ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ι. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

α. Το κράτος: ένας σύγχρονος Λεβιάθαν ή ένας φύλακας-άγγελος;

β. Τα είδωλα του πολιτικού μας πολιτισμού: Κυριαρχία, δημοκρατία, ελευθερία, κράτος δικαίου

γ. Μορφές κρατών, πολιτικά καθεστώτα, πολιτεύματα, φιλελεύθερο κράτος, διάκριση εξουσιών (συνοπτική προεπισκόπηση)

Κεφάλαιο 1

Κράτος και μορφές κρατών

α. Ένας σύντομος ορισμός

β. Τα στοιχεία του κράτους

1. Χώρα ή επικράτεια

i. Η νομική σχέση κράτους και χώρας

ii. Η αρχή της εδαφικότητας και η αρχή της αποκλειστικότητας

2. Λαός

3. Κυριαρχία ή κρατική εξουσία

i. Η εσωτερική κυριαρχία

ii. Η εξωτερική κυριαρχία

iii. Η κρατική κυριαρχία ως «αρμοδιότητα της αρμοδιότητας».

iv. Απόπειρα επαναπροσδιορισμού της κυριαρχίας: Προς μια νέα πρόσληψη της κυριαρχίας ως δύναμης διαχεόμενης, επιμεριζόμενης, πολλαπλασιαζόμενης και διαδικτυωμένης

γ. Οι πολλαπλές σημασίες του όρου «κράτος»

1. Ο όρος «κράτος» συνώνυμος της κρατικής εξουσίας

2. Το κράτος ως υποκείμενο δικαίου και νομικό πρόσωπο

3. Το κράτος ως κεντρική κρατική εξουσία

4. Το κράτος ως έννομη τάξη

5. Η αναγκαία διάκριση του κράτους από το πολίτευμα

δ. Ιστορικές μορφές του σύγχρονου κράτους

1. Κριτήρια διάκρισης των ‘μορφών κράτους’

2. Η γνωσιοθεωρητική και πολιτική χρησιμότητα της διάκρισης των μορφών κράτους και οι συμβολισμοί τους

ε. Το Εθνικό Κράτος ως ιστορικός τύπος του σύγχρονου Κράτους: Διακριτικά γνωρίσματα

Κεφάλαιο 2

Τυπολογία των μορφών του σύγχρονου Κράτους

1. Το απολυταρχικό κράτος, προείκασμα του σύγχρονου

α. Το απολυταρχικό κράτος και η φωτισμένη μοναρχία

β. Το απολυταρχικό κράτος ως προθάλαμος του κράτους δικαίου

2. Το φιλελεύθερο κράτος: τα θεσμικά του γνωρίσματα

α. Ο σχετικός χωρισμός του κράτους από την κοινωνία και η εικονική ανύψωσή του πάνω από την οικονομία της αγοράς

β. Η διάκριση των εξουσιών

γ. Η κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων

3. Το φιλελεύθερο κράτος ως κράτος δικαίου

i. Οριοθετημένη, δεσμευμένη και ετερόνομη ή δικαιοκρατικά οργανωμένη εξουσία

ii. Αντιδιαστολή του φιλελεύθερου κράτους προς άλλες μορφές κρατικής οργάνωσης και προς το κοινωνικό κράτος δίκαιου

iii. Τα θεσμικά γνωρίσματα της δικαιοκρατικής εξουσίας

iv. Η κανονιστική διάσταση του Κράτους δικαίου και η διάκρισή της από τη θεσμική

4. Το κοινωνικό κράτος ως κοινωνικό κράτος δικαίου

i. Ο μετασχηματισμός του φιλελεύθερου κράτους δικαίου σε κοινωνικό κράτος δικαίου τον εικοστό αιώνα

ii. Η δικαιοκρατική δέσμευση της κρατικής εξουσίας κατά την ικανοποίηση κοινωνικών δικαιωμάτων και συλλογικών, κοινωνικών, αγαθών

iii. Η εξαρτημένη κανονιστική δεσμευτικότητα των κοινωνικών δικαιωμάτων

iv. Το μέλλον του κοινωνικού κράτους την εποχή της παγκοσμιοποίησης

5. Το ολοκληρωτικό κράτος, αντίποδας και άρνηση του φιλελεύθερου

6. Τα αυταρχικά και δικτατορικά καθεστώτα

Κεφάλαιο 3

Πολιτεύματα

1. «Πολιτικό καθεστώς» και «πολιτικό σύστημα» ως όροι παραπληρωματικοί του όρου πολίτευμα

2. Το συνταγματικό πολίτευμα

i. Επιστροφή στη σημασία της κλασικής έννοιας «πολίτευμα»

ii. Ορισμός του συνταγματικού Πολιτεύματος και η κανονιστική σημασία του

3. Πολίτευμα - κυβερνητικό σύστημα - μορφές διακυβέρνησης

i. Η διάκριση πολιτεύματος και κυβερνητικού συστήματος στην ελληνική συνταγματική θεωρία

ii. Η διάκριση πολιτεύματος και κυβερνητικού συστήματος στο Σύνταγμα

iii. H θεμελιώδης διάκριση «κυριαρχίας» και «κυβέρνησης»

iv. Η διάκριση του κυβερνητικού συστήματος από τη μορφή διακυβέρνησης

v. Η διάκριση πολιτεύματος, μορφής κυβέρνησης και μορφής διακυβέρνησης κατά το Σύνταγμα

vi. Η αυταρχική και δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης

4. Η δημοκρατία ως μορφή πολιτεύματος σε αντιδιαστολή προς την φιλελεύθερη μορφή του κράτους

5. Η κλασική τριπλή διάκριση των πολιτευμάτων: Μοναρχία, ολιγαρχία, δημοκρατία

α. Το αριθμητικό κριτήριο και η διάκριση ‘καθεστώτος’ και ‘κυβέρνησης’

β. Η ανάγκη αναγωγής στην κλασική διάκριση των πολιτευμάτων

i. Η διάκριση των πολιτευμάτων στον Ηρόδοτο

ii. Η διάκριση των πολιτευμάτων κατά τον Αριστοτέλη

Τα κριτήρια της διάκρισης

Ιδανικό πολίτευμα, το μεικτό: η μείξη των στοιχείων εκάστου πολιτεύματος

Σημασία και επικαιρότητα της διάκρισης του Αριστοτέλη

Α. ΤΟ ΜΟΝΑΡΧΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

α. Η ταύτιση του πολιτεύματος της απόλυτης μοναρχίας με το απολυταρχικό κράτος

i. Η απόλυτη μοναρχία και το μοναρχικό πολίτευμα

ii. Θεοκρατική και αυτοκρατορική μορφή εξουσίας ως μορφή απολυταρχικής εξουσίας

iii. Το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας

Η περιορισμένη συνταγματική μοναρχία προθάλαμος του συνταγματικού κράτους

Η κοινοβουλευτική μοναρχία

iv. Απόλυτη και συνταγματική μοναρχία στην ελληνική συνταγματική ιστορία

Β. ΤΟ ΟΛΙΓΑΡΧΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ

i. Ορισμός: η συνάρθρωση τυπικών και ποιοτικών γνωρισμάτων.

ii. Η παρακμή του ολιγαρχικού πολιτεύματος στη σημερινή εποχή

Γ. Η ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΩΣ ΜΕΙΚΤΟ Η ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ: «ΜΕΙΞΙΣ ΟΛΙΓΑΡΧΙΑΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ»

i. Αμιγή ή άκρατα και μεικτά ή συγκερασμένα πολιτεύματα

ii. Ο ολιγαρχικός χαρακτήρας της εκλογικής-αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας

Δ. ΤΟ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ

i. Ορισμός

α. Ορισμός του με όρους αρχαίους

β. Ορισμός με όρους σύγχρονους

α). Ορισμός της σύγχρονης δημοκρατίας: κυριαρχία του Λαού δια της αντιπροσώπευσής του

β). H σύγχρονη δημοκρατία, ως αντιπροσωπευτική δημοκρατία

γ). Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία ως συνταγματική δημοκρατία

δ). Η αντιπροσωπευτική δημοκρατία ως σύνθεση λαϊκής κυριαρχίας-αντιπροσώπευσης-συντάγματος

Ε. Η ΛΑΪΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ, ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ, ΩΣ ΤΟΠΟΣ ΕΙΚΟΝΙΚΟΣ ΑΕΝΑΗΣ ΔΙΑΠΑΛΗΣ ΚΟΜΜΑΤΩΝ, ΙΔΕΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ

Κεφάλαιο 4

Η διάκριση των εξουσιών ως οργανωτική βάση

του φιλελεύθερου κράτους και ως εγγύηση ελευθερίας

1. Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΘΕΣΜΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ

α. Οργανική και λειτουργική διάκριση των εξουσιών

β. Εγγύηση συνταγματική, πολιτικής και ατομικής ελευθερίας

γ. Τεχνική αντιστάθμισης και εξισορρόπησης των εξουσιών μέσα από τη διασταύρωση, τη συνεργασία και την αλληλεξάρτησή τους

δ. Ανοιχτή σε νέους διαχωρισμούς εξουσιών και σε νέες αντισταθμίσεις

ε. Μηχανισμός εξισορρόπησης πολιτικο-κοινωνικών δυνάμεων;

2. Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΤΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ ΩΣ ΤΕΧΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΤΗΣ ΚΡΑΤΙΚΗΣ ΕΞΟΥΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

α. Μέθοδος πρωταρχική οργάνωσης της μορφής του κράτους ως φιλελεύθερου

β. Κριτήριο θεσμικό ταξινόμησης των κυβερνητικών συστημάτων

γ. Η πρόσληψη της αρχής από την ελληνική συνταγματική θεωρία

i. Η αρχή της διάκρισης των εξουσιών ως υπαγόμενη και εκπορευόμενη από την κυριαρχία του Έθνους

ii. Μέσο μετριασμού της παντοδυναμίας της λαϊκής κυριαρχίας

iii. Το αίτημα της ενότητας της κρατικής εξουσίας και η πρωτοκαθεδρία της νομοθετικής εξουσίας

3. ΕΠΙΚΑΙΡΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ

α. Η σύμπτυξη των εξουσιών, κυρίως, σε δύο: σε εξουσίες «θέσμισης ή κυβέρνησης» και σε εξουσίες «ανάσχεσης ή ελέγχου. Το παράδειγμα των Ανεξάρτητων Αρχών ως εξουσιών ρύθμισης ή/και εγγύησης

β. Το αίτημα της διάχυσης, εξισορρόπησης και επιμερισμού των εξουσιών σε μια πλειάδα κέντρων ή θεσμών, κρατικών ή και ιδιωτικών

γ. Η απόρριψη της απόρριψης της αρχής ως παρηκμασμένης και παρωχημένης

δ. Τέσσερις ηθικο-πολιτικοί κανόνες ερμηνείας και εφαρμογής της αρχής

ε. Η θεσμική επικαιρότητα της αρχής

Κεφάλαιο 5

Κυβερνητικά Συστήματα. Το Κοινοβουλευτικό Σύστημα

1. Η ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ, Η ΣΧΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑ

2. ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΒΕΡΝΩΣΑΣ ΒΟΥΛΗΣ, ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΣΥΓΧΥΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ

3. ΤΟ ΠΡΟΕΔΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΑΥΣΤΗΡΗΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ

α. Τα γενικά του, τυπικά γνωρίσματα

β. Το προεδρικό πρότυπο των Η.Π.Α

γ. Η άμεση εκλογή από τον λαό του ΠτΔ ως αποφασιστικό κριτήριο

4. ΤΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΕΥΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ, ΩΣ ΜΟΡΦΗ ΗΠΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΕΞΟΥΣΙΩΝ

α. Η σταδιακή καθιέρωση του κοινοβουλευτικού συστήματος δια μέσου της πολιτικής ευθύνης της κυβέρνησης ενώπιον του Κοινοβουλίου

β. Η ιστορική προέλευση και η άγραφη καθιέρωση του κοινοβουλευτισμού

γ. Οι πρώτες ιστορικές παραλλαγές του κοινοβουλευτικού συστήματος: Το δυαδικό και το μονιστικό σύστημα

δ. Το ημι-προεδρικό κυβερνητικό σύστημα της Γαλλίας

ε. Η ιστορική εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήματος στην Ελλάδα

στ. Τα σημερινά, τυπικά, γνωρίσματα του κοινοβουλευτικού συστήματος (σύνθεση)

i. Η πολιτική ευθύνη της κυβέρνησης ενώπιον του Κοινοβουλίου

ii. Το πολιτικά ανεύθυνο του αρχηγού του κράτους

iii. Ο θεσμός της διάλυσης της Βουλής

5. Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΠΡΟΣΘΕΤΩΝ ΝΕΩΝ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗΣ ΤΩΝ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

α. Η «κυβερνώσα εξουσία» ως πρόσθετο, διορθωτικό κριτήριο

i. «Κυβερνώσα εξουσία και δραστηριότητες πολιτικής διεύθυνσης» της χώρας

ii. Η εμφάνιση και καθιέρωση της κυβερνώσας εξουσίας

iii. Δραστηριότητες πολιτικής διεύθυνσης της χώρας

β. Η μετακύληση της πολιτικής ευθύνης: από την κοινοβουλευτική ευθύνη στην εκλογική ευθύνη

i. Η διάχυση στον Λαό και στην κοινή γνώμη της πολιτικής ευθύνης και η προσωποποίηση της πολιτικής εξουσίας

ii. Το δίπολο Κυβέρνηση/Αντιπολίτευση, εξουσία/αντιεξουσίας, ύπατο κριτήριο διάκρισης και αξιολόγησης των κυβερνητικών συστημάτων

γ. Πέρα από το κριτήριο της διάκρισης των εξουσιών: Κομματικό σύστημα και πλειοψηφικός/συναινετικός κοινοβουλευτισμός

i. Η σημασία του κομματικού συστήματος στην ειδικότερη διαμόρφωση του κοινοβουλευτικού συστήματος

ii. Δικομματικός Κοινοβουλευτισμός

iii. Πολυκομματικά κοινοβουλευτικά συστήματα

iv. Πλειοψηφικός και συναινετικός κοινοβουλευτισμός

Κεφάλαιο 6

Μεταμορφώσεις και επαναπροσδιορισμοί της κυριαρχίας

Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΗ ΜΕ ΤΙΣ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗΣ

Α. Δύο αντικρουόμενες απόψεις για την εξέλιξη της κυριαρχίας.

Β. Από την προσωποποιημένη στην απρόσωπη αναπαράσταση της κυριαρχίας

Η ΕΘΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΗ ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

α). Η διαρκής διαπάλη της εθνικής με την ευρωπαϊκή κυριαρχία

β). Μεταβίβαση αρμοδιοτήτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση και κρατική κυριαρχία

γ). Η πολλαπλή επιμερισμένη και πολυ-επίπεδη κυριαρχία στην ΕΕ.

δ). Η συνταγματική επιφύλαξη κυριαρχίας και το άθικτο της συνταγματικής ταυτότητας του κράτους

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ «ΧΩΡΟΥ» ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΡΙΣΜΟ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

Α. Ο πολλαπλασιασμός των «τόπων» κυριαρχίας

Β. Από τη ‘χωρική’ επικράτεια (εδαφική, θαλάσσια και αέρος) στις πολλαπλές ‘λειτουργικές’, ψηφιακές επικράτειες

ΑΝΤΙ ΓΙΑ ΑΠΙΣΧΝΑΣΗ ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ

Α. Οι δύο αντίρροπες τάσεις

Β. Η διάχυση της κρατικής κυριαρχίας σ’ έναν κυκεώνα πολλαπλών διεθνών σχέσεων εξουσίασης και ισχύος, κρατών, διεθνών οργανισμών και αγορών

Γ. Η νομική θέαση της κυριαρχίας: τόπος διεθνών έννομων σχέσεων ισχύος και κυριαρχικών δικαιωμάτων, χωρίς ορατό κυρίαρχο

Δ. Το κράτος είναι παρόν, συντελεστής και θύμα της παγκοσμιοποίησης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

I. ΒΙΒΛΙΑ

Ελληνόγλωσσα

Ξενόγλωσσα

II. ΑΡΘΡΑ

Ελληνόγλωσσα

Ξενόγλωσσα

III. ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ