Ν. Σαββίδης, Η πραγματογνωμοσύνη στην ποινική δίκη, 2023

Πίνακας περιεχομένων

Προλογικό σημείωμα

Συντομογραφίες

ΠΡΩΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Η ΑΠΟΔΕΙΞΗ ΣΤΗΝ ΠΟΙΝΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ

1. Η απόδειξη στην ποινική διαδικασία

2. Η αρχή της ηθικής απόδειξης

2.1. Αρχή ηθικής απόδειξης και αιτιολογία δικαιοδοτικών κρίσεων

2.2. Αρχή ηθικής απόδειξης και αποδεικτικές απαγορεύσεις

3. Τα κυριότερα αποδεικτικά μέσα

4.

Η απόδειξη στην ποινική διαδικασία υπό το πρίσμα του δικαιώματος σε δίκαιη δίκη

ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΘΕΜΕΛΙΩΣΗ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ

1. Η νομική φύση της πραγματογνωμοσύνης

1.1.

Συνδυαστική προσέγγιση των πραγματογνωμόνων με τους μάρτυρες με ειδικές γνώσεις

1.2.

Συνδυαστική προσέγγιση των πραγματογνωμόνων με τους ειδικούς επιστήμονες που συνεπικουρούν το έργο του ανακριτή σε υποθέσεις που απαιτούν ειδικές γνώσεις

2. Συστήματα ελέγχου της ποιότητας της πραγματογνωμοσύνης

3. Η αρχή που αποφασίζει τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης

4.

Ο κανόνας της διενέργειας πραγματογνωμοσύνης σε ειδικά εργαστήρια

5.

Η κατ’ εξαίρεση διενέργεια πραγματογνωμοσύνης από δύο ή περισσότερους πραγματογνώμονες και η δυνατότητα διορισμού ενός πραγματογνώμονα

6. Ο καθορισμός του αντικειμένου της πραγματογνωμοσύνης

6.1.

Δυνατότητα διεύρυνσης του αντικειμένου της πραγματογνωμοσύνης

6.2.

Δικονομικές δυνατότητες αντίδρασης των διαδίκων σχετικά με τον καθορισμό του αντικειμένου της πραγματογνωμοσύνης

7.

Διαφωνίες πραγματογνωμόνων και δυνατότητα διόρθωσης ή επανάληψης της πραγματογνωμοσύνης

8. Η εξέταση των πραγματογνωμόνων στο δικαστήριο

9. Η πραγματογνωμοσύνη υπό το πρίσμα της νομολογίας του ΕΔΔΑ

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΕΓΓΥΗΣΕΙΣ ΑΜΕΡΟΛΗΨΙΑΣ ΤΩΝ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΝΩΝ

ΚΑΙ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΩΝ

1. Διαδικασία ελέγχου των πραγματογνωμόνων

2. Απαγόρευση διορισμού και εξαίρεση πραγματογνωμόνων

3. Λόγοι που δεν επιτρέπουν τον διορισμό των πραγματογνωμόνων

3.1. Η μη συμπλήρωση του εικοστού πρώτου έτους

3.2. Η υποβολή σε καθεστώς δικαστικής συμπαράστασης

3.3.

Η καταδίκη για κακούργημα ή πλημμέλημα που επέφερε στον προηγούμενο ΠΚ στέρηση πολιτικών δικαιωμάτων ή που συνεπάγεται αποστέρηση θέσεων και αξιωμάτων, η αμετάκλητη παραπομπή για εγκλήματα που συνεπάγονται τέτοιες στερήσεις και η αφαίρεση άδειας άσκησης επαγγέλματος για όσο διάστημα διαρκούν οι στερήσεις αυτές

3.4.

Η σύμπραξη με οποιονδήποτε τρόπο στη διαμόρφωση της παρούσας κατάστασης του αντικειμένου της πραγματογνωμοσύνης

3.5. Τα αναφερόμενα πρόσωπα στα άρθρα 209 παρ. 2 και 210 ΚΠΔ

3.6.

Η ιδιότητα του συζύγου ή του συνδεόμενου με σύμφωνο συμβίωσης ή του συγγενούς κάποιου από τους διαδίκους εξ αίματος ή εξ αγχιστείας έως και τον τρίτο βαθμό

3.7. Δικονομική αντιμετώπιση της παραβίασης του άρθρου 188 ΚΠΔ

4. Εξαίρεση πραγματογνωμόνων

4.1. Λόγοι εξαίρεσης πραγματογνωμόνων

4.1.1.

Οι αναλογικά εφαρμοζόμενοι λόγοι αποκλεισμού των δικαστικών προσώπων

4.1.1.1. Σχέση συγγένειας μεταξύ των πραγματογνωμόνων

4.1.1.2. Επέλευση ζημίας στο πρόσωπο του πραγματογνώμονα

4.1.1.3.

Συγγενική σχέση μεταξύ πραγματογνώμονα και κάποιου από τους διαδίκους

4.1.1.4.

Η ιδιότητα του συνηγόρου κάποιου από τους διαδίκους

4.1.1.5.

Η ιδιότητα του μάρτυρα ή του πραγματογνώμονα ή του τεχνικού συμβούλου

4.1.1.6. Η εμπλοκή στην υπόθεση με την ιδιότητα του ανακριτή

4.1.1.7.

Η ιδιότητα του δικαστή που συνέπραξε στην έκδοση παραπεμπτικού βουλεύματος

4.1.2. Η υπόνοια μεροληψίας

4.1.2.1.

Ο καθορισμός του κριτηρίου αξιολόγησης της υπόνοιας μεροληψίας

4.1.2.2. Γεγονότα που θεμελιώνουν υπόνοιες μεροληψίας

4.2.

Υποχρέωση έγγραφης γνωστοποίησης των στοιχείων των πραγματογνωμόνων

4.3. Συνέπειες παραβίασης της υποχρέωσης γνωστοποίησης

4.4. Έκδοση απόφασης επί της αίτησης εξαίρεσης

4.5.

Συνέπειες που επέρχονται από την έκδοση απόφασης επί της αίτησης εξαίρεσης.

4.6. Αποδυνάμωση του δικαιώματος εξαίρεσης

5. Έλεγχος των διαδίκων

6.

Το δικαίωμα του υπόπτου και του κατηγορουμένου σε διεξαγωγή αποδείξεων

6.1.

Η οριοθέτηση του δικαιώματος σε διεξαγωγή αποδείξεων από το δικαίωμα σε προσκομιδή αποδείξεων

6.2.

Το δικαίωμα του κατηγορουμένου σε διεξαγωγή αποδείξεων στο στάδιο της προδικασίας

6.3.

Το δικαίωμα διεξαγωγής αποδείξεων στο στάδιο της διαδικασίας στο ακροατήριο.

7. Δικαίωμα διορισμού τεχνικού συμβούλου

8. Τα δικαιώματα του τεχνικού συμβούλου

8.1.

Δικαίωμα παράστασης κατά τη διενέργεια της πραγματογνωμοσύνης

8.2.

Δικαίωμα λήψης υπόψη των εγγράφων που μπορούν να τεθούν και υπόψη των πραγματογνωμόνων

8.3. Δικαίωμα υποβολής αίτησης για λήψη πληροφοριών

8.4.

Δικαίωμα λήψης αντιγράφου της πραγματογνωμοσύνης και των συνοδευτικών εγγράφων

8.5.

Δικαίωμα υποβολής έγγραφου αιτήματος για εξέταση προσώπου ή πράγματος που ήταν το αντικείμενο της πραγματογνωμοσύνης

9. Παρατηρήσεις του τεχνικού συμβούλου

ΤΕΤΑΡΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΕΙΔΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗΣ

1. Προκαταρκτική πραγματογνωμοσύνη

1.1.

Προϋποθέσεις διενέργειας προκαταρκτικής πραγματογνωμοσύνης

1.2.

Αποκλίσεις της προκαταρκτικής πραγματογνωμοσύνης από την τακτική πραγματογνωμοσύνη

1.3.

Η έλλειψη δικαιώματος υποβολής αιτήματος εξαίρεσης του ειδικού που διενεργεί προκαταρκτική πραγματογνωμοσύνη και η προτεινόμενη λύση

1.4.

Συνδρομή κάποιου λόγου μη διορισμού στο πρόσωπο του ειδικού που διενεργεί προκαταρκτική πραγματογνωμοσύνη

2. Ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη

2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2.2.

Ψυχική κατάσταση του δράστη που οδηγεί σε ανικανότητα ή σε μειωμένη ικανότητα καταλογισμού της πράξης

2.2.1. Η ανικανότητα για καταλογισμό

2.2.2. Μειωμένη ικανότητα για καταλογισμό

2.3. Ανικανότητα προς καταλογισμό και αρχή in dubio pro reo

2.4.

Η συμβολή της ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης στην εξέλιξη της ποινικής διαδικασίας

2.5.

Η απόφαση του δικαστηρίου της ουσίας που δεν αποδέχεται το πόρισμα της ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης, χωρίς να διαλάβει ειδική αιτιολογία για την επίμαχη διαφοροποίηση

2.6.

Οι προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέχουν για την εισαγωγή του κατηγορουμένου σε δημόσιο ψυχιατρείο για παρατήρηση

2.7.

Η απαιτούμενη δικαιοδοτική κρίση για εισαγωγή του κατηγορουμένου σε δημόσιο ψυχιατρείο και οι δικονομικές συνέπειες που αυτή επιφέρει

2.7.1.

Η διαπίστωση της ανάγκης για εισαγωγή προς παρατήρηση στο στάδιο της ανάκρισης

2.7.2.

Η αντισυνταγματικότητα της πρόβλεψης περί αναστολής της προσωρινής κράτησης κατά το διάστημα της εισαγωγής του κατηγορουμένου σε δημόσιο ψυχιατρείο

2.7.3.

Η διαπίστωση της ανάγκης για εισαγωγή προς παρατήρηση στο στάδιο της κύριας διαδικασίας

2.8.

Η αναστολή της ποινικής διαδικασίας κατ’ άρθρο 80 ΚΠΔ, λόγω ψυχικής ασθένειας του κατηγορουμένου που δεν του επιτρέπει να συμμετάσχει στην ποινική διαδικασία

2.9.

Εμφάνιση, μετά την έκδοση καταδικαστικής απόφασης, ψυχικής ή διανοητικής διαταραχής που αποκλείει τη συνείδηση της εκτελούμενης ποινής

3.

Πραγματογνωμοσύνη που προσβάλλει την αξιοπρέπεια ή το αίσθημα αιδούς

3.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις

3.2.

Οριοθέτηση της εξέτασης του σώματος οποιουδήποτε προσώπου από την ανάγκη σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

3.3. Τρόπος εξέτασης του προσώπου που αισθάνεται ντροπή

3.4.

Η δικονομική κύρωση που επέρχεται σε περίπτωση παραβίασης του άρθρου 199 ΚΠΔ

3.5.

Αξιολόγηση της νομοθετικής παρέμβασης που πραγματοποιήθηκε στο άρθρο 199 ΚΠΔ με τον Ν. 4620/2019

4. Ανάλυση DNA

4.1. Το θεσμικό στίγμα της ανάλυσης DNA

4.2. Τα βασικά χαρακτηριστικά της ανάλυσης DNA

4.3. Δικαιοκρατικές επιφυλάξεις ως προς την ανάλυση DNA

4.4. Προϋποθέσεις διενέργειας ανάλυσης DNA

4.4.1.

Συνδρομή σοβαρών ενδείξεων ενοχής για κακούργημα ή πλημμέλημα τιμωρούμενο με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός έτους

4.4.2.

Εντοπισμός γενετικού υλικού στον τόπο του εγκλήματος ή στο θύμα

4.4.3. Τήρηση της αρχής της αναγκαιότητας

4.4.4. Απόλυτος σεβασμός της αξιοπρέπειας του ατόμου

4.5. Τρόπος διενέργειας της ανάλυσης DNA

4.6.

Η έλλειψη δυνατότητας διορισμού τεχνικού συμβούλου επί ανάλυσης DNA στα αυτόφωρα εγκλήματα

4.7.

Ο καθορισμός των προσώπων στα οποία μπορεί να διενεργηθεί ανάλυση DNA

4.8.

Υποχρεωτικότητα και άσκηση βίας κατά τη λήψη του γενετικού υλικού

4.9.

Η διαδικασία που ακολουθεί την έκδοση πορίσματος από την ανάλυση DNA

4.10. Η ανάλυση DNA υπό το πρίσμα της νομολογίας του ΕΔΔΑ

4.11. Ενδιάμεσα συμπεράσματα

5. Γραφολογική πραγματογνωμοσύνη

5.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

5.2. Οι βασικές μέθοδοι έρευνας της χειρόγραφης γραφής

5.2.1. Η μέθοδος της τυπικής παραβολής

5.2.2. Η γραφομετρική μέθοδος

5.2.3. Η αναλυτική συγκριτική γραφολογική μέθοδος

5.3. Βασικά γνωρίσματα της γραφολογικής πραγματογνωμοσύνης

5.4. Δικαστική αξιολόγηση της γραφολογικής πραγματογνωμοσύνης

6.

Η πραγματογνωμοσύνη για τη διαπίστωση εξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες

6.1.

Ο εννοιολογικός προσδιορισμός της έξης από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών

6.2. Τρόποι διαπίστωσης της έξης από τη χρήση ναρκωτικών ουσιών

6.2.1. Τεκμήριο έξης από τη χρήση ναρκωτικών

6.2.2.

Τα ενδεικτικά προβλεπόμενα διαγνωστικά κριτήρια για την έξη από τη χρήση ναρκωτικών

6.2.3.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της πραγματογνωμοσύνης για τη διαπίστωση της έξης από ναρκωτικές ουσίες

6.3.

Διαφοροποίηση στην ποινική μεταχείριση του κατηγορουμένου ανάλογα με τη διαπίστωση ή μη της έξης του στα ναρκωτικά

7. Ιατρική πραγματογνωμοσύνη

ΠΕΜΠΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

ΠΡΑΓΜΑΤΟΓΝΩΜΟΣΥΝΗ ΚΑΙ ΑΝΑΙΡΕΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

1. Η ελεύθερη εκτίμηση της πραγματογνωμοσύνης

2.

Η αξιολόγηση της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης υπό το πρίσμα της νομολογίας του Αρείου Πάγου

2.1.

Η συνδυαστική προσέγγιση του αποδεικτικού μέσου της πραγματογνωμοσύνης και εκείνου της ιδιωτικής γνωμοδότησης

2.2.

Η συνδυαστική προσέγγιση της πραγματογνωμοσύνης που διενεργήθηκε στο πλαίσιο της δικαζόμενης υπόθεσης σε σχέση με εκείνην που διενεργήθηκε στο πλαίσιο άλλης δίκης

3.

Ο διορισμός πραγματογνώμονα ή τεχνικού συμβούλου που έχει κάποιο από τα κωλύματα του άρθρου 188 ΚΠΔ

4.

Η παραβίαση του δικαιώματος υποβολής εξαίρεσης των πραγματογνωμόνων

5. Η παραβίαση του δικαιώματος σε διορισμό τεχνικού συμβούλου

6.

Η παραβίαση των διατάξεων που προβλέπουν ως υποχρεωτική τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης

6.1.1. Τα βασικά χαρακτηριστικά της υπέρβασης εξουσίας

6.1.2.

Η έννοια της δικαιοδοσίας υπό το πρίσμα της υπέρβασης εξουσίας

6.1.3.

Η απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας του άρθρου 171 παρ. 1 περ. δ΄ ΚΠΔ

6.1.4.

Η απόλυτη ακυρότητα της διαδικασίας κατ’ άρθρο 171 παρ. 1 περ. γ΄ ΚΠΔ

6.2.

Ο αναιρετικός έλεγχος επί των παραβάσεων των διατάξεων που ορίζουν ως υποχρεωτική τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης

6.2.1. Ψυχική ασθένεια του κατηγορουμένου

6.2.2.

Ασθένεια του κατηγορουμένου που καθιστά δυσχερή την περαιτέρω παρουσία του στη δίκη

6.2.3. Υποχρεωτική αναβολή εκτέλεσης της ποινής

6.2.4. Διακοπή εκτέλεσης της ποινής

6.2.5.

Ψυχοδιαγνωστική εξέταση και θεραπεία του δράστη και του θύματος εγκλημάτων κατά της γενετήσιας ελευθερίας και της οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής

6.2.6.

Παράλειψη διενέργειας πραγματογνωμοσύνης επί ανηλίκων μαρτύρων θυμάτων του άρθρου 227 ΚΠΔ

6.2.6.1. Ο δικαιολογητικός σκοπός της διάταξης

6.2.6.2.

Ο προσδιορισμός του απώτατου χρονικού σημείου παράδοσης της έκθεσης πραγματογνωμοσύνης περί της αντιληπτικής ικανότητας και της ψυχικής κατάστασης του ανηλίκου μάρτυρα

6.2.6.3.

Κυρώσεις που επέρχονται σε περίπτωση παραβίασης του άρθρου 227 ΚΠΔ

6.2.6.3.1.

Η παράλειψη διενέργειας της υποχρεωτικής πραγματογνωμοσύνης του άρθρου 227 ΚΠΔ στο στάδιο της προδικασίας

6.2.6.3.2.

Η παράλειψη διενέργειας της υποχρεωτικής πραγματογνωμοσύνης του άρθρου 227 ΚΠΔ στο στάδιο της ακροαματικής διαδικασίας

6.2.6.3.3.

Άλλες πιθανές περιπτώσεις παραβίασης του άρθρου 227 ΚΠΔ

6.2.7.

Παράλειψη διενέργειας πραγματογνωμοσύνης κατά την εξέταση μάρτυρα που προβλέπεται στο άρθρο 228 ΚΠΔ

6.2.7.1. Εισαγωγικές επισημάνσεις

6.2.7.2.

Κριτική προσέγγιση του άρθρου 228 ΚΠΔ και προτεινόμενη κανονιστική παρέμβαση

6.2.7.3.

Κυρώσεις που επέρχονται σε περίπτωση παραβίασης του άρθρου 228 ΚΠΔ

6.2.8. Ανάλυση DNA

ΕΚΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

Συμπεράσματα

Βιβλιογραφία

Ι. Ελληνική

ΙΙ. Ξενόγλωσση

Συνοπτικό αλφαβητικό ευρετήριο λημμάτων