Δ.- Γ. Τσιακλαγκάνου, Η αστική ευθύνη του οδικού μεταφορέα κατά τη CMR, 2023

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

§ 1. Εισαγωγή

I. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της οδικής μεταφοράς που επιδρούν στη διαμόρφωση της ευθύνης του μεταφορέα

ΙΙ. Ιστορική εξέλιξη της ρύθμισης των διεθνών μεταφορών

ΙΙΙ. Πεδίο εφαρμογής της CMR

IV. Η δυνατότητα αναθεώρησης της CMR

V. Το αντικείμενο της μελέτης: Ο ρόλος του πταίσματος του μεταφορέα στη θεμελίωση της ευθύνης του

VI. Μέθοδος της ανάπτυξης της ύλης – ορολογικά

1. Απώλεια και βλάβη των πραγμάτων

2. Το δικαίωμα διάθεσης των πραγμάτων

α). Η άσκηση του δικαιώματος από τον αποστολέα

β). Η άσκηση του δικαιώματος από τον παραλήπτη

3. Οριοθέτηση και δομή της μελέτης

§ 2. Η έκταση της ευθύνης του μεταφορέα

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

1. Η ρύθμιση της ευθύνης κατά το άρθρο 17 CMR

2. Το αποδεικτικό βάρος κατά το άρθρο 18 CMR

ΙΙ. Παροχή ως συμπεριφορά ή ως αποτέλεσμα συμπεριφοράς;

ΙΙΙ. Χρονική έκταση της ευθύνης του μεταφορέα

1. Ο χρόνος παραλαβής και παράδοσης των πραγμάτων

2. Προθεσμία παράδοσης των πραγμάτων

IV. Ευθύνη του μεταφορέα ως προς τα συνοδευτικά έγγραφα

V. Ευθύνη του μεταφορέα ως προς τα επικίνδυνα εμπορεύματα

VI. Η ευθύνη του μεταφορέα λόγω του όρου παράδοσης με την ταυτόχρονη είσπραξη του τιμήματος

VII. Έλλειψη ευθύνης του μεταφορέα ως προς τον τύπο του δελτίου παράδοσης

VIII. Έλλειψη ευθύνης του μεταφορέα ως προς τα αναγραφόμενα στοιχεία στο δελτίο παράδοσης

IX. Η οφειλόμενη επιμέλεια του παραλήπτη ως προς την απόδειξη της ζημίας των πραγμάτων κατά την παραλαβή τους

X. Η εξωσυμβατική ευθύνη του μεταφορέα οριοθετούμενη από τη CMR

XI. Ασφάλιση της ευθύνης του οδικού μεταφορέα

§ 3. Η ρητή αναφορά της CMR σε έλλειψη πταίσματος του μεταφορέα ως προϋπόθεση εφαρμογής απαλλακτικού από την ευθύνη λόγου

I. Η χρήση ειδικού οχήματος: απαλλακτικός της ευθύνης λόγος με ρητή αναφορά στην έλλειψη πταίσματος του μεταφορέα

II. Η μεταφορά ζωντανών ζώων: απαλλακτικός της ευθύνης λόγος με ρητή αναφορά στην έλλειψη πταίσματος του μεταφορέα

III. Απαλλακτικοί λόγοι σε διεθνείς συμβάσεις για άλλα μέσα μεταφοράς που προϋποθέτουν ρητώς την έλλειψη πταίσματος

IV. Η ανωτέρα βία στη CMR: αδυναμία αποφυγής γεγονότος και αδυναμία αποτροπής συνεπειών – ο ρόλος του πταίσματος του μεταφορέα

1. Η εξωτερικότητα του γεγονότος

α). Εννοιολογικός προσδιορισμός της εξωτερικότητας

β). Νομοθετικά κείμενα που χρησιμοποιούν τον όρο εξωτερικότητα

γ). Αξιολόγηση του κριτηρίου της εξωτερικότητας ως προς την ύπαρξη ανωτέρας βίας – Προσωπική θέση

δ). Η (μη) συνδρομή της εξωτερικότητας ως προϋπόθεσης του απαλλακτικού λόγου του άρθρου 17 § 2 CMR

2. Η μη προβλεψιμότητα του γεγονότος

α). Η παράλειψη της προϋπόθεσης αυτής από τη CMR

β). Η προβλεψιμότητα ως κριτήριο κατανομής των κινδύνων

γ). Η προβλεψιμότητα ως κριτήριο προσδιορισμού των μέτρων που πρέπει να ληφθούν και της απαιτούμενης επιμέλειας

δ). Η μη προβλεψιμότητα του γεγονότος κατά τη νομολογία

ε). Τα όρια μιας αφηρημένης προβλεψιμότητας

στ). Η μη απαίτηση προβλεψιμότητας μέσω της φράσης «τας συνεπείας των οποίων δεν ηδύνατο να προλάβη»

ζ). Παρέκβαση: η ανάληψη κινδύνου ως προσυμβατικό πταίσμα και η λήψη μέτρων ως υποχρέωση καλής πίστης

3. Ο αναπόφευκτος χαρακτήρας του γεγονότος και των συνεπειών αυτού

α). Συνθήκες «τας οποίας ο μεταφορεύς δεν ηδύνατο να αποφύγη»

β). … «Τας συνεπείας των οποίων δεν ηδύνατο να προλάβη»

γ). Παρέκβαση: Σύγκριση με τη γαλλική νομολογία για τη force majeure: από το ακαταμάχητο γεγονός (irrésistible) στο αναπότρεπτο γεγονός (inévitable)

4. Ενδιάμεσο συμπέρασμα

5. Η απαιτούμενη επιμέλεια εκ μέρους του μεταφορέα για τη συνδρομή ανωτέρας βίας

α). Οι διαφοροποιήσεις του απαιτούμενου βαθμού επιμέλειας στα εθνικά δίκαια

β). Κριτήρια για την εκτίμηση της οφειλόμενης επιμέλειας – ιδίως σε περίπτωση κλοπής

γ). In abstracto εκτίμηση της συμπεριφοράς του μεταφορέα

δ). Μη δυνατή η κατανομή της ευθύνης σε περίπτωση συνδρομής γεγονότος ανωτέρας βίας

6. Η σύνδεση της συνδρομής της ανωτέρας βίας με την επιμελή συμπεριφορά του μεταφορέα

α). Η οφειλόμενη επιμελής συμπεριφορά ως λόγος απαλλαγής από ανωτέρα βία και ο συσχετισμός της με την έλλειψη πταίσματος του μεταφορέα για την απαλλαγή του στη νόθο αντικειμενική ευθύνη

β). Η μη δυνατότητα απαλλαγής του μεταφορέα από την ευθύνη του εφόσον η αιτία της ζημίας παραμένει άγνωστη: η προσέγγιση της αντικειμενικής και της νόθου αντικειμενικής ευθύνης

γ). Η a priori ή a posteriori εκτίμηση της συμπεριφοράς του μεταφορέα έχει ως αποτέλεσμα την αντικειμενική ή νόθο αντικειμενική ευθύνη του

δ). Ενδοσυμβατική ευθύνη στο κοινό δίκαιο: Η έλλειψη πταίσματος ως τυχηρό (στο ελληνικό δίκαιο) – Διευκρίνηση ως προς τις προϋποθέσεις του τυχηρού που θέτει η ελληνική νομολογία

ε). Παρέκβαση: σύγκριση της frustration στο αγγλοσαξωνικό δίκαιο με την ανωτέρα βία: εύλογος άνθρωπος και όχι αναπότρεπτο γεγονός, τερματισμός της σύμβασης και όχι απαλλαγή του οφειλέτη

7. Η ανωτέρα βία ως λόγος απαλλαγής από την ευθύνη του οδικού μεταφορέα στο ελληνικό δίκαιο

α). Περιφραστική διατύπωση της ανωτέρας βίας στο κοινό δίκαιο

β). Η ευθύνη «έως ακαταμαχήτου δυνάμεως» στον ΕμπΝ

γ). Η αντιγραφή του γαλλΕμπΚ και η εσφαλμένη ερμηνεία αυτού

8. Σύγκριση της απαλλαγής λόγω ανωτέρας βίας στη CMR και αντίστοιχης απαλλαγής από την ευθύνη σε διεθνείς συμβάσεις με άλλα μέσα μεταφοράς

α). Η απαλλαγή του μεταφορέα από την ευθύνη του στην αεροπορική μεταφορά

β). Η απαλλαγή του μεταφορέα από την ευθύνη του στη θαλάσσια μεταφορά

i). Κανόνες Χάγης-Βίσμπυ: Δεκαεπτά ειδικοί λόγοι απαλλαγής από την ευθύνη και ένας γενικός λόγος απαλλαγής

ii). Κανόνες Χάγης-Βίσμπυ: η ανωτέρα βία και οι θαλάσσιοι κίνδυνοι ως γεγονότα εξωτερικά προς τον μεταφορέα

iii). Κανόνες Αμβούργου: τρεις απαλλακτικοί λόγοι από την ευθύνη και ένας γενικός λόγος απαλλαγής – Ρύθμιση δυσμενής για τον θαλάσσιο μεταφορέα

iv). Κανόνες Αμβούργου: Η απαιτούμενη επιμέλεια του μεταφορέα – Λήψη εύλογων μέτρων που απαιτούνται προς αποφυγή του ζημιογόνου γεγονότος

§ 4. Γενικοί απαλλακτικοί λόγοι από την ευθύνη του μεταφορέα χωρίς αναφορά σε πταίσμα του

I. Εσφαλμένη ενέργεια ή αμέλεια του προβάλλοντος απαίτηση

α). Ο προβάλλων απαίτηση: ο αποστολέας ή ο παραλήπτης

β). Η απαιτούμενη επιμέλεια του μεταφορέα για την εφαρμογή του πρώτου απαλλακτικού της ευθύνης λόγου του άρθρου 17 § 2 CMR

II. Οδηγίες δοθείσες από τον προβάλλοντα την απαίτηση

1. Προϋποθέσεις ευθύνης του προβάλλοντος απαίτηση λόγω της οδηγίας

2. Η απαιτούμενη επιμέλεια του μεταφορέα για την εφαρμογή του δεύτερου απαλλακτικού της ευθύνης λόγου του άρθρου 17 § 2 CMR

III. «Κεκρυμμένο ελάττωμα» του πράγματος

1. Έννοια και διάκριση από τον απαλλακτικό λόγο που αφορά την ιδιαίτερη φύση των πραγμάτων

2. Η απαιτούμενη επιμέλεια του μεταφορέα για την εφαρμογή του τρίτου απαλλακτικού της ευθύνης λόγου του άρθρου 17 § 2 CMR

IV. Ελαττωματική κατάσταση του οχήματος

1. Ειδική ρύθμιση για αυξημένη ευθύνη του μεταφορέα

2. Ο ρόλος του πταίσματος του μεταφορέα κατά την εφαρμογή του άρθρου 17 § 3 CMR

§ 5. Οι ειδικοί απαλλακτικοί λόγοι που αφορούν πταίσμα του δανειστή και τη φύση των πραγμάτων

I. Η χρησιμοποίηση ανοικτών ακάλυπτων οχημάτων

1. Ο ρόλος του πταίσματος του μεταφορέα ως προς τη χρήση ακάλυπτου οχήματος

2. Ο ρόλος του πταίσματος του μεταφορέα κατά τη χρήση ακάλυπτου οχήματος

II. Συσκευασία πραγμάτων

1. Η οφειλόμενη επιμέλεια του μεταφορέα ως προς τον έλεγχο της συσκευασίας

α). Η συσκευασία εμπίπτει στο πεδίο δραστηριότητας του αποστολέα

β). Ο έλεγχος της συσκευασίας από τον μεταφορέα και η διατύπωση επιφυλάξεων

γ). Η κρίση περί καταλληλόλητας της συσκευασίας

δ). Η απόδειξη της ακαταλληλότητας της συσκευασίας

2. Η οφειλόμενη επιμέλεια του μεταφορέα ως προς τη λήψη μέτρων που αφορούν τη συσκευασία

III. Φόρτωση, στοιβασία, εκφόρτωση των πραγμάτων

1. Ο υπόχρεος να εκτελέσει και ο εκτελών τη φόρτωση, στοιβασία και εκφόρτωση των πραγμάτων

2. Η οφειλόμενη επιμέλεια του μεταφορέα ως προς τον έλεγχο

3. Η οφειλόμενη επιμέλεια του μεταφορέα ως προς τη λήψη μέτρων

IV. Ανεπάρκεια και ακαταλληλότητα σημείων και αριθμών επί των δεμάτων: η οφειλόμενη επιμέλεια του μεταφορέα ως προς τον έλεγχο αυτών

V. Ειδικός απαλλακτικός λόγος που αφορά τη φύση των πραγμάτων

1. Η οφειλόμενη επιμέλεια του μεταφορέα κατά τη μεταφορά πραγμάτων ιδιαίτερης φύσης

2. Η οφειλόμενη επιμέλεια του μεταφορέα κατά τη χρήση οχήματος ειδικά εξοπλισμένου

VI. Περιοριστικοί όροι της ευθύνης και πταίσμα του μεταφορέα: απόκλιση από το κοινό δίκαιο

VII. Σύγκριση με τον θαλάσσιο μεταφορέα: απαλλακτικοί λόγοι μη εφαρμόσιμοι σε περίπτωση συνδρομής πταίσματος του μεταφορέα

1. Το ναυτικό πταίσμα ως λόγος απαλλαγής του θαλάσσιου μεταφορέα από την ευθύνη του

2. Η δικαιολογημένη παρέκκλιση από την πορεία ως λόγος απαλλαγής του θαλάσσιου μεταφορέα από την ευθύνη του

VIII. Γενικές παρατηρήσεις ως προς τους απαλλακτικούς λόγους

§ 6. Η αποζημίωση

I. Οι αποκλίσεις

1. Απόκλιση από τον κανόνα της αποκατάστασης της συγκεκριμένης ζημίας

α). Συγκεκριμένη και αφηρημένη ζημία – Η επιλογή της CMR

β). Ο προσδιορισμός της αφηρημένης ζημίας

γ). Αποκατάσταση συγκεκριμένης ζημίας: δαπάνες μεταφοράς, τελωνειακοί δασμοί και λοιπές επιβαρύνσεις

δ). Αποκατάσταση συγκεκριμένης ζημίας: δήλωση κατά τα άρθρα 24 και 26 CMR

2. Απόκλιση από τον κανόνα της πλήρους αποκατάστασης της ζημίας

α). Ποσοτικός περιορισμός του ανώτατου ποσού αποζημίωσης

β). Προσδιορισμός της μονάδας υπολογισμού της αποζημίωσης

γ). Πλήρης αποκατάσταση των δαπανών και περιορισμός ως προς τη φύση της αποκαταστατέας ζημίας

3. Απόκλιση από τον κανόνα της αποκατάστασης του διαφυγόντος κέρδους

α). Αποκατάσταση της θετικής ζημίας – Υπολογισμός στον τόπο και κατά τον χρόνο παραλαβής των πραγμάτων

β). Περιορισμοί καθ’ ύψος και είδος της αποζημίωσης και εξαιρέσεις – ειδικότερα το διαφυγόν κέρδος

i). Περιορισμός ως προς το ύψος αποζημίωσης: να μην υπερβαίνει τη (συνολική) δαπάνη μεταφοράς

ii). Άρθρο 23 § 5 CMR: αποκατάσταση ζημίας άλλης από αυτή των ίδιων των πραγμάτων λόγω καθυστέρησης

γ). Αποκατάσταση του διαφυγόντος κέρδους σε περίπτωση δήλωσης ειδικού ενδιαφέροντος για την πραγματοποίηση της παράδοσης

i). Άρθρο 26 CMR: αποκατάσταση ζημίας άλλης από αυτή των ίδιων των πραγμάτων λόγω ειδικής δήλωσης

ii). Έλλειψη ανάγκης συμφωνίας συμπληρωματικού ποσού και τύπος δήλωσης του άρθρου 23 § 6 CMR – Ίδιες προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 24 και 26 CMR

δ). Αποκατάσταση του διαφυγόντος κέρδους σε περίπτωση ηθελημένης κακής διαχείρισης και σε περίπτωση εύρεσης απολεσθέντων πραγμάτων

4. Απόκλιση από τον κανόνα της αποκατάστασης της έμμεσης ζημίας

5. Απόκλιση από τον κανόνα της αποκατάστασης της ηθικής βλάβης σε περίπτωση αδικοπρακτικής ευθύνης

6. Απόκλιση από τη δυνατότητα in natura αποζημίωσης

7. Απόκλιση από την ύπαρξη αιτιώδους συνάφειας

8. Απόκλιση από τον μη τιμωρητικό χαρακτήρα της αποζημίωσης

II. Συγκλίσεις με το κοινό δίκαιο της αποζημίωσης

1. Υποχρέωση περιορισμού της ζημίας

2. Απόδοση του περιελθόντος σε περίπτωση πώλησης των πραγμάτων

3. Συνεκτίμηση του συντρέχοντος πταίσματος του αντισυμβαλλομένου του μεταφορέα

4. Χρόνος επέλευσης της ζημίας

5. Το δικαίωμα επίσχεσης των πραγμάτων από τον οδικό μεταφορέα σε περίπτωση μη καταβολής οφειλόμενων δαπανών

§ 7. Άρση του ποσοτικού περιορισμού της αποζημίωσης σε περίπτωση ηθελημένης κακής διαχείρισης του μεταφορέα

I. Η σκοπιμότητα του προσδιορισμού της έννοιας της ηθελημένης κακής διαχείρισης

II. Ο συσχετισμός της ηθελημένης κακής διαχείρισης με τις μορφές δόλου και αμέλειας

1. Διάκριση δόλου και αμέλειας

2. Εξομοίωση δόλου και βαριάς αμέλειας: Ανάγκη ειδικής νομοθετική ρύθμισης

3. Η βαριά αμέλεια ως ισοδύναμο πταίσμα στη γαλλική νομολογία

4. Wilful misconduct: μη αποδοχή του αποτελέσματος και αδιαφορία

5. Η προβλεψιμότητα του αποτελέσματος ως ένδειξη βαριάς αμέλειας

III. Η εκτίμηση της ηθελημένης κακής διαχείρισης

1. Η υποκειμενική εκτίμηση της ηθελημένης κακής διαχείρισης

2. Η αντικειμενική εκτίμηση της ηθελημένης κακής διαχείρισης

IV. Ο συσχετισμός της ηθελημένης κακής διαχείρισης της CMR με αντίστοιχους όρους άλλων διεθνών συμβάσεων μεταφοράς

V. Η ερμηνεία του άρθρου 29 CMR στην εθνική νομολογία των συμβαλλομένων κρατών

VI. Ο συσχετισμός της ηθελημένης κακής διαχείρισης με έννοιες και αρχές του κοινού δικαίου

1. Η κακόπιστη συμπεριφορά του οδικού μεταφορέα – ΑΚ

2. Η αρχή fraus omnia corrumpit

3. Η παραβίαση θεμελιώδους υποχρέωσης της σύμβασης

VII. Τάση προς μια αντικειμενική εκτίμηση της ηθελημένης κακής διαχείρισης

VIII. Υπέρ της διεύρυνσης της έννοιας της ηθελημένης κακής διαχείρισης;

IX. Συνέπειες ηθελημένης κακής διαχείρισης

1. Απεριόριστη ευθύνη για απώλεια, βλάβη ή καθυστέρηση

2. Απεριόριστη ευθύνη για μη ορθή χρήση εγγράφων

§ 8. Άσκηση των αξιώσεων

I. Ενεργητική νομιμοποίηση

II. Παραγραφή αξιώσεων

1. Υποκειμενικό και αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής του άρθρου 32 CMR

2. Χρονικό σημείο έναρξης της παραγραφής

3. Αναστολή και διακοπή της παραγραφής

4. Αξιώσεις διαδοχικών μεταφορέων

III. Διεθνής δικαιοδοσία και εκκρεμοδικία

1. Προσδιορισμός αρμόδιου δικαστηρίου κατά τη CMR

i). Δικαστήριο οριζόμενο από τη CMR ή τους αντιδίκους

ii). Αρμόδιο δικαστήριο συμβαλλόμενης ή μη χώρας

2. Εκκρεμοδικία

i). Προϋποθέσεις εκκρεμοδικίας κατά τη CMR

ii). Σύγκρουση CMR με Κανονισμό Βρυξέλλες Iα

§ 9. Πολυπρόσωπη και πολύτροπη μεταφορά (Roll on - Roll off)

Ι. Πολυπρόσωπη οδική μεταφορά

1. Η εις ολόκληρον ευθύνη των διαδοχικών μεταφορέων

2. Η κατάρτιση μίας μόνο σύμβασης μεταφοράς ως προϋπόθεση της διαδοχικής μεταφοράς

3. Η παραλαβή των εμπορευμάτων και του δελτίου παράδοσης ως προϋπόθεση προσχώρησης στη σύμβαση μεταφοράς

4. Οι εναγόμενοι μεταφορείς στη διαδοχική μεταφορά και η ευθύνη αυτών

5. Η συνεισφορά στο χρέος των διαδοχικών μεταφορέων: ο ρόλος του πταίσματος αυτών

6. Διεθνής δικαιοδοσία επί διαδοχικής μεταφοράς

ΙΙ. Χρήση περισσότερων του ενός μεταφορικών μέσων

1. Μεταφορά χωρίς εκφόρτωση

α). Η ευθύνη του οδικού μεταφορέα κατά τη θαλάσσια μεταφορά: ο ρόλος του πταίσματος αυτού

β). Προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 2 CMR

γ). Ο προσδιορισμός του ύψους της οφειλόμενης αποζημίωσης

2. Μεταφορά με εκφόρτωση

α). Συστήματα ευθύνης στη συνδυασμένη μεταφορά

i). Εφαρμογή του συστήματος δικτύου και αποκλίσεις από αυτό στην ελληνική νομολογία

ii). Αξιολόγηση των συστημάτων ευθύνης

β). Συνδυασμός μεταφορικών μέσων και ευθύνη του μεταφορέα

i). Η ευθύνη στη μεταφορά με ένα μεταφορικό μέσο: συγκριτική επισκόπηση

ii). Η ρύθμιση της συνδυασμένης μεταφοράς από τις συμβάσεις που αφορούν ένα μεταφορικό μέσο

1.1. Ο προσδιορισμός του βοηθητικού/συμπληρωματικού χαρακτήρα μιας μεταφοράς

1.2. Τα ασαφή όρια του πεδίου εφαρμογής διεθνών συμβάσεων

γ). Προς μια διεθνή ρύθμιση της συνδυασμένης μεταφοράς

§ 10. Προοπτική ενοποίησης των διεθνών συμβάσεων μεταφοράς

I. Διαφοροποιήσεις ως προς την προθεσμία ειδοποίησης του μεταφορέα από τον παραλήπτη για τη διαπίστωση ζημίας

II. Διαφοροποιήσεις ως προς την αποδεικτική δύναμη των δηλώσεων που αναγράφονται στα έγγραφα

III. Διαφοροποιήσεις ως προς τα ανώτατα ποσά αποζημίωσης

IV. Όμοια ρύθμιση της χρονικής έκτασης της ευθύνης του μεταφορέα

V. Σύντομη παραγραφή αξιώσεων

VI. Συμπερασματικές παρατηρήσεις

§ 11. Σύνοψη πορισμάτων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ