Π. Μπουμπουχερόπουλος, Mobbing: Ευθύνη λόγω ηθικής παρενόχλησης στην εργασία, 2η έκδ., 2022

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

VIIΠρολογικό Σημείωμα Δ. Α. Τραυλού–Τζανετάτου Β’ έκδοσης

XIΠρολογικό Σημείωμα Δ. Α. Τραυλού–Τζανετάτου Α΄ έκδοσης

XXIΠρόλογος του Συγγραφέα Β΄ έκδοσης

XXIIIΠρόλογος του Συγγραφέα Α΄ έκδοσης

XXXVΣυνοπτικό διάγραμμα

XXXVIIΠεριεχόμενα

XLIIIΚυριότερες συντομογραφίες

Κεφάλαιο Α΄

Εισαγωγή στην προβληματική της ηθικής παρενόχλησης

και της νομικής της σημασίας

1Ι. Η ανάδειξη του φαινομένου στον ευρωπαϊκό χώρο

ΙΙ. Από το «mobbing» και την «ηθική παρενόχληση» στην «βία και παρενόχληση»

17στην εργασία

171. Ορολογία στην ελληνική θεωρία πριν από τον ν. 4808/2021

2. Η έκταση του φαινομένου στην ελληνική εργασιακή πραγματικότητα και στη

19νομολογία

313. Η ειδικότερη νομοθετική ρύθμιση με τον ν. 4808/2021

Κεφάλαιο Β΄

Έννοια και ορισμοί

33Ι. Η κοινωνική και η νομική σημασία της αποσαφήνισης της έννοιας της ηθικής παρενόχλησης

39ΙΙ. Αίτια, μορφές εμφάνισης και συνέπειες της ηθικής παρενόχλησης: Εξωτερικές ενδείξεις ή εννοιολογικά στοιχεία;

51ΙΙΙ. Απόπειρες εννοιολογικού καθορισμού της ηθικής παρενόχλησης

56ΙV. Τα ελάχιστα αναγκαία περιγραφικά γνωρίσματα – Οριοθέτηση από συναφείς περιπτώσεις

571. Συστηματική εκδήλωση ανεπιθύμητης συμπεριφοράς

682. Σχέση δράστη-θύματος

783. Εχθρικό περιβάλλον και προσβολή εννόμων αγαθών

78α. Το δικαίωμα στην προσωπικότητα – Θεμελίωση και περιεχόμενο

β. Η εγκαθίδρυση εχθρικού περιβάλλοντος ως εννοιολογικό προαπαιτούμενο της

87ηθικής παρενόχλησης και ως προσβολή του δικαιώματος στην προσωπικότητα

Κεφάλαιο Γ΄

Η ηθική παρενόχληση ως «απλή» ή «μη σεξουαλική» παρενόχληση

και ως «βία και παρενόχληση» – Διάκριση από τη σεξουαλική παρενόχληση

93Ι. Η ηθική παρενόχληση ως «παρενόχληση» στην εργασία κατά την έννοια των άρθρων 2 § 2 περ. γ ν. 4443/2016 και 2 εδ. γ ν. 3896/2010

931. «Απλή» ή «μη σεξουαλική» παρενόχληση κατά την έννοια του ενωσιακού δικαίου και ιδίως των άρθρων 2 § 2 περ. γ ν. 4443/2016 και 2 εδ. γ ν. 3896/2010

93α. Εισαγωγικά

97β. Ανεπιθύμητη συμπεριφορά

γ. Παραβίαση της αξιοπρέπειας προσώπου και εγκαθίδρυση εχθρικού περιβάλ-

102λοντος

107δ. Πρόθεση ή / και αποτέλεσμα

2. Το ζήτημα της συστημικής ένταξης της «απλής» ή «μη σεξουαλικής»

110παρενόχλησης στη νομοθεσία για την απαγόρευση των διακρίσεων

3. Η σεξουαλική παρενόχληση ως διάκριση και ως προσβολή του δικαιώματος

116στην προσωπικότητα

ΙΙ. Η αναγνώριση της αυτοτελούς απαξίας της παρενόχλησης από τον Έλληνα

129νομοθέτη

1291. Η κύρωση του Α.Ε.Κ

1322. Η ρύθμιση του ν. 4808/2021

α. Η κύρωση της Δ.Σ.Ε.190 για την εξάλειψη της βίας και παρενόχλησης στον

132κόσμο της εργασίας

136β. «Βία και παρενόχληση», «παρενόχληση» και «παρενόχληση λόγω φύλου»

143ΙΙΙ. Η ηθική παρενόχληση ως «απλή» ή «μη σεξουαλική» παρενόχληση

146IV. Ηθική παρενόχληση και σεξουαλική παρενόχληση

147V. Ενδιάμεσο συμπέρασμα

Κεφάλαιο Δ΄

Πρόληψη και εξωδικαστική αντιμετώπιση της ηθικής παρενόχλησης στην εργασία

149Ι. Πρόληψη αντί καταστολής

154ΙΙ. Δομές και θεσμοί προστασίας και πρόληψης εντός και εκτός της επιχείρησης

1541. Προληπτικά μέτρα με εργοδοτική πρωτοβουλία

1632. Ιατρός Εργασίας

1653. Επιμορφωτικά Προγράμματα

167ΙΙΙ. Ο ρόλος των θεσμών συλλογικής εκπροσώπησης στην πρόληψη και αντιμετώπιση του φαινομένου

1671. Θεσμοί συνεργασίας και ένταξης

167α. Τα συμβούλια εργαζομένων (Ν. 1767/1988)

167i. Γενικές παρατηρήσεις

174ii. Η σημασία των συλλογικών συμφωνιών (άρθρο 12 § 4 Ν. 1767/1988)

178β. Επιτροπές και ειδικοί εκπρόσωποι υγείας και ασφάλειας εργαζομένων

2. Θεσμοί αντιπαράθεσης – Ο ρόλος των συνδικαλιστικών οργανώσεων

180(Ν. 1876/1990)

3. Η Συμφωνία-Πλαίσιο της 26ης Απριλίου 2007 για την παρενόχληση και τη βία

185στην εργασία και η σημασία της για την ελληνική έννομη τάξη

194ΙV. Μεσολάβηση, συμφιλίωση και συμβουλευτικές υπηρεσίες

196V. Οι αυξημένες αρμοδιότητες της Επιθεώρησης Εργασίας

Κεφάλαιο Ε΄

Θεμελίωση της ευθύνης λόγω ηθικής παρενόχλησης

203Ι. Εισαγωγικά

2031. Η ηθική παρενόχληση ως νομική (κανονιστική) έννοια

2052. Τα εμπλεκόμενα πρόσωπα

206ΙΙ. Η θεμελίωση της ευθύνης του εργοδότη έναντι του θύματος

2061. Ευθύνη λόγω προσβολής του δικαιώματος στην προσωπικότητα

207α. Γενικές παρατηρήσεις

β. Προσβολή της προσωπικότητας, διευθυντικό δικαίωμα και υποχρέωση πρό-

209νοιας

209i. Η ευθύνη του εργοδότη ως δράστη της ηθικής παρενόχλησης

ii. Προσβολή της προσωπικότητας λόγω παράλειψης προληπτικών ή κατασταλτι-

κών προστατευτικών μέτρων: Η ηθική παρενόχληση ως ψυχοκοινωνικός κίν-

220δυνος και η εργοδοτική ευθύνη για λήψη μέτρων κατά του εργασιακού stress

223a. Ευθύνη από παράλειψη μέτρων γενικής πρόληψης (ψυχοκοινωνικών κινδύνων)

241b. Ευθύνη από παράλειψη κατασταλτικών μέτρων

c. Ευθύνη έναντι αυτοαπασχολούμενων συνεργατών λόγω παράλειψης προ-

258ληπτικών ή κατασταλτικών μέτρων

d. Η προβλεψιμότητα (foreseeability) της ψυχοσωματικής κατάρρευσης του

θύματος ως προϋπόθεση της ευθύνης του εργοδότη λόγω παράλειψης κα-

261τασταλτικών μέτρων

2652. Ευθύνη λόγω παραβίασης συμβατικής υποχρέωσης

2673. Αδικοπρακτική ευθύνη

4. Ευθύνη του εργοδότη-νομικού προσώπου για ηθική παρενόχληση εκ μέρους

272των καταστατικών του οργάνων

5. Ευθύνη από πράξεις τρίτων: Βοηθός εκπλήρωσης και προστηθείς ως δράστης

274ηθικής παρενόχλησης

2796. Ευθύνη του Δημοσίου ή ΝΠΔΔ για παράνομες πράξεις των οργάνων τους

281III. Η θεμελίωση της ευθύνης του δράστη έναντι του θύματος και έναντι του εργοδότη – Ευθύνη του αμέτοχου συναδέλφου

2811. Ευθύνη των (δραστών) συναδέλφων έναντι του θύματος λόγω προσβολής της προσωπικότητας

2. Ευθύνη των (δραστών) συναδέλφων έναντι του θύματος λόγω προσβολής

286περιουσιακών αγαθών

2863. Ευθύνη του αμέτοχου συναδέλφου έναντι του θύματος

2894. Ευθύνη του δράστη έναντι του εργοδότη

290α. Συμβατική ευθύνη

β. Η προβληματική της επιρρεπούς σε ζημίες εργασίας (περιορισμός της ευθύ-

292νης του εργαζόμενου)

2975. Ευθύνη του αμέτοχου εργαζόμενου έναντι του εργοδότη

299ΙV. Το ζήτημα της υπαιτιότητας

2991. Η αντικειμενική ευθύνη του δράστη

3242. Η υποκειμενική ευθύνη του αμέτοχου εργοδότη

Κεφάλαιο ΣΤ΄

Αξιώσεις και δικαιώματα του εργαζόμενου

327Ι. Αξιώσεις κατά του εργοδότη

3271. Αξίωση για άρση της προσβολής και παράλειψής της στο μέλλον

3312. Αξίωση για αποζημίωση λόγω προσβολής της προσωπικότητας

α. Αποκατάσταση της περιουσιακής ζημίας λόγω προσβολής της υγείας και της

331ζωής ειδικότερα: Η προβληματική του εργατικού ατυχήματος

336β. Η αυτοκτονία του θύματος ειδικότερα

3383. Χρηματική ικανοποίηση της ηθικής βλάβης

3454. Άλλοι τρόποι ικανοποίησης της ηθικής βλάβης

5. Άλλες αξιώσεις που απορρέουν από την συμβατική υποχρέωση πρόνοιας και

346την παραβίασή της

347ΙΙ. Αξιώσεις κατά συναδέλφων-δραστών: Η αξίωση του θύματος για λήψη εργοδοτικών μέτρων κατά του δράστη ειδικότερα

352ΙΙΙ. Δικαιώματα κατά του εργοδότη

3521. Επίσχεση εργασίας και άλλες δυνατότητες αποχής από την εργασία

3572. Σπουδαίος λόγος καταγγελίας εκ μέρους του εργαζόμενου

3653. Μονομερής βλαπτική μεταβολή

3714. Ακύρωση μεμονωμένων εργοδοτικών αποφάσεων

3725. Προστασία της θέσης εργασίας

373α. Άκυρη εργοδοτική καταγγελία

379β. Εξαναγκασμός σε παραίτηση

i. Stricto sensu εξαναγκασμός σε παραίτηση – Σιωπηρή καταγγελία εκ μέρους του

379εργοδότη

380ii. Ακυρώσιμη καταγγελία λόγω απειλής

382γ. Καταγγελία κατόπιν πιέσεων τρίτων

3896. Δικαιώματα εργαζόμενων που δεν είναι οι ίδιοι θύμα παρενόχλησης

Κεφάλαιο Ζ΄

Αξιώσεις και δικαιώματα του εργοδότη κατά του δράστη

391Ι. Αξιώσεις

392ΙΙ. Δικαιώματα - Υποχρέωση επιλογής του ηπιότερου μέτρου

3931. Επιλογή του ηπιότερου μέτρου κατά τη διερεύνηση των περιστατικών

3952. Επιλογή του ηπιότερου μέτρου κατά τη διαχείριση των περιστατικών

401ΙΙΙ. (Μη γνήσια) καταγγελία κατόπιν πιέσεων τρίτων

Κεφάλαιο Η΄

Παραγραφή των αξιώσεων και απόσβεση δικαιωμάτων

404Ι. Αξιώσεις και δικαιώματα του θύματος

406ΙΙ. Αξιώσεις και δικαιώματα του αμέτοχου εργοδότη

Κεφάλαιο Θ΄

Βάρος επίκλησης και απόδειξης

409Ι. Βάρος επίκλησης – Ορισμένο αγωγής

415ΙΙ. Αποδεικτικές δυσχέρειες – Δυνατότητες υπέρβασης

4151. Εισαγωγικά

2. Πιθανολόγηση των πραγματικών περιστατικών και αντεστραμμένο βάρος α-

418πόδειξης

4323. Το ζήτημα της αιτιώδους συνάφειας

4384. Η συνυπαιτιότητα του θύματος

5. Η νομολογιακή αντιμετώπιση ορισμένων αποδεικτικών μέσων, κυρίως ως

προς τη διαπίστωση ψυχικών ασθενειών και της αιτιώδους συνάφειάς τους με

442την ηθική παρενόχληση

442α. Πραγματογνώμονες

444β. Αυτοπρόσωπη εμφάνιση διαδίκων

445γ. Έμμεση απόδειξη

447Επίμετρο

451Βιβλιογραφία

481Λημματικό ευρετήριο