Α. Ξυνοπούλου, Οι υποχρεώσεις επιμέλειας στο σύστημα της αδικοπρακτικής ευθύνης (Το duty of care στην ΑΚ 914), 2023

Πίνακας Περιεχομένων

Πρόλογος

Προλογικό σημείωμα της συγγραφέως

Πίνακας Περιεχομένων

Συντομογραφίες

Ελληνικές

Ξενόγλωσσες

Εισαγωγή

§ 1. Οι απαρχές του αστικού αδικήματος – από τους ρωμαϊκούς χρόνους στις σύγχρονες κωδικοποιήσεις

I. Η lex Aquilia

1. Γενικά χαρακτηριστικά

2.

Οι ειδικότερες προϋποθέσεις της ευθύνης – αμεσότητα, iniuria, culpa

3. Υποκειμενικά και αντικειμενικά όρια

II.

Από τον ακουΐλιο νόμο στο παράγγελμα “neminem laedere” – η Σχολή του Φυσικού Δικαίου

1. Η αρχή “neminem laedere”

4.

Η μετάβαση από το ρωμαϊκό περιπτωσιολογικό σύστημα στις γενικές ρήτρες

III.

Οι πρώτες ευρωπαϊκές κωδικοποιήσεις ως πεδίο έκφρασης περισσότερων ρευμάτων

§ 2. Οι υποχρεώσεις επιμέλειας στον χώρο του αγγλοσαξονικού δικαίου

I. Η θεμελίωση ενός “duty of care” – ο γενικός κανόνας

1.

Δικαιοϊστορικό πλαίσιο εμφάνισης των υποχρεώσεων επιμέλειας

2.

Η απόφαση Donoghue v Stevenson [1932] – η αρχή «αγάπα τον πλησίον σου»

3. Η απόφαση Anns v Merton LBC [1978] – το τεστ σε δύο επίπεδα

4.

Η Caparo Industries plc v Dickman [1990] – ο γενικός κανόνας στις μέρες μας: το τεστ των τριών σημείων

II.

Οι αποκλίσεις από τον γενικό κανόνα: παράλειψη και αμιγώς οικονομική ζημία

1. Δια παραλείψεως προκληθείσα βλάβη

2.

Η περίπτωση της πρόκλησης αμιγώς οικονομικής ζημίας – η κατ’ αρχήν απορριπτική θέση

A.

Η εξαίρεση για ζημίες από επιζήμιες δηλώσεις (“negligent misstatements”) – η Hedley Byrne v Heller

B.

Η μεταγενέστερη επέκταση της ευθύνης σε τριγωνικές σχέσεις και στην παροχή υπηρεσιών

III.

Συνολική αξιολόγηση: υπάρχει τελικά γενικός κανόνας για τη θεμελίωση ενός duty of care;

§ 3. Η εισαγωγή των υποχρεώσεων επιμέλειας στο γερμανικό σύστημα της αδικοπραξίας

I. Η ρύθμιση της αδικοπραξίας στον γερμανικό ΑΚ

1.

Η επιλογή του ιστορικού νομοθέτη: η «μέση λύση» ανάμεσα στη γενική ρήτρα και το περιπτωσιολογικό σύστημα

2.

Η διεύρυνση του κανονιστικού περιεχομένου των τριών «μικρών» γενικών ρητρών – ιδίως η περίπτωση της § 823 Ι

II. Ειδικά οι υποχρεώσεις επιμέλειας (“Verkehrspflichten”)

1. Γενικά χαρακτηριστικά των υποχρεώσεων επιμέλειας

2. Η νομολογιακή προέλευση: οι πρώτες αποφάσεις

A. Το «σαπρό δέντρο»

B. Η «ολισθηρή σκάλα»

Γ. Το «μολυσμένο μοσχάρι»

3.

Η κριτική από εκπροσώπους της θεωρίας – ασυμβατότητα των υποχρεώσεων επιμέλειας με τον γερμΑΚ (;)

4.

Η θέση των υποχρεώσεων επιμέλειας στο σύστημα των περί αδικοπραξίας διατάξεων – κρατούσα γνώμη

5. Γενεσιουργοί λόγοι των υποχρεώσεων επιμέλειας

Α. Η εξουσίαση μιας πηγής κινδύνων

Β. Η ανάληψη μιας δραστηριότητας

Γ. Η προηγούμενη επικίνδυνη συμπεριφορά

Δ.

Έτεροι γενεσιουργοί λόγοι – η κοινή συνισταμένη των «δικαιολογημένων προσδοκιών»

6. Περαιτέρω προσδιοριστικοί παράγοντες στην κατ’ ιδίαν στάθμιση

7.

Οι υποχρεώσεις επιμέλειας και η αποκατάσταση της αμιγώς περιουσιακής ζημίας.

8. Εναλλακτικοί τρόποι αποκατάστασης της αμιγώς περιουσιακής ζημίας

Α.

Δικαιοπρακτικά μέσα: η πλασματική σύμβαση και η σύμβαση με προστατευτική ενέργεια υπέρ τρίτου

i.

Η πλασματική σύναψη σύμβασης – η σύναψη σύμβασης με «όποιον ενδιαφέρεται»

ii. Η σύμβαση με προστατευτική ενέργεια υπέρ τρίτου

Β.

Τα εξω-δικαιοπρακτικά μέσα: η «ερμηνεία» της § 826 γερμΑΚ, οι προτάσεις ενοχών ή υποχρεώσεων εκ του νόμου

i. Η διευρυμένη «ερμηνεία» της § 826 γερμΑΚ

iii.

Προτάσεις ενοχών εκ του νόμου ή σχετικών αδικοπρακτικών υποχρεώσεων

ΙII.

Συνολική αποτίμηση: το γράμμα της § 823 Ι γερμΑΚ ως «ιερό δισκοπότηρο» και η μετεξέλιξη – ανατροπή (;) βασικών παραδοχών του συστήματος της αδικοπραξίας

§ 4. Ο θεσμός των υποχρεώσεων επιμέλειας στο ελληνικό δίκαιο της αδικοπραξίας

I. Εισαγωγή στη σχετική προβληματική

II. Η επιλογή της γενικής ρήτρας

III. Η προϋπόθεση του παρανόμου

1. Η έννοια του παρανόμου – υποκειμενική και αντικειμενική θεωρία

2.

Η «διεύρυνση» του παρανόμου με την ένταξη των υποχρεώσεων επιμέλειας – η ανάπτυξή τους από τη θεωρία

3. Η ασκούμενη στη «διεύρυνση» κριτική

4. Η θέση της νομολογίας

A.

Αναγνώριση μιας γενικής αρχής «μη ζημιούν άλλον» (“neminen laedere”);

Β.

Σωρευτική θεμελίωση υποχρέωσης επιμέλειας στην καλή πίστη και σε ειδικές προστατευτικές διατάξεις

Γ.

Η επίκληση των υποχρεώσεων επιμέλειας κατά την προσβολή απόλυτων αγαθών.

i. Πρόσκληση επίσκεψης χώρου προς το κοινό

ii.

Η θεμελίωση υποχρεώσεων επιμέλειας στην προηγούμενη πρόκληση κινδύνου

iii. Θέση σε κυκλοφορία ενός αγαθού

Δ.

Παρατηρήσεις από την επισκόπηση της νομολογίας στις περιπτώσεις σωρευτικής επίκλησης και προσβολής απόλυτων δικαιωμάτων

i.

Το γνωστό δίλημμα: παράνομο της συμπεριφοράς ή παράνομο του αποτελέσματος

ii.

Η λειτουργία των υποχρεώσεων επιμέλειας ως κριτηρίων καταλογισμού στις περιπτώσεις προσβολής απόλυτων δικαιωμάτων

iii.

Η συνδρομή της καλής πίστης στη συγκεκριμενοποίηση των ενδιάμεσων υποχρεώσεων

α. Υποχρεώσεις ελέγχου και υποχρεώσεις επέμβασης

i)

Υποχρεώσεις ελέγχου ή υποχρεώσεις συνδεόμενες με μία σφαίρα επιρροής

ii)

Υποχρεώσεις επέμβασης στην έννομη σφαίρα κάποιου τρίτου

β.

Η σχέση των υποχρεώσεων επιμέλειας με την ευθύνη από διακινδύνευση

γ.

Η αξιολογική κρίση της αναγνώρισης μιας υποχρέωσης επιμέλειας – περαιτέρω παράμετροι

i) Ο χρόνος κρίσης

ii) Το μέτρο του δυνατού και του ευλόγου

iii) Η παράμετρος της αυτο-ευθύνης

iv) Παρεμβολή ενεργειών τρίτων

v) Υποχρεώσεις επιμέλειας και ειδικές διατάξεις

Ε.

Ειδικά το πρόβλημα της αμιγώς οικονομικής ζημίας και οι διατυπωθείσες επιφυλάξεις

i.

Η διαφοροποίηση της περιουσίας σε σχέση με τα λοιπά έννομα αγαθά: ιδίως η έλλειψη «κοινωνικοτυπικής προφάνειας» και η συνακόλουθη ανάγκη ύπαρξης ενός «ιδιαίτερου δεσμού»

ii.

Η «χαμηλότερη» ιεραρχική θέση και η πρόταξη της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας

iii.

Το επιχείρημα της «πλημμυρίδας» (the “floodgates” argument)

ΣΤ. Αντιρρήσεις επί των αντιρρήσεων

i. Οι αδυναμίες των «αποκαλυπτικών» σεναρίων

ii.

Η επιλογή της γενικής ρήτρας ως ανάχωμα στην υιοθέτηση της γερμανικής επιχειρηματολογίας

iii.

Αποτελεί η κοινωνικοτυπική «αφάνεια» εγγενές χαρακτηριστικό της περιουσίας;

iv.

Η σημασία του σημείου αναφοράς της παρανομίας: συμπεριφορά ή αποτέλεσμα.

v.

Από τα δίπολα καλής πίστης – χρηστών ηθών και ιδιαίτερου δεσμού – αδικοπρακτικής ευθύνης στη σχέση των ά. 914 – 919 ΑΚ

vi.

Επιμέρους κριτήρια συγκεκριμενοποίησης της καλής πίστης

α. Ύπαρξη μιας θέσης υπεροχής

β.

Εξάρτηση ή ευαλωτότητα του φορέα των περιουσιακών συμφερόντων

γ.

Πρόκληση εύλογης εμπιστοσύνης ή δικαιολογημένων προσδοκιών

Επίλογος – Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Ελληνική

Ξενόγλωσση