Ι. Ζαμπέλης, Θεσμοί και οργάνωση της «Ιονίου Εκκλησίας» (1817-1866), 2019

Πρόλογος

Βραχυγραφίες

Κυριότερη βιβλιογραφία

Εισαγωγή

§ 1. Αντικείμενο και ορισμός

§ 2. Το ιστορικό περίγραμμα της Ιονίου Εκκλησίας

Ι. Από την Βενετοκρατία στη Βρετανική Προστασία

ΙΙ. Η παραγωγή της νομοθεσίας επί αρμοστείας Maitland, Adam και Douglas

ΙΙΙ. Η κρίση στις σχέσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο

IV. Η συμβίωση της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τα λοιπά δόγματα και θρησκεύματα

V. Η εκκλησιαστική διάσταση της πορείας προς την Ένωση της Επτανήσου με την Ελλάδα

VI. Η ένωση της Ιονίου Εκκλησίας με την Εκκλησία της Ελλάδος

§3. Πηγές πολιτειακής προέλευσης

Ι. Διαπλαστικές

1. Διεθνείς Συνθήκες

2. Το Σύνταγμα (“Carta Costituzionale”)

3. Νομοθετικά Κείμενα

α. Πράξεις του Κοινοβουλίου (“Atti del Parlamento”)

β. Αποφάσεις της Γερουσίας (“In Senato Risoluzioni”)

4. Λοιπά κανονιστικά κείμενα

α. Κανονισμοί Επαρχιακών Συμβουλίων

β. Καταστατικά Συναδελφοτήτων

ΙΙ. Διαγνωστικές

1. Η «Επίσημος Εφημερίς του Ηνωμένου Κράτους των Ιονίων Νήσων» (“Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Jonie”)

2. Το αρχειακό υλικό: αλληλογραφία και πράξεις διοικητικών και δικαιοδοτικών οργάνων

3. Δημοσιεύματα της εποχής

4. Γενικά ιστορικά έργα της περιόδου

§ 4. Πηγές εκκλησιαστικής προέλευσης

Ι. Διαπλαστικές

1. Οι πηγές του Κανονικού Δικαίου της Ορθοδόξου Εκκλησίας

2. Πατριαρχικές και Συνοδικές Πράξεις

3. Το έθιμο

ΙΙ. Διαγνωστικές

1. Αρχειακό υλικό Ι. Μητροπόλεων, Ναών, Μονών και κληρικών

2. Δημοσιεύματα της εποχής

3. Έργα εκκλησιαστικής ιστορίας

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΘΕΣΜΙΚΗ ΘΕΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

§ 5. Οριοθέτηση αρμοδιοτήτων Εκκλησίας και Πολιτείας

Ι. «Πνευματικές» υποθέσεις

ΙΙ. «Πολιτικές» υποθέσεις

ΙΙΙ. «Διευθυντικές» υποθέσεις

§ 6. Πολιτειοκρατικές επεμβάσεις στα εσωτερικά της Εκκλησίας

Ι. Η επικοινωνία των εκκλησιαστικών αρχών με το Οικουμενικό Πατριαρχείο

ΙΙ. Η διοίκηση της Εκκλησίας βάσει πολιτειακής προελεύσεως κανόνων Δικαίου

ΙΙΙ. Η ανάμιξη των πολιτειακών οργάνων στην ανάδειξη εκκλησιαστικών λειτουργών

ΙV. Οι αρμοδιότητες του Αρμοστή επί της Εκκλησίας

V. Οι αρμοδιότητες της Γερουσίας επί της Εκκλησίας

α. Κανονιστικές

β. Διοικητικές

γ. Εποπτείας

δ. Δικαιοδοτικές

ε. Διαχειριστικού ελέγχου

στ. Οικονομικές

VI. Οι αρμοδιότητες των τοπικών αρχών επί της Εκκλησίας

α. Ο Έπαρχος (“Reggente”)

β. Το Επαρχιακό Συμβούλιο (“Consiglio Municipale”)

γ. Το «Αρχείον Θρησκείας, Ηθικής και Δημόσιας Οικονομίας»

§ 7. Πολιτειακής φύσεως προνόμια και καθήκοντα των εκκλησιαστικών οργάνων

Ι. Ο Έξαρχος ως μέλος της Γερουσίας

ΙΙ. Η μισθοδοσία εκκλησιαστικών λειτουργών από το Δημόσιο Ταμείο

ΙΙΙ. Η δικαιοδοσία των εκκλησιαστικών αρχών και δικαστηρίων στα ζητήματα του γάμου

IV. Ληξιαρχικές αρμοδιότητες των Εφημερίων

V. Η κατάχρηση του αφορισμού και του όρκου

§ 8. Η διαμόρφωση του συστήματος σχέσεων Εκκλησίας και Πολιτείας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΛΟΙΠΕΣ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΕΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ

§ 9. Το περιεχόμενο της συνταγματικής προστασίας

1. Μισαλλοθρησκεία

2. Μισαλλοθρησκεία ιερουργών

3. Διατάραξη θρησκευτικής συνάθροισης

4. Τυμβωρυχία σε ναούς ή κοιμητήρια

5. Περιύβριση αντικειμένων λατρείας

§ 10. Η Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία (“La Religione Greca”) ως «επικρατούσα» (“dominante”)

§ 11. Η «επικρατούσα «Ορθόδοξος Θρησκεία της Υψηλής Προστάτιδος Δυνάμεως» (“La Religione Ortodossa Dominante dell’ Alta Potenza Protettrice”)

§ 12. Η «Καθολική Ρωμάνα Θρησκεία» (“La Religione Catolica Romana”)

§ 13. Η Εβραϊκή Κοινότητα

§ 14. Η απαγόρευση «δημοσίων εκδηλώσεων» (“esterna forma”)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

ΣΧΕΣΕΙΣ ΜΕ ΤΟ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟ

§ 15. Σημεία εξάρτησης της «Ιονίου Εκκλησίας» από το Οικουμενικό Πατριαρχείο

Ι. Το κανονικό μνημόσυνο του Πατριάρχου

ΙΙ. Οι «κανονικές εκδόσεις» των χειροτονιών (“le bolle di forma per la consacrazione”)

ΙΙΙ. Η χορήγηση του Αγίου Μύρου από το Οικουμενικό Πατριαρχείο

ΙV. Η αναφορά προς το Πατριαρχείο για μείζονα εκκλησιαστικά ζητήματα

§ 16. Το «ανώτατο πνευματικό δικαίωμα» του Οικουμενικού Πατριαρχείου επί της Ιονίου Εκκλησίας και η αυτονομία της

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

ΟΙ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΕΣ

§ 17. Ο «Υπέρτιμος Έξαρχος της Ιονικής Εκκλησίας» (“Il molto Reverendo (Ipertimo) Esarca degli Stati Jonj”)

§ 18. Οι Αρχιερείς (“Prelati”) των νησιών

§ 19. Η διαδικασία ανάδειξης των Επισκόπων

Ι. Ο «Προσωρινός Αρχηγός της Εκκλησίας» (“Il Capo Interimo della Chiesa”)

ΙΙ. Η «κοινή εκλογή»

ΙΙΙ. Η «κανονική εκλογή»

§ 20. Η «Εκκλησιαστική Αυλή» (“Curia Ecclesiastica”) ανά Επαρχία.

Ι. Οι «εκκλησιαστικοί αξιωματικοί» (“Dignitarj Ecclesiastici”)

ΙΙ. Ο Ιερογραμματεύς (“Cancelliere” - “Registrattore”)

ΙΙΙ. Ο Πρωτοσύγκελλος (“Il Protosingelo”)

ΙV. Ο Αρχιμανδρίτης (“L’ Archimandrita”)

V. Οι Αρχιερατικοί Επίτροποι (“Vicarj Vescovili”)

VI. Ο Αρχιδιάκονος (“L’ Arcidiacono”)

VII. Ο Κανονικός Συνήγορος (“L’ Avvocato del Diritto Canonico”)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ

§ 21. Η εξέλιξη του θεσμικού πλαισίου

§ 22. Οι Ιεροί Ναοί

I. «Εκκλησίες Κοινές» (“Chiese di jus pubblico”)

II. «Εκκλησίες Μερικές» (“Chiese di jus privato”)

III. «Καπέλλες» ή «Εκκλησίες φαμιλίας» (“Capelle”)

IV. «Αδελφάτα» (“Confraternità”)

V. Μητροπολιτικός Ναός (“La Chiesa Cattedrale”)

§ 23. Οι Εφημέριοι (“Curati” - “Sacerdoti”)

§ 24. Οι Ιερές Μονές (“Conventi”)

Παράρτημα εγγραφών

1. Η από 05.10.1845 επιστολή του Ιθάκης Παϊσίου (Καραβία) προς τον Κεφαλληνίας Σπυρίδωνα (Κοντομίχαλο)

2. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 56/18.01.1856 «Ὑπόμνημα τῆς Αὐτοῦ Πανιερότητος Μητροπολίτου Λευκάδος ὑποβληθὲν εἰς τὴν Αὐτοῦ Ἐξοχότητα τὸν Λόρδον Μέγαν Ἁρμοστὴν τῆς Ἑπτανήσου Πολιτείας»

3. Η υπ’αριθμ. 31 και από 4/16.06.1855 επιστολή του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Μητροπολίτη Κερκύρας Αθανάσιο (Πολίτη)

4. Το υπ’ αριθμ. 203/08.09.1859 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Πρόεδρο της Γερουσίας Α. Δαμασκηνό

5. «Προκήρυξις φόνου ζώου τοῦ Δ[ημητρίου] Σίδερη και Ἀνδρ[έα Χαλικιοπούλου] Ἀθάνη»

6. Το από 02.09.1839 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος Ευγενίου (Φέτση) προς τον ιερομόναχο Θεοφύλακτο Κούρτη

7. Το υπ’ αριθμ. 257 και από 10.01.1861 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς το νεοκλεγέντα Οικουμενικό Πατριάρχη Ιωακείμ Β΄

8. Το από 05.07.1854 έγγραφο του Επισκόπου Ιθάκης Γαβριήλ (Καραβία Τσεμπέρη) προς τον Μητροπολίτη Κεφαλληνίας Σπυρίδωνα (Κοντομίχαλο)

9. Το από 14.08.1839 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Ευγενίου (Φέτση) προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο Στ΄

10. Το από 14.06.1839 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Ευγενίου (Φέτση) προς τον Έπαρχο Λευκάδος Απόστολο Ψωμά

11. Η από 17.02.1854 εγκύκλιος του Λευκάδος Γρηγορίου ως Εξάρχου προς τους λοιπούς Ιεράρχες της Ιονίου Εκκλησίας, πλην του Κεφαλληνίας

12. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 18/10.3.1819 έγγραφο του Επάρχου Λευκάδας Ν. Καββαδά προς τον Πρόεδρο της Γερουσίας

13. Το από 28.03.1850 έγγραφο του Μητροπολίτη Λευκάδος Ευγενίου (Φέτση) προς τον Έπαρχο Λευκάδος Ανδρέα Φέτση

14. Δημοσίευμα της GJ 40 (21.9/3.10.1818)

15. Η από 23.02.1819 αίτηση του «Προσωρινού Αρχηγού της Εκκλησίας» της Αγίας Μαύρας Αγαπίου Λάζαρη προς τον Έπαρχο Αγίας Μαύρας

16. «Ἀπόγραφον ἐκ τῆς πρωτοτύπου Πατριαρχικῆς Ἐκδόσεως» για την κανονική εκλογή και χειροτονία του Ιθάκης Γαβριήλ (Καραβία Τσεμπέρη)

17. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 140/30.10.1857 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κύριλλο Ζ΄.

18. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 144/29.11.1857 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Γραμματέα της Γερουσίας Λ. Δούσμανη

19. Το από 13.11.1857 έγγραφο του Επισκόπου Ιθάκης Γαβριήλ (Καραβία) προς τον Μητροπολίτη Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγόριο (Αραβανή)

20. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 99/…1854 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Αρχιερατικό Επίτροπο Καλάμου και Καστού, ιερομόναχο Ευγένιο Φερεντίνο

21. Η από 20.09.1931 «αἴτησις τῶν ὑπογεγραμμένων ἀδελφῶν τοῦ ἐν Λευκάδι Συναδελφικοῦ Ναοῦ Εἰσοδίων Θεοτόκου Κ(οινότη)τος Νεοχωρίου/πρὸς τὸν Κ(ύρι)ον ἐπὶ τῆς Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων Ὑπουργὸν»

22. Το από 01.12.1854 έγγραφο του Μητροπολίτη Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Έπαρχο Λευκάδος Μάρκο Τσαρλαμπά

23. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 1342/26.02.1870 έγγραφο του Μητροπολίτη Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Υπουργό Εκκλησιαστικών

24. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 182/24.10.1866 έγγραφο του Επισκόπου Ιθάκης Γαβριήλ (Καραβία - Τσεμπέρη) «πρὸς τὴν Ἱερὰν Σύνοδον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος»

25. Η από 24.04.1940 κοινή αίτηση των κτητόρων των Ι. Ναών Αγ. Σπυρίδωνος και Παντοκράτορος Λευκάδος προς τον Τοποτηρητή Λευκάδος και Ιθάκης, Μητροπολίτη Νικοπόλεως Ανδρέα

26. Η από 25.03.1837 έγγραφη πρόσκληση του Μητροπολίτη Λευκάδος Ευγενίου (Φέτση) προς τον Έπαρχο Λευκάδος Αλέξανδρο Βατάλια:

27. Το υπ’ αριθμ. πρωτ.: 127/29.12.1854 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Έπαρχο Λευκάδος Μάρκο Τσαρλαμπά

28. Το από 13.03.1845 έγγραφο του Μητροπολίτου Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Ευγενίου (Φέτση) προς τον Αντέπαρχο Λευκάδος Ανδρέα Φέτση

29. Το από 22.04.1854 έγγραφο του Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Έπαρχο του νησιού Μάρκο Τσαρλαμπά

30. Το από 23.09.1838 έγγραφο του Μητροπολίτη Λευκάδος και Αγἰας Μαύρας Ευγενίου (Φέτση) «τῷ Πανιερωτάτῳ καὶ Ὑπερτίμῳ Ἐξάρχῳ κυρίῳ κυρίῳ Ἁγίῳ Μητροπολίτῃ Νικολάῳ Κοκκίνῃ τῆς νήσου Ζακύνθου καὶ λοιπῶν Ἰωνικῶν Νήσων»

31. Το από 01.10.1854 έγγραφο του τότε Εξάρχου, Μητροπολίτη Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Γρηγορίου (Αραβανή) προς τον Αρχιεπίσκοπο Κυθήρων Προκόπιο (Καλλονά).

32. Το από 22.09.1837 έγγραφο του Μητροπολίτη Λευκάδος Ευγενίου (Φέτση) προς τον Έπαρχο Λευκάδος

33. Το από 21.11.1854 έγγραφο του ως άνω Μητροπολίτη προς τον Γραμματέα της Γερουσίας Λ. Δούσμανη

34. Το από 23.09.1837 έγγραφο του Μητροπολίτη Λευκάδος και Αγίας Μαύρας Ευγενίου (Φέτση) προς τον Έξαρχο, Μητροπολίτη Ζακύνθου Διονύσιο (Δελάζαρη)

Κυριότερη βιβλιογραφία