Χ. Ανθόπουλος, Το πρόβλημα της λειτουργικής δέσμευσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, 1993
Η μελέτη αυτή ασχολείται με ορισμένα θεωρητικά και πρακτικά προβλήματα των θεμελιωδών δικαιωμάτων, προβλήματα συνδεδεμένα με τις αμφιλεγόμενες καινοτομίες που εισάγουν στο συνταγματικό σύστημα των θεμελιωδών δικαιωμάτων οι διατάξεις των παραγράφων 2, 3 και 4 του άρθρου 25 του Συντάγματος. Με τις συνδυασμένες αυτές διατάξεις του άρθρου 25, το Σύνταγμά μας φαίνεται να μετατοπίζει τη ratio της αναγνώρισης των θεμελιωδών δικαιωμάτων από την εγγύηση της ελευθερίας ως αυτοσκοπού στην εγγύηση της ελευθερίας ως μέσου εξασφάλισης λειτουργικών αναγκών του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος.
Σημείο εκκίνησης της έρευνας είναι το ερώτημα, αν οι διατάξεις των παραγράφων 2, 3 και 4 του άρθρου 25 του Συντάγματος θέτουν στην άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων ορισμένους δημόσιους ή κοινωνικούς σκοπούς και τα μεταβάλλουν έτσι από δικαιώματα για την επιδίωξη ιδιωτικών συμφερόντων σε δικαιώματα εξυπηρέτησης κυρίως ή μόνον αλλοτρίων ή συλλογικών συμφερόντων δηλαδή, κατά την ορολογία που χρησιμοποιείται τόσο στην επιστήμη του δημοσίου δικαίου όσο και στην επιστήμη του ιδιωτικού δικαίου, σε "λειτουργήματα" ή "λειτουργικά δικαιώματα".
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό αποτελεί την αφετηρία για την ερμηνεία του ισχύοντος συνταγματικού συστήματος των περιορισμών των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αν τελικά γίνει δεκτή η άποψη ότι με το άρθρο 25§§ 2,3 και 4 καθιερώνεται η λειτουργική εκδοχή των θεμελιωδών δικαιωμάτων σύμφωνα με την οποία τα δικαιώματα αυτά διαπιστεύθηκαν στο υποκείμενο-φορέα τους προς χρήση χάριν του δημοσίου ή του κοινωνικού συμφέροντος και γι' αυτό συσχετίζονται με θετικά νομικά καθήκοντα και κατευθύνονται προς ορισμένους σκοπούς, τότε τα αντικειμενικά συμφέροντα που προστατεύουν οι διατάξεις των παραγράφων 2, 3 και 4 του άρθρου 25 μπορούν να αποβούν αυτόνομη πηγή προσθέτων νομοθετικών και δικαστικών περιορισμών των θεμελιωδών δικαιωμάτων, συντελώντας έτσι στον πολλαπλασιασμό των νομικών φραγμών που θέτει το Σύνταγμα στην άσκηση των κατ' ιδίαν θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Η θεμελιακή θέση την οποία επιχειρεί να υποστηρίξει η παρούσα μελέτη είναι ότι το άρθρο 25 παρ. 2, 3 και 4, παρά την κατ' αρχήν εντύπωση που δημιουργεί το γραμματικό νόημα των διατάξεών του, δεν περιβάλλει τα θεμελιώδη δικαιώματα με ένα γενικό λειτουργικό περιορισμό, συνδέοντας το σκοπό της άσκησής τους με το δημόσιο, το κοινωνικό ή οποιοδήποτε άλλο συλλογικό συμφέρον, πάντως με αξίες και σκοπούς που τοποθετούνται επάνω ή πέραν από την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η "λειτουργικοποίηση" των θεμελιωδών δικαιωμάτων, η απόσπαση δηλαδή από την "εξουσία βουλήσεως" του υποκειμένου-φορέα του δικαιώματος της ευχέρειας εκλογής του σκοπού της άσκησής του, δεν έχει καταστεί γενικό χαρακτηριστικό του ισχύοντος συνταγματικού συστήματος των περιορισμών των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Η μελέτη δεν περιορίζεται βέβαια σ' αυτήν την αρνητική διαπίστωση, αλλά επιχειρεί παράλληλα να διακριβώσει ποια ερμηνεία ανταποκρίνεται καλύτερα στο ιστορικο-αντικειμενικό νόημα του άρθρου 25 §§2,3 και 4 Συντ, χωρίς να απομακρύνεται από το ιστορικό νόημα του ισχύοντος Συντάγματος και το πνεύμα των θεμελιωδών αρχών του.
Edition info
Table of contents +
1. Πρώτη προσέγγιση στην προβληματική του άρθρου 25. Το άρθρο 25 και η συνταγματική αναθεώρηση του
2. Το ερώτημα, αν το άρθρο 25 καθιερώνει την αρχή της λειτουργικής δέσμευσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων, ως σημείο εκκίνησης της έρευνας. Σχετικά με τη διάκριση των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ατομικιστικά και λειτουργικά
3. Οι κύριες συντεταγμένες της λειτουργικής αντίληψης των θεμελιωδών δικαιωμάτων
4. Αποκλεισμός της διάταξης της παραγράφου 1 του άρθρου 25 από το αντικείμενο της έρευνας. Επικέντρωση της έρευνας στην ανάλυση και ερμηνεία των διατάξεων των παραγράφων 2, 3 και 4 του άρθρου 25. Μία ερμηνευτική υπόθεση
1. Η διάκριση μεταξύ συνταγματικών κανόνων και συνταγματικών αρχών. Τυπολογία των συνταγματικών αρχών
2. Ερμηνεία του Συντάγματος και θεμελιώδεις πολιτικές συναινέσεις. Οι αμφιταλαντεύσεις της συνταγματικής πολιτικής της «Νέας Δημοκρατίας» στην Ε´ Αναθεωρητική Βουλή. Το πρόβλημα της λειτουργικής δέσμευσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπό το φως της αντιδικτατορικής ratio του Συντάγματος του
3. Η συστηματική ενότητα του Συντάγματος. Η «θέση υπεροχής» των αρχών της αξίας του ανθρώπου (άρθρο 2 § 1) και της ελεύθερης ανάπτυξης της ανθρώπινης προσωπικότητας (άρθρο 5 § 1) στο συνταγματικό σύστημα
4. Συμπέρασμα
1. Το πρόβλημα της ερμηνευτικής αξίας των προπαρασκευαστικών εργασιών: γενικές όψεις. Η αντίφαση ανάμεσα στο γράμμα και στο πνεύμα του άρθρου 25 § 2. Η απόκρουση του λειτουργικού χαρακτηρισμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων: τα επιχειρήματα της μειοψηφίας
2. Το άρθρο 25 § 2 και το πρόβλημα της παραίτησης από τα θεμελιώδη δικαιώματα
3. Η αμφισβήτηση της νομικο-συνταγματικής αξίας του άρθρου 25 § 2. Το άρθρο 25 § 2 και η αρχή της κανονιστικής αξίας του Συντάγματος
4. Θεμελιώδη δικαιώματα και πολιτική διαδικασία. Το άρθρο 25 § 2 ως επιχείρημα υπέρ της αρχής του κοινωνικού κράτους
5. Οι εννοιολογικοί χώροι τουάρθρου 25 § 2. Η ερμηνευτική σημασία της χρησιμοποίησης του όρου «Πολιτεία». Το απαγωγικό επιχείρημα. Μια πρόταση αναδιατύπωσης του άρθρου 25 §
6. Η «πραγματοποίηση της κοινωνικής προόδου» ως σκοπός της κρατικής δραστηριότητας. «Μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη»: Η παραπληρωματικότητα ατομικών, πολιτικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Τα κοινωνικά δικαιώματα ως «θεμελιώδη και απαράγραπτα» δικαιώματα
7. Τρεις αρχές που απορρέουν από το άρθρο 25 § 2, και η σημασία τους
8. Η ιστορικότητα και δυναμικότητα της αρχής της ισότητας και η αποτύπωσή τους στο άρθρο 25 §
9. Το οικονομικό σύστημα του κοινωνικού κράτους και το ελληνικό οικονομικό Σύνταγμα. Το άρθρο 25 § 2 ως έκφραση και ως όριο της αρχής του κοινωνικού κράτους. Η χρησιμότητα της αρχής του κοινωνικού κράτους
10. Η «πραγματοποίηση της κοινωνικής προόδου» ως γενικό λειτουργικό όριο του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι: μια προβληματική νομολογιακή εκδοχή149
11. Συμπέρασμα
1. Ιστορικά προλεγόμενα: η καταστολή της «κατάχρησης» των θεμελιωδών δικαιωμάτων υπό το καθεστώς του Συντάγματος του 1952. Η απαγόρευση της κατάχρησης των ατομικών δικαιωμάτων στην πρόταση συνταγματικής αναθεώρησης του 1963. Η απαγόρευση της κατάχρησης των ατομικών δικαιωμάτων στα «Συντάγματα» της δικτατορίας
2. Η συζήτηση στην Ε´ Αναθεωρητική Βουλή. Η τελική διατύπωση του άρθρου 25 § 3 ως προϊόν συνταγματικού συμβιβασμού. Ιστορική και συγκριτική διεύρυνση του ορίζοντα της έρευνας
3. Ιστορική προέλευση και ανάπτυξη της θεωρίας της κατάχρησης των ιδιωτικών δικαιωμάτων
4. Η κατάχρηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων στα ιστορικά και σύγχρονα Συντάγματα: γενικό βλέμμα
5. Το άρθρο 18 του Θεμελιώδους Νόμου της Βόννης και η θεωρία της κατάχρησης των ιδιωτικών δικαιωμάτων. Η υποταγή των θεμελιωδών δικαιωμάτων στη σκοπιμότητα αναπαραγωγής του πολιτικού και κοινωνικού συστήματος. Η συνταγματική δικαιοσύνη ως μηχανισμός πολιτικού ελέγχου των συνειδήσεων. Η ατονία του άρθρου 18 του Θεμελιώδους Νόμου της Βόννης
6. Το άρθρο 55 § 2 του ισπανικού Συντάγματος και το άρθρο 18 του Θεμελιώδους Νόμου της Βόννης. Η ατομική αναστολή των θεμελιωδών δικαιωμάτων ως ειδική μορφή απαγόρευσης της καταχρηστικής άσκησης τους. Πορίσματα της ιστορικο-συγκριτικής έρευνας
7. Η αμφισβήτηση της πρακτικής νομικής σημασίας του άρθρου 25 § 3. Το κρίσιμο ερώτημα: το Σύνταγμα μπορεί να περιέχει διατάξεις στερούμενες νομικών συνεπειών;
8. Το άρθρο 25 § 3 ως lex imperfecta. Αποθάρρυνση της αντιλειτουργικής χρήσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων
9. Η αοριστία στις συνταγματικές διατάξεις. Η ερμηνευτική αντιμετώπιση των προστατευτικών και των περιοριστικών αόριστων εννοιών. Το ανεφάρμοστο της διάταξης του άρθρου 25 § 3 λόγω ανυπαρξίας δικαιοδοτικών κριτηρίων εφαρμογής της
10. Οι θεωρητικές βάσεις της συνταγματικης έννοιας της κατάχρησης δικαιώματος. Το άρθρο 25 § 3 ως γενική συνταγματική αρχή. Το άρθρο 25 § 3 και οι γενικοί περιορισμοί της ελεύθερης ανάπτυξης της ανθρώπινης προσωπικότητας κατά το άρθρο 5 § 1. Το άρθρο 25 § 3 πηγή νομιμοποίησης ποινικών περιορισμών των θεμελιωδών δικαιωμάτων;
11. Η περιορισμένη θεωρητική αξία της νομολογιακής επεξεργασίας του άρθρου 25 § 3. Πολιτικές και κοινωνιολογικές παράμετροι της νομολογιακής χρήσης του άρθρου 25 § 3. Ανάλυση των νομολογιακών δεδομένων υπό το πρίσμα της θεωρίας της κατάχρησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων
12. Το άρθρο 25 § 3 στη νομολογία: ο δικαστικός έλεγχος της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος της ελευθεροτυπίας
13. Το άρθρο 25 § 3 στη νομολογία: ο δικαστικός έλεγχος της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι
14. Το άρθρο 25 § 3 στη νομολογία: ο δικαστικός έλεεγχος της καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος της απεργίας
15. Το άρθρο 281 ΑΚ και το άρθρο 25 § 3 του Συντάγματος. Η σημασία της ελευθερία ως «προστατευτέου» αγαθού στο ιδιωτικό και στο δημόσιο δίκαιο
16. Συμπέρασμα
1. Η αθόρυβη εισαγωγή του άρθρου 25 § 4 στη νέα συνταγματική τάξη. Η αποδέσμευση της συνταγματικής εγγύησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων από την υποχρέωση εκπλήρωσης του «χρέους της εθνικής και κοινωνικής αλληλεγγύης». Η στάση της θεωρίας απέναντι στο άρθρο 25 §
2. Το ιταλικό πρότυπο (άρθρο 2 του Συντάγματος του 1948). Η ιδέα της υπεροχής του καθήκοντος στην ιταλική συνταγματική παράδοση. Θεωρητική και πρακτική ερμηνεία του άρθρου 2 του ιταλικού Συντάγματος
3. Η ηθική του καθήκοντος: ένα θέμα ξένο προς την ελληνική συνταγματική παράδοση. Αρχή της αλληλεγγύης, καθήκοντα αλληλεγγύης και κοινωνικά δικαιώματα. Η κοινωνική φιλοσοφία της αλληλεγγύης (Tuennies, Durkheim, Duguit). Το άρθρο 25 § 4 υπό το πρίσμα της διδασκαλίας του Leon Duguit περί του «κοινωνικού νόμου» της αλληλεγγύης
4. Η συνταγματική αναγνώριση του πλουραλισμού των αξιών και του ανταγωνισμού των συμφερόντων. Η συνταγματική έννοια της αλληλεγγύης: πρόσταγμα εκπλήρωσης των συνταγματικών καθηκόντων. Τα συνταγματικά καθήκοντα ως απαράβατα καθήκοντα. Η ευχέρεια επιλογής μεταξύ διαφορετικών τρόπων εκπλήρωσης των συνταγματικών καθηκόντων
5. Η διάκριση των συνταγματικών καθηκόντων κατά το άρθρο 25 § 4. Ενεργητικό και παθητικό υποκείμενο των συνταγματικών καθηκόντων κατά το άρθρο 25 § 4. Το πρόβλημα της επέκτασης της ισχύος του άρθρου 25 § 4 στο πεδίο των ιδιωτικών σχέσεων
6. Η έμμεση κανονιστική εφαρμογή του άρθρου 25 § 4. Το άρθρο 25 § 4 ως ερμηνευτικός κανόνας
7. Συμπέρασμα
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ I
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Ή ΛΕΙΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ;
ΤΟ ΑΡΘΡΟ 25 §§ 2, 3 ΚΑΙ 4 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ: ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ II
ΓΕΝΙΚΟΙ ΟΡΟΙ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 25 §§ 2, 3 και 4 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ III
ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 25 § 2 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ IV
ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 25 § 3 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ V
ΕΝΝΟΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 25 § 4 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ
ΓΕΝΙΚΟΤΕΡΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Βιβλιογραφία
Content type
Categories
Related editions
