Δ. Πατσίκας, Η συνταγματική νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας, 2022

Περιεχόμενα

Πρόλογος

Ευχαριστίες

Κυριότερες συντομογραφίες

Μέρος

Η οριοθέτηση του αντικειμένου της μελέτης

Κεφάλαιο 1ο

Εισαγωγή στην υπόθεση εργασίας

1.1. Αντικείμενο της έρευνας

1.2. Βασικοί άξονες και διάρθρωση της μελέτης

Κεφάλαιο 2ο

Γενικές επισημάνσεις για τον έλεγχο συνταγματικότητας

2.1.

Η καθιέρωση του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας των νόμων στην Ελλάδα

2.2. Έκταση και όρια του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας

2.2.1. Το τεκμήριο συνταγματικότητας των νόμων

2.2.2. Η έννοια του δικαστικού αυτοπεριορισμού

2.3. Τι εκφεύγει του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας;

2.3.1. Τα interna corporis της Βουλής

2.3.2. Η «ανάγκη» έκδοσης πράξης νομοθετικού περιεχομένου

2.3.3. Οι κυβερνητικές πράξεις

2.4.

Διαβαθμίσεις της έντασης του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας

2.4.1. Προκαταρκτικές επισημάνσεις

2.4.2.

Κατηγοριοποιήσεις των επιπέδων ελέγχου στην αμερικανική νομολογία και θεωρία

2.5.

Καθορισμός του πεδίου έρευνας: η συνταγματική νομολογία της ολομέλειας του ΣτΕ κατά τη χρονική περίοδο 2011-2020

2.5.1. Τι εννοούμε με τον όρο «συνταγματική νομολογία»;

2.5.2.

Η προνομιακή θέση του ΣτΕ εντός του συστήματος δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας

2.5.3.

Γιατί είναι μείζονος σημασίας οι αποφάσεις της ολομέλειας του ΣτΕ;

2.5.4. Η κρίσιμη χρονική περίοδος

2.5.5. Διάκριση της νομολογίας σε θεματικές κατηγορίες

Μέρος

Η ανάλυση της συνταγματικής νομολογίας

ανά θεματικό πεδίο βάσει των αποφάσεων

της ολομέλειας του ΣτΕ κατά τη δεκαετία

Κεφάλαιο 3ο

Δημοσιονομική πολιτική

3.1. Προδιάθεση

3.2.

Διαβαθμίσεις της έντασης του ελέγχου στις μισθολογικές περικοπές των υπαλλήλων και λειτουργών του Δημοσίου

3.2.1.

Η καταρχήν συνταγματικότητα των μειώσεων του «πρώτου Μνημονίου» στις αποδοχές των δημοσίων υπαλλήλων ενόψει της άσκησης οριακού ελέγχου (ΣτΕ Ολ. 668/2012 και 1283-1286/2012)

3.2.2.

Η σωρευτική επιβάρυνση των αποδοχών των «ειδικών μισθολογίων» ως παράγοντας εντατικοποίησης του ελέγχου συνταγματικότητας (ΣτΕ Ολ. 2192-2196/2014, 4741/2014, 431/2018 και 479-481/2018)

3.2.3.

Εκ νέου άσκηση εντατικού ελέγχου στο μισθολόγιο των «ενστόλων» που θεσπίστηκε με το ν. 4307/2014 (ΣτΕ Ολ. 1125-1128/2016)

3.2.4.

Άρνηση εφαρμογής της επεκτατικής ισότητας σε υποθέσεις επιδομάτων δημοσίων υπαλλήλων λόγω της δημοσιονομικής συγκυρίας (ΣτΕ Ολ. 95/2013, 1495/2014 και 3177/2014)

3.2.5.

Οριακός έλεγχος συνταγματικότητας των δυσμενών μισθολογικών ρυθμίσεων για ειδικές κατηγορίες προσωπικού του Δημοσίου (ΣτΕ Ολ. 3404-3406/2014 και 3372-3374/2015)

3.2.6.

Η ευρεία διακριτική ευχέρεια του νομοθέτη κατά τη διαμόρφωση του μισθολογίου των δημοσίων υπαλλήλων και η κατάργηση των επιδομάτων εορτών και αδείας με το ν. 4093/2012 (ΣτΕ Ολ. 1307-1316/2019)

3.3.

Εν γένει οριακότητα του ελέγχου συνταγματικότητας σε καίριες πολιτικές αποφάσεις δημοσιονομικού περιεχομένου

3.3.1.

Το πρόγραμμα αντικατάστασης ομολόγων (PSI) ως μείζων δημοσιονομική επιλογή (ΣτΕ Ολ. 1116-1117/2014)

3.3.2.

To γενικότερο κοινωνικό συμφέρον υπό το πρίσμα των εξαιρετικών περιστάσεων στην υπόθεση του «δεύτερου Μνημονίου» (ΣτΕ Ολ. 2307/2014)

3.3.3.

Το «χαράτσι» στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος ως βασικός τρόπος αντιμετώπισης του δημοσιονομικού ελλείμματος (ΣτΕ Ολ. 1972/2012 και 3342-3345/2013)

3.3.4.

Το δημοσιονομικό μέτρο της υποχρεωτικής μεταφοράς των ταμειακών διαθεσίμων των ο.τ.α. στην Τράπεζα της Ελλάδος (ΣτΕ Ολ. 698-701/2020)

3.4.

Κατ’ εξαίρεση εντατικός έλεγχος συνταγματικότητας της ιδιωτικοποίησης της ΕΥΔΑΠ (ΣτΕ Ολ. 1906/2014)

3.5. Συμπεράσματα κεφαλαίου

3.6.

Συγκριτική παρέκβαση: Ο δικαστικός έλεγχος των δημοσιονομικών μέτρων της Πορτογαλίας και της Κύπρου

Κεφάλαιο 4ο

Κοινωνική ασφάλιση

4.1. Προδιάθεση

4.2.

Εναλλαγές στην ένταση του ελέγχου συνταγματικότητας των μειώσεων στις συνταξιοδοτικές παροχές

4.2.1.

Οριακός έλεγχος των συνταξιοδοτικών περικοπών του «πρώτου Μνημονίου» για σοβαρούς λόγους δημοσίου συμφέροντος (ΣτΕ Ολ. 668/2012 και 1283-1286/2012)

4.2.2.

Η απουσία μελετών τεκμηρίωσης των μειώσεων στις συντάξεις και η σωρευτική επιβάρυνση των συνταξιούχων ως εργαλεία εντατικοποίησης του ελέγχου συνταγματικότητας των ν. 4051 και 4093/2012 (ΣτΕ Ολ. 2287-2288/2015)

4.2.3.

Προτίμηση του οριακού ελέγχου συνταγματικότητας στις υποθέσεις περικοπών του εφάπαξ των δημοσίων υπαλλήλων (ΣτΕ Ολ. 2769/2011 και 734/2016)

4.3.

Εξέταση της συνταγματικότητας του νέου ασφαλιστικού συστήματος που θεσπίστηκε με το ν. 4387/2016

4.3.1.

Η ένταξη σε έναν ενιαίο ασφαλιστικό φορέα των δημοσίων υπαλλήλων, των μισθωτών και των μη μισθωτών του ιδιωτικού τομέα ως μείζων επιλογή του νομοθέτη (ΣτΕ Ολ. 1880, 1882 και 1888/2019)

4.3.2.

Η έλλειψη αναλογιστικής μελέτης για τη βιωσιμότητα του ΕΤΕΑΕΠ ως παράμετρος άσκησης εντατικού ελέγχου και ο οριακός έλεγχος του επανυπολογισμού των επικουρικών συντάξεων υπό το πρίσμα του δημοσιονομικού συμφέροντος (ΣτΕ Ολ. 1889-1890/2019)

4.3.3.

Η σημασία εκπόνησης μελετών για την τεκμηρίωση της βιωσιμότητας του ΕΦΚΑ και της επάρκειας των κύριων συνταξιοδοτικών παροχών (ΣτΕ Ολ. 1891/2019)

4.3.4.

Αποσαφήνιση της συνταγματικής νομολογίας για τις συνταξιοδοτικές περικοπές (ΣτΕ Ολ. 1439/2020)

4.4. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Κεφάλαιο 5ο

Διοικητική οργάνωση

5.1. Προδιάθεση

5.2.

Ζητήματα οργανωτικής αναδιάρθρωσης ευρύτερων δομών της δημόσιας διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης

5.2.1.

Το «Πρόγραμμα Καλλικράτης» ως μείζων πολιτική επιλογή (ΣτΕ Ολ. 35-40/2013)

5.2.2.

Το καθεστώς της προσυνταξιοδοτικής διαθεσιμότητας και η μη εκπλήρωση της απαίτησης ορθολογικής νομοθέτησης (ΣτΕ Ολ. 3354/2013)

5.2.3.

Το νέο βαθμολόγιο των δημοσίων υπαλλήλων και η αναγνώριση ευρύτατου περιθωρίου δράσης στο νομοθέτη (ΣτΕ Ολ. 1512-1513/2014)

5.2.4.

Οριακός έλεγχος της κατάργησης οργανικών θέσεων και της θέσης σε διαθεσιμότητα δημοσίων υπαλλήλων (ΣτΕ Ολ. 3169-3170/2014, 2151/2015 και 656/2016)

5.2.5.

Κατάργηση της Δημοτικής Αστυνομίας και επαναφορά των αρμοδιοτήτων της στην κεντρική διοίκηση λόγω επιτακτικού δημοσιονομικού σκοπού (ΣτΕ Ολ. 15-17/2015)

5.2.6.

Η μετάβαση από το σύστημα των υποθηκοφυλακείων στο σύστημα του κτηματολογίου ως χαρακτηριστικό παράδειγμα αναγνώρισης της οργανωτικής ελευθερίας του νομοθέτη (ΣτΕ Ολ. 1757-1758/2019)

5.3.

Απαίτηση σεβασμού των συνταγματικών εγγυήσεων κατά τον διορισμό και τη σταδιοδρομία των δημοσίων υπαλλήλων

5.3.1.

Η αρχή της αξιοκρατίας ως βάση εντατικοποίησης του ελέγχου στην περίπτωση πρόσληψης εκπαιδευτικών (ΣτΕ Ολ. 527/2015)

5.3.2.

Αντίθετη στην αρχή της ισότητας η αποκλίνουσα από τους πάγιους κανόνες ρύθμιση περί διορισμού στο Δημόσιο ορισμένης κατηγορίας επιτυχόντων σε διαγωνισμό ΑΣΕΠ (ΣτΕ Ολ. 1120/2016)

5.3.3.

Το μη πληρούν τις προϋποθέσεις αξιοκρατικής κρίσης νέο σύστημα επιλογής διευθυντών στη δημόσια εκπαίδευση (ΣτΕ Ολ. 711/2017)

5.3.4.

Νομοθετικές διατάξεις που εισάγουν αθέμιτες διακρίσεις βάσει φύλου κατά την πρόσβαση σε δημόσιες θέσεις (ΣτΕ Ολ. 146-147/2013, 3018/2014 και 1323-1324/2016)

5.4.

Οριακός έλεγχος των επιλογών του νομοθέτη στο πειθαρχικό δημοσιοϋπαλληλικό δίκαιο (ΣτΕ Ολ. 1900/2014, 3369/2015 και 869/2018)

5.5. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Κεφάλαιο 6ο

Οικονομική ελευθερία

6.1. Προδιάθεση

6.2.

Έλεγχος τεκμηρίωσης των νομοθετικών περιορισμών στην επαγγελματική ελευθερία

6.2.1.

Η μάταιη αναζήτηση θεμιτών σκοπών δημοσίου συμφέροντος για τη δικαιολόγηση του περιορισμού χορήγησης αδειών κυκλοφορίας φορτηγών αυτοκινήτων δημόσιας χρήσης (ΣτΕ Ολ. 1664-1666/2011)

6.2.2.

Έλεγχος συνάφειας και αιτιολογίας του χρονικού περιορισμού άσκησης του επαγγέλματος του γεωτεχνικού (ΣτΕ Ολ. 2764-2768/2011)

6.2.3.

Κατ’ εξαίρεση οριακός έλεγχος του ηλικιακού περιορισμού για την ανάληψη διευθυντικής θέσης σε ερευνητικό φορέα (ΣτΕ Ολ. 3798/2014)

6.2.4.

Ανεπαρκής τεκμηρίωση των περιορισμών για την πρόσβαση στο επάγγελμα του δικαστικού επιμελητή (ΣτΕ Ολ. 1621/2012 και 1943/2018) και του συμβολαιογράφου (ΣτΕ Ολ. 959/2015)

6.2.5.

Οι απρόσφοροι και μη συναφείς περιορισμοί για την πρόσβαση στο δικηγορικό επάγγελμα (ΣτΕ Ολ. 3340/2013 και 3516/2013)

6.2.6.

Εκπλήρωση της επιταγής ορθολογικής νομοθέτησης στο ζήτημα των πληθυσμιακών κριτηρίων ίδρυσης φαρμακείου (ΣτΕ Ολ. 228-229/2014)

6.3.

Υπέρμετρος περιορισμός της επαγγελματικής ελευθερίας 18χρονων ερασιτεχνών αθλητών η υποχρέωση μονομερούς σύναψης συμβολαίου με αθλητική εταιρεία (ΣτΕ Ολ. 2526/2013)

6.4.

Αντίθετη στην οικονομική ελευθερία των ιδιωτικών επιχειρήσεων η υποχρέωση πρόσληψης συμμετεχόντων στην Εθνική Αντίσταση και των τέκνων τους (ΣτΕ Ολ. 1470/2016)

6.5.

Εντατικός έλεγχος των νόμων που απονέμουν ευρύτατη διακριτική ευχέρεια στη διοίκηση για την αδειοδότηση υπεραγορών (ΣτΕ Ολ. 694/2013) και για τη δέσμευση τραπεζικών λογαριασμών και περιουσιακών στοιχείων (ΣτΕ Ολ. 3316/2014)

6.6. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Κεφάλαιο 7ο

Παιδεία

7.1. Προδιάθεση

7.2.

Οριακός έλεγχος συνταγματικότητας των νομοθετικών ρυθμίσεων για την οργάνωση του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας των ΑΕΙ

7.2.1.

Το ευρύτατο περιθώριο εξουσίας του νομοθέτη κατά την επιλογή συστημάτων εκλογής των πανεπιστημιακών οργάνων (ΣτΕ Ολ. 982/2012 και 519-520/2015)

7.2.2.

Αναγνώριση ευρείας ρυθμιστικής ελευθερίας στο νομοθέτη για ζητήματα πειθαρχικού δικαίου των διοικητικών υπαλλήλων ΑΕΙ (ΣτΕ Ολ. 96/2013)

7.3.

Αυστηροποίηση του ελέγχου συνταγματικότητας σε θέματα πρόσβασης και μετεγγραφών στην τριτοβάθμια εκπαίδευση

7.3.1.

Η αρχή της αξιοκρατίας ως κριτήριο άσκησης εντατικού ελέγχου του ευμενέστερου συστήματος εισαγωγής των πολύτεκνων στα πανεπιστήμια (ΣτΕ Ολ. 986-988/2014)

7.3.2.

Παραβίαση του άρθρου 16 Συντ. από το ελαστικό νομοθετικό πλαίσιο των μετεγγραφών σε ΑΕΙ και ΤΕΙ (ΣτΕ Ολ. 1251/2015)

7.3.3.

Κατ’ επίφαση άσκηση οριακού ελέγχου συνταγματικότητας στις πανελλαδικές εξετάσεις (ΣτΕ Ολ. 686/2018)

7.3.4.

Η αντισυνταγματική πρόσθετη προϋπόθεση της ελληνικής καταγωγής για την πρόσβαση σε στρατιωτικές σχολές (ΣτΕ Ολ. 3317/2014)

7.4.

Τα όρια του συνταγματικού και του κοινού νομοθέτη κατά την επιβολή διδάκτρων στις μεταπτυχιακές σπουδές (ΣτΕ Ολ. 2411/2012)

7.5.

Οριακός έλεγχος της νομοθεσίας περί αδειοδότησης και λειτουργίας των ιδιωτικών εκπαιδευτηρίων μεταλυκειακής μη τυπικής εκπαίδευσης (ΣτΕ Ολ. 691/2013)

7.6. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Κεφάλαιο 8ο

Περιβάλλον

8.1. Προδιάθεση

8.2.

Η ανάγκη νομοθετικής τεκμηρίωσης των ρυθμίσεων χωροταξικού και πολεοδομικού σχεδιασμού

8.2.1.

Η σημασία των επιστημονικών μελετών κατά την άσκηση ελέγχου συνταγματικότητας (ΣτΕ Ολ. 415-418/2011, 1970/2012 και 27/2014)

8.2.2.

Η αναζήτηση συνδρομής ειδικού πολεοδομικού λόγου και η έκταση προστασίας του πολεοδομικού κεκτημένου (ΣτΕ Ολ. 376/2014)

8.2.3.

Κατ’ επίφαση οριακότητα του δικαστικού ελέγχου σε μεγάλα τεχνικά έργα (ΣτΕ Ολ. 1295-1296/2011 και 26/2014)

8.2.4.

Διαδικασία ένταξης των στρατηγικών επενδύσεων και οριακός έλεγχος συνταγματικότητας του ν. 3894/2010 (ΣτΕ Ολ. 528-531/2015)

8.2.5.

Οι αυστηρές απαιτήσεις για την ειδικότερη διαδικασία της Στρατηγικής Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣτΕ Ολ. 3874/2014, 2152/2015, 1705/2017 και 1305, 1761/2019)

8.3.

Αυξομειώσεις στην ένταση του ελέγχου συνταγματικότητας σε θέματα αυθαίρετης δόμησης

8.3.1.

Η σύμφωνη με το Σύνταγμα ερμηνεία του νόμου ως απόρροια του οριακού ελέγχου (ΣτΕ Ολ. 1971/2012)

8.3.2.

Καταρχήν άρνηση της επίκλησης εισπρακτικών σκοπών ως λόγου δημοσίου συμφέροντος (ΣτΕ Ολ. 3341/2013 και 1118-1119/2014)

8.3.3.

Η μεταγενέστερη πραγματιστική «στροφή» της νομολογίας με την υποχώρηση της έντασης του δικαστικού ελέγχου (ΣτΕ Ολ. 1858/2015)

8.4.

Ειδικότερες όψεις του δημοσίου συμφέροντος σε ζητήματα φυσικού περιβάλλοντος

8.4.1.

Η βιώσιμη ανάπτυξη μέσω των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ως υπέρτερος σκοπός δημοσίου συμφέροντος (ΣτΕ Ολ. 2499/2012)

8.4.2.

Η διατήρηση του δασικού πλούτου ως σκοπός δημοσίου συμφέροντος (ΣτΕ Ολ. 685/2019 και 710/2020)

8.4.3.

Επιτρεπτή κατ’ εξαίρεση η ανάπτυξη αθλητικών δραστηριοτήτων ακόμα και σε βάρος του φυσικού κεφαλαίου (ΣτΕ Ολ. 2153/2015)

8.4.4.

Εντατικός έλεγχος της «νομιμοποίησης» αυθαίρετων εκτάσεων μέσω εξαγοράς από τους κατόχους τους (ΣτΕ Ολ. 521/2014 και 709/2020)

8.5.

Έλεγχος συνταγματικότητας σε υποθέσεις πολιτιστικού περιβάλλοντος

8.5.1.

Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και δη των σπηλαίων ως επιτακτικό δημόσιο συμφέρον (ΣτΕ Ολ. 88/2011)

8.5.2.

Η ανάγκη εκπόνησης τεκμηριωμένης μελέτης σε περιπτώσεις παρεμβάσεων σε πολιτιστικά μνημεία (ΣτΕ Ολ. 26/2014)

8.5.3.

Αυξημένη προστασία της Ακρόπολης ως μνημείου παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς (ΣτΕ Ολ. 2102-2103/2019 και 705-706/2020)

8.6. Συμπεράσματα κεφαλαίου

Μέρος

Οι κλιμακώσεις της έντασης του ελέγχου

συνταγματικότητας μέσα από τη νομολογία του ΣτΕ

Κεφάλαιο 9ο

Τάσεις της συνταγματικής νομολογίας

9.1. Προκαταρκτικές επισημάνσεις

9.2.

Επιβεβαίωση της καταρχήν οριακότητας του ελέγχου συνταγματικότητας

9.2.1. Εννοιολογικές διευκρινίσεις

9.2.2.

Η εξυπηρέτηση του δημοσιονομικού συμφέροντος ως καταλυτικός παράγοντας της δικαστικής αυτοσυγκράτησης

9.2.3.

Η ευρεία διαπλαστική ελευθερία του νομοθέτη σε ζητήματα οργάνωσης και λειτουργίας υπηρεσιών και φορέων της διοίκησης

9.3.

Η απαίτηση αιτιολογίας των νομοθετικών επιλογών ως ενδιάμεσος τύπος του δικαστικού ελέγχου

9.3.1. Εννοιολογικές διευκρινίσεις

9.3.2.

Η έρευνα για την εκπλήρωση του κριτηρίου τεκμηρίωσης σε περιπτώσεις νομοθέτησης περιοριστικών μέτρων

9.3.3.

Νομολογιακή χρήση του μεθοδολογικού εργαλείου των μελετών με έμφαση στις υποθέσεις κοινωνικής ασφάλισης και προστασίας του περιβάλλοντος

9.4.

Ενδείξεις και μέθοδοι άσκησης εντατικού ελέγχου συνταγματικότητας

9.4.1. Εννοιολογικές διευκρινίσεις

9.4.2.

Η σωρευτική επιβολή περιουσιακών μέτρων εναντίον των ίδιων πληθυσμιακών ομάδων ως τεχνική εντατικοποίησης του δικαστικού ελέγχου

9.4.3.

Η απεύθυνση υποδείξεων από τον δικαστή της συνταγματικότητας προς το νομοθέτη

9.5.

Τυποποίηση των διαβαθμίσεων της έντασης του ελέγχου σε συνδυασμό με τις δικανικές μεθόδους και τεχνικές

Κεφάλαιο 10ο

Αξιολόγηση των διαβαθμίσεων

της έντασης του ελέγχου συνταγματικότητας

10.1. Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε βαθμίδας ελέγχου

10.2. Συνολική κριτική της στάσης του ΣτΕ

Μέρος

Η επίδραση των νομοθετικών εξελίξεων

στη συνταγματική δικαιοσύνη και μια εκτίμηση

για την εξέλιξη του ελέγχου συνταγματικότητας

Κεφάλαιο 11ο

Η φυσιογνωμία και ο ρόλος του ΣτΕ

στην εθνική έννομη τάξη

11.1. Προκαταρκτικές επισημάνσεις

11.2. H νομοθετική ενίσχυση των αρμοδιοτήτων του ΣτΕ

11.2.1.

Η συγκέντρωση του ελέγχου συνταγματικότητας στο ΣτΕ μέσω του θεσμού της «πρότυπης» δίκης

11.2.2.

Ο περιορισμός του ακυρωτικού αποτελέσματος ως αντιπροσωπευτικό παράδειγμα διεύρυνσης των εξουσιών του διοικητικού δικαστή

11.3.

Οι ευρύτερες προοπτικές του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας

Κεφάλαιο 12ο

Γενικά συμπεράσματα μελέτης

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Ξενόγλωσση

Ευρετήριο δικαστικών αποφάσεων