Β. Κόκοτα, Επαγγελματική ελευθερία, 2014

Ευχαριστίες

Πρόλογος

Συντομογραφίες περιοδικών

Εισαγωγή

Οριοθέτηση του πεδίου μελέτης και εργαλεία έρευνας.

Πρώτο Μέρος

Η επαγγελματική ελευθερία στο πλαίσιο της ελληνικής έννομης τάξης

Περίληψη Πρώτου Μέρους

Κεφάλαιο Πρώτο

Η συνταγματική κατοχύρωση της επαγγελματικής ελευθερίας

ως ειδικότερης έκφανσης της εν γένει οικονομικής ελευθερίας

Ι. Η αναζήτηση του συνταγματικού θεμελίου της επαγγελματικής ελευθερίας

Α. Η προστασία της επαγγελματικής ελευθερίας πριν τη θέσπιση του ισχύοντος Συντάγματος

Β. Η θέσπιση του ισχύοντος Συντάγματος και η εισαγωγή της διάταξης της παρ. 1 του άρθρου 5

ΙΙ. Η «χειραφέτηση» της επαγγελματικής ελευθερίας από την επιχειρηματική

Α. Η διάκριση της επαγγελματικής ελευθερίας από τις λοιπές εκφάνσεις της εν γένει οικονομικής ελευθερίας

i). Η ελευθερία των συμβάσεων

ii) Οι ειδικότερες πτυχές της επιχειρηματικής ελευθερίας

iii) Η προστασία των καταναλωτών

Β. Η υποκειμενική διάσταση της επαγγελματικής ελευθερίας αντιμέτωπη με τη λογική της «αντικειμενικοποίησης» της επιχειρηματικής ελευθερίας

ΙΙΙ. Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής της επαγγελματικής ελευθερίας

Α. Φορείς και αποδέκτες της επαγγελματικής ελευθερίας

Β. Η διάκριση της επαγγελματικής ελευθερίας από το δικαίωμα για εργασία

Κεφάλαιο Δεύτερο

Το πεδίο προστασίας της επαγγελματικής ελευθερίας

σε συνάρτηση με τους περιορισμούς της

Ι. Η αναζήτηση της θετικής όψης της επαγγελματικής ελευθερίας

Α. Πεδίο προστασίας: ελευθερία επιλογής και άσκησης ενός ελευθερίου επαγ­γέλματος

Β. Η αρνητική όψη της επαγγελματικής ελευθερίας: η απαγόρευση της αναγκα­στικής εργασίας

ΙΙ. Η οριοθέτηση του πεδίου της επαγγελματικής ελευθερίας: τα «δικαιώματα των άλλων», το «Σύνταγμα», τα «χρηστά ήθη» και η ρήτρα επιφύλαξης υπέρ του νόμου

Α. Οι συνταγματικοί περιορισμοί της επαγγελματικής ελευθερίας

i). Η «τριάδα» των περιορισμών της παρ. 1 του άρθρου 5 του Συντάγματος

ii) Η συναγωγή της επιφύλαξης υπέρ του νόμου ως θεμελίου επιβολής πε­ριορισμών

iii) Η σχετικότητα της διάκρισης της «περιοριστικής» από τη «ρυθμιστική» εξουσία του νομοθέτη

B. Η ρήτρα του δημοσίου συμφέροντος: η μη εφαρμογή στο ρυθμιστικό πεδίο της επαγγελματικής ελευθερίας του άρθρου 106 του Συντάγματος

Γ. Τα όρια της νομοθετικής παρέμβασης στην επαγγελματική ελευθερία: οι «περιορισμοί των περιορισμών»

i). Η (πλήρης) προστασία του πυρήνα της επαγγελματικής ελευθερίας

ii) Η αρχή της αναλογικότητας και η νομολογιακή κατασκευή των «τριών βαθμίδων»

iii) Οι κατά «βαθμίδες» κατηγοριοποίηση των περιορισμών της επαγγελμα­τικής ελευθερίας: περιορισμοί ως προς την άσκηση και την πρόσβαση

Α. Πρώτη βαθμίδα: περιορισμοί ως προς την άσκηση επαγγέλματος

i). Υποχρέωση εγγραφής σε επαγγελματικές ενώσεις

ii) Γεωγραφικοί περιορισμοί

iii) Περιορισμοί ως προς την εταιρική μορφή

iv) Μία οριακή περίπτωση: ωράριο λειτουργίας

v) Φορολογικά τεκμήρια

vi) Απόλυτη απαγόρευση επαγγελματικής δραστηριότητας

Β. Δεύτερη βαθμίδα: υποκειμενικοί περιορισμοί ως προς την πρόσβαση στο επάγγελμα

i). Ηλικιακοί περιορισμοί

ii) Χρονικοί περιορισμοί

iii) Λήψη προηγούμενης άδειας

Γ. Τρίτη βαθμίδα: αντικειμενικοί περιορισμοί ως προς την πρό­σβαση στο επάγγελμα

i). Πληθυσμιακά κριτήρια: καθιέρωση numerus clausus;

ii) Απαγόρευση κατοχής δεύτερης θέσης: ασυμβίβαστα

Κεφάλαιο Τρίτο

Η κλιμάκωση του δικαστικού ελέγχου των περιορισμών στην επαγγελματική ελευθερία

Ι. Η εντατικοποίηση του ελέγχου κατά τη μετάβαση από τη βαθμίδα της άσκησης στις βαθμίδες της πρόσβασης

Α. Ο τυπικός-διαδικαστικός έλεγχος των περιορισμών της επαγγελματικής ελευθερίας

Β. Η «στάθμιση» της επαγγελματικής ελευθερίας με το δημόσιο συμφέρον

i). Η επαγγελματική ελευθερία αντιμέτωπη με τη δημόσια υγεία

1. Πληθυσμιακά κριτήρια και όριο ηλικίας εξόδου για τους φαρμακο­ποιούς

α) Η αντισυνταγματικότητα των πληθυσμιακών κριτηρίων κατά την ίδρυση φαρμακείου

β) Η (εν τέλει) συνταγματικότητα της πρόβλεψης ορίου ηλικίας εξόδου από το επάγγελμα του φαρμακοποιού

2. Υποχρεωτική εκμετάλλευση καταστήματος οπτικών ειδών από φυσικά πρό­σωπα

3. Περιορισμοί ως προς τη σύνθεση του εταιρικού κεφαλαίου στις ια­τρικές εταιρείες

4. Χορήγηση άδειας άσκησης επαγγέλματος ψυχολόγου αποκλειστικά σε κατόχους πτυχίου Σχολής Ψυχολογίας

ii) Η επαγγελματική ελευθερία αντιμέτωπη με την ορθή απονομή της δι­καιοσύνης

1. Όριο ηλικίας εισόδου, απώτατα χρονικά όρια σε σχέση με τη λήψη πτυ­χίου, περιορισμοί ως προς τις μεταθέσεις και ασυμβίβαστα του δικη­γορικού επαγγέλματος

α) Η αντισυνταγματικότητα του ανωτάτου ορίου ηλικίας για την πρό­σβαση στο δικηγορικό επάγγελμα

β) Η αντισυνταγματικότητα των απώτατων χρονικών ορίων εγγραφής στα βιβλία ασκουμένων

γ) Η συνταγματικότητα της πρόβλεψης ασυμβιβάστων για την πρό­σβαση στο δικηγορικό επάγγελμα

δ) Η αντισυνταγματικότητα της απαγόρευσης μετάθεσης δικηγόρων που δραστηριοποιούνται σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές

2. Όρια ηλικίας εισόδου και εξόδου για τους δικαστικούς επιμελητές

iii) Η επαγγελματική ελευθερία αντιμέτωπη με την είσπραξη δημοσίων εσό­δων

1. Θέσπιση φορολογικών τεκμηρίων και προσωρινή παύση της λειτουρ­γίας γραφείου ως μέσων πάταξης της φοροδιαφυγής

2. Υποχρεωτική δημιουργία διανεμητικών λογαριασμών και το ύψος των αμοιβών

α) Η συνταγματικότητα της δημιουργίας διανεμητικών λογαριασμών

β) Περιορισμοί ως προς το ύψος της αμοιβής των ελευθέρων επαγ­γελματιών

iv) Η επαγγελματική ελευθερία και η προστασία του καταναλωτικού κοινού: όριο ηλικίας εξόδου για τους εργολήπτες δημοσίων έργων

ΙΙ. Οι συνέπειες της έκτασης του διενεργούμενου ελέγχου για την επαγγελματική ελευθερία: από τον τυπικό έλεγχο στην εφαρμογή της αρχής της αναλογι­κότητας

Α. Ο (τυπικός) έλεγχος των διαδικαστικών προϋποθέσεων και ο έλεγχος της συνδρομής του εξαγγελλόμενου σκοπού

Β. Ο ουσιαστικός έλεγχος των περιορισμών της επαγγελματικής ελευθερίας υπό το πρίσμα της αρχής της αναλογικότητας

Τελικές παρατηρήσεις – Σύνδεση με το Δεύτερο Μέρος

Δεύτερο Μέρος

Η επαγγελματική ελευθερία στο πλαίσιο της ενωσιακής έννομης τάξης

Περίληψη Δευτέρου Μέρους.

Κεφάλαιο Πρώτο

Οι ελευθερίες εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών στο πλαίσιο

του οικονομικού προτύπου της Ένωσης

Ι. Η διαφοροποιημένη φύση και λειτουργία των ελευθεριών κυκλοφορίας σε σχέ­ση με τα δικαιώματα των εθνικών Συνταγμάτων

Α. Η νομική φύση των τεσσάρων ελευθεριών κυκλοφορίας: οι ελευθερίες του ενωσιακού δικαίου δεν συνιστούν «δικαιώματα» κατά την έννοια του συνταγματικού δικαίου

Β. Η (επικουρική) λειτουργία των θεμελιωδών δικαιωμάτων σε σχέση με τις ελευ­θερίες κυκλοφορίας του ενωσιακού δικαίου

Γ. Η δημιουργία της Εσωτερικής Αγοράς ως συνισταμένης των ελευθεριών κυκλοφορίας και της ελευθερίας του ανταγωνισμού

ΙΙ. Οι ελευθερίες κυκλοφορίας (εγκατάστασης και παροχής υπηρεσιών) ως μέσα πρόσβασης στην Εσωτερική Αγορά

Α. Υποκειμενικό και αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής των ρυθμίσεων για την ελεύθερη κυκλοφορία των μη μισθωτών εργαζομένων

i). Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής της ελευθερίας εγκατάστασης

ii) Αντικειμενικό πεδίο εφαρμογής της ελευθερίας εγκατάστασης

iii) Ελευθερία παροχής υπηρεσιών: επικουρική ενεργοποίηση των σχετικών ρυθμίσεων

iv) Τα όρια της ελεύθερης κυκλοφορίας: «δημόσια εξουσία», «δημόσια τάξη», «δημόσια ασφάλεια», «δημόσια υγεία» και «επιτακτικοί λόγοι γενικού συμφέροντος»

B. Η μετάβαση από τον κανόνα της απαγόρευσης των διακρίσεων στον κανόνα της κατάργησης κάθε μέτρου που παρεμποδίζει την ελεύθερη κυκλοφορία

i). Η άμεση εφαρμογή των διατάξεων της Συνθήκης

ii). Οι γενικές αρχές του ενωσιακού δικαίου: η οικονομική λειτουργία της αρ­χής της ισότητας

iii) Η εφαρμογή του παράγωγου ενωσιακού δικαίου

ΙΙΙ. Οι εθνικοί περιορισμοί υπό το πρίσμα των κανόνων της ελεύθερης κυκλοφο­ρίας: σημεία τριβής μεταξύ εθνικού και ενωσιακού δικαίου

i). Υποχρέωση υιοθέτησης συγκεκριμένης εταιρικής μορφής

ii) Γεωγραφικοί και τοπικοί περιορισμοί

iii) Πληθυσμιακά κριτήρια

iv) Ελάχιστες αμοιβές

v) Απαγόρευση διαφήμισης

vi) Πρόσθετες προϋποθέσεις: προηγούμενη διοικητική άδεια, ειδικές εξετά­σεις και επιβολή συγκεκριμένης σχέσης εργασίας

vii) Το κριτήριο της ιθαγένειας: η περίπτωση των συμβολαιογράφων

Κεφάλαιο Δεύτερο

Η αναγνώριση των επαγγελματικών προσόντων ως όρου πρόσβασης

σε ένα «νομοθετικά ρυθμιζόμενο επάγγελμα»

Ι. Η αρχή της αμοιβαίας αναγνώρισης των επαγγελματικών προσόντων

Α. Η φύση της ενωσιακής αρμοδιότητας στον τομέα της γενικής και επαγγελμα­τικής εκπαίδευσης: η (μη) εφαρμογή της αρχής της επικουρικότητας

Β. Η νομολογιακή κατοχύρωση της αρχής του ελέγχου της ισοδυναμίας των τίτλων σπουδών

Γ. Η (θεωρητική) διάκριση μεταξύ ακαδημαϊκής και επαγγελματικής αναγνώ­ρισης

ΙΙ. Οι μηχανισμοί αναγνώρισης: από την αναγνώριση τίτλων σπουδών στην ανα­γνώριση των επαγγελματικών «προσόντων»

Α. Η αναγνώριση τίτλων σπουδών στο πλαίσιο του κάθετου και οριζόντιου συστήματος των «Οδηγιών αναγνώρισης»

Β. Η αλλαγή του τοπίου: η Οδηγία 2005/36/ΕΚ για την αναγνώριση των επαγ­γελματικών «προσόντων»

ΙΙΙ. Οι επιμέρους υποχρεώσεις που συνεπάγεται για το κράτος μέλος η επαγγελ­ματική αναγνώριση

i). Υποχρέωση συγκριτικής αξιολόγησης των επαγγελματικών προσόντων

ii) Απευθείας εγγραφή στα μητρώα των οικείων επαγγελματικών ενώσεων

iii) Αναγνώριση τίτλων σπουδών που αποκτήθηκαν κατόπιν συμφωνίας δι­καιόχρησης

iv) Ευθύνη προς αποζημίωση από την παράλειψη ενσωμάτωσης του παρά­γωγου ενωσιακού δικαίου

Κεφάλαιο Τρίτο

Ο έλεγχος συμβατότητας των περιορισμών που τίθενται στη διασυνοριακή

επαγγελματική δραστηριότητα

Ι. Η υπαγωγή των ελευθερίων επαγγελμάτων στους κανόνες του ανταγωνισμού

Α. Η έννοια του ελευθερίου επαγγέλματος στο ενωσιακό δίκαιο

Β. Η πρόσληψη του ελεύθερου επαγγελματία ως «επιχείρησης» και των επαγγελματικών ενώσεων ως «ενώσεων επιχειρήσεων»

ΙΙ. Συγκλίσεις και αποκλίσεις του ελέγχου συμβατότητας και συνταγματικότητας των περιοριστικών της επαγγελματικής ελευθερίας μέτρων

Α. Ο έλεγχος συμβατότητας που διενεργεί το Δικαστήριο της Ένωσης: κριτήριο η πρόσβαση του ελεύθερου επαγγελματία στην Εσωτερική Αγορά

Β. Ο (εκ των υστέρων) «έλεγχος» συμβατότητας που διενεργεί ο εθνικός δι­καστής: συμμόρφωση με το περιεχόμενο της προδικαστικής απόφασης

ΙΙΙ. «Στρεβλώσεις» από την εφαρμογή του ενωσιακού δικαίου στα ελευθέρια επαγ­γέλματα

Α. Αντίστροφη διακριτική μεταχείριση και η νομολογιακή κατασκευή των «αμιγώς εσωτερικών καταστάσεων»

Β. Καταχρηστική επίκληση του ενωσιακού δικαίου από ημεδαπούς: απόπειρα καταστρατήγησης της συνταγματικής απαγόρευσης ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων;

Επίλογος

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ