Σ. Μηναΐδης, Η λειτουργία της Βουλής την περίοδο της πανδημίας COVID-19, 2023

1.Την οξεία και εν πολλοίς αναμενόμενη χρηματοπιστωτική και δημοσιονομική κρίση της περιόδου 2010-2018, διαδέχθηκε σχεδόν άμεσα ή θανατηφόρα πανδημική κρίση Covid – 19. Το δόγμα «ουδείς άτρωτος ενώπιον του ιικού εχθρού» -που ενεργοποιούσε ιδιότυπα υγειονομικά πειράματα- ανέδειξε σημαντικά διακυβεύματα από τα οποία δεν εξαιρέθηκαν οι πολιτικοί θεσμοί.

Ειδικά η Βουλή, λόγω της θεσμικής της σημασίας που προσδίδει προστιθέμενη αξία στο δημοκρατικό πολίτευμα, δεν θα μπορούσε να τεθεί στο απυρόβλητο της κρίσης. Συνεπώς, η ανάγκη λήψης ειδικών μέτρων για την προστασία της ζωής και της υγείας των βουλευτών και των συντρεχόντων στις ενδοκοινοβουλευτικές διαδικασίες είχε καταστεί επιτακτικά αναγκαία. Eνώ, η υποβολή σε πολλαπλή και προφανή δοκιμασία αδιαπραγμάτευτων θεσμικών κεκτημένων δεν μπορούσε να επικαλύψει το πολιτικό τίμημα των επιβληθέντων μέτρων, ούτε η εξαιρετικότητά τους να μετουσιωθεί σε μια «νέα κανονικότητα»· ενδεικτικές αυτών είναι οι περιπτώσεις της εκ του μακρόθεν διαλογικότητας των βουλευτών προκειμένου να υποκαταστήσουν την εκ του σύνεγγυς ανάδειξη διαλεκτικών συνθέσεων και η μείωση της ποιότητας του δημόσιου πολιτικού τους λόγου, που περιόριζε σημαντικά τα περιθώρια του αξιακού συστήματος της ενδοκοινοβουλευτικής δημοκρατίας, με συνέπεια να καθίσταται επισφαλής η δημοκρατική νομιμοποίηση του θεσμού.

Προς τούτο, η καθιέρωση, ο αναπροσδιορισμός και η κατάργηση της ενδοκοινοβουλευτικού χαρακτήρα ειδικής υγειονομικής προστασίας όφειλαν να συνιστούν αποκύημα μιας εξαιρετικής διαχείρισης των μελών της Διάσκεψης των Προέδρων και του Προέδρου της Βουλής εδραιωμένης στις αρχές της αναλογικότητας και προσφορότητας, καθώς και του επιβεβλημένου διαλόγου με εκπροσώπους της ιατρικής επιστήμης και τα σχετικά μέτρα να υπόκεινται στον διαρκή έλεγχο και στην κριτική των κομμάτων με προσφυγή στις διαδικασίες άσκησης κοινοβουλευτικού ελέγχου. ΄Ετσι, ώστε να μη διακυβεύονται οι θεμελιώδεις αρχές της αντιπροσωπευτικής - κοινοβουλευτικής δημοκρατίας και ο αξιακός χαρακτήρας της Βουλής αναφορικά με την παραγωγή νομικοπολιτικού πολιτισμού. ΄Αλλωστε, ήταν πρόσφατο το παράδειγμα της ακολουθίας αντιδημοκρατικών πρακτικών από κράτος - μέλος της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης (Ουγγαρίας), του οποίου ο Πρωθυπουργός (΄Ορμπαν), επικαλούμενος την ανάγκη προσαρμογής της βούλησης του Εκλογικού Σώματος στις εκάστοτε συγκυρίες και τις διευρυμένες αρμοδιότητες της Κυβέρνησής του –μεταξύ αυτών την δογματικού χαρακτήρα αρχή της «salus populi suprema lex esto”-, ανέστειλε τη λειτουργία του Κοινοβουλίου και κυβέρνησε μέσω διαταγμάτων.

2. Στο παρόν εγχείρημα -του Σίμου Μηναΐδη, Ομότιμου Καθηγητή του Συνταγματικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Δ.Π.Θ.-, χωρίς να παραβλέπονται οι αρνητικές συνέπειες της επιβολής περιοριστικών μέτρων λόγω του Covid – 19 στον δημοκρατικό – δικαιοκρατικό χαρακτήρα του πολιτεύματος, οι σχετικές αναπτύξεις επικεντρώνονται στα μέτρα που εφαρμόστηκαν εντός του Κοινοβουλίου, προκειμένου να καταστεί απευκταία η έκβαση της υψηλής μεταδοτικότητας και νοσηρότητας του ιού.

Eιδικότερα, η διάρθρωση της ύλης εμφανίζει την εξής ακολουθία:

Στο πρώτο μέρος, αναλύονται οι διακυμάνσεις σημαντικών ρυθμίσεων του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και των αντίστοιχων των Ευρωπαϊκών Κοινοβουλίων λόγω του Covid – 19.

Στο δεύτερο μέρος, οι συναφείς προς τις ανωτέρω αξιολογήσεις επικεντρώνονται στην Ελληνική Βουλή. Eνώ, στα επιμέρους κεφάλαιά του, τεκμηριώνεται η αδυναμία αναστολής των εργασιών της κοινοβουλευτικής συνόδου για «σπουδαίο» ή «εξαιρετικό» λόγο και αναπτύσσονται τα σημαντικότερα διακυβεύματα ενδοκοινοβουλευτικού χαρακτήρα και οι παρεπόμενες αυτών «υγειονομικές δικλείδες ασφαλείας», όπως οι προσθήκες που εμφιλοχώρησαν στον ΚτΒ. Αξιομνημόνευτη κρίθηκε η κωδικοποίηση των σχετικών μέτρων ετοιμότητας του Κοινοβουλίου, καθώς και η αξιολόγηση του παραχθέντος κοινοβουλευτικού έργου. Στο καταληκτικό κεφάλαιο του δεύτερου μέρους εξετάζονται οι συνταγματικοί προβληματισμοί που ανέκυψαν από την επιβολή των προστατευτικών – περιοριστικών μέτρων, οι οποίοι συνιστούσαν ένα ιδιότυπο και πρωτόγνωρο πείραμα πολιτικού αυτοπεριορισμού και χαρακτηρίστηκαν ως «αποκλίνουσες» τάσεις από τον δημοκρατικό, κοινοβουλευτικό και φιλελεύθερο χαρακτήρα του πολιτεύματος.

3. Κατά την ανάλυση των επιμέρους θεματικών παρεισέφρησαν διαπιστώσεις αδυναμιών και επισφαλειών του κοινωνικού, πολιτικού και κοινοβουλευτικού συστήματος, που στην κοινωνική συνείδηση καταγράφηκαν όχι απλώς ως επαναφορά στην κανονικότητα, αλλά ως ευκαιρία διάνοιξης μιας πιο ευοίωνης προοπτικής των προταγμάτων (δημόσια υγειονομική περίθαλψη, εκπαίδευση, εργασία, περιβάλλον, κοινωνική αλληλεγγύη και συνεργασία) που η σημασία αλλά και η ευαλωτότητά τους κατέστησαν πληρέστερα αντιληπτές την περίοδο της υποχρεωτικής κοινωνικής αποστασιοποίησης λόγω της πανδημικής κρίσης. ΄Αλλωστε, οι κρίσεις εν γένει υπήρξαν εν εξελίξει ανταγωνιστικές έως υπονομευτικές της «δογματικής κανονικότητας», αλλά και υπομνηματικές της ανάγκης για την ουσιαστική της πληρότητά.

Στο πλαίσιο της εν λόγω εκτίμησης επιχειρήθηκε:

Α) η συστηματική αξιολόγηση των αιτίων που καθιστούν ευάλωτες τις κοινωνίες και τις πολιτικές επίλυσης των προβλημάτων τους ακόμη και σε περιόδους κανονικότητας, καθώς και

Β) οι εμπειρίες προηγηθέντων κρίσεων, προκειμένου να αναδειχθούν πολιτικές – προτάγματα για την αντιμετώπιση παρόμοιων καταστάσεων, με την απαιτούμενη επίγνωση, ότι: το απροσδόκητο και ανέλεγκτο, που συνθέτουν τον πυρήνα των έκτακτων περιστάσεων, διεκδικούν, πλέον, σημαίνοντα ρόλο εντός της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας.

4. Η αντιμετώπιση της κρίσης του κοινοβουλευτισμού και η αποκατάσταση και εμπέδωση της εμπιστοσύνης των πολιτών στους πολιτικούς θεσμούς αποτελούν, διαχρονικά, προϋποθέσεις κομβικής σημασίας για την εκπόνηση αρχιτεκτονικών ασφάλειας και επιτυχούς αντιμετώπισης των εν γένει κρίσεων της εποχής μας. ΄Αλλωστε, στα πλαίσια του ενδοκοινοβουλευτικού γίγνεσθαι ιεραρχείται, πρόδηλα, η διαδραστικότητα των σχέσεων πολιτικής και κοινωνίας.

Με γνώμονα την εν λόγω εκτίμηση, η Βουλή οφείλει να επιδεικνύει συνεχή ετοιμότητα και επινοητικότητα για την αντιμετώπιση των κινδύνων αποσταθεροποίησής της, ιδίως αυτών που ανάγονται στην υπαρξιακή κρισιμότητά της.

Τούτο καταδεικνύει και τη σημασία της τήρησης των αυστηρών μέτρων αναχαίτισης και αποκλιμάκωσης των κρουσμάτων της πανδημίας Covid - 19 εντός του Κοινοβουλίου, που απέβλεπαν στη διαφύλαξη των νευραλγικών πλεονεκτημάτων της λειτουργικότητάς του, της θεσμικής αποστολής των βουλευτών, εν τέλει της δημοκρατίας.