Α. Καϊδατζής, Ο Δικαστικός έλεγχος των νόμων στην Ελλάδα (1844-1935), 2016

Πρόλογος

Βασικές συντομογραφίες

Εισαγωγικό Μέρος

ΚΕΦ. 1ο. Εισαγωγή: Θεωρητικό πλαίσιο και προϊστορία

του δικαστικού ελέγχου των νόμων στην Ελλάδα

1.1. Το θεωρητικό πλαίσιο: Έννοια και κατηγορίες του δικαστικού ελέγχου των νόμων

Ο δικαστικός έλεγχος των νόμων ως έννοια γένους

Έλεγχος του υποστατού, της διαδικασίας κατάρτισης, του περιεχομένου και των όρων έκδοσης του νόμου

1.2. Η ‘προϊστορία’ του ελέγχου: οι ευρωπαϊκές επιρροές στην ελληνική επιστήμη

Μια επιστημονική αντιπαράθεση στο Βέλγιο (1850-51)…

…και η συνέχισή της στη Γερμανία (Robert v. Mohl, 1860)

Η απήχηση της ευρωπαϊκής συζήτησης (και η απουσία άμεσων αμερικανικών επιρροών) στους έλληνες νομικούς

1.3. Το διανοητικό περιβάλλον: Η αμερικανική επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής αντίληψης

Το Σύνταγμα των ΗΠΑ σχολιασμένο: Μια σύνοψη των ιδεών του Joseph Story (Αθανάσιος Πετσάλης, 1841)

Η δημοκρατία στην Αμερική και η εξουσία των δικαστηρίων (Αλεξίς ντε Τοκβίλ, 1846)

Μέρος

Η καθιέρωση του δικαστικού ελέγχου των νόμων

στην Ελλάδα το 19ο αιώνα

ΚΕΦ. 2ο. Προϋποθέσεις του δικαστικού ελέγχου

της συνταγματικότητας του νόμου

2.1. Το σύνταγμα υπερέχει έναντι των λοιπών νόμων

2.2. Το σύνταγμα είναι κι αυτό νόμος που εφαρμόζεται από τα δικαστήρια

Τα ελληνικά δικαστήρια εφαρμόζουν το σύνταγμα ως νόμο

Εναρμονισμένη ερμηνεία αντίρροπων συνταγματικών κανόνων: Το εύρος της βουλευτικής ασυλίας (ΑΠ 2/1849 ποιν.)

Συν-εφαρμογή συνταγματικών και νομοθετικών διατάξεων: Η οριοθέτηση τακτικής και διοικητικής δικαιοδοσίας (ΑΠ 281/1852)

Το γραμματικό επιχείρημα στη συνταγματική ερμηνεία: Η ανωτέρα εκπαίδευση ‘ενεργείται δαπάνη του κράτους’ (ΑΠ 292/1867)

Το τελολογικό επιχείρημα στη συνταγματική ερμηνεία: Σκοπός του απορρήτου των επιστολών (ΑΠ 248/1871 ποιν.)

Μεταστροφές στην ερμηνεία του συντάγματος: Οι εκλογικές παραβάσεις ως πολιτικό έγκλημα (ΑΠ 110/1872 ποιν., ΑΠ 214/1875 ποιν.)

Τα δικαστήρια εφαρμόζουν το σύνταγμα και έναντι του νόμου (Ν. Παππαδούκας)

2.3. Σε περίπτωση σύγκρουσης, τα δικαστήρια θα επιλέξουν το σύνταγμα αντί του νόμου

Ο έλεγχος συνταγματικότητας ως επιλογή του εφαρμοστέου κανόνα

Ο συγκεκριμένος χαρακτήρας του ελέγχου: Οι δικαστές ‘δεν κατακρίνωσι, ουδέ καταργούσι τον νόμον’ (Διομήδης Κυριακός)

Έλεγχος συνταγματικότητας και διάκριση εξουσιών: ‘Και το Σύνταγμά εστι εκ των νόμων ους καλείται εφαρμόσαι ο δικαστής’ (Ν. Ι. Σαρίπολος)

ΚΕΦ. 3ο. Έλεγχος του υποστατού του νόμου

3.1. Τα δικαστήρια δικάζουν κατά τους νόμους, αρκεί να είναι νόμοι (ΑΠ 198/1847)

‘Δεν υποτίθεται ποτέ, ότι η εξουσία η παριστάνουσα την του έθνους κυριαρχίαν παρανομεί’: Ο δικαστής εφαρμόζει, δεν επικρίνει το νόμο

Τα δικαστήρια εξετάζουν αν μια πράξη ‘φέρει νομοθετικόν χαρακτήρα, τουτέστι τους παρά του Συντάγματος απαιτουμένους τύπους’

‘Μετά την του Συντάγματος ισχύν, ουδεμία μένει τοιαύτη εις τας διατάξεις των Βυζαντινών αυτοκρατόρων’: Ένας συγκαλυμμένος έλεγχος συνταγματικότητας;

3.2. Η θεωρία του αστικού δικαίου για τον έλεγχο του υποστατού του νόμου

3.3. Νομολογιακές εφαρμογές και παραλλαγές

Τα αναγκαία στοιχεία του νόμου: ‘Η συνυπογραφή αρμοδίου υπουργού, ουσιώδες του νόμου προσόν’ (ΑΠ 161/1848)

Η τυπική προέλευση του νόμου: ‘Πάσα πράξις της νομοθετικής εξουσίας αποτελεί νόμον της πολιτείας’ (ΑΠ 127/1885)

Η προσήκουσα δημοσίευση: ‘Οι νόμοι και τα διατάγματα έχουν ισχύν υποχρεωτικήν δια της δημοσιεύσεως’ (ΕφΑθ 365/1904)

ΚΕΦ. 4ο. Ανέλεγκτο της διαδικασίας κατάρτισης του νόμου

4.1. Έλεγχος του νόμου, όχι του νομοθέτη!

4.2. Δεν ελέγχεται η τήρηση της διαδικασίας κατάρτισης του νόμου

Προθεσμία κύρωσης και δημοσίευσης των νόμων: Η υπόθεση της ‘Ελληνικής Ατμοπλοΐας’ (Κ. Προβελέγγιος)

‘Μόνη η νομοθετική εξουσία δικαιούται να εξελέγξη τας περί την κατάρτισιν των νόμων παρεισφρησάσας παρατυπίας’ (ΑΠ 401/1878)

‘Η παραδοχή της αντιθέτου γνώμης ήθελε καταστήσει τους δικαστάς τιμητάς της νομοθετικής εξουσίας’ (Δ. Τσιβανόπουλος)

4.3. Για ποιο λόγο δεν ελέγχεται η νομοπαραγωγική διαδικασία;

‘Περί όλων τούτων έκρινεν η βουλή, ότι καλώς εγένοντο, ψηφίσασα τον νόμον’ (Π. Παπαρρηγόπουλος)

‘Εις την βεβαίωσιν του βασιλέως περί της κατά σύνταγμα καταρτίσεως του νόμου, οφείλει να υπαχθή πας τις και αυτός ο δικαστής’ (Αλκ. Κρασσάς)

‘Οι νόμοι κρίνονται, όπως εμφαίνονται· τα δικαστήρια δεν επικρίνωσι την Βουλήν, πώς διαχειρίζεται την νομοθετικήν λειτουργίαν’ (Π. Καλλιγάς)

ΚΕΦ. 5ο. Νομοθετικός έλεγχος του νόμου και η στάση των δικαστηρίων

5.1. Φυσικός προστάτης του συντάγματος η εθνική αντιπροσωπεία, με επιτηρητές αντιπολίτευση και κοινή γνώμη (Β. Οικονομίδης)

Η έννοια του ‘κράτους των νόμων’ σε πολίτευμα όπου ‘άπασαι αι εξουσία πηγάζουσιν εκ του έθνους’

Επιχειρήματα κατά του δικαστικού ελέγχου της συνταγματικότητας και αντίκρουσή τους

Ο δικαστής ελέγχει καταρχήν τον αντισυνταγματικό νόμο, αλλά ‘είναι αναρμόδιος ν’ αποφανθή μετά την αυθεντικήν ερμηνείαν’

Η ριζοσπαστικότητα της θέσης του Οικονομίδη

Η συμβολή του Οικονομίδη στη νομολογιακή καθιέρωση του ελέγχου

5.2. Μια ξεχασμένη πρακτική: νομοθετικός έλεγχος της συνταγματικότητας του νόμου

Τα ‘στηλιτικά’ του 1875: Ψήφιση νόμων χωρίς απαρτία της βουλής

Ο ν. ΦΛΘ΄/1875: Νομοθετική ακύρωση αντικανονικά ψηφισμένων νόμων

5.3. Η στάση των δικαστηρίων

ΚΕΦ. 6ο. Διατάξεις που ‘δεν ευρίσκονται εις αρμονίαν προς το Σύνταγμα’

6.1. Το πρόβλημα της εναρμόνισης των προσυνταγματικών νόμων

‘Έλλειψις αρμονίας των νόμων προς το Σύνταγμα’ (Γ. Φιλάρετος)

Νομολογιακή ανεκτικότητα απέναντι στην προσυνταγματική νομοθεσία: Ο νόμος περί τύπου (ΑΠ 204/1895 Ολομ.)

6.2. Η ανάδυση στο δημόσιο λόγο του ζητήματος του ελέγχου του αντισυνταγματικού νόμου και η μεταστροφή της θεωρίας

Το ‘λαυριωτικό’ ως σημείο τομής στη δημόσια συζήτηση για τον αντισυνταγματικό νόμο (1871-72)

Τα ‘στηλιτικά’ ως έναυσμα για μια συνολική θέση του ζητήματος (Θ. Φλογαΐτης)

Η μεταστροφή της θεωρίας του αστικού δικαίου – Ο έλεγχος ως σύγκρουση κανόνων

6.3. Οι πρώτες ενδείξεις για την καθιέρωση του ελέγχου στη νομολογία

Έλεγχος προσυνταγματικών νόμων (ΑΠ 270/1854, 74/1859)

Τα δικαστήρια δεν αμφισβητούν το νόμο, ‘εκτός εάν ήναι εις πρόδηλον αντίφασιν με εναντίαν διάταξιν του συντάγματος’ (ΑΠ 18/1871)

Obiter και υπαινικτικές αναφορές προαναγγέλλουν τη νομολογιακή μεταστροφή (ΑΠ 127/1885, 66/1886)

Σιωπηρή μεταστροφή και καθιέρωση του ελέγχου της συνταγματικότητας (ΑΠ 208/1892, 137/1893 Ολομ., 50/1894, 150/1896)

6.4. Μια μνημειώδης εισαγγελική αγόρευση προαναγγέλλει την καταξίωση του ελέγχου (ΑΠ 169/1893, Δ. Τσιβανόπουλος)

Ο πρόδρομος της σύμφωνης με το σύνταγμα ερμηνείας του νόμου;

Παρέκβαση: Μια διαλογική αντίληψη περί ερμηνείας του συντάγματος

ΚΕΦ. 7ο. Η καθιέρωση του ελέγχου του περιεχομένου του νόμου

7.1. Η υπόθεση της Κωπαΐδας λίμνης: Ο έλεγχος συνταγματικότητας ως σύγκρουση κανόνων

Στα δικαστήρια ανήκει ‘η έρευνα της ισχύος νόμου αντιβαίνοντος εις έτερον προγενέστερον, άρα και εις τον θεμελιώδη’ (ΕφΑθ 1428/1884)

Οι ιδιοκτήτες έχουν διεκδικήσεις ‘δυνάμει του επικρατούντος παντός νεωτέρου νόμου Συντάγματος’ (ΠρωτΑθ 2566/1885)

‘Διατάξεις αντικειμένας εις το Σύνταγμα ουτε η νομοθετική εξουσία δύναται να εκδώση ούτε τα δικαστήρια να εφαρμόσουν’ (ΕφΑθ 1710/1892)

Ο δικαστής, όταν είναι ανάγκη ‘να εκλέξη το επικρατέστερον, κηρύττει μη καταργηθέν δια νόμου το Σύνταγμα’ (ΕφΑθ 1847/1893)

7.2. Η ιστορική καθιέρωση του ελέγχου (ΑΠ 23/1897)

Ήταν άραγε εσφαλμένη η ουσιαστική κρίση της απόφασης ΑΠ 23/1897;

Η θεμελίωση του ελέγχου της συνταγματικότητας στην απόφαση ΑΠ 23/1897

Η πραγματική αφετηρία της θεμελίωσης του δικαστικού ελέγχου στο δικανικό λόγο (ΠρωτΑθ 3504/1892, Μ. Χατζάκος)

7.3. Ο έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα

Η προστασία της ιδιοκτησίας, κύριο πεδίο του ελέγχου συνταγματικότητας…

…και η μη προστασία ‘ενοχικών αξιώσεων’ ή ‘κεκτημένων δικαιωμάτων’

Μια πρώτη αποτίμηση: φιλελεύθερος χαρακτήρας του ελέγχου και ερμηνεία του συντάγματος

Ο κρητικός συνταγματισμός και η πρώτη ρητή κατοχύρωση του δικαστικού ελέγχου των νόμων (Σύνταγμα 1907)

ΣΥΝΘΕΣΗ Μέρους Ι: Γιατί στην Ελλάδα; Πολιτικές συνθήκες της καθιέρωσης του δικαστικού ελέγχου

Μέρος

Η ΕΔΡΑΙωση του δικαστικού ελέγχου των νόμων

στην Ελλάδα τον 20ο αιώνα

ΚΕΦ. 8ο. Πολιτειακή αλλαγή, νομοθετικός ακτιβισμός

και στάση αναμονής της νομολογίας (1909-1914)

8.1. Η νομολογία μετά το κίνημα στο Γουδί και το Σύνταγμα του

Η ελάσσων ενασχόληση του αναθεωρητικού νομοθέτη με το ζήτημα του δικαστικού ελέγχου των νόμων

Ο δικαστικός έλεγχος στα χρόνια του νομοθετικού ακτιβισμού

Ο θεσμικός εκσυγχρονισμός ως ερμηνευτική προεπιλογή: Η υπόθεση της διαχείρισης μοναστηριακής περιουσίας (ΑΠ 107/1910 Ολομ.)

Αναγνώριση ευρείας εξουσίας στο νομοθέτη: Κρίσεις στο Ναυτικό (ΕφΑθ 457/1911, ΑΠ 175/1914) και διαγραφή αγροτικών χρεών (ΠρωτΚερκ 501/1912)

Και πάλι η υπόθεση της Κωπαΐδας –και η αγνόηση της νομολογίας του Αρείου Πάγου (ΕφΑθ 1122/1911 και 61/1912)

8.2. Μια μείζων εξέλιξη στην επιστήμη: Η θεωρία του Ν. Ν. Σαρίπολου για τον έλεγχο συνταγματικότητας των νόμων

Ο έλεγχος συνταγματικότητας ως ζήτημα της σχέσης του νόμου έναντι του συντάγματος –και όχι του δικαστή έναντι του νόμου

Ο έλεγχος συνταγματικότητας ως διαπίστωση του ανίσχυρου του νόμου

Αποτίμηση. Μια προβληματική αλλαγή προσέγγισης: από τον έλεγχο ως σύγκρουση κανόνων στη θεωρία του ανίσχυρου νόμου

8.3. Το πολιτικό περιβάλλον της δικαιοσύνης στα χρόνια της μετάβασης

ΚΕΦ. 9ο. Η ‘έκλειψη’ του ελέγχου στα χρόνια της κρίσης (1915-1920)

9.1. Έλεγχος του νόμου και ‘κοινή αντίληψις’: Η υπόθεση των ναυτικών επιτάξεων

Η υπόθεση της αποζημίωσης για την επίταξη του ατμόπλοιου ‘Σαλαμινία’

Η κρίση του πρωτοδικείου περί αντισυνταγματικότητας (ΠρωτΑθ 785/1913)

Η κριτική της πρωτόδικης απόφασης: salus patriae και αμφισβήτηση του δικαστικού ελέγχου των νόμων

‘Οι συνταγματικοί ορισμοί δεν υπόκεινται σε συμβιβασμούς’ (Μ. Χατζάκος). Η αναίρεση της απόφασης (ΑΠ 61/1914)

Ένα ιστορικό επίμετρο στην υπόθεση των επιτάξεων: Τα ‘ανταγωνιζόμενα συμφέροντα’ στη συνταγματική ερμηνεία (Κ. Τριανταφυλλόπουλος).

9.2. Η σταδιακή ‘έκλειψη’ του Συντάγματος στα χρόνια του διχασμού

Το πολιτικό περιβάλλον: Αναστολή των συνταγματικών εγγυήσεων και εκκαθαρίσεις στη δικαιοσύνη

Η σταδιακή εξαφάνιση του συντάγματος από τη νομολογία: συντάξεις πεσόντων (ΑΠ 39/1918) και άδειες λατομείων (ΕφΑθ 61/1918)

Η επίδραση του πολέμου στο ιδιωτικό δίκαιο: το ‘ενοικιοστάσιο’ και οι θεμιτοί περιορισμοί στην ιδιοκτησία (ΕφΑθ 77/1917, 279/1919)

9.3. Η επίδραση του πολέμου στο δημόσιο δίκαιο: salus patriae και το δίκαιο της ανάγκης

Δικαστικά ανέλεγκτο της συνδρομής των όρων έκδοσης νομοθετικών διαταγμάτων (ΑΠ 274/1917)

Το ανέλεγκτο και αυτής της ύπαρξης επείγουσας ανάγκης (ΑΠ 198/1918 Ολομ.)

Ανέλεγκτο και του περιεχομένου των ρυθμίσεων των αναγκαστικών διαταγμάτων; (ΑΠ 43/1919)

ΚΕΦ. 10ο. Η μετ’ εμποδίων αφύπνιση του ελέγχου

σε συνθήκες πολιτειακής αστάθειας (1920-1926)

10.1. Η προστασία της ιδιοκτησίας ως συνταγματική σταθερά σε ένα ασταθές πολιτειακό περιβάλλον

Η δικαιοσύνη σε περιβάλλον πολιτειακής αστάθειας (1920-1926)

Συνταγματική προστασία της ιδιοκτησίας: και πάλι το ζήτημα της απαγόρευσης λατομίας (ΕφΑθ 711/1922)

Μια υποδειγματική εφαρμογή συγκεκριμένου ελέγχου συνταγματικότητας (ΑΠ 98/1922)

Το αγροτικό ζήτημα και η διανομή των τσιφλικιών (ΠρωτΛαρ 87/1922)

Το πρόβλημα του ελέγχου της συνδρομής δημόσιας ωφέλειας (ΕφΝαυπλ 167/1924)

Κανόνες που περιορίζουν την εξουσία του δικαστή κατά τον καθορισμό της αποζημίωσης

Αποζημίωση σε ομολογίες αντί χρημάτων

Τα διανοητικό περιβάλλον: η διεθνής συζήτηση για το δικαστικό έλεγχο της συνταγματικότητας

10.2. Δικαστικός έλεγχος του νόμου και πολιτειακή κρίση

Δίκαιο και αυθαιρεσία (Κ. Τριανταφυλλόπουλος)

Το πρόβλημα του υποστατού – Οι ανυπόγραφοι νόμοι

Το κύρος των νόμων της Βουλής των Λαζάρων

Ανέλεγκτο της διαδικασίας κατάρτισης –το άρθρο 5 του ν. 2228 περί διαζυγίου

Το ζήτημα του κύρους των επαναστατικών πράξεων (1922-1926)

10.3. Η υπόθεση της ανακήρυξης των υπουργών της δικτατορίας (ΠρωτΑθ 5057/1926)

Η συντακτική πράξη της 11ης Οκτωβρίου 1926 περί απαγόρευσης της υποψηφιότητας των υπουργών του Πάγκαλου

Κρίση περί αντισυνταγματικότητας της πράξης και ανακήρυξη των υποψηφίων (ΠρωτΑθ 5057/1926)

Η απόλυση των ‘ασεβησάντων’ δικαστών και η ανάκλησή της, υπό την πίεση της κοινής γνώμης

Μια αποτίμηση

ΚΕΦ. 11ο. Η εδραίωση του ελέγχου

σε συνθήκες δημοκρατικής ομαλότητας (1927-1933)

11.1. Η επίδραση του δημοκρατικού Συντάγματος του

Ρητή αναγνώριση του δικαστικού ελέγχου συνταγματικότητας

Ο ανώτατος άρχοντας δεν είναι παράγοντας της νομοθετικής εξουσίας

Νόμοι χωρίς υπογραφή του αρμόδιου υπουργού (ΠρωτΑθ 1707/1929, ΣτΕ 121/1929)

Η ‘κοινοτοπία’ του δικαστικού ελέγχου στα χρόνια του δημοκρατικού Συντάγματος

11.2. Το κοινωνικό στοιχείο στον έλεγχο της συνταγματικότητας

Η έννομη τάξη και η προστασία της εργασίας

‘Δεν δυνάμεθα να δυσχεράνωμεν την οικονομικήν και κοινωνικήν κίνησιν του τόπου’ (Λ. Γιδόπουλος): Το χρηματιστηριακό δικαστήριο

Η υποχρεωτική διαιτησία του Τεχνικού Επιμελητηρίου

Οι υποθέσεις της Αεροπορικής Αμύνης

11.3. Δύο καινοτομίες: έλεγχος τήρησης της αρχής της ισότητας και σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο ερμηνεία

‘Νέα ερμηνεία παλαιού ορισμού του συντάγματος’ (Φ. Βεγλερής): Η ανάδυση του ελέγχου της αρχής της ισότητας

Νομολογιακές παλινωδίες και αμφισβήτηση του δικαιικού χαρακτήρα της αρχής

Η εδραίωση του ελέγχου της αρχής της ισότητας: Το ποινικά ανεύθυνο των χωροφυλάκων για πταίσματα (ΑΠ 13/1936)

Η ανάδυση της σύμφωνης με το διεθνές δίκαιο ερμηνείας του νόμου: Η υπόθεση του Λεόντειου Λυκείου (ΣτΕ 445/1931 Ολομ.)

ΚΕΦ. 12ο. Ο καταλυτικός ρόλος του Συμβουλίου της Επικρατείας

στην εδραίωση του ελέγχου

12.1. Η απουσία μιας ολοκληρωμένης θεωρίας για το δικαστικό έλεγχο των νόμων υπό το Σύνταγμα του 1927

Ένας αναχρονισμός: Η συνεχιζόμενη επιρροή του Σαρίπολου στη νομολογία

Η ανεπάρκεια των απόψεων του Σβώλου για τον έλεγχο της συνταγματικότητας των νόμων

Το θεωρητικό έλλειμμα και η υποκατάστασή του: η νομολογία του ΣτΕ ως θεωρία του δικαστικού ελέγχου των νόμων

12.2. Ο διευρυμένος έλεγχος συνταγματικότητας των νόμων από το Συμβούλιο της Επικρατείας

‘Εκείνο, όπερ θα ελογίζετο ως εξαίρεσις παρά τη τακτική δικαιοσύνη, απετέλεσεν ενταύθα τον κανόνα’ (Κ. Ρακτιβάν)

‘Νόμοι αντισυνταγματικοί, καίτοι μη αντιτιθέμενοι εις ρητόν γράμμα, αλλ’ εις το πνεύμα του Συντάγματος’ (Στ. Παπαφράγκος)

Οι πρώτες εφαρμογές: Αναίρεση αποφάσεων του Ελεγκτικού Συνεδρίου λόγω μη κλήτευσης διαδίκου (ΣτΕ 719/1930 Ολομ.)

Η υπόθεση της υποχρεωτικής άδειας των καθηγητών που εκλέγονται γερουσιαστές (ΣτΕ 78/1929 Ολομ.)

Μια ενδιαφέρουσα αντιπαράθεση δύο εισηγητών του ΣτΕ για το εύρος του δικαστικού ελέγχου του νόμου

12.3. Τάσεις στη συνταγματική νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας

Διατάξεις που θέτουν ‘κατ’ αρχήν ή κατά βάσιν’ έναν κανόνα: Η υπόθεση Αγνής Ρουσοπούλου (ΣτΕ 42/1929 Ολομ.)

Νέες ερμηνείες παλαιών διατάξεων: Ιεροί κανόνες (ΣτΕ 139/1930 Ολομ.) και ελευθερία του εμπορίου και της βιομηχανίας (ΣτΕ 138/1930)

Συνέχειες και τομές στη συνταγματική προστασία της ιδιοκτησίας

Ανέλεγκτο της παρεμβολής άσχετων διατάξεων στο νόμο (ΣτΕ 380/1932 Ολομ.)

Ανέλεγκτο της διαδικασίας ψήφισης, έκδοσης και δημοσίευσης του νόμου (ΣτΕ 27/1931, ΣτΕ 20/1933 Ολομ.)

ΚΕΦ. 13ο. Δικαστικός έλεγχος του νόμου και πολιτική (1933-1935)

13.1. Η ακύρωση της εκλογής Θεσσαλονίκης (Εκλογοδ. 13/1933)

Η πολιτική σημασία της υπόθεσης

Η σημασία της απόφασης για την εδραίωση του ελέγχου της συνταγματικότητας

Η ουσιαστική κρίση της απόφασης

Η σημασία της απόφασης από την άποψη της ασκούμενης δημόσιας πολιτικής

Μια αποτίμηση της απόφασης (Αλ. Βαμβέτσος)

13.2. Πολιτική και δικαιώματα. Οι μεγάλες υποθέσεις

Προστασία του πολιτεύματος και πολιτικές ελευθερίες: το ‘ιδιώνυμο’

Πειθαρχική εξουσία επί πανεπιστημιακών: Η υπόθεση Δελμούζου (ΣτΕ 376/1934 Ολομ.)

Το Συμβούλιο της Επικρατείας και η πολιτική

Πειθαρχική εξουσία επί δικαστικών: Η υπόθεση του εισαγγελέα Γεωργιάδη (ΣτΕ 575/1933 Ολομ.)

Συνδικαλιστικά δικαιώματα των δημοσίων υπαλλήλων: Η απεργία των ‘τριατατικών’ (ΣτΕ 574/1934 Ολομ.)

13.3. Και πάλι το δίκαιο της ανάγκης (ΣτΕ Π.Ε. 830/1935 Ολομ.)

Η κατάσταση της νομολογίας μέχρι το 1935 (ΕφΑθ 1658/1934)

Το ζήτημα του κύρους των συντακτικών πράξεων της κυβέρνησης Τσαλδάρη (ΣτΕ 850/1935 Ολομ.)

Το ζήτημα του κύρους των αναγκαστικών νόμων της κυβέρνησης Κονδύλη

Η εισήγηση Σολιώτη (γνώμη μειοψηφίας στο πρακτικό 830/1935 Ολομ.)

Η αντιεισήγηση Παπαφράγκου και η κρίση του πρακτικού 830/1935 Ολομ.

Η σημασία του πρακτικού και η κριτική του

Συνθετικό Μέρος

ΚΕΦ. 14ο. Σύνθεση – Ένα ιστορικό παράδοξο:

Ο δικαστικός έλεγχος των νόμων στην Ελλάδα

14.1. Η καθιέρωση του δικαστικού ελέγχου των νόμων το 19ο αιώνα

Η καθιέρωση του ελέγχου ως μια ελληνική παρέκκλιση από τα ευρωπαϊκά πρότυπα

Η δημοκρατική θεμελίωση του δικαστικού ελέγχου των νόμων στην Ελλάδα

14.2. Οι πρωταγωνιστές της καθιέρωσης του ελέγχου: Μια επανεκτίμηση

Οι δικαστές –όχι οι πολιτικοί ούτε οι θεωρητικοί του δικαίου

Τα δικαστήρια της ουσίας –όχι ο Άρειος Πάγος

Οι ρωμαϊστές αστικολόγοι –όχι οι συνταγματολόγοι

Το διανοητικό περιβάλλον και η κοινότητα των ελλήνων νομικών

14.3. Η εδραίωση του δικαστικού ελέγχου των νόμων στον 20ο αιώνα

Ανάδειξη του ζητήματος στο επίπεδο της συντακτικής εξουσίας

Προσαρμοστικότητα στις μεταβαλλόμενες συνθήκες

Η ευρωπαϊκή συζήτηση για τον έλεγχο συνταγματικότητας τη δεκαετία του 1920

Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας ως καταλύτης

Η σχετική αυτονομία του δικαστικού ελέγχου από την πολιτική

Βιβλιογραφία

Ευρετήριο Αποφάσεων

Ευρετήριο Ονομάτων