Α. Παπαδημητρόπουλος, Η χρηματοοικονομική ασφάλεια, 2024

Financial Collateral Arrangements

Πρόλογος

Ορολογία και παραπομπές

Συντομογραφίες

§ 1.Εισαγωγή

I. Έννοια χρηματοοικονομικής ασφάλειας

II. Η σημασία της ασφάλειας επί χρηματοοικονομικών αξιών για τη σύγχρονη οικονομία

III. Ιδίως η παροχή ασφάλειας επί χρηματοοικονομικών αξιών για τη χρηματοδότηση πιστωτικών ιδρυμάτων

IV. Νομική αβεβαιότητα και χρηματοοικονομική ασφάλεια

1. Η νομική αβεβαιότητα ως παράγοντας κινδύνου

2. Νομική αβεβαιότητα στο πλαίσιο του χρηματοπιστωτικού συστήματος

3. Ρητές, υπερνομοθετικές και υπερεθνικές ρυθμίσεις

§ 2. Το γενικό και το ειδικό δίκαιο της εμπράγματης ασφάλειας

I. Το γενικό δίκαιο – Ενέχυρο κατά τον ΑΚ

1. Ενεχύραση απαιτήσεων

2. Ενεχύραση χρηματοπιστωτικών τίτλων

3. Εξασφαλιστική μεταβίβαση απαιτήσεων ή χρηματοπιστωτικών μέσων

II. Ειδικό δίκαιο για τις ανάγκες των εμπορικών συναλλαγών

1. Γενικά χαρακτηριστικά της ειδικής νομοθεσίας

2. Ενέχυρο κατά το ν.δ. 17.7/13.8

3. Ασφάλεια στο πλαίσιο συστημάτων πληρωμών και διακανονισμού αξιογράφων· ασφάλεια προς κεντρικές τράπεζες (άρθρο 9 ν. 2789/2000)

4. Ασφάλεια επί απαιτήσεων κατά τον ν. 2844/2000

5. Τιτλοποίηση απαιτήσεων (άρθρο 10 ν. 3156/2003)

6. Παροχή ασφάλειας επί απαιτήσεων στην Τράπεζα της Ελλάδος και το Ελληνικό Δημόσιο (άρθρο 6 ν. 3723/2008)

7. Καλυμμένα ομόλογα (ν. 4920/2022)

III. Η σχέση κοινού δικαίου και ειδικών διατάξεων

IV. Η σχέση των επιμέρους ειδικών νομοθετημάτων

§ 3. Η οδηγία 2002/47/ΕΚ και η ενσωμάτωσή της στο ελληνικό δίκαιο

I. Η διαπίστωση της ανάγκης για επέμβαση του Ευρωπαίου νομοθέτη

II. Η οδηγία 2002/47/ΕΚ και οι στόχοι της

III. Οι τροποποιήσεις της οδηγίας 2002/47/ΕΚ

IV. Νομοτεχνικά

V. Επιδίωξη ελάχιστης εναρμόνισης

VI. Η γλώσσα και το ύφος της ενσωμάτωσης

§ 4. Βασικά χαρακτηριστικά της χρηματοοικονομικής ασφάλειας – Σύγκριση προς το δίκαιο του ΑΚ

I. Η σχέση ασφαλειοδότη και ασφαλειολήπτη

1. Ελευθερία διαμόρφωσης της ασφαλειοδοτικής σχέσης

2. Στοιχεία δικαιοπολιτικής δικαιολόγησης

II. Ικανοποίηση τρίτων από το αντικείμενο της ασφάλειας

III. Τρίτοι που συναλλάσσονται με τον ασφαλειοδότη για το αντικείμενο της ασφάλειας ή ενόψει αυτού

1. Οι λύσεις του ΑΚ

1.1. Δημοσιότητα ενεχύρασης

1.2. Τύπος που αποτρέπει συμπαιγνίες

1.3. Προστασία εμπιστοσύνης

1.4. Αλληλοσυμπλήρωση μέσων προστασίας

2. Σύγκριση με τον ν. 3301/2004

2.1. Ασφάλεια επί απαιτήσεων

2.2. Ασφάλεια επί έγχαρτων χρηματοπιστωτικών τίτλων

2.3. Ασφάλεια επί άυλων χρηματοπιστωτικών τίτλων

3. Συμπερασματικά

§ 5. Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής

I. Τα πρόσωπα αναφοράς

II. Τυπικός προσδιορισμός

III. Μέγεθος, οργάνωση, εξειδίκευση και εμπειρία

IV. Κρίσιμος χρόνος – Μεταβολές στο πρόσωπο των μερών

V. Δημόσιες αρχές

VI. Κεντρικές τράπεζες και διεθνείς οργανισμοί

VII. Εποπτευόμενα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα

VIII. Συστήματα εκκαθάρισης, εκπρόσωποι ομολογιούχων, εμπιστευματοδόχοι κ.λπ

IX. Άλλα νομικά πρόσωπα

§ 6. Οι ασφαλιζόμενες απαιτήσεις

I. «Κάλυψη» απαιτήσεων;

II. Το αντικείμενο των ασφαλιζόμενων απαιτήσεων

III. Φύση και περιεχόμενο των ασφαλιζόμενων απαιτήσεων

IV. Προσδιορισμός των ασφαλιζόμενων απαιτήσεων

V. Εξασφάλιση τμήματος των ασφαλιζόμενων απαιτήσεων

VI. Δανειστής και οφειλέτης της ασφαλιζόμενης απαίτησης

§ 7. Το αντικείμενο της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

I. Εισαγωγικά

II. Μετρητά

1. Έννοια και νομική φύση «μετρητών»

1.1. Ασφάλεια επί λογαριασμού και ασφάλεια με εγγυοδοσία

1.2. Πίστωση σε λογαριασμό

1.3. Μετρητά και πιστωτικές απαιτήσεις – εγγυοδοσία με φυσικό χρήμα

1.4. Κοινός λογαριασμός

1.5. Νόμισμα λογαριασμού – κρυπτονομίσματα

2. Ασφάλεια επί λογαριασμού τηρούμενου στον ασφαλειολήπτη

III. Πιστωτικές απαιτήσεις

1. Έννοια πιστωτικών απαιτήσεων – Σχέση με μετρητά

2. Φύση και περιεχόμενο των πιστωτικών απαιτήσεων

3. Προσδιορισμός των πιστωτικών απαιτήσεων – Αρχή της ειδικότητας

4. Ειδικά οι μελλοντικές απαιτήσεις

IV. Χρηματοπιστωτικά μέσα

1. Έγχαρτοι και άυλοι τίτλοι ως χρηματοπιστωτικά μέσα

2. Το κριτήριο της διαπραγματευσιμότητας

3. Αξιογραφική ενσωμάτωση

4. Το περιεχόμενο των δικαιωμάτων από τους τίτλους

5. Απαιτήσεις για τίτλους και δικαιώματα επί τίτλων

V. Συνολική θεώρηση: Απαιτήσεις και εμπράγματα δικαιώματα

§ 8. Τύπος

I. Συμφωνία χρηματοοικονομικής ασφάλειας και παροχή χρηματοοικονομικής ασφάλειας

II. Φύση και λειτουργία του τύπου

III. Έννοια εγγράφου

IV. Ο τύπος της συμφωνίας χρηματοοικονομικής ασφάλειας

V. Ο τύπος στην παροχή της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

1. Παροχή ασφάλειας επί απαιτήσεων και έγχαρτων τίτλων

2. Παροχή ασφάλειας επί άυλων τίτλων και μετρητών· συναφείς περιπτώσεις

§ 9. Χρονικά όρια – Προστασία στην πτώχευση

I. Προστασία χρηματοοικονομικής ασφάλειας έναντι ανατροπής λόγω πτώχευσης του ασφαλειοδότη

II. Ασφάλεια επί μελλοντικών τίτλων ή απαιτήσεων

§ 10. Συμφωνία για υπαγωγή της ασφάλειας στον ν. 3301/2004

§ 11. Μορφές χρηματοοικονομικής ασφάλειας

I. Ενέχυρο και εξασφαλιστική μεταβίβαση

II. Ο κίνδυνος αφερεγγυότητας (πιστωτικός κίνδυνος) του ασφαλειολήπτη

1. Ο πιστωτικός κίνδυνος στο ενέχυρο

2. Ο πιστωτικός κίνδυνος στην εξασφαλιστική μεταβίβαση

2.1. Η επίρριψη του κινδύνου στον ασφαλειοδότη

2.2. Εξάρτηση της μεταβίβασης από διαλυτική αίρεση

2.3. Ρήτρα συμψηφισμού

2.4. Ρήτρα προηγούμενης ρευστοποίησης της ασφάλειας

2.5. Εξασφαλιστική εκχώρηση

III. Σύνδεση της ασφάλειας με την ασφαλιζόμενη απαίτηση

1. Αρχή του παρεπομένου στο ενέχυρο

2. Σύνδεση με την απαίτηση στην εξασφαλιστική μεταβίβαση

2.1. Η αρχή του παρεπομένου ως νομοτεχνικός μηχανισμός

2.2. Ο μη παρεπόμενος χαρακτήρας της εξασφαλιστικής μεταβίβασης

2.3. Δικαιοπρακτική σύνδεση ασφάλειας και ασφαλιζόμενης απαίτησης

2.4. Δυνατότητες και όρια ιδιωτικής αυτονομίας

2.5. Δικαιοπρακτικά υποκατάστατα – Συμμεταβίβαση της ασφάλειας με την ασφαλιζόμενη απαίτηση

2.6. Αυτόματη συμμεταβίβαση κατ’ αναλογική εφαρμογή του άρθρου 458 ΑΚ;

2.7. Το άρθρο 458 ΑΚ ως ερμηνευτικός κανόνας;

2.8. Αυτόματη συμμεταβίβαση κατ’ επιλογή;

IV. Ειδικά η εξασφαλιστική μεταβίβαση

1. Μεταβίβαση πλήρους δικαιώματος

2. Εξασφαλιστικός σκοπός

V. Ειδικά τα σύμφωνα επαναγοράς

1. Υπαγωγή στον ν. 3301/2004

2. Λειτουργία των συμφώνων επαναγοράς

3. Νομική μεταχείριση των συμφώνων επαναγοράς

4. Ειδικά τα σύμφωνα επαναγοράς βάσει συμβάσεων-πλαισίων ή εντός χρηματιστηριακής αγοράς

5. Σύμφωνα επαναγοράς για απαιτήσεις και συναφείς περιπτώσεις

§ 12. Σύσταση της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

I. Κατάργηση τυπικών διατυπώσεων

II. Κατοχή ή έλεγχος της ασφάλειας από τον ασφαλειολήπτη

1. Έλεγχος ή κατοχή στην οδηγία 2002/47/ΕΚ και στον ν. 3301/2004

2. Συντέλεση ενεχύρου ή εξασφαλιστικής μεταβίβασης ως προαπαιτούμενο

3. Αφετηρία: Τεκμήριο κατοχής ή ελέγχου του ασφαλειολήπτη

3.1. Έγχαρτοι τίτλοι

3.2. Άυλοι τίτλοι

3.3. Μετρητά

3.4. Πιστωτικές απαιτήσεις

3.5. Κατοχή ή έλεγχος ως αρνητική προϋπόθεση

4. Ανατροπή του τεκμηρίου: Έλλειψη κατοχής ή ελέγχου

4.1. Η έννομη θέση του ασφαλειολήπτη ως αποφασιστικό κριτήριο

4.2. Έννοια κατοχής ή ελέγχου

4.3. Σχέση κατοχής και ελέγχου

4.4. Περιεχόμενο και φύση του ελέγχου

4.5. Κριτήρια διαπίστωσης του ελέγχου

4.6. Ειδικά η είσπραξη πιστωτικών απαιτήσεων χωρίς κατάθεση του προϊόντος σε δεσμευμένο λογαριασμό

4.7. Εφαρμογή σε ενέχυρο και εξασφαλιστική μεταβίβαση

5. Σχέση με το κοινό δίκαιο της εμπράγματης ασφάλειας

III. Σύσταση ασφάλειας σε απαίτηση κατά του ασφαλειολήπτη

1. Η πρακτική σημασία και η βασική θέση του ν. 3301/2004

2. Σύσταση ενεχύρου

3. Εξασφαλιστική εκχώρηση

3.1. Η σύγχυση κατ’ άρθρο 453 ΑΚ ως εμπόδιο στην εξασφαλιστική εκχώρηση

3.2. Η χρηματοοικονομική ασφάλεια ως νομοθετική εξαίρεση από τον κανόνα της σύγχυσης

3.3. Εναλλακτικές θεμελιώσεις;

3.4. Εξασφαλιστική εκχώρηση και σύγχυση στο κοινό δίκαιο

IV. Σύσταση ασφάλειας επί μετρητών

V. Σύσταση ασφάλειας επί τίτλων

VI. Σύσταση ασφάλειας επί απαιτήσεων – Η θέση του οφειλέτη

§ 13. Σύγκρουση δικαιωμάτων

Ι. Εισαγωγικά

ΙΙ. Επίλυση με βάση την αρχή της χρονικής προτεραιότητας

1. Διαθέσεις μεταγενέστερες της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

2. Διαθέσεις προγενέστερες της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

ΙΙΙ. Χρόνος παροχής της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

IV. Ειδικά η εκχώρηση ή ενεχύραση κατά τον ν. 2844/2000

§ 14. Περιεχόμενο της ασφαλειοδοτικής σχέσης

I. Συμφωνία χρηματοοικονομικής ασφάλειας και σχέση ασφαλειοδοσίας

1. Η υποσχετική και η εκποιητική σύμβαση

2. Επίδραση της ενοχικής στο περιεχόμενο της εκποιητικής σύμβασης

3. Τα μέρη της συμφωνίας χρηματοοικονομικής ασφάλειας

II. Ερμηνεία και συμπλήρωση των συμβάσεων χρηματοοικονομικής ασφάλειας

III. Νομοθετικοί περιορισμοί στη δράση των μερών

1. Διατάξεις αναγκαστικού δικαίου

2. Οι γενικοί κανόνες αστικού δικαίου και η οδηγία 2002/47/ΕΚ

3. Ανάγκη αξιολογικού συντονισμού

4. Ειδικά οι απαλλακτικές ρήτρες

5. Ειδικά ο έλεγχος των γενικών όρων των συναλλαγών

6. Δικονομικοί κανόνες

§ 15. Δικαίωμα χρήσης

I. Έννοια και πεδίο εφαρμογής

II. Περί της ανάπτυξης που ακολουθεί

III. Δικαίωμα χρήσης του ασφαλειοδότη

IV. Δικαίωμα χρήσης στην εξασφαλιστική μεταβίβαση

V. Οικονομική λειτουργία και κίνδυνοι

VI. Νομική φύση, προϋποθέσεις και αποτελέσματα δικαιώματος χρήσης

1. Πρόβλεψη στη συμφωνία χρηματοοικονομικής ασφάλειας

2. Νομική φύση

3. Έλλειψη και όροι συναίνεσης

4. Αποτελέσματα άσκησης του δικαιώματος χρήσης

5. Διάθεση από τον ασφαλειοδότη πριν από την άσκηση του δικαιώματος χρήσης

VII. Λήξη δικαιώματος χρήσης και υποχρεώσεις του ασφαλειολήπτη

1. Χρόνος λήξης

2. Περιεχόμενο βασικής υποχρέωσης

3. Αντικατάσταση με ισοδύναμη ασφάλεια: μεταβίβαση νέων τίτλων και (ανα‑)σύσταση ενεχύρου

3.1. Μεταβίβαση νέων τίτλων στον ασφαλειοδότη

3.2. Σύσταση ενεχύρου στους νέους τίτλους υπέρ του ασφαλειολήπτη

3.3. Σύσταση ενεχύρου σε άυλους τίτλους

3.4. Ανασύσταση της αρχικής κατάστασης

3.5. Αναδρομικότητα και δικαιώματα τρίτων

4. Εναλλακτικά: Συμψηφισμός με την αξία της ισοδύναμης ασφάλειας

4.1. Θεμελίωση δικαιώματος συμψηφισμού

4.2. Αποτίμηση ισοδύναμης ασφάλειας

4.3. Απαλλαγή από υποχρεώσεις;

VIII. Δικαίωμα χρήσης επί μετρητών

IX. Δικαίωμα χρήσης επί πιστωτικών απαιτήσεων

1. Η κανονιστική εμβέλεια του άρθρου 5 § 6 ν. 3301/2004

2. Θεμελίωση δικαιώματος χρήσης με μέσα του κοινού δικαίου

3. Αναδρομικότητα;

§ 16. Υποκατάσταση, συμπλήρωση και μείωση ασφάλειας

I. Εισαγωγικά

II. Η ρύθμιση του ν. 3301/2004

III. Οικονομική λειτουργία

IV. Θεμελίωση

V. Ειδικά η αντικατάσταση του αντικειμένου της ασφάλειας

VI. Ειδικά η συμπλήρωση της ασφάλειας

1. Γενικό δικαίωμα του ασφαλειοδότη για συμπλήρωση της ασφάλειας;

2. Εξαίρεση: Δικαίωμα επαναύξησης της ασφάλειας

VII. Ειδικά η άρση πλεονάζουσας ασφάλειας

1. Μείωση της ασφάλειας και συναλλακτικό κόστος

2. Συμβατική (αρχική) και επιγενόμενη υπερασφάλεια

3. Δικαίωμα μείωσης του ασφαλειοδότη και η θέση του ασφαλειολήπτη

4. Άλλα ζητήματα

VIII. Τα εμπράγματα αποτελέσματα

IX. Συναφείς περιπτώσεις

§ 17. Ρευστοποίηση της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

I. Εισαγωγικά

II. Ρευστοποίηση της ασφάλειας στην εξασφαλιστική μεταβίβαση

1. Ρευστοποίηση από πλήρη δικαιούχο

2. Περιορισμοί εκ του νόμου

3. Παραβίαση περιορισμών

4. Εξασφάλιση απαίτησης τρίτου

III. Όροι και περιορισμοί στη ρευστοποίηση του ενεχύρου

1. Ετερόνομοι περιορισμοί

2. Αυτόνομοι περιορισμοί

3. Συνέπειες αθέτησης των όρων ρευστοποίησης

4. Εξαίρεση: Έλλειψη συμφωνίας για κτήση του ενεχυράσματος

IV. Γέννηση δικαιώματος ρευστοποίησης

V. Έναρξη διαδικασίας εκκαθάρισης ή εξυγίανσης

VI. Υποχρέωση αναμονής κατάλληλου χρόνου ρευστοποίησης;

VII. Υποχρέωση ρευστοποίησης;

1. Γενικά

2. Επιλογή χρόνου ρευστοποίησης

3. Υποχρέωση ρευστοποίησης πριν από άλλα περιουσιακά στοιχεία

VIII. Ρευστοποίηση με εκποίηση (πώληση και μεταβίβαση)

1. Πώληση

2. Μεταβίβαση

3. Απόσβεση δικαιωμάτων τρίτων

3.1. Δικαιώματα τρίτων μεταγενέστερα της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

3.2. Δικαιώματα τρίτων προγενέστερα της χρηματοοικονομικής ασφάλειας

4. Εξόφληση της ασφαλιζόμενης απαίτησης – Υποκατάσταση ασφαλειοδότη στα δικαιώματα του ασφαλειολήπτη

5. Ασφαλιζόμενες απαιτήσεις μη ληξιπρόθεσμες

IX. Η ρευστοποίηση σε ασφάλεια επί μετρητών

1. Χρησιμοποίηση μετρητών

2. Δήλωση συμψηφισμού και αναδρομικότητα;

3. Εγγυοδοσία με φυσικό χρήμα

4. Ασφαλιζόμενη απαίτηση και μετρητά σε διαφορετικό νόμισμα

5. Αδυναμία είσπραξης μετρητών

§ 18. Ειδικά η ρευστοποίηση μέσω κτήσης

I. Εισαγωγικά

II. Στοιχεία δικαιοπολιτικής δικαιολόγησης

III. Εξομοίωση ενεχύρου και εξασφαλιστικής μεταβίβασης

IV. Οικονομική λειτουργία

V. Απόσβεση ασφαλιζόμενης απαίτησης

1. Δόση αντί καταβολής

2. Χρόνος απόσβεσης της ασφαλιζόμενης απαίτησης

3. Σύγκριση με απόσβεση ασφαλιζόμενης απαίτησης στην ελεύθερη εκποίηση ενεχυράσματος και στη χρησιμοποίηση μετρητών

VI. Συμφωνία και συντέλεση κτήσης

1. Συμφωνία για κτήση

2. Δικαίωμα κτήσης

3. Άσκηση δικαιώματος κτήσης

4. Συντέλεση της κτήσης

5. Ιδιοποίηση με απευθείας περαιτέρω διάθεση

VII. Συμφωνία περί αποτίμησης

1. Η ρήτρα αποτίμησης ως περιεχόμενο της ενεχυρικής σχέσης

2. Περιεχόμενο της ρήτρας αποτίμησης

2.1. Ελεύθερη διαμόρφωση της ρήτρας αποτίμησης

2.2. Ασάφειες και κενά της ρήτρας αποτίμησης

2.3. Κρίσιμος χρόνος

2.4. Αποτίμηση κατά την απόλυτη κρίση συμβαλλομένου ή τρίτου

3. Συνέπειες ελλείπουσας ρήτρας αποτίμησης

4. Αυτόνομη αναπλήρωση ρήτρας αποτίμησης

5. Βούληση για ρήτρα αποτίμησης;

6. Ετερόνομη αναπλήρωση ρήτρας αποτίμησης

6.1. Ενδοτικό δίκαιο και άρθρο 4 § 2 ν. 3301/2004

6.2. Το εφαρμοστέο ενδοτικό δίκαιο

7. Αθέτηση ρήτρας αποτίμησης

VIII. Ασφάλεια μεγαλύτερης αξίας από την ασφαλιζόμενη απαίτηση

§ 19. Εμπορικά εύλογος τρόπος

I. Το εμπορικά εύλογο ως αντίβαρο στις ευχέρειες του ασφαλειολήπτη

II. Το κριτήριο του εμπορικά εύλογου και η σχέση με άλλες αρχές

1. Γενική ρήτρα – ανάγκη περαιτέρω αξιολόγησης

2. Εξειδίκευση της αρχής της καλής πίστης

3. Περιεχόμενο του κριτηρίου

ΙΙΙ. Η λειτουργία του άρθρου 7Α ν. 3301/2004 – Σχέση με συμφωνίες των μερών

1. Οριοθετική λειτουργία

2. Διορθωτική λειτουργία

IV. Πεδίο εφαρμογής

V. Συνέπειες παραβίασης

§ 20. Λήξη χρηματοοικονομικής ασφάλειας

I. Λήξη με ρευστοποίηση

II. Απόσβεση της ασφαλιζόμενης απαίτησης και ενέχυρο

III. Απόσβεση της ασφαλιζόμενης απαίτησης και εξασφαλιστική μεταβίβαση

1. Υποχρέωση αναμεταβίβασης

2. Εξασφαλιστική μεταβίβαση και διαλυτική αίρεση

§ 21. Αποτίμηση – Η νεότερη νομοθετική αντίληψη

Βιβλιογραφία

Ελληνική

Συλλογικά Έργα

Ξενόγλωσση

Συλλογικά έργα

Αλφαβητικό ευρετήριο

Ευρετήριο νομοθετικών διατάξεων