Β. Σκουρής, Σύνταγμα και Ηθική, 2024

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α΄

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ι. Η επιστροφή ενός κλασικού προβληματισμού

1. Η βασική επιλογή: Ανοχή της ατομικής ηθικής ή επιβολή ορισμένων ηθικών προτύπων;

α). Ελεύθερη διαμόρφωση της ατομικής ηθικής

β). Συνέπειες για τις συντεταγμένες εξουσίες

2. Στοιχεία με ηθικό πρόσημο στις προτάσεις για την αναθεώρηση του Συντάγματος

3. Βαθμιαία αναγνώριση υπέρτερων ηθικών αξιών

α). Οι βλαβερές συνέπειες του καπνού

β). Οικονομική ανάπτυξη και προστασία του περιβάλλοντος

γ). Υπέρτερες αξίες και ηθική

4. Οι συνέπειες της αναγνώρισης υπέρτερων αξιών

ΙΙ. Επιλεκτικές αναφορές στον ευρωπαϊκό και διεθνή χώρο

1. Η συζήτηση στο πλαίσιο του αμερικανικού Συντάγματος

α). Επιλογή των πηγών

β). Η βασική θέση του R. Dworkin

– Τα επιχειρήματα και η επαλήθευσή τους σε καίρια ζητήματα της εποχής μας

– Η σύνδεση με τη δημοκρατική αρχή

– Πού ευδοκιμεί περισσότερο η ηθική αυτονομία;

γ). Ο αντίλογος από τον R. A. Posner

– Όροι με ηθική προέλευση σε νομοθετικά κείμενα

– Ηθική φιλοσοφία και δικαστική λειτουργία

– Ο συνταγματικός ρόλος του δικαστή

2. Παραδείγματα από τον ευρωπαϊκό χώρο

α). Η περίπτωση της Πορτογαλίας

β). Το πολωνικό Σύνταγμα

3. Η δημόσια ηθική στη Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης

α). Η δημόσια ηθική στις εισαγωγές αγαθών

β). Νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης

4. Κανόνες ηθικής σε διεθνείς συνθήκες

ΙΙΙ. Οριοθέτηση του αντικειμένου της μελέτης

1. Ειδική σημασία στο επίπεδο του Συντάγματος

2. Ηθικές αξίες σε διατάξεις με «αυτόνομο» περιεχόμενο (που είναι ανεξάρτητες από τρέχουσες ηθικές αντιλήψεις)

3. Το ηθικοπολιτικό θεμέλιο του Συντάγματος

4. Η ηθικοπολιτική ερμηνεία του Συντάγματος

5. Μέθοδος εργασίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β΄

ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ

Ι. Ηθική αυτονομία του ατόμου και ηθική ουδετερότητα του Συντάγματος

1. Συνταγματική αξία είναι η διαμόρφωση της προσωπικής ηθικής και η ανοχή της από τους άλλους

α). Προστασία της αξίας του ανθρώπου

– Συμπληρωματικοί κανόνες για την ενίσχυση της προστασίας

– Δοκιμασία της αξίας του ανθρώπου: Το παράδειγμα των μεταμοσχεύσεων

β). Ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας

γ). Ο συνδυασμός των άρθρων 2 παρ. 1 και 5 παρ.

δ). Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ

2. Ο ελεύθερος άνθρωπος αποφασίζει για τον εαυτό του

α). Η ευθύνη της προσωπικής επιλογής

β). Ο κίνδυνος λογιστικής αντιμετώπισης της ελευθερίας

γ). Η ποινική μεταχείριση της απόπειρας αυτοκτονίας

3. Ελευθερία βλαβερών επιλογών

ΙΙ. Απαγόρευση των διακρίσεων, προστασία μειονοτήτων και ειδικών ομάδων και δικαίωμα στη διαφορετικότητα

1. Κατάργηση των διακρίσεων

α). Δικαίωμα του ανθρώπου και όχι μόνο του πολίτη

β). Σταθερός στόχος η ίση μεταχείριση

2. Προστασία των μειονοτήτων και ειδικών ομάδων

3. Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ

4. Δικαίωμα στη διαφορετικότητα;

ΙΙΙ. Εκδηλώσεις της ελευθερίας της γνώμης ως παράγοντες της ηθικής αυτονομίας του ατόμου και της ηθικής ουδετερότητας του Συντάγματος

1. Η κλασική ελευθερία της γνώμης

2. Ειδικότερες μορφές της ελευθερίας της έκφρασης

α). Δικαίωμα έκφρασης χωρίς ορισμούς και χωρίς περιορισμούς

β). Σύνδεση της ελευθερίας με την ηθική ουδετερότητα

γ). Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ

IV. Εκπαίδευση και εργασία ως παράμετροι της ηθικής αυτονομίας του ατόμου

1. Στοιχεία ηθικής στα άρθρα 16 και 22 του Συντάγματος

2. Η ηθική αγωγή ως σκοπός της εκπαίδευσης

α). Ελευθερία και ηθική αγωγή

β). Η μείωση των ωρών διδασκαλίας των θρησκευτικών ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας

– Η διδασκαλία της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης σκοπός της παιδείας;

– Υποχρέωση του κράτους για παροχή θρησκευτικής παιδείας;

– Πρόσφατη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας

3. Η εργασία ως παράγοντας αυτοπροσδιορισμού του ανθρώπου

4. Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ

5. Συστηματική ερμηνεία των άρθρων 16 και

α). Αξιοπρέπεια και ελευθερία μέσω της παιδείας και της εργασίας

β). Θετικές δράσεις για την εξασφάλιση παιδείας και εργασίας

V. Ηθική και θρησκεία

1. Οι εγγυήσεις του άρθρου 13 του Συντάγματος

2. Αντικατάσταση του όρκου με επίσημη διαβεβαίωση

3. Η αναγνώριση της επικρατούσης θρησκείας

α). Η ανάπτυξη της θρησκευτικής συνείδησης και η εισαγωγική επίκληση της Αγίας Τριάδος

β). Η σημασία της καθιέρωσης επικρατούσης θρησκείας

– Έχει η αναγνώριση επικρατούσης θρησκείας έννομες συνέπειες;

– Συνταγματικές εγγυήσεις για την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδος

– Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ

VI. Προστασία της οικογένειας και του γάμου

1. Η μεταχείριση της οικογένειας ως απλής κοινωνικής ομάδας

2. Γάμος και άλλες μορφές συμβίωσης

3. Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ

VII. Προστασία του ιδιωτικού βίου

1. Το υψηλό επίπεδο της συνταγματικής προστασίας

2. Η αποτελεσματική ενίσχυση της προστασίας του ιδιωτικού βίου με την αναθεώρηση του 2001

α). Άρθρο 9 Α

β). Άρθρο 19 παρ. 2 και

3. Προστασία του ατόμου έναντι της ιδιωτικής εξουσίας

4. Η συνεισφορά του Χάρτη και της ΕΣΔΑ

VIII. Τα χρηστά ήθη και η δημόσια αιδώς

1. Η χρησιμοποίηση των δύο εννοιών στο Σύνταγμα

2. Γενικές ρήτρες και αόριστες έννοιες στο δίκαιο

3. Η πρακτική σημασία των χρηστών ηθών και της δημόσιας αιδούς κατά την ερμηνεία του Συντάγματος

ΙΧ. Συνταγματικές υποχρεώσεις και συνταγματικά καθήκοντα

1. Αναγνώριση υποχρεώσεων έναντι του κοινωνικού συνόλου

2. Καθήκοντα και υποχρεώσεις στο Σύνταγμα του

α). Θεμελιώδεις υποχρεώσεις

– Άρθρο 4 παρ. 5 και

– Άρθρο 51 παρ.

– Μικτά ορκωτά δικαστήρια και εφορευτικές επιτροπές

– Άρθρο 16 παρ.

β). Τα βασικά καθήκοντα

γ). Η θωράκιση του Συντάγματος με πρόσθετα καθήκοντα των πολιτών

3. Οι ηθικές διαστάσεις της φορολογικής υποχρέωσης και της υποχρεωτικότητας της ψήφου

Χ. Συμπέρασμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ΄

ΗΘΙΚΗ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟ ΒΙΟ

Ι. Η γενική αρχή: Αυτοσυγκράτηση σε θέματα πολιτικής ηθικής

1. Καταπολέμηση των πελατειακών σχέσεων

α). Ελάττωση απαγορεύσεων για τους δημοσίους υπαλλήλους μέσω της αναθεώρησης του άρθρου 29 παρ.

β). Διατήρηση της υποχρέωσης για πολιτική ουδετερότητα του προσωπικού του Δημοσίου

2. Δημοσιότητα των εκλογικών δαπανών

3. Η αρχή της ελεύθερης εντολής

ΙΙ. Τα ασυμβίβαστα των βουλευτών

ΙΙΙ. Καταπολέμηση της πολιτικής διαφθοράς

1. Τα βασικά εργαλεία

2. Ηθικές αρχές σε δικαστικές αποφάσεις και πορίσματα εξεταστικών επιτροπών

ΙV. Ανεξάρτητες (διοικητικές) αρχές

1. Λόγοι ίδρυσης

2. Θεμέλια στο Σύνταγμα

3. Θεμέλια στο ενωσιακό δίκαιο και στον νόμο

4. Ειδικές περιπτώσεις

5. Ο τομέας των δημοσίων συμβάσεων

6. Λόγοι και συνέπειες του πολλαπλασιασμού των ανεξάρτητων/ρυθμιστικών αρχών

7. Επιπτώσεις στο πολιτικό σύστημα

8. Έκταση του κοινοβουλευτικού και δικαστικού ελέγχου

9. Οι ανεξάρτητες αρχές και το επιτελικό κράτος

10. Τελική αποτίμηση

V. Μηχανισμοί καταπολέμησης της διαφθοράς

1. Δήλωση περιουσιακής κατάστασης (πόθεν έσχες)

2. Οι κατηγορίες των υποχρέων

3. Κοινά χαρακτηριστικά των υποχρέων;

4. Τελική αποτίμηση

VI. Κοινοί κανόνες ηθικής για τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης;

1. Η σημερινή κατάσταση

2. Η πρόταση της Επιτροπής

3. Οι αντιδράσεις των άλλων οργάνων

4. Το πλεονέκτημα των ενιαίων κανόνων

VII. Καταπολέμηση της διαφθοράς στα κράτη μέλη της Ένωσης

VIII. Η μέριμνα για την εξυγίανση των πολιτικών ηθών

IX. Συμπέρασμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ Δ΄

ΕΠΙΜΕΤΡΟ