημασία του αποτελέσματος προγενέστερης συλλογικής δίκης για την έκβαση ατομικών δικών μεμονωμένων πιστούχων ή καταθετών με Τράπεζες

1. Εισαγωγικά

2. Η αμυντική χρήση του ακυρωτικού αποτελέσματος της συλλογικής δίκης στην ατομική διαφορά

3. Η επιθετική χρήση του ακυρωτικού αποτελέσματος της συλλογικής δίκης στην ατομική διαφορά

4. Η επίδραση του μη ακυρωτικού αποτελέσματος της συλλογικής δίκης στην ατομική διαφορά

5. Η δυνατότητα απόκλισης του αποτελέσματος της ατομικής από το αποτέλεσμα της συλλογικής δίκης

α. Απόκλιση λόγω παρασχεθεισών διευκρινήσεων που αίρουν την αδιαφάνεια του όρου– Το παράδειγμα της είσπραξης «εξόδων φακέλου του δανείου»

β. Απόκλιση λόγω διαφοράς ως προς τις συνεκτιμητέες «υπόλοιπες ρήτρες της σύμβασης» - Το παράδειγμα της «αποζημίωσης για πρόωρη εξόφληση» σε στεγαστικά δάνεια με σταθερό επιτόκιο

γ. Απόκλιση λόγω διαφορετικής νομικής άποψης του δικαστηρίου για το κρινόμενο ζήτημα - Το παράδειγμα της «μετακύλισης της εισφοράς του Ν. 128/1975»

VI. Παρέκβαση: Οι ρήτρες αποζημίωσης για την πρόωρη εξόφληση καταναλωτικών πιστώσεων (εκτός στεγαστικών δανείων) στο πλαίσιο της κοινοτικής Οδηγίας 2008/48 και της ελληνικής ΚΥΑ Ζ.1-699/2010

1. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα των μερών στο ζήτημα της πρόωρης εξόφλησης

2. Το δικαίωμα του πιστολήπτη-καταναλωτή για πρόωρη εξόφληση

α. Δυσχέρειες θεμελίωσης

β. Η προϊσχύσασα ρύθμιση (άρθρα 8 Οδηγ. 87/102 και 10§§2-3 ΚΥΑ Φ.1-983/1991)

γ. Οι νέες ρυθμίσεις

3. Το δικαίωμα του πιστωτικού φορέα για αποζημίωση λόγω πρόωρης εξόφλησης

α. Πρωτογενής ευθύνη του πιστολήπτη και αποκαταστατικός χαρακτήρας της επιβάρυνσης

β. Οι υποστηριζόμενες θέσεις στο αντίστοιχο ζήτημα των στεγαστικών δανείων

γ. Οι νέες ρυθμίσεις για τις καταναλωτικές πιστώσεις

αα. Αποζημίωση μόνο για «έξοδα που έχουν άμεση σχέση με την πρόωρη εξόφληση» (άρθρο 16§2 εδ. α΄)

ββ. Αποζημίωση μόνο για πρόωρη εξόφληση που «πραγματοποιείται εντός χρονικού διαστήματος για το οποίο έχει καθοριστεί το χρεωστικό επιτόκιο» (άρθρο 16§2 εδ. α΄ και 16§3 εδ. γ΄)

4. Το ύψος της αποζημίωσης του πιστωτικού φορέα

α. Δυσχέρειες υπολογισμού της πραγματικής ζημίας

β. Το πλαίσιο καθορισμού της αποζημίωσης από τον πιστωτικό φορέα

γ. Η ευχέρεια του εθνικού νομοθέτη για παροχή δυνατότητας τους πιστωτικούς φορείς να αξιώνουν κατ’ εξαίρεση αποζημίωση υψηλότερη από το ανώτατο όριο της κοινοτικής ρύθμισης

§ 14. Ο έλεγχος των όρων στις συμβάσεις ιδιωτικής ασφάλισης

I. Οι έντυποι όροι των ασφαλιστικών εταιριών

II. Οι συλλογικές δίκες για τους όρους των συμβάσεων ασφάλισης ζωής, ατυχημάτων και ασθενειών

1. Όροι μονομερούς αναπροσαρμογής του ύψους των ασφαλίστρων από την ασφαλιστική εταιρία

α. Αναπροσαρμογή κατά τη διάρκεια ή κατά την ανανέωση της σύμβασης

β. Αναπροσαρμογή κατά τη συμπλήρωση ορίου ηλικίας του ασφαλιζομένου

2. Ρήτρες απαλλαγής του ασφαλιστή και παρακράτησης των καταβληθέντων ασφαλίστρων λόγω παράλειψης ή ανακριβούς δήλωσης στοιχείων του ασφαλιζομένου

α. Ρήτρες απαλλαγής με παρακράτηση ασφαλίστρων

β. Ρήτρες απαλλαγής χωρίς παρακράτηση ασφαλίστρων

3. Όροι που απαλλάσσουν τον ασφαλιστή, μετακυλίοντας στον ασφαλιζόμενο τις συνέπειες των δυσχερειών διαπίστωσης της πραγμάτωσης του ασφαλιστικού κινδύνου

α. Ανικανότητα από ατύχημα στο εξωτερικό

β. Προσκόμιση εγγράφων ποινικής δικογραφίας και λοιπών δικαιολογητικών

γ. Απόδειξη αρνητικών προϋποθέσεων του ασφαλιστικού δικαιώματος

4. Ρήτρες αποκλειστικών προθεσμιών αναγγελίας περιστατικών

5. Ρήτρες εσωτερικής οργάνωσης της ασφαλιστικής επιχείρησης

6. Ρήτρες προσδιοριστικές της αναλογίας μεταξύ παροχής του ασφαλιστή και αντιπαροχής του ασφαλισμένου

III. Οι ατομικές δίκες μεμονωμένων ασφαλισμένων-καταναλωτών με ασφαλιστικές εταιρίες

1. Ρήτρες μονομερούς μείωσης του ύψους της ασφαλιστικής κάλυψης ή μονομερούς αύξησης των ασφαλίστρων ή μονομερούς επιβολής πρόσθετου ασφαλίστρου

2. Ρήτρες εξαίρεσης από την ασφαλιστική κάλυψη

α. Ρήτρες εξαίρεσης της αποθετικής ζημίας σε συμβάσεις ασφάλισης αστικής ευθύνης

β. Ρήτρες εξαίρεσης ατυχημάτων πλησίον του τόπου διαμονής του ασφαλισθέντος για μετακίνηση ή ταξίδι

γ. Ρήτρες εξαίρεσης ζημιών οφειλομένων σε δόλο ή βαριά αμέλεια του ασφαλισμένου

δ. Ρήτρες εξαίρεσης αεροπορικού ατυχήματος που έλαβε χώρα εκτός τακτικής αεροπορικής γραμμής

3. Ρήτρες αποκλειστικών προθεσμιών έγγραφης αναγγελίας

4. Καταχρηστικοί γενικοί όροι ιδίως σε ασφαλιστήρια πυρός

α. Ρήτρες χρονικού περιορισμού της ευθύνης του ασφαλιστή για τόκους υπερημερίας

β. Ρήτρες ποσοτικού περιορισμού της ευθύνης του ασφαλιστή για τόκους υπερημερίας

γ. Ρήτρες εξαίρεσης ζημιογόνων αιτίων από την ασφαλιστική κάλυψη

§ 15. Ο έλεγχος των όρων στις συμβάσεις κινητής τηλεφωνίας

Ι. Οι έντυποι όροι των συνδρομητικών συμβάσεων

ΙΙ. Οι συλλογικές δίκες

1. Όροι μονομερούς αύξησης του ύψους των οικονομικών επιβαρύνσεων του συνδρομητή

α. Αυξήσεις τιμοκαταλόγου

β. Αύξηση ποσού εγγύησης

γ. Ειδικό τιμολόγιο για παρεχόμενες πρόσθετες τηλεϋπηρεσίες

2. Ρήτρες που περιορίζουν το δικαίωμα του συνδρομητή για καταγγελία της σύμβασης ή συνδέουν την άσκησή του με δυσμενείς οικονομικές συνέπειες σε βάρος του

ΙΙΙ. Ατομικές δίκες μεμονωμένων συνδρομητών-καταναλωτών

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΚΕΙΜΕΝΩΝ

Ι. Άρθρα 1, 2 και 10 του Ν. 2251/1994, όπως ισχύουν μετά το Ν. 3587/2007

ΙΙ. Οδηγία 93/13/ΕΟΚ σχετικά με τις καταχρηστικές ρήτρες των συμβάσεων που συνάπτονται με καταναλωτές

ΙΙΙ. Διατάξεις από την Οδηγία 2011/83/ΕΕ σχετικά με τα δικαιώματα των καταναλωτών, την τροποποίηση της Οδηγίας 93/13 κλπ

ΙV. Διατάξεις από την Πρόταση Οδηγίας της 8.10.2008 για τα δικαιώματα των καταναλωτών

V. Διατάξεις από την Πρόταση Κανονισμού της 11.10.2011 για τη θέσπιση κοινού ευρωπαϊκού δικαίου των πωλήσεων

VI. Οδηγία 98/27/ΕΚ περί των αγωγών παραλείψεως στον τομέα της προστασίας των συμφερόντων των καταναλωτών

VIΙ. Διατάξεις από την Οδηγία 2008/48/ΕΚ για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης και την κατάργηση της Οδηγίας 87/102-Άρθρο 16 (πρόωρη εξόφληση)

VIΙΙ. Διατάξεις από την Κοινή Θέση του Συμβουλίου της 20.9.2007 ενόψει της «έκδoσης Οδηγίας για τις συμβάσεις πίστωσης που συνάπτονται με τους καταναλωτές»- Άρθρο 16 (πρόωρη αποπληρωμή)

IX. Διατάξεις από την Κοινή Υπουργική Απόφαση Ζ1-699/2010 για την προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς την Οδηγία 2008/48/ΕΚ για τις συμβάσεις καταναλωτικής πίστης- Άρθρο 16 (πρόωρη εξόφληση)

X. Υπουργική Απόφαση Ζ1-798/2008 για την απαγόρευση αναγραφής ΓΟΣ που έχουν κριθεί καταχρηστικοί με αμετάκλητες δικαστικές αποφάσεις, όπως συμπληρώθηκε από τις Υπουργικές Αποφάσεις Ζ1-21/2011 και Ζ1-74/2011

XΙ. Διατάξεις από τον Κανονισμό 44/2001 για τη διεθνή δικαιοδοσία, την αναγνώριση και την εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (Κανονισμός Βρυξέλλες Ι)

XΙΙ. Διατάξεις από τον Κανονισμό 593/2008 για το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές ενοχές (Κανονισμός Ρώμη Ι)

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ