Δ. Μοσχόπουλος, Ο Εθνικός Διχασμός (1915-1917), 2020

Η παρούσα μελέτη επιχειρεί να ερμηνεύσει το φαινόμενο του Εθνικού Διχασμού (1915-1917) μέσα από δύο διαφορετικές αλλά συμπληρωματικές προσεγγίσεις: η πρώτη αναφέρεται στον ρόλο που διαδραματίζουν οι ιδέες στη θεσμική συγκρότηση ενός κράτους ενώ η δεύτερη αξιολογεί τις μεταβολές που επήλθαν στο διεθνές δίκαιο και ειδικότερα στο δίκαιο του πολέμου, με αφορμή τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918).

Η πρώτη ερμηνευτική προσέγγιση του Εθνικού Διχασμού στηρίζεται στην αντίληψη ότι η κοινωνική δομή, παρόλη τη σημασία της, δεν αποτελεί παρά έναν από τους παράγοντες της ιστορικής εξέλιξης και συνυπάρχει με τις ιδέες, που συνιστούν μία υποκειμενική πρόσληψη πραγματικών γεγονότων και κινητοποιούν τους πολίτες να προβούν σε συλλογικές δράσεις. Εάν δεχτούμε, λοιπόν, ότι κάθε πολιτική πράξη αποβλέπει στην υλοποίηση μιας ιδέας, αποτελεί πρόκληση για τον ιστορικό η κατανόηση της φύσης των ιδεών που οδηγούν σε έναν εθνικό διχασμό αλλά και η κατανόηση των λόγων που ορισμένοι πολίτες ενός έθνους επιλέγουν να προσχωρήσουν σε μία ιδέα, ενώ άλλοι επιλέγουν να προσχωρήσουν στην ιδέα που καταπολεμά την πρώτη. Πρόκειται για τυχαιότητα ή για δέσμια επιλογή; Αποτελεί αποτέλεσμα ελευθερίας ή καταναγκασμού;

Η δεύτερη ερμηνευτική προσέγγιση του Εθνικού Διχασμού συνδέεται με τις μεταβολές που επήλθαν στο Διεθνές Δίκαιο του Πολέμου κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι μεταβολές αυτές επηρέασαν την πολιτειακή τάξη των εθνικών κρατών ενώ παράλληλα τα υποχρέωσαν να προσχωρήσουν σε μία από τις αντιμαχόμενες ομάδες κρατών, στις οποίες ασκούσαν την ηγεμονία ισχυρά κράτη. Η προσχώρηση αυτή ανέδειξε το πρόβλημα της «συνύπαρξης» των ιδεών μιας εθνικής κοινωνίας με τις ιδέες που αναφέρονται στη διαμόρφωση μιας διεθνούς τάξης πραγμάτων, οι οποίες απορρέουν από κράτη που ασκούν ηγεμονία.