Α. Γκιζάρη, Η συμβολή των ιδιωτών στην επιβολή του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ, 2013

VIIΠρόλογος

IXΣυντομογραφίες

1Εισαγωγή

3Παρέκβαση: Η αποτελεσματικότητα της άμεσης επιβολής

3Α. Ο ελεγκτικός και κυρωτικός μηχανισμός κατά τη Συνθήκη για τη Λειτουργία της ΕΕ

3α) Η θεσμική διαδικασία ελέγχου και επιβολής κυρώσεων

5β) Σχέση των διαδικασιών των άρθρων 258 και 260 ΣΛΕΕ

6γ) H καινοτομία της Συνθήκης της Λισαβόνας ως προς τον κυρωτικό μηχανισμό

9Β. Η διαχείριση του συστήματος των κυρώσεων

9α) Σχετικά με το είδος των χρηματικών κυρώσεων

11β) Η σωρευτική επιβολή των χρηματικών κυρώσεων

γ) Η επιβολή ενός εφάπαξ ποσού παρά την εκτέλεση της απόφαση του

13Δικαστηρίου

14Γ. Η ανεπάρκεια του μηχανισμού ως προς τον έλεγχο των περιβαλλοντικών πα­ραβάσεων

14α) Τα θεσμικά κενά της διαδικασίας

15β) Η διαχείριση των περιβαλλοντικών παραβάσεων από την Επιτροπή

151. Οι προτεραιότητες της Επιτροπής

172. Σχετικά με τις εξουσίες της Επιτροπής

193. H παραίτηση της Επιτροπής από την εκδίκαση της διαφοράς

224. Το μονοπώλιο της Επιτροπής και η πολιτική διάσταση

26γ) Η ιδιαιτερότητα των περιβαλλοντικών οδηγιών

28Δ. Η σκοπιμότητα του κυρωτικού μηχανισμού

Ε. H προσωρινή δικαστική προστασία στο πλαίσιο προσφυγής κατά κράτους

31μέλους για παράβαση του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ

α) Η αναγκαιότητα συνδυασμού της προσωρινής δικαστικής προστασίας

31με την προσφυγή κατά κράτους μέλους για περιβαλλοντικές παραβάσεις

33β) Το νομικό πλαίσιο

36γ) Η αποτελεσματικότητα

IΜΕΡΟΣ

Η συμβολή των ιδιωτών σε επίπεδο ΕΕ

41ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι. Οι διοικητικές διαδικασίες ελέγχου

41Α. Οι διοικητικές διαδικασίες εσωτερικής επανεξέτασης βάσει του κανονισμού 1367/2006

α) Η διαδικασία εσωτερικής επανεξέτασης των πράξεων ή παραλείψεων

42των οργάνων, οργανισμών ή φορέων της ΕΕ για περιβαλλοντικά θέματα

421. Υποκειμενική έκταση του δικαιώματος

452. Η υποβολή του αιτήματος εσωτερικής επανεξέτασης

473. Αντικείμενο της εσωτερικής επανεξέτασης

3.1. Σχετικά με τις «διοικητικές» πράξεις που είναι νομικά δεσμευτικές

48και έχουν εξωτερική ισχύ

513.2. Σχετικά με τις «διοικητικές πράξεις με ατομικό περιεχόμενο»

553.3. Πράξεις «δυνάμει του δικαίου περιβάλλοντος»

β) Η διαδικασία επιβεβαιωτικής αίτησης βάσει των διατάξεων περί πρόσβα­σης

56του κοινού σε περιβαλλοντικές πληροφορίες

571. Η αίτηση παροχής πληροφοριών

602. Οι εξαιρέσεις

622.1. Το εμπορικό και βιομηχανικό απόρρητο

2.2. H πρόσβαση σε περιβαλλοντικές πληροφορίες που συγκεντρώνονται

64στο πλαίσιο τυχόν έρευνας για παράβαση κράτους μέλους

2.3. Οι συνέπειες της άρνησης πρόσβασης σε πληροφορίες που συνδέονται

67με τυχόν παράβαση κράτους μέλους

2.4. Σχετικά με τη δυνατότητα του κράτους να απαγορεύσει τη δημοσιο-

68ποίηση πληροφοριών

703. Η άσκηση της επιβεβαιωτικής αίτησης

γ) Η διαδικασία εσωτερικής επανεξέτασης ως προς την προστασία των διαδικα­-

71στικών δικαιωμάτων συμμετοχής του κοινού

73Β. Άλλες διοικητικές διαδικασίες ελέγχου των πράξεων ή παραλείψεων των οργάνων, οργανισμών ή φορέων της ΕΕ

74α) Ειδικές διαδικασίες ελέγχου βάσει ειδικών κανονισμών

741. Σε σχέση με τις πράξεις των ρυθμιστικών οργανισμών

762. Σε σχέση με τις πράξεις των εκτελεστικών οργανισμών

77β) Διαδικασίες ελέγχου βάσει της Συνθήκης

771. Η πρόσβαση στον Ευρωπαίο Διαμεσολαβητή

1.1. Το πεδίο παρέμβασης του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή σε σχέση με

79την εξουσία ελέγχου της Επιτροπής

801.2. Οι εξουσίες του Ευρωπαίου Διαμεσολαβητή σε βάρος της Επιτροπής

811.3. Οι υποχρεώσεις της Επιτροπής

822. H άσκηση του δικαιώματος αναφοράς

83Κριτική εκτίμηση

85Κεφάλαιο ΙΙ. Η προσφυγή στο ΔΕΕ

85Α. Ως προς τον άμεσο έλεγχο των πράξεων ή παραλείψεων των οργάνων, οργα­νισμών ή φορέων της ΕΕ

α) Στοιχειοθέτηση της ενεργητικής νομιμοποίησης των φυσικών και νομικών

85προσώπων

851. Η πάγια νομολογία του ΔΕΚ/ΔΕΕ

902. Η καινοτομία της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης

92β) Η θέση των περιβαλλοντικών οργανώσεων στην πάγια νομολογία του ΔΕΚ

96Β. Οι εναλλακτικές προσφυγές έννομης προστασίας

96α) H προδικαστική παραπομπή στο ΔΕΕ

98– Σχετικά με την αυτοτέλεια της προδικαστικής παραπομπής

99β) H προσφυγή αποζημίωσης κατά της ΕΕ

– Σχετικά με την προσφυγή αποζημίωσης κατά της ΕΕ λόγω παράλειψης

103της Επιτροπής ως προς την κίνηση της διαδικασίας κατά κράτους μέλους

103γ) Η προσφυγή κατά παράλειψης οργάνου της ΕΕ

– Σχετικά με την προσφυγή κατά παράλειψης της Επιτροπής να κινήσει

104διαδικασία εναντίον κράτους μέλους

Γ. Η συμβολή του κανονισμού 1367/2006 ως προς μία αποτελεσματική

106πρόσβαση ενώπιον του Δικαστηρίου

α) Ως προς την προσβολή των πράξεων ή παραλείψεων για περιβαλλοντικά

106θέματα

1061. Υποκειμενική έκταση του δικαιώματος

2. Η ενεργητική νομιμοποίηση της ΜΚΟ ως αποδέκτη της αρνητικής

107απάντησης/απόφασης επί του αιτήματος εσωτερικής επανεξέτασης

3. Αντικείμενο της δικαστικής προσφυγής και έκταση του δικαστικού

110ελέγχου

β) Ως προς την προσβολή πράξεων ή παραλείψεων σχετικά με την πρόσβαση

στην περιβαλλοντική πληροφορία και τη συμμετοχή του κοινού σε διαδι­-

112κασία λήψης αποφάσεων

115γ) Ως προς την προσωρινή δικαστική προστασία

117δ) Σε σύγκριση με το άρθρο 263 παρ. 4 περ. 3 ΣΛΕΕ

Δ. Εκτίμηση της συμμόρφωσης της ΕΕ ως προς τον πυλώνα της Σύμβασης του

118Άαρχους περί πρόσβασης στη δικαιοσύνη

118α) Κριτική εκτίμηση του κανονισμού 1367/2006

β) Η νομολογία του ΔΕΚ/ΔΕΕ και η θέση της Επιτροπής Συμμόρφωσης της Σύμ-

120βασης του Άαρχους

123γ) Προς μία σύγκρουση μεταξύ της Συνθήκης και της Σύμβασης του Άαρχους?

124δ) Η δεσμευτικότητα της Σύμβασης του Άαρχους στην ενωσιακή έννομη τάξη

1241. Το άμεσο αποτέλεσμα της Σύμβασης ενώπιον του ΔΕΚ/ΔΕΕ

1262. Σχέση μεταξύ του Δικαίου της ΕΕ και των Διεθνών Συνθηκών

IIΜΕΡΟΣ

Η συμβολή των ιδιωτών σε εθνικό επίπεδο

129Κεφάλαιο Ι. Οι ιδιώτες ως «ελεγκτές» των κρατών μελών ως προς την εφαρμογή του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ

129Α. Το άμεσο αποτέλεσμα

130α) Το άμεσο αποτέλεσμα του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου

131β) Το άμεσο αποτέλεσμα των διατάξεων των περιβαλλοντικών οδηγιών

1341. Το αντίστροφο άμεσο αποτέλεσμα

1342. Σχετικά με τις οδηγίες πλαίσιο

1353. Το άμεσο αντικειμενικό αποτέλεσμα των περιβαλλοντικών οδηγιών

137γ) Η νέα θεωρία περί «επικλησιμότητας»

1. Η υπό το φως της οδηγίας ερμηνεία της εθνικής νομοθεσίας ή έμμεσο

139αποτέλεσμα της οδηγίας

2. H επικλησιμότητα με σκοπό τον έλεγχο της διακριτικής ευχέρειας

141του εθνικού νομοθέτη

1443. το «κεκαλυμμένο» οριζόντιο αποτέλεσμα της οδηγίας

144– Η «τριγωνική σχέση»

146– Η επίκληση της οδηγίας σε συνδυασμό με τις γενικές αρχές του δικαίου

147– Το «συμπτωματικό» οριζόντιο αποτέλεσμα

Β. Η συμβολή της αρχής της υπεροχής στην αποτελεσματική επιβολή του

148περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ

α) Η αυτεπάγγελτη εφαρμογή και ο παραμερισμός εθνικών δικονομικών

150κανόνων δικαίου από τον εθνικό δικαστή

151β) Η ευθύνη του κράτους

1. Οι προϋποθέσεις της ευθύνης του κράτους για παράβαση του περι-

155βαλ­λοντικού δικαίου της Ένωσης

155– Ως προς τη ζημία

155– Ως προς το κριτήριο της απονομής δικαιωμάτων υπέρ των ιδιωτών

158– Ως προς το κριτήριο της κατάφωρης παράβασης

159– Ως προς το κριτήριο του αιτιώδους συνδέσμου

2. H καταλληλότητα του θεσμού της ευθύνης του κράτους ως προς την

160αποτελεσματική επιβολή του περιβαλλοντικού ενωσιακού δικαίου

161– Σχετικά με την αποκατάσταση της ζημίας στο περιβάλλον

γ) Η υποχρέωση των κρατών μελών ως προς τον προσδιορισμό των αναγκαίων

ενδίκων βοηθημάτων και μέσων αποτελεσματικής εφαρμογής του δικαίου

162της ΕΕ

165Κεφάλαιο ΙΙ. Πρόσβαση σε εθνικές διοικητικές και δικαστικές διαδικασίες ελέγχου ως προς την εφαρμογή του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ

Α. Ως προς την προστασία του δικαιώματος πρόσβασης στην περιβαλλοντική

165πληροφορία

α) Η αίτηση παροχής περιβαλλοντικών πληροφοριών και οι υποχρεώσεις

166των αρμοδίων αρχών κατά την οδηγία 2003/4

168– Σχετικά με τις «δημόσιες αρχές»

169β) Οι εξαιρέσεις

171– Σχετικά με το εμπορικό και βιομηχανικό απόρρητο

174γ) Η υποχρέωση των κρατών μελών για τη συλλογή και διάδοση πληροφοριών

– Σχετικά με τη δημοσιοποίηση πληροφοριών που αφορούν τις περι-

176βαλλοντικές επιδόσεις των επιχειρήσεων στα κράτη μέλη

– Σχετικά με την περιβαλλοντική πληροφόρηση του κοινού και την

177«περιβαλλοντική διαφήμιση»

178δ) Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη για θέματα περιβαλλοντικής πληροφόρησης

Β. Ως προς την προστασία του δικαιώματος συμμετοχής σε διαδικασίες λήψης

179αποφάσεων για το περιβάλλον

179α) Γενικά περί της οδηγίας 2003/35

181β) Υποκειμενική έκταση του δικαιώματος συμμετοχής

182γ) Σχετικά με το οικονομικό κόστος της συμμετοχής

δ) Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη στο πλαίσιο των διατάξεων περί συμμετοχής

184του κοινού

1851. Σχετικά με διοικητικές διαδικασίες ελέγχου

2. Ο προσδιορισμός του «ενδιαφερομένου κοινού» και τα όρια στη

185διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών

185– Σε σχέση με το «ενδιαφερόμενο κοινό»

187– Σε σχέση με τις ΜΚΟ

1913. Σχετικά με τις πράξεις που μπορούν να προσβληθούν

1934. Σχετικά με τα ένδικα βοηθήματα του εθνικού δικαίου

195Γ. Το δικαίωμα πρόσβασης στη δικαιοσύνη για περιβαλλοντικά θέματα

α) Οι υποχρεώσεις των κρατών μελών ως προς το άρθρο 9 αριθ. 3 της

196Σύμβασης. Έμμεσο αποτέλεσμα της Σύμβασης του Άαρχους

197β) Η πρόταση οδηγίας της Επιτροπής

1981. Υποκειμενική έκταση του δικαιώματος

198– Μέλη του κοινού

198– Νομιμοποιούμενοι φορείς

2002.Το δικαίωμα εσωτερικής επανεξέτασης

3. Η αναγκαιότητα και η καταλληλότητα της πρότασης με βάση τις αρχές

202της επικουρικότητας και αναλογικότητας

2034. Κριτική εκτίμηση της πρότασης

γ) Το ζήτημα της αρμοδιότητας της Ένωσης ως προς την εφαρμογή του

204άρθρου 9 αριθ. 3 της Σύμβασης του Άαρχους σε εθνικό επίπεδο

2051. Η Δήλωση του άρθρου 19 της Σύμβασης

2052. O προσδιορισμός της αρμοδιότητας από το Δικαστήριο

206– Με βάση τα κριτήρια της νομολογίας του Δικαστηρίου

2083. Συνέπειες της αναγνώρισης της αρμοδιότητας υπέρ της ΕΕ

– Ως προς την αποτελεσματική εφαρμογή της Σύμβασης του Άαρχους

208και του ενωσιακού περιβαλλοντικού δικαίου

4. Το ζήτημα της διεθνούς ευθύνης ως προς την εφαρμογή σε εθνικό

209επίπεδο του άρθρου 9 αριθ. 3 της Σύμβασης

210Δ. Η κινητοποίηση του μηχανισμού της περιβαλλοντικής ευθύνης

2111. Γενικά περί της οδηγίας 2004/35

2142. Οι υποχρεώσεις της αρμόδιας αρχής

2153. Η υποβολή αιτήματος από τα νομιμοποιούμενα πρόσωπα

2184. Πρόσβαση στη δικαιοσύνη

5. Σχετικά με την ευθύνη του κράτους ως προς τη μη αποτελεσματική

219εφαρμογή της οδηγίας

6. Σχετικά με την ευθύνη του κράτους να αναλάβει τα μέτρα πρόληψης ή/και

221αποκατάστασης

223Κύρια συμπεράσματα

227Βιβλιογραφία