Πρόλογος

Σημείωμα του συγγραφέα

Συντομογραφίες ΧΙ

Γενική εισαγωγή

1. Η βιοηθική: ένα πεδίο αναστοχασμού για τη σχέση πολιτισμού/φύσης

2. Το βιοδίκαιο

α. . Η «πρώτη ύλη» ................................................................. 4

β. Η επιστημολογική θέση του βιοδικαίου: το διακριτό αντικείμενο της ζωής

γ. Οι πηγές του βιοδικαίου στην ελληνική έννομη τάξη

δ. Η κατάταξη του βιοδικαίου στις κατηγορίες της έννομης τάξης

3. Η βασική διάρθρωση της μελέτης ........................................... 21

ΠΡΩΤΟΣ ΤΟΜΟΣ

Το πρόσωπο

Εισαγωγή. Το πλαίσιο του προβληματισμού: η βιολογική αυτονομία

.... 1. Η «αρχή» του προσώπου .................................................. 27

.... 2. Το «τέλος» του προσώπου ................................................ 29

.... 3. Ο διευρυμένος έλεγχος του οργανισμού ............................. 31

Α. Η ασθένεια

1. Γενικά

2. Ασθένεια και υγεία

3. Η σχέση του γιατρού με τον ασθενή

α. Το ιατρικό απόρρητο

β. Ο πρώιμος όρος του σεβασμού της ανθρώπινης αξίας.

γ. Ο νεωτερικός όρος της «συναίνεσης ύστερα από πληροφόρηση»

4. Η ιατρική ευθύνη απέναντι στη «συναίνεση ύστερα από πληροφόρηση»

5. Το «δικαίωμα της άγνοιας»

6. Η άρνηση θεραπείας

7. Περιπτωσιολογία

α. Οι ακούσια νοσηλευόμενοι ψυχασθενείς

β. Η περίπτωση του HIV/AIDS

γ. Οι μεταμοσχεύσεις από ζωντανό δότη

δ. Η χρήση εμβρυϊκών βλαστοκυττάρων και η «θεραπευτική» κλωνοποίηση

Β. Τα πειράματα

1. Γενικά

2. Οι φάσεις των κλινικών δοκιμών

3. Το δίκαιο των κλινικών δοκιμών

α. Το ειδικό πλαίσιο της συναίνεσης

β. Η ωφέλεια του προσώπου και η έρευνα ως αυτοσκοπός

γ. Η εφαρμογή γενικών κανόνων

δ. Η περίπτωση της χρήσης placebo

Γ. Ο θάνατος

1. Γενικά

2. Αυτοκτονία

α. Το «δικαίωμα στον θάνατο»

β. Η αποτυχημένη αυτοκτονία και η συμμετοχή τρίτων

3. Ευθανασία: η ζωή και η ποιότητά της

α. Η ελάχιστη ποιότητα της ζωής

β. Η συνταγματική αποδοχή της ευθανασίας

γ. Η έσχατη ελεύθερη βούληση

δ. Ικανότητα της βούλησης: περιπτώσεις αντιπροσώπευσης

ε. «Προγενέστερες οδηγίες» (advance directives) και «διαθήκες ζωής» (living wills)

στ. Η ευθύνη του γιατρού

ζ. Ανώφελη αγωγή (futile treatment)

η. Ανακουφιστική αγωγή (palliative care)

θ. Οι περιπτώσεις των εξαιρετικά πρόωρων και των ανεγκεφαλικών νεογνών

4. Οι μεταμοσχεύσεις από νεκρό δότη: το δίλημμα των τρίτων

α. Η διαπίστωση του θανάτου

β. Το πρόβλημα της συναίνεσης στη λήψη των οργάνων.

Δ. . Οι προδιαγραφές του οργανισμού ....................................... 139

1. Γενικά

2. Η αποκάλυψη των προδιαγραφών: μοριακή γενετική και βιοτεχνολογία

3. Η διαχείριση των γενετικών πληροφοριών, ως αντικείμενο του βιοδικαίου

α. Γενετικές πληροφορίες του προσώπου

i). Η ένταξη στην κατηγορία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων

ii). Η συναίνεση του προσώπου

iii) Η αδυναμία της συναίνεσης

iv) Η επεξεργασία γενετικών πληροφοριών χωρίς συναίνεση του προσώπου

v). Η συναίνεση υπό πίεση

β. Γενετικές πληροφορίες των πληθυσμών

i). Οι σκοποί της επεξεργασίας των πληροφοριών

ii). Η προβληματική των διακρίσεων

4. Η διατήρηση των γενετικών πληροφοριών: οι βιοτράπεζες

Ε. . Η αναπαραγωγή ................................................................... 177

1. Γενικά

2. Η αρνητική ελευθερία της αναπαραγωγής

α. Το παράδειγμα της ακούσιας στείρωσης

β. Η πρόληψη

i) .. Η εκούσια στείρωση ................................................ 182

ii) . Η αντισύλληψη ........................................................ 184

γ. Πέρα από την πρόληψη: η άμβλωση

i) .. Το θεμέλιο της αξίας του εμβρύου in vivo ............... 190

ii) . Η σχετική αξία του κυοφορουμένου ........................ 194

iii) Ο ρόλος του συζύγου ή του συντρόφου της γυναίκας 201

iv) Ο ρόλος των γονέων της ανήλικης γυναίκας ............ 203

3. Η θετική ελευθερία: η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή

α. Οι γενικές προϋποθέσεις της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής

i). Η ύπαρξη παθολογικών καταστάσεων

ii). Ο περιορισμός του ηλικιακού ορίου

iii) Ο περιορισμός των κύκλων θεραπείας

iv) Η τυπική συναίνεση των ενδιαφερομένων

β. Η αναπαραγωγή από το πεδίο της «φύσης» στο πεδίο της βιολογικής αυτονομίας

i). Η παρεμβολή ενός τρίτου: η ετερόλογη γονιμοποίηση

ii). Η επιβεβαίωση της de facto οικογένειας: γονιμοποίηση «μετά θάνατον» και «άγαμες» μητέρες

iii) Φέρουσες μητέρες

4. Η επιλογή εμβρύου

α. Προγεννητικές εξετάσεις σε έμβρυο in vivo

β. Προγεννητικές εξετάσεις σε έμβρυο in vitro (προεμφυτευτική διάγνωση)

i). Η επιλογή εμβρύου για λόγους υγείας του παιδιού που θα γεννηθεί (αρνητική ευγονική)

ii). Η επιλογή εμβρύου για την προστασία της υγείας τρίτου («savior sibling»)

iii) Η επιλογή εμβρύου για λόγους οικογενειακού προγραμματισμού (family balancing)

iv) Η επιλογή εμβρύου για άλλους λόγους «θετικής ευγονικής»

v). Η υπόθεση της αναπαραγωγικής κλωνοποίησης

ΣΤ. Η βελτίωση ........................................................................ 239

1. Γενικά

2. Η αύξηση των σωματικών και διανοητικών ικανοτήτων.

3. . Η μεταβολή των εξωτερικών χαρακτηριστικών .............. 246

α. Οι μεταμοσχεύσεις προσώπου

β. Οι επεμβάσεις αλλαγής φύλου

4. Η «βελτίωση» του γονιδιώματος: επεμβάσεις της γενετικής μηχανικής στον άνθρωπο

α. Η συνταγματική «προστασία της γενετικής ταυτότητας»

β. Αβεβαιότητα και επιτρεπτές επεμβάσεις: η θέση της Σύμβασης του Οβιέδο

γ. Το ζήτημα των επεμβάσεων στους απογόνους

5. . Η διαχείριση του γήρατος: «βελτίωση» και φυσιολογική φθορά του οργανισμού 260

Επίμετρο: Η ιδιοκτησία του εαυτού μας ................................. 265

1. Γενικά

2. . Προϊόντα του οργανισμού: οι γαμέτες ............................ 268

3. Τμήματα του οργανισμού: κύτταρα, ιστοί και όργανα

4. . Βιολογικές πληροφορίες του οργανισμού ....................... 275

Βιβλιογραφία