Π. Μαντζούφας, Συνταγματική προστασία των δικαιωμάτων στην κοινωνία της διακινδύνευσης, 2006

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ

ΠΕΡΙ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Ι. Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ

1. Από την ατομική ευθύνη και την αγαθοεργία του πρώιμου φιλελευθερισμού στην κρατική ασφάλεια

2. Η αντιμετώπιση της φτώχειας μέσω του ηθικού καθήκοντος της αγαθοεργίας

3. Η «μετεγγραφή» της κοινωνικής παθολογίας σε νομική κατηγορία

4. Η ασφάλιση ως τεχνολογία του κινδύνου

5. Τα εργατικά ατυχήματα ως προνομιακό πεδίο της νομικής τυπο­ποίησης του κινδύνου

ΙΙ. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΚΑΙ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΒΙΟΜΗ­ΧΑ­ΝΙ­ΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Εισαγωγή

2. Τα νέα ποιοτικά χαρακτηριστικά των σύγχρονων διακινδυνεύσεων

3. Οι σύγχρονες διακινδυνεύσεις ως πεδίο ανατροπής του φιλελεύ­θερου στερεότυπου περί ασφάλειας

4. Η αδυναμία αντιμετώπισης των κινδύνων ως κρίση νομιμοποίησης των σύγχρονων κρατών και της έννομης τάξης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΩΣ ΕΓΓΥΗΤΗΣ ΤΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

1. Το Σύνταγμα ενώπιον των σύγχρονων διακινδυνεύσεων. Η θέση του προβλήματος
2. Η ασφάλεια ανάμεσα στο κρατικό καθήκον και στο ατομικό δι­καίωμα. Εισαγωγικές σκέψεις
3. Η ιστορική προέλευση του δικαιώματος στην ασφάλεια
α. Η χομπσιανή θέση για τη φυσική κατάσταση του ανθρώπου και την ασφάλεια του
β. Η αντίληψη του J . Locke για τη ασφάλεια ως φιλελεύθερο αίτημα γ.
Η καντιανή κατασκευή για την ασφάλεια σε σχέση με τα δι­καιώματα
δ. Η πολιτική φιλοσοφία του Montesquieu μεταξύ ασφάλειας και ελευθερίας. Οι φυσιοκράτες και η Διακήρυξη των Δι­καιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη
ε. Η γερμανική θεωρία του 19 ου αιώνα και η θέση του C . Schmitt για την ασφάλεια των θεσμών
στ. Σύνοψη
4. Το ατομικό δικαίωμα στην ασφάλεια: ένα «πραγματικό» δικαίωμα ή μια απειλή για τα θεμελιώδη δικαιώματα; Το ατομικό δικαίωμα στην ασφάλεια απέναντι στην ασφάλεια ως δημόσιο συλλογικό αγαθό

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ

ΘΕΜΕΛΙΑ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΩΣ ΚΡΑΤΟΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ

Η μετεξέλιξη του κράτους δικαίου σε προληπτικό κράτος προστασίας

α. Τα χαρακτηριστικά της προληπτικής κρατικής δράσης και η σχέση της με τις φιλελεύθερες κρατικοδικαιικές εγγυήσεις

β. Η ένταξη της πρόληψης στο συνταγματικό πλαίσιο προστασίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

1. Η υποχρέωση προστασίας των δικαιωμάτων ως απόρροια του καθήκοντος για ασφάλεια

2. Η υποχρέωση προστασίας ως νομική διάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων

α. Η θεμελίωση της υποχρέωσης προστασίας στην αμυντική διάσταση των θεμελιωδών δικαιωμάτων

β. και ο ισχυρός αντίλογος

γ. Η υποχρέωση προστασίας ως στοιχείο του αντικειμενικού -αξιακού περιεχομένου των θεμελιωδών δικαιωμάτων, σύμφωνα με τη νομολογία του Γερμανικού Συνταγματικού Δι­κα­στηρίου

δ. Η υποχρέωση προστασίας ως αντικειμενικός κανόνας και η σχέση της με τις υποκειμενικές αξιώσεις για προστασία

ε. Η υποχρέωση προστασίας σε σχέση με την τριτενέργεια των θεμελιωδών δικαιωμάτων

στ. Η υποχρέωση προστασίας ως έκφανση της προστασίας της αξίας του ανθρώπου

ζ. Η διαφορά της κοινωνικής προστασίας ως στοιχείου του κοινωνικού κράτους από την υποχρέωση προστασίας των κλασ­ικών φιλελεύθερων δικαιωμάτων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΔΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

1. Το αντικείμενο της προστασίας

2. Η εξειδίκευση της υποχρέωσης του κράτους για προστασία των δικαιωμάτων που απειλούνται από τις ενέργειες των ιδιωτών. Η περίπτωση των ζημιογόνων τεχνολογικών εγκαταστάσεων

α. Οι συνταγματικές αρχές που διέπουν την εξειδίκευση της κρατικής υποχρέωσης προστασίας έναντι των κινδύνων

β. Σύνοψη

3. Ο ρόλος του νομοθέτη στον προσδιορισμό της υποχρέωσης προστασίας

4. Τα ειδικότερα χαρακτηριστικά του δικαστικού ελέγχου της υπο­χρέωσης προστασίας του κράτους σε σχέση με τον έλεγχο της προσβολής του αμυντικού δικαιώματος

Γενικά συμπεράσματα του δευτέρου μέρους

ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ

Η ΘΕΣΠΙΣΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΩΣ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΙΣ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΕΙΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Η ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΓΕΝΕΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ

1. Βιοτεχνολογία και διακινδύνευση στο χώρο της υγείας

2. Το κύριο δικαιοπολιτικό δίλημμα: αυτονομία ή φιλε­λεύθερη ευγονική

3. Η αξία του ανθρώπου ως κανονιστικό θεμέλιο της προστασίας από βιοϊατρικές εφαρμογές. Το παράδειγμα της κλωνοποίησης

α. Η αξία του ανθρώπου ως κανονιστική έκφραση της αυτονομίας του υποκειμένου

β. Η αξία της ανθρώπινης ζωής ως θεμέλιο της προστασίας του γενετικού υλικού

4. Η κλωνοποίηση του ανθρώπου στο μεταίχμιο της γενετικής τεχνο­­λογίας και της νομικής ανασφάλειας

α. Κλωνοποίηση και δικαίωμα στην αναπαραγωγή

β. Η προστασία της υγείας και της γενετικής ταυτότητας ως αντί­βαρα στην αναπαραγωγική κλωνοποίηση

γ. Η εγγενής επισφάλεια των διεθνών και εθνικών ρυθμίσεων για τις βιοϊατρικές επεμβάσεις

5. Συμπεράσματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΔΙΑΚΙΝΔΥΝΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ

1. Οι εφαρμογές της πληροφορικής τεχνολογίας ως πεδίο διακινδύνευσης των θεμελιωδών δικαιωμάτων

2. Η νομολογιακή καταγωγή του δικαιώματος στον πληροφοριακό αυτοκαθορισμό

3. Η προστασία των προσωπικών δεδομένων ανάμεσα στο δικαίωμα στην πληροφόρηση και τον πληροφοριακό αυτοκαθορισμό

4. Οι νομοθετικές αρχές και εγγυήσεις της προστασίας των προσωπικών δεδομένων ως οργανωτικές και διαδικαστικές εξειδικεύσεις της συνταγματικής προστασίας

5. Το σύστημα των προληπτικών ελέγχων του ν. 2472/1997 σε σχέ­ση με την ελευθερία του τύπου και της πληροφόρησης. Οι αναγκαίες σταθμίσεις

6. Η ενίσχυση της προστασίας της προσωπικότητας μέσα από τις αποφάσεις της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων

7. Συμπεράσματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΩΣ ΠΕΔΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΩΝ ΣΥΓΧΡΟΝΩΝ ΔΙΑ­ΚΙΝΔΥΝΕΥΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙ ΝΕΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΕΣ

ΤΕΧ ΝΙΚΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ

1. Εισαγωγή. Οι σύγχρονες διακινδυνεύσεις του περιβάλλοντος και η αμφιθυμία του δικαίου ως προς το προστατευτέο έννομο αγαθό

2. Η συνταγματική προστασία υπό το πρίσμα της προστατευτικής διάστασης του δικαιώματος στο περιβάλλον

α. Η προστασία του περιβάλλοντος ως κρατικό καθήκον και η ένταξή του στο κανονιστικό πλαίσιο του περιβαλλοντικού Συντάγματος

β. Το κράτος εγγυητής του περιβάλλοντος και οι αδυναμίες της κρατικής προστασίας

γ. Το περιεχόμενο του ατομικού δικαιώματος στο περιβάλλον ως ενίσχυση της προστατευτικής του διάστασης. Από το ατομικό δικαίωμα στο συλλογικό αγαθό

δ. Το περιβάλλον δεν είναι κοινωνικό δικαίωμα

ε. Η επιρροή της προστατευτικής διάστασης του δικαιώματος στο περιβάλλον στη σχέση διοίκησης με διοικούμενο

στ. Το δικαίωμα πληροφόρησης και συμμετοχής στη λήψη των αποφάσεων για περιβαλλοντικά θέματα, ως έκφανση της προστατευτικής διάστασης του δικαιώματος στο περιβάλλον

3. Οι περιβαλλοντικές αρχές στο μεταίχμιο κρατικών καθηκόντων και ατομικού δικαιώματος στο περιβάλλον

α. Η αρχή της προφύλαξης ως ανοιχτό πεδίο σύγκρουσης συνταγματικών δικαιωμάτων. Εισαγωγικές σκέψεις

β. Η αρχή της προφύλαξης μεταξύ καινοφανών κινδύνων και επιστημονικών αβεβαιοτήτων

γ. Η αρχή της προφύλαξης ως δικαιική αρχή

δ. Η εφαρμογή της αρχής της προφύλαξης από τα κοινοτικά δικαστήρια

ε. Τα πεδία εφαρμογής της αρχής της προφύλαξης στο εσωτερικό δίκαιο και στη νομολογία

στ. Η ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία υπό το πρίσμα της αρχής της προφύλαξης

4. Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης ως διεύρυνση του προστατευτικού πεδίου του δικαιώματος στο περιβάλλον

α. Από το αναπτυξιακό στο περιβαλλοντικό δημόσιο συμφέρον (1975-1993)

β. Η αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης στη νομολογία του Συμ­βουλίου της Επικρατείας ως κανονιστικό εργαλείο συναί­ρεσης περιβαλλοντικών και αναπτυξιακών στόχων μετά το

γ. Τα βασικά χαρακτηριστικά του δικαστικού ελέγχου και η συμ­βολή του στην οριοθέτηση της προστατευτικής διάστασης του δικαιώ­ματος στο περιβάλλον

5. Συμπεράσματα

Γενικά Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία