Β. Καρατζιάς/Β. Ζαλίδης/Α. Λιούτας, Εγχειρίδιο Δικαίου Ενόπλων Συγκρούσεων, 2022

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΑΡΧΗΓΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΥ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΜΥΝΑΣ (Γ.Ε.Ε.Θ.Α)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗ ΝΟΜΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ ΓΕΕΘΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΕΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ

Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης (ICJ)

Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ICC)

Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY)

Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τη Ρουάντα (ICTR)

Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ)

ΜΕΡΟΣ

ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ – ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙA.

1.1 Ιστορική αναδρομή

1.2.1 Πηγές του Δημοσίου Διεθνούς Δικαίου

1.2.2 Συμβατικό Δίκαιο

Το «Δίκαιο της Χάγης»

Το «Δίκαιο της Γενεύης»

1.2.3 Εθιμικό Δίκαιο

1.2.4 Λοιπές Πηγές (ΟΗΕ - Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου)

1.2.5 Σχέση με το Δίκαιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΔΑΔ)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΝΟΠΛΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ.

2.1 Καταστάσεις στις οποίες εφαρμόζεται (RATIONE MATERIAE)

Η ύπαρξη ένοπλης σύγκρουσης

Μορφές Ενόπλων Συγκρούσεων

Εφαρμοστέο δίκαιο

Διεθνείς Ένοπλες Συγκρούσεις

Κήρυξη πολέμου

Στρατιωτική Κατοχή

Ένοπλοι αγώνες για αυτοδιάθεση

Ένοπλες συγκρούσεις μη διεθνούς χαρακτήρα

Ο απαιτούμενος βαθμός έντασης της ένοπλης σύγκρουσης

Διεθνοποιημένες ένοπλες συγκρούσεις

Τερματισμός ένοπλης σύγκρουσης

2.2 Τα μέρη της ένοπλης σύρραξης (RATIONE PERSONAE)

Κράτη

Οργανωμένες Ένοπλες Ομάδες (Organized Armed Groups)

2.3 Το χωρικό πεδίο εφαρμογής (RATIONE LOCI)

Θέατρο Πολέμου και Επιχειρήσεων

Αποστρατιωτικοποιημένες Ζώνες

2.4 Ουδετερότητα

2.5 Περίληψη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΕΝΟΠΛΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥ­ΣΕΩΝ

3.1 Εισαγωγή

3.2 Η Στρατιωτική Αναγκαιότητα και η σχέση της με τις βασικές αρχές του Δικαίου των ενόπλων συγκρούσεων (Principle of Military Necessity)

3.3 Η αρχή του Ανθρωπισμού (Principle of Humanity)

Οι πτυχές της αρχής του Ανθρωπισμού

3.4 Η αρχή της διάκρισης μεταξύ στρατιωτικών στόχων και αμάχων/πολιτικών αντικειμένων (Principle of Distinction)

3.5 Η αρχή της αναλογικότητας (Principle of Proportionality)

3.6 Περίληψη

ΜΕΡΟΣ

ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ

ΜΕΡΟΣ ΙΙ.Α. Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΜΕΣΑ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΕΧΘΡΟΠΡΑΞΙΩΝ

4.1 Εισαγωγή

Πηγές

Ορισμοί

Κατηγοριοποίηση των περιορισμών

4.2 Γενικοί περιορισμοί

Απαγόρευση πρόκλησης περιττών τραυμάτων και μη απαραίτητου πόνου

Απαγόρευση χρήσης «αδιάκριτων» όπλων (indiscriminate weapons)

Απαγόρευση χρήσης όπλων που προκαλούν βλάβη στο φυσικό περιβάλλον

4.3 Απαγορευμένα οπλα και πυρομαχικά

4.3.1 Δηλητήρια, ασφυξιογόνα αέρια, χημικά και βιολογικά όπλα

Δηλητήριο (poison) και δηλητηριώδη όπλα (poisoned weapons)

Ασφυξιογόνα (asphyxiating) και άλλα επιβλαβή αέρια

Χημικά όπλα (chemical weapons)

Παράγοντες Ελέγχου Ταραχών (Riot Control Agents)

Βακτηριολογικά και βιολογικά όπλα (Bacteriological and biological weapons)

4.3.2 Απαγορευμένα πυρομαχικά

Η διάκριση μεταξύ όπλων και πυρομαχικών

Εκρηκτικά Βλήματα (Explosive Projectiles)

Σφαίρες που διογκώνονται ή ανοίγουν στο ανθρώπινο σώμα (Bullets that Expand or Flatten Easily in the Human Body)

Η σημασία των δοκιμών

4.3.3 Άλλα απαγορευμένα όπλα και τεχνολογίες

Μη ανιχνεύσιμα θραύσματα (Non-Detectable Fragments)

Όπλα λέιζερ (Laser Weapons) που προκαλούν μόνιμη τύφλωση

Νάρκες κατά προσωπικού (Anti-personnel land mines)

4.4 Περιορισμοί στη χρήση νόμιμων όπλων

Πυρομαχικά Διασποράς (Cluster munitions)

Εμπρηστικά όπλα (Incendiary Weapons)

Νάρκες (Mines), παγίδες (Booby-traps) και άλλες συσκευές

4.5 Μέσα διεξαγωγής των εχθροπραξιών στον κατά θάλασσα πόλεμο

Θαλάσσιες Νάρκες

Τορπίλες

4.6 Πυρηνικά όπλα

4.7 Εκρηκτικά κατάλοιπα πολέμου (Explosive Remnants of War)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΕΧΘΡΟΠΡΑΞΙΩΝ

5.1 Βασικές αρχές και κανόνες

5.1.1 Ορισμός της έννοιας της επίθεσης και πεδίο εφαρμογής

5.1.2 Η έννοια του νόμιμου Στρατιωτικού Σκοπού (Military Objective)

Η φύση του αντικειμένου

Το κριτήριο του τόπου

Το κριτήριο του σκοπού και της χρήσης του αντικειμένου

5.1.3 Γενική προστασία αστικών στόχων

5.1.4 Η Προστασία του Άμαχου Πληθυσμού

5.1.5 Απαγόρευση επιθέσεων άνευ διακρίσεως

5.2 Κανόνες κατά τη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων έναντι των εχθρι­κών ενόπλων δυνάμεων

5.2.1. Η διάκριση ανάμεσα στο Δίκαιο των Ενόπλων Συγκρούσεων και στους Κανόνες Εμπλοκής

5.2.2. Σεβασμός του εχθρού, όταν αυτός τίθεται εκτός μάχης

5.2.3. Παροχή προστασίας σε άτομα που ευρισκόμενα σε κίνδυνο κατέρχονται αεροσκαφών

5.2.4. Χρήση Αναγνωρισμένων Συμβόλων

5.2.5. Χρήση Στολών και Εμβλημάτων Εθνικότητας

5.2.6. Χρήση Ελεύθερων Σκοπευτών

5.2.7. Στοχευμένες ανθρωποκτονίες ως μέθοδος πολέμου

5.2.8. Συλλογή Πληροφοριών

5.2.9. Στρατιωτικές Επιχειρήσεις Δολιοφθοράς (Sabotage)

5.2.10. Απαγόρευση χρήσης δόλιων μέσων και εκμετάλλευσης της εμπιστοσύ­νης του αντιπάλου (perfidy)

5.2.11 Τεχνάσματα πολέμου (ruses of war)

5.2.12. Διαφορά μεταξύ χρήσης δόλιων μέσων, εκμετάλλευσης της εμπιστοσύ­νης του αντιπάλου και τεχνασμάτων πολέμου

5.2.13 Προστασία μέσων και υλικών απαραίτητων για την επιβίωση του άμαχου πληθυσμού

5.2.14 Απαγόρευση εξάπλωσης τρόμου ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό

5.2.15 Μη χρήση αμάχων ως ανθρώπινων ασπίδων

5.2.16 Προστασία πολιτιστικών αντικειμένων και χώρων λατρείας

5.2.17. Προστασία έργων και εγκαταστάσεων που περιέχουν επικίνδυνες δυνά­μεις

5.3 Μέτρα προφύλαξης – πρόληψης των συνεπειών των επιθέσεων

5.3.1 Υποχρέωση λήψης προληπτικών μέτρων

5.3.2 Περιοχές και Ζώνες υπό Ειδική προστασία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΑΕΡΟΠΟΡΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΑΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

6.1 Πεδίο εφαρμογής – Περιοχές ναυτικού και αεροπορικού πολέμου

6.2 Ορισμοί.

6.3 Περιοχές των επιχειρήσεων

Εσωτερικά ύδατα, χωρική θάλασσα

Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη και Υφαλοκρηπίδα

Ανοιχτή Θάλασσα και βυθός πέραν εθνικής δικαιοδοσίας

Θέσπιση περιορισμών

6.4 Βασικοί κανόνες στοχοποίησης στον ναυτικό και αεροπορικό πόλεμο

6.5 Λήψη μέτρων πρόληψης

6.6 Εχθρικά πλοία και αεροσκάφη που εξαιρούνται της επίθεσης

6.7 Κατηγορίες αεροσκαφών που εξαιρούνται της επίθεσης

6.8 Εχθρικά εμπορικά πλοία

6.9 Εχθρικά πολιτικά αεροσκάφη

6.9.1. Λήψη προληπτικών μέτρων αναφορικά με τα πολιτικά αεροσκάφη

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

7.1 Η προστασία του περιβάλλοντος κατά τη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχει­ρή­σεων

7.1.1 Η Σύμβαση για την Απαγόρευση της Μεταβολής του Περιβάλλοντος για στρατιωτικούς σκοπούς

7.1.2 Επίπεδο παρεχόμενης περιβαλλοντικής προστασίας

7.2 Η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς κατά τη διεξαγωγή των στρατιω­τικών επιχειρήσεων

7.2.1 Σκοπός της Σύμβασης

7.2.2 Γενική και Ειδική Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών

7.2.3 Ασυλία των πολιτιστικών αγαθών υπό ειδική προστασία

7.2.4 Διακριτικό Σήμα και Χρήση του σήματος

7.2.5 Άρση των υποχρεώσεων των Κρατών Μερών

7.2.6 Πεδίο Εφαρμογής της Σύμβασης της Χάγης του

ΜΕΡΟΣ ΙΙ.Β. ΤΟ ΑΤΟΜΟ ΚΑΙ ΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΝΟΠΛΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8. ΟΙ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΣΤΙΣ ΕΝΟΠΛΕΣ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΙΣ

8.1 Κύρια και δευτερεύοντα καθεστώτα

8.2 Το καθεστώς του μαχητή

8.2.1 Μέλη των Ενόπλων Δυνάμεων (Τακτικών και μη)

8.2.2 Μέλη Εθνοφρουρών και Εθελοντικών Σωμάτων εκτός Ενόπλων Δυνάμεων

8.2.3 Levée en Masse (Πάνδημος Συναγερμός)

8.2.4 Δικαίωμα Άμεσης Συμμετοχής στις Εχθροπραξίες (Combatant Privilege)

8.2.5 Υποχρέωση Διάκρισης από τους Αμάχους

8.3 Καθεστώς «Hors de Combat»

8.4 Το καθεστώς του αιχμαλώτου πολέμου

8.5 Υποχρέωση συμμόρφωσης με τους κανόνες του ΔΕΣ

8.6 Κατάσκοποι

8.7 Μισθοφόροι

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΜΑΧΩΝ

9.1 Ορισμός του αμάχου και του άμαχου πληθυσμού

9.2 Γενικό καθεστώς προστασίας

9.3 Προστασία προσώπων υπό την εξουσία εμπόλεμου μέρους

Πεδίο Εφαρμογής

Γενικό Καθήκον Σεβασμού, Προστασίας και Ανθρωπιστικής Μεταχείρισης

Περιορισμός της Ελευθερίας και Δικαίωμα σε Δίκαιη Δίκη

Δράσεις Αρωγής και Ανθρωπιστικής Βοήθειας

Αναγκαστική Μετακίνηση Αμάχων

9.4 Προστασία αλλοδαπών προσώπων υπό την εξουσία εμπόλεμου μέρους

Πεδίο Εφαρμογής

Η Εξαιρετική Κατάσταση του Περιορισμού της Ελευθερίας

Δίκαιη Δίκη

Εγκατάλειψη Εδάφους

9.5 Πρόσφυγες και ανιθαγενείς (προ της έναρξης των εχθροπραξιών)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΑΜΕΣΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΣΤΙΣ ΕΧΘΡΟΠΡΑΞΙΕΣ

10.1 Πράξεις που συνιστούν άμεση συμμετοχή στις εχθροπραξίες

10.2 Το χρονικό κριτήριο

10.3 Τα μέλη των οργανωμένων ένοπλων ομάδων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11. ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΑ ΠΡΟΣΩΠΑ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΑΜΥΝΑ

11.1 Το υγειονομικό και θρησκευτικό προσωπικό

11.2 Τραυματίες, ασθενείς και ναυαγοί

Ορισμοί και Παρεχόμενη Προστασία

Υποχρέωση Αναζήτησης, Περισυλλογής, Ανταλλαγής και Μεταφοράς

Νεκροί και Αγνοούμενοι

11.3. Το καθεστώς προστασίας των παιδιών και η συμμετοχή τους στις εχθροπρα­ξίες

11.4 Το ειδικό καθεστώς προστασίας των γυναικών

11.5 Πρόσωπα που συνοδεύουν τις ένοπλες δυνάμεις

11.6 Δημοσιογράφοι

11.7 Πολιτική άμυνα

Καθεστώς Προστασίας

Μέλη Ενόπλων Δυνάμεων και Στρατιωτικοί Σχηματισμοί

Πολιτική Άμυνα σε Κατεχόμενα Εδάφη και Βοήθεια από Ουδέτερα και Μη Εμπόλεμα Κράτη.

Διακριτικό Σήμα και Αναγνώριση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΙΧΜΑΛΩΤΩΝ ΠΟΛΕΜΟΥ

12.1. Η ιδιότητα του αιχμαλώτου πολέμου

12.2. Υποχρέωση εκκένωσης – μεταφορά

12.3. Μεταχείριση και συνθήκες κράτησης

12.3.1 Ανάκριση και Παροχή Πληροφοριών

12.3.2 Κατάσχεση και Διατήρηση Εξοπλισμού, Ειδών και Αντικειμένων Προσωπικής Χρήσης

12.3.3 Στρατόπεδα Κράτησης

12.4. Εργασία (άρθρα 49-57 ΣΓ ΙΙΙ)

12.5. Επικοινωνία με το εξωτερικό, παράπονα και εκπροσώπηση (άρθρα 69-81 ΣΓ ΙΙΙ)

12.6. Πειθαρχικές και ποινικές κυρώσεις (άρθρα 82-108 ΣΓ ΙΙΙ)

12.7. Μεταφορά από την κρατούσα σε άλλη δύναμη

12.8. Υποχρέωση συγκέντρωσης και διαβίβασης πληροφοριών

12.9. Απόδραση

12.10 Λήξη της αιχμαλωσίας

12.11 Συμμετοχή σε πολυεθνικές επιχειρήσεις

ΜΕΡΟΣ

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΥΘΥΝΗΣ ΣΤΟ ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΕΝΟΠΛΩΝ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΟΛΥΕΘΝΙ­ΚΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

13.1 Ορισμός των κανόνων εμπλοκής (ΚΕ)

Πεδίο εφαρμογής

13.2 Η διαμόρφωση των κανόνων εμπλοκής

Εξουσιοδότηση

Διεθνές Δίκαιο

Εθνικό Δίκαιο

Δίκαιο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων

Πολιτικοί παράγοντες

Επιχειρησιακές παράμετροι

13.3 Εθνικοί κανόνες εμπλοκής και διατύπωση επιφυλάξεων

13.4 Περιεχόμενο κανόνων εμπλοκής

Η χρήση ένοπλης βίας προς επίθεση

Χρήση ένοπλης βίας έναντι εχθρικής προθέσεως ή ενέργειας

Άλλες μορφές χρήσης βίας

H κατ’ ελάχιστον χρήση βίας

13.5 Οι κανόνες εμπλοκής ως εργαλείο διοίκησης και ελέγχου

13.6 Σαφήνεια κανόνων εμπλοκής και εκπαίδευση προσωπικού

13.7 Το δικαίωμα σε άμυνα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14. ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗ ΜΕ ΤΟ ΔΕΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΥΘΥΝΗΣ

14.1 Διάδοση του ΔΕΣ και εκπαίδευση προσωπικού

14.2 Συνέπειες παραβίασης του ΔΕΣ

14.3 Η ευθύνη των διοικητών

14.4 Ατομική ευθύνη

14.5 Κρατική ευθύνη

14.6 Συνεργασία – Διερεύνηση παραβιάσεων – Ανεξάρτητη εποπτεία

Διαμεσολάβηση

Ο ρόλος του ΟΗΕ

Διεθνής Συνεργασία

Διερεύνηση Παραβιάσεων

Ανεξάρτητη Εποπτεία

Ο ρόλος της ΙCRC

14.7 Αντίποινα

14.8 Εγκλήματα πολέμου

14.8.1 Εγκλήματα κατά της Ειρήνης

14.8.2 Εγκλήματα κατά της Ανθρωπότητας

14.8.3 Γενοκτονία

14.8.4 Εγκλήματα πολέμου υπό τη στενή του όρου έννοια

Η έννοια των σοβαρών παραβιάσεων των Συμβάσεων της Γενεύης

Παραβιάσεις των Συμβάσεων της Χάγης και του εθιμικού δικαίου

14.9 Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15. ΟΙ ΑΡΜΟΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΜΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΔΙΕΞΑΓΩΓΗΣ ΜΙΑΣ ΠΟΛΥΕΘΝΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ

15.1 Κύριοι τομείς νομικής υποστήριξης

15.2 Τρόπος άσκησης των αρμοδιοτήτων

15.3 Η συμβολή του νομικού συμβούλου στον σχεδιασμό της επιχείρησης

15.4 Η νομική ευθύνη του διοικητή και η συμβολή του νομικού συμβούλου στον περιορισμό αυτής

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΩΝ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1. ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΘΗΚΩΝ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2. ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΑ ΕΜΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΕΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΕΣ.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3. ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΤHΣ ΓΕΝΕΥΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΘΕΤΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.