Ε. Λάππα, Οι περιορισμοί των αποκρατικοποιήσεων μέσα από τη νομολογία του εθνικού δικαστή και του δικαστή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, 2021

Περιεχόμενα

Κυριότερες Συντομογραφίες

Εισαγωγή

Κεφάλαιο 1

Η έννοια του οικονομικού Συντάγματος

στο Ελληνικό Συνταγματικό Δίκαιο

και στο Δίκαιο της Ένωσης

1. Το ελληνικό οικονομικό Σύνταγμα

2. Το οικονομικό Σύνταγμα της Ένωσης

3. Συμπεράσματα κεφαλαίου 1

Μέρος Α΄

Οι συνταγματικοί περιορισμοί

των αποκρατικοποιήσεων

Κεφάλαιο 2

Η περιουσία του Ελληνικού Δημοσίου

1. Η «δημόσια» και η «ιδιωτική» περιουσία του Δημοσίου

1.1. Η «δημόσια» περιουσία του Δημοσίου

1.1.1. Τα κοινά σε όλους πράγματα

1.1.2. Τα πράγματα που προορίζονται για την εξυπηρέτηση δημόσιων, δημοτικών, κοινοτικών ή θρησκευτικών σκοπών

1.1.3. Τα κοινόχρηστα πράγματα

1.2. Η «ιδιωτική» περιουσία του Δημοσίου

2. Το ιδιοκτησιακό καθεστώς της περιουσίας του Δημοσίου

2.1. Το ιδιοκτησιακό «δικαίωμα» του Δημοσίου επί της δημόσιας περιουσίας του: ένα sui generis καθεστώς κτήσης

2.2. Το ιδιοκτησιακό δικαίωμα του Δημοσίου επί της ιδιωτικής περιουσίας του: μια sui generis κυριότητα

3. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Κεφάλαιο 3

Οι αποκρατικοποιήσεις στην Ελλάδα

από το 1990 μέχρι σήμερα

1. Η μεταβίβαση της περιουσίας του Δημοσίου σε ιδιώτες πριν την περίοδο της δημοσιονομικής κρίσης

1.1. Η «αποκρατικοποίηση» της δεκαετίας του 1990 (ν. 1914/1900, ν. 2000/1991 και ν. 2414/1996)

1.1.1. Νόμος 1914/1990 «Εκσυγχρονισμός και ανάπτυξη του δημόσιου τομέα και της κεφαλαιαγοράς, φορολογικές ρυθμίσεις και άλλες διατάξεις» και νόμος 2000/1991 «Για την αποκρατικοποίηση, απλούστευση των διαδικασιών εκκαθάρισης, ενισχύσεως των κανόνων ανταγωνισμού και άλλες διατάξεις»

1.1.2. Νόμος 2141/1996 «Εκσυγχρονισμός των Δημοσίων Επιχειρήσεων και Οργανισμών και άλλες διατάξεις»

1.2. Η αποκρατικοποίηση επιχειρήσεων του Δημοσίου τη δεκαετία του 2000 (ν. 3049/2002)

2. Η μεταβίβαση της περιουσίας του Δημοσίου σε ιδιώτες την περίοδο της δημοσιονομικής προσαρμογής (2010-2020)

2.1. Η ίδρυση του Ταμείου Αξιοποίησης της Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου

2.1.1. Νόμος 3845/2010 «Μέτρα για την εφαρμογή του μηχανισμού στήριξης της ελληνικής οικονομίας από τα κράτη-μέλη της Ζώνης του ευρώ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο» και νόμος 3871/2010 «Δημοσιονομική Διαχείριση και ευθύνη»

2.1.2. Νόμος 3985/2011 «Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015» και νόμος 3986/2011 «Επείγοντα Μέτρα Εφαρμογής Μεσοπρόθεσμου Πλαισίου Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2012-2015»

I. Σύσταση, σκοπός, μετοχικό κεφάλαιο και περιουσιακά στοιχεία του ΤΑΙΠΕΔ

II. Τα διοικητικά όργανα του ΤΑΙΠΕΔ

III. Συμβούλιο Εμπειρογνωμόνων

IV. Αξιοποίηση και αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων

V. Προσυμβατικός έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου και ασυλία των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου και του Συμβουλίου Εμπειρογνωμόνων

2.1.3. Νόμος 4046/2012 «Έγκριση των Σχεδίων Συμβάσεων Χρηματοδοτικής Διευκόλυνσης μεταξύ του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΕΤΧΣ), της Ελληνικής Δημοκρατίας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Τράπεζας της Ελλάδος και άλλες επείγουσες διατάξεις για τη μείωση του δημοσίου χρέους και τη διάσωση της εθνικής οικονομίας»

2.2. Η ίδρυση της Ελληνικής Εταιρίας Συμμετοχών και Περιουσίας

2.2.1. Σύσταση, σκοπός, μετοχικό κεφάλαιο της ΕΕΣΥΠ

2.2.2. Θυγατρικές εταιρίες και περιουσιακά στοιχεία της ΕΕΣΥΠ

Ι. Το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας

II. Ταμείο Αξιοποίησης Ιδιωτικής Περιουσίας του Δημοσίου

III. Εταιρία Τουριστικών Ακινήτων Δημοσίου

IV. Μετοχές κυριότητας του ελληνικού Δημοσίου (Παραρτήματα Δ΄, Ε΄ και ΣΤ΄ του ν. 4389/2016)

V. Συμβάσεις παραχώρησης των θυγατρικών εταιριών της ΕΕΣΥΠ

2.2.3. Η Διοίκηση της ΕΕΣΥΠ

2.2.4. Το Εποπτικό Συμβούλιο

2.2.5. Μέθοδοι και διαδικασία αξιοποίησης - προσυμβατικός έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου

3. Η μεταβίβαση της περιουσίας του Δημοσίου σε ιδιώτες την περίοδο της «ενισχυμένης εποπτείας»

4. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Κεφάλαιο 4

Τα όρια και οι περιορισμοί των αποκρατικοποιήσεων

που απορρέουν από το Σύνταγμα σύμφωνα

με τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας

1. Τα όρια των αποκρατικοποιήσεων

1.1. Αρμοδιότητες που ανήκουν στον πυρήνα της δημόσιας εξουσίας και συνιστούν έκφραση κυριαρχίας

1.1.1. Αρμοδιότητες αστυνομικής φύσης, δημόσιας τάξης, κρατικής ασφάλειας και εθνικής άμυνας

1.1.2. Η εξουσία παραχώρησης ιδιαίτερων δικαιωμάτων επί κοινόχρηστων πραγμάτων

1.2. Η παροχή υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης

1.2.1. ΟλΣτΕ 1906/2014: Αντισυνταγματική η μεταβίβαση των μετοχών της ΕΥΔΑΠ στο ΤΑΙΠΕΔ

I. Επί του παραδεκτού της αίτησης ακύρωσης

ΙΙ. Επί της συνταγματικότητας των ελεγχόμενων ρυθμίσεων

1.2.2. ΣτΕ 1223-1224/2020: Αντισυνταγματική η μεταβίβαση των μετοχών των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στην ΕΕΣΥΠ

I. Επί του παραδεκτού των αιτήσεων ακύρωσης

ΙΙ. Επί της συνταγματικότητας των ελεγχόμενων ρυθμίσεων

2. Οι περιορισμοί των αποκρατικοποιήσεων

2.1. Οι περιορισμοί που διέπουν την αποκρατικοποίηση των επιχειρήσεων που παρέχουν υπηρεσίες κοινής ωφέλειας

2.1.1. Οι συνταγματικοί περιορισμοί της αποκρατικοποίησης των επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας μέσα από τα Πρακτικά Επεξεργασίας του ΣτΕ 158/1992 και 159/1992

2.1.2. Η σημασία της ΟλΣτΕ 1906/2014 αναφορικά με τους περιορισμούς που διέπουν την ουσιαστική ιδιωτικοποίηση των επιχειρήσεων «απλώς» κοινής ωφέλειας

2.1.3. Η αδυναμία θεμελίωσης έννομου συμφέροντος ως περιορισμός του ελέγχου συνταγματικότητας στις αποκρατικοποιήσεις επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας

2.2. Δικαιώματα χρήσης και εκμετάλλευσης κοινόχρηστων πραγμάτων

2.3. Οι περιορισμοί που διέπουν την αποκρατικοποίηση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου με ιδιαίτερη περιβαλλοντική ή πολιτιστική σημασία

3. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Μέρος Β΄

Οι περιορισμοί του ενωσιακού δικαίου

στην απελευθέρωση των υπηρεσιών

κοινής ωφέλειας γενικού οικονομικού

συμφέροντος και την αποκρατικοποίηση

των περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου

Κεφάλαιο 5

Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας

γενικού οικονομικού συμφέροντος

στο ενωσιακό δίκαιο

1. Οι υπηρεσίες κοινής ωφέλειας γενικού οικονομικού συμφέροντος στο πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο

2. Η απελευθέρωση των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας γενικού οικονομικού συμφέροντος σύμφωνα με το δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο

2.1. Η νομική βάση για την απελευθέρωση των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος

2.2. Η απελευθέρωση των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος από το δευτερογενές ενωσιακό δίκαιο

2.2.1. Ταχυδρομικές υπηρεσίες

2.2.2. Μεταφορές

Ι. Σιδηροδρομικές μεταφορές

II. Αερομεταφορές

III. Θαλάσσιες μεταφορές

IV. Δημόσιες επιβατικές οδικές μεταφορές

2.2.3. Ενέργεια

2.2.4. Ηλεκτρονικές επικοινωνίες

2.2.5. Λιμενικές υπηρεσίες

3. Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Κεφάλαιο 6

Οι περιορισμοί του ενωσιακού δικαίου

κατά την οργάνωση των επιχειρήσεων

που παρέχουν υπηρεσίες γενικού οικονομικού

συμφέροντος σε καθεστώς απελευθέρωσης

1. Η ουδετερότητα του ενωσιακού δικαίου απέναντι στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των κρατών-μελών

1.1. Το άρθρο 345 ΣΛΕΕ ως «ασπίδα»

1.2. Η νομολογιακή προσέγγιση: το άρθρο 345 ΣΛΕΕ ως «σπάθη»

2. Η ελεύθερη εγκατάσταση και η ελεύθερη κίνηση των κεφαλαίων ως περιορισμοί στην ελευθερία του εθνικού νομοθέτη κατά την οργάνωση του ιδιοκτησιακού καθεστώτος των επιχειρήσεων γενικού οικονομικού συμφέροντος

2.1. Η αρχές της ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων και της ελεύθερης εγκατάστασης ως όρια κατά την οργάνωση του ιδιοκτησιακού καθεστώς των ιδιωτικοποιημένων επιχειρήσεων σε απελευθερωμένους τομείς γενικού οικονομικού συμφέροντος

2.2. Λόγοι που δικαιολογούν περιορισμούς στις αρχές της ελεύθερης κίνησης των κεφαλαίων και της ελεύθερης εγκατάστασης

2.2.1. Λόγοι που απαριθμούνται στα άρθρα 52 και 65 ΣΛΕΕ

2.2.2. Λόγοι επιτακτικού γενικού συμφέροντος

2.2.3. Ο έλεγχος αναλογικότητας

3. Οι κανόνες του ανταγωνισμού ως περιορισμός στην οργάνωση της λειτουργίας επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας γενικού οικονομικού συμφέροντος σε καθεστώς απελευθέρωσης

3.1. Η αρχή του ελεύθερου ανταγωνισμού στον τομέα των υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος γενικά

3.2. Θεμιτοί περιορισμοί της αρχής του ελεύθερου ανταγωνισμού κατά την οργάνωση της παροχής των υπηρεσιών κοινής ωφέλειας γενικού οικονομικού συμφέροντος

3.2.1. Η επιβολή υποχρεώσεων κοινής ωφέλειας στις επιχειρήσεις που είναι επιφορτισμένες με την παροχή υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος

3.2.2. Η χορήγηση ειδικών ή αποκλειστικών δικαιωμάτων σε επιχειρήσεις που είναι επιφορτισμένες με την παροχή υπηρεσιών γενικού οικονομικού συμφέροντος

3.2.3. Η ειδική περίπτωση της αντιστάθμισης για την επιβολή υποχρεώσεων παροχής υπηρεσιών κοινής ωφέλειας σύμφωνα με τους κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις

4. Συμπεράσματα Κεφαλαίου

Κεφάλαιο 7

Οι κανόνες του ενωσιακού δικαίου

για τις κρατικές ενισχύσεις και τις συμβάσεις παραχώρησης

ως περιορισμοί στην οργάνωση των αποκρατικοποιήσεων

1. Οι κανόνες των κρατικών ενισχύσεων ως περιορισμός στην οργάνωση της αποκρατικοποίησης περιουσιακών στοιχείων του Δημοσίου

1.1. Οι κανόνες που διέπουν την οργάνωση της ιδιωτικοποίησης μιας επιχείρησης.

1.2. Προπαρασκευαστικά μέτρα για τη διευκόλυνση ιδιωτικοποίησης προβληματικών επιχειρήσεων

1.3. Οι κανόνες που διέπουν την πώληση της ακίνητης περιουσίας του Δημοσίου

2. Οι αρχές που διέπουν τη διαδικασία σύναψης δημοσίων συμβάσεων παραχώρησης ως περιορισμοί των αποκρατικοποιήσεων

2.1. Οι αρχές της ίσης μεταχείρισης και της διαφάνειας κατά τη σύναψη συμβάσεων παραχώρησης υπηρεσιών και πώλησης μετοχών

2.1.1. Σύμβαση παραχώρησης υπηρεσίας με βέβαιο διασυνοριακό ενδιαφέρον

2.1.2. Οι αρχές της ίσης μεταχείρισης, της απαγόρευσης των διακρίσεων και η συνακόλουθη υποχρέωση διαφάνειας

2.1.3. Η εφαρμογή των αρχών της ίσης μεταχείρισης και της διαφάνειας στις συμβάσεις πώλησης μετοχών

2.2. Ο έλεγχος των ιδιωτικοποιήσεων από τον εθνικό δικαστή ως πράξεων που εκδίδονται στο πλαίσιο σύναψης δημοσίων συμβάσεων

2.2.1. Ο έλεγχος των ιδιωτικοποιήσεων του ΤΑΙΠΕΔ ως πράξεων που εκδίδονται στο πλαίσιο σύναψης δημοσίων συμβάσεων από το Συμβούλιο της Επικρατείας

I. Ο έλεγχος των συμβάσεων παραχώρησης δικαιωμάτων παροχής υπηρεσιών που συνάπτει το ΤΑΙΠΕΔ

II. Ο έλεγχος των συμβάσεων πώλησης μετοχών δημοσίων επιχειρήσεων που συνάπτει το ΤΑΙΠΕΔ

III. Ο έλεγχος των συμβάσεων παραχώρησης χρήσης και εκμετάλλευσης ακινήτων του ΤΑΙΠΕΔ

2.2.2. Ο προσυμβατικός έλεγχος του Ελεγκτικού Συνεδρίου στις συμβάσεις του ΤΑΙΠΕΔ

I. Συνοπτική παρουσίαση της διαδικασίας και της φύσης του προσυμβατικού ελέγχου

II. Ο προσυμβατικός έλεγχος των συμβάσεων του ΤΑΙΠΕΔ

i. Ο προσυμβατικός έλεγχος στις δημόσιες συμβάσεις παραχώρησης υπηρεσιών που συνάπτει το ΤΑΙΠΕΔ

ii. Ο προσυμβατικός έλεγχος στις συμβάσεις πώλησης μετοχών που συνάπτει το ΤΑΙΠΕΔ

iii. Ο προσυμβατικός έλεγχος στις συμβάσεις αξιοποίησης ακινήτων που συνάπτει το ΤΑΙΠΕΔ

3. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Γενικά Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Ελληνική

Ξενόγλωσση

Ευρετήριο Αποφάσεων

Αποφάσεις Εθνικών Δικαστηρίων

Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο

Συμβούλιο της Επικρατείας

Άρειος Πάγος

Ελεγκτικό Συνέδριο

Εφετεία

Πρωτοδικεία

Ειρηνοδικεία

Αποφάσεις των Δικαστηρίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Γενικό Δικαστήριο

Αποφάσεις Αλλοδαπών Δικαστηρίων

Γερμανικού Ομοσπονδιακού Συνταγματικού Δικαστηρίου

Γαλλικό Συνταγματικό Συμβούλιο