Μ. Κουσκουνά/Ρ.-Ε. Παπαδοπούλου/Μ. Περάκης..., Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέσα από τη νομολογία, 2011

Πρόλογος

Συντομογραφίες

Γενικά συγγράμματα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ

I. Η ΑΥΤΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΕΝΩΣΙΑΚΗΣ ΕΝΝΟΜΗΣ ΤΑΞΗΣ

Α΄. Εισαγωγικά

Β΄. Αυτονομία έναντι της διεθνούς έννομης τάξης

α΄. Η διακήρυξη της αυτονομίας από το Δικαστήριο

β΄. Η εμβάθυνση της χειραφέτησης της ενωσιακής έννομης τάξης από το διεθνές δίκαιο

γ΄. Οι συνέπειες της αυτονομίας

i. Αποκλεισμός αρχών του διεθνούς δικαίου που προσιδιάζουν στο διακυβερνητικό πρότυπο συλλειτουργίας

Η αρχή της αμοιβαιότητας

Η αρχή της αυτοδικίας

ii. Αυτόνομη προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων στην ΕΕ

δ΄. Η σχετικότητα της αυτονομίας

i. Η αρχή σύμφωνα με την οποία ένα κράτος δεν μπορεί να αρνηθεί την είσοδο στους δικούς του υπηκόους

ii. Η αρχή της καλής πίστης

iii. Οι αρχές pacta sunt servanda και αναστολής μιας συμβατικής σχέ-σης σε περίπτωση απρόοπτης μεταβολής συνθηκών

Γ΄. Αυτονομία έναντι των εθνικών εννόμων τάξεων

α΄. Η αυτόνομη ενεργοποίηση της εφαρμογής και της ερμηνείας του ενωσιακού κανόνα, ανεξάρτητα από την ύπαρξη εθνικών κανόνων

β΄. Η αυτόνομη κρίση σχετικά με την εγκυρότητα του ενωσιακού κα-νόνα

γ΄. Η αυτόνομη ερμηνεία των κανόνων του δικαίου της Ένωσης

i. Η έννοια του «εργαζομένου» στο πλαίσιο των κανόνων περί ε-λεύθερης κυκλοφορίας

ii. Η έννοια του «δικαστηρίου κράτους μέλους» στο πλαίσιο της δι-αδικασίας προδικαστικής παραπομπής

iii. Η έννοια της «απασχόλησης στη δημόσια διοίκηση» ως πεδίο εξαίρεσης από την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων

ΙΙ. ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΠΟΥ ΔΙΕΠΟΥΝ ΤΟΝ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΚΑΝΟΝΑ

Α΄. Εισαγωγικά

Β΄. Η υπεροχή του ενωσιακού κανόνα

α΄. Η θεμελίωση της υπεροχής από το Δικαστήριο

β΄. Η διακήρυξη της υπεροχής έναντι εθνικών διατάξεων οποιασδήποτε βαθμίδας

γ΄. Η υπεροχή ως κανόνας άρσης συγκρούσεων και οι συνέπειές της για τον εθνικό δικαστή

δ΄. Η αναγνώριση της υπεροχής στο πλαίσιο της Συνθήκης της Λισα-βόνας

Γ΄. Το άμεσο αποτέλεσμα του ενωσιακού κανόνα

α΄. Άμεσο αποτέλεσμα και άμεση ισχύς

β΄. Προϋποθέσεις του αμέσου αποτελέσματος

γ΄. Άμεσο αποτέλεσμα διατάξεων του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου

i. Οι διατάξεις της Συνθήκης που διακηρύσσουν την ελεύθερη κυκλοφορία των συντελεστών της παραγωγής

Το άρθρο 30 ΣΛΕΕ (απαγόρευση δασμών και φορολογικών ε-πιβαρύνσεων ισοδυνάμου αποτελέσματος μεταξύ των κρα-τών μελών)

Το άρθρο 45 ΣΛΕΕ (διακήρυξη της ελεύθερης κυκλοφορίας των εργαζομένων)

Το άρθρο 49 ΣΛΕΕ (διακήρυξη του δικαιώματος ελεύθερης εγ-κατάστασης)

Το άρθρο 157 ΣΛΕΕ (αρχή της ισότητας των αμοιβών μεταξύ ανδρών και γυναικών για όμοια εργασία)

Του άρθρου 56 ΣΛΕΕ (ελεύθερη παροχή υπηρεσιών)

Του άρθρου 63 ΣΛΕΕ (ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων)

ii. Οι διατάξεις της Συνθήκης που διακηρύσσουν την ελεύθερη κυκλοφορία ως γενικό δικαίωμα των πολιτών της Ένωσης

iii. Ο αποκλεισμός του αμέσου αποτελέσματος γενικών ή προγ-ραμματικών διατάξεων της Συνθήκης

δ΄. Άμεσο αποτέλεσμα των κανονισμών

ε΄. Το άμεσο αποτέλεσμα των αποφάσεων

στ΄. Το άμεσο αποτέλεσμα των οδηγιών

i. Η καταρχήν έλλειψη αμέσου αποτελέσματος των οδηγιών

ii. Η υπό προϋποθέσεις αναγνώριση αμέσου αποτελέσματος σε διατάξεις οδηγιών

iii. Το χρονικό σημείο ενεργοποίησης του αμέσου αποτελέσματος των οδηγιών

iv. Το κάθετο άμεσο αποτέλεσμα των οδηγιών

v. Ο αποκλεισμός του οριζοντίου αμέσου αποτελέσματος των οδηγιών

ζ΄. Τα υποκατάστατα της έλλειψης αμέσου αποτελέσματος του ενωσι-ακού κανόνα

i. Η υποχρέωση σύμφωνης προς το ενωσιακό δίκαιο ερμηνείας του εθνικού δικαίου

Η περίπτωση της οδηγίας

Η περίπτωση των διατάξεων του πρωτογενούς ενωσιακού δι-καίου

Η περίπτωση του κανονισμού

Η εφαρμογή της αρχής της σύμφωνης ερμηνείας στο σύνολο των νομικών πράξεων της Ένωσης

Τα όρια της υποχρέωσης σύμφωνης προς το ενωσιακό δίκαιο ερμηνείας του εθνικού δικαίου

ii. Η ενεργοποίηση της αστικής ευθύνης του κράτους

Η διακήρυξη της αστικής ευθύνης των κρατών μελών για παραβιάσεις του ενωσιακού δικαίου

Οι προϋποθέσεις στοιχειοθέτησης της αστικής ευθύνης του κράτους για παραβιάσεις του ενωσιακού δικαίου

Ευθύνη του κράτους από πράξεις ή παραλείψεις της νομοθετι-κής εξουσίας

Ευθύνη του κράτους από πράξεις ή παραλείψεις της δικαστικής εξουσίας

ΙΙΙ. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΚΑΛΟΠΙΣΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ

Α΄. Η διακήρυξη της αρχής στο πρωτογενές ενωσιακό δίκαιο

Β΄. Οι αποδέκτες της αρχής

α΄. Η καλόπιστη συνεργασία ως υποχρέωση των κρατών μελών έναντι των ενωσιακών οργάνων

β΄. Η καλόπιστη συνεργασία ως υποχρέωση των ενωσιακών οργάνων έναντι των κρατών μελών

γ΄. Η καλόπιστη συνεργασία ως υποχρέωση των ενωσιακών οργάνων στις μεταξύ τους σχέσεις

Γ΄. Η υποχρέωση καλόπιστης συνεργασίας ως εργαλείο για την εφαρμογή άλλων διατάξεων του ενωσιακού δικαίου

α΄. Οι διατάξεις του πρωτογενούς ενωσιακού δικαίου περί ανταγωνισ-μού

β΄. Ο τομέας της Αστυνομικής και Δικαστικής Συνεργασίας στις Ποινι-κές Υποθέσεις

Δ΄. Η υποχρέωση καλόπιστης συνεργασίας ως εργαλείο για τη θεμελίωση ειδικότερων υποχρεώσεων για τα κράτη μέλη

α΄. Θεμελίωση της υποχρέωσης σύμφωνης προς το ενωσιακό δίκαιο ερμηνείας του εθνικού δικαίου

β΄. Θεμελίωση του αμέσου αποτελέσματος των οδηγιών

γ΄. Θεμελίωση της αστικής ευθύνης των κρατών μελών για παραβιάσεις του ενωσιακού δικαίου

IV. Η ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΘΕΣΜΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ

Α΄. Η θεσμική αυτονομία των κρατών μελών

Β΄. Η δικονομική αυτονομία των κρατών μελών

α΄. Η πλαισίωση της δικονομικής αυτονομίας των κρατών από τις αρ-χές της ισοδυναμίας και της αποτελεσματικότητας

β΄. Ο έλεγχος των προϋποθέσεων της ισοδυναμίας και της αποτελεσ-ματικότητας των εθνικών δικονομικών κανόνων

i. Εθνικοί δικονομικοί κανόνες περί προβολής νέων ισχυρισμών στην κατ’ έφεση ή την αναιρετική διαδικασία και περί δυνατότη-τας αυτεπάγγελτης λήψης υπόψη ισχυρισμών από τον εθνικό δικαστή

ii. Εθνικές δικονομικές προϋποθέσεις για την άσκηση δικαιωμάτων που απορρέουν από το ενωσιακό δίκαιο ή για την αποκατάσταση της ζημίας που έχουν υποστεί οι ιδιώτες εξαιτίας της παραβίασης του ενωσιακού δικαίου από τα κράτη μέλη

iii. Εθνικές διατάξεις περί δεδικασμένου

iv. Εθνικές διατάξεις περί ενεργητικής νομιμοποίησης και εννόμου συμφέροντος για την άσκηση ενδίκων βοηθημάτων και για την αίτηση λήψης προσωρινών μέτρων

V. ΟΙ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ

Α΄. Η αρχή της επικουρικότητας

α΄. Το πεδίο εφαρμογής της επικουρικότητας

β΄. Ο έλεγχος τήρησης της αρχής της επικουρικότητας

i. Ο κατασταλτικός έλεγχος

ii. Ο προληπτικός έλεγχος

Β΄. Η αρχή της αναλογικότητας

α΄. Η αναγνώριση της αναλογικότητας ως θεμελιώδους κανόνα του ε-νωσιακού δικαίου

i. Η αναλογικότητα ως γενική αρχή του ενωσιακού δικαίου

ii. Η αναλογικότητα ως υποκείμενη αρχή γραπτών διατάξεων του ενωσιακού δικαίου

β΄. Η αναλογικότητα ως μέτρο ελέγχου της νομιμότητας της ενωσιακής και της κρατικής δράσης

i. Ο συγκρατημένος έλεγχος της αναλογικότητας των ενωσιακών πράξεων

της «ισογλυκόζης»:

του quellmehl:

του αποκορυφωμένου γάλακτος σε σκόνη:

ii. Ο προωθημένος έλεγχος της αναλογικότητας των κρατικών μέτρων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΕΣ

Ι. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑΤΩΝ

Α΄. Έννοια του εμπορεύματος

B΄. Υποκειμενικό πεδίο εφαρμογής: αποδέκτες των κανόνων

α΄. Τα κράτη μέλη

β΄. Τα κοινοτικά όργανα

Γ΄. Τελωνειακή ένωση (άρθρα 28-33 ΣΛΕΕ)

α΄. Η απαγόρευση επιβολής δασμών και μέτρων ισοδυνάμου αποτε-λέσματος

β΄. Κατάργηση φορολογικών διακρίσεων (άρθρα 110 επ. ΣΛΕΕ) (το κεφάλαιο αυτό θα αποτελέσει διακριτό μέρος του δεύτερου τόμου)

Δ΄. Κατάργηση ποσοτικών περιορισμών και μέτρων ισοδυνάμου αποτε-λέσματος μεταξύ των κρατών μελών (άρθρα 34-36 ΣΛΕΕ)

α΄. Πεδίο εφαρμογής

β΄. Εκτός πεδίου εφαρμογής

γ΄. Οι εξαιρέσεις του άρθρου 36 ΣΛΕΕ

i. Συσταλτική ερμηνεία

ii. Η αρχή της αναλογικότητας

δ΄. Επιτακτικές ανάγκες

ε΄. Στάθμιση της ελεύθερης διακίνησης των εμπορευμάτων με την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων

II. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

Α΄. Η ελεύθερη διακίνηση των φυσικών προσώπων

α΄. Η «κοινοτική» έννοια της μισθωτής εργασίας

β΄. Ανεξάρτητοι επαγγελματίες

γ΄. Η νομολογιακή επέκταση του δικαιώματος ελεύθερης κυκλοφορίας και διαμονής σε πρόσωπα που δεν συνδέονται με την αγορά

δ΄. Διπλωματούχοι/το ζήτημα των επαγγελματικών προσόν-των/αμοιβαία αναγνώριση

ε΄. Αποδέκτες των κανόνων για την ελεύθερη διακίνηση των προσώ-πων

Β΄. Εταιρίες

Γ΄. H έννοια της εγκατάστασης

Δ΄. Η έννοια της παροχής υπηρεσιών

Ε. Εξαιρέσεις στην ελεύθερη διακίνηση των προσώπων

α΄. Τα άρθρα 45.3, 52.1, 62 ΣΛΕΕ

β΄. Επιτακτικές ανάγκες

γ΄. Δημόσια Διοίκηση – Άσκηση δημόσιας εξουσίας

δ΄. Ευρωπαϊκή ιθαγένεια και ελευθερία διακίνησης των προσώπων

IΙΙ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΩΝ (ΑΡΘΡΑ 63-66 ΣΛΕΕ)

Α΄. Άμεσο αποτέλεσμα

Β΄. Διασταλτική ερμηνεία του αντικειμενικού πεδίου εφαρμογής

Γ. Εξαιρέσεις (άρθρο 65 ΣΛΕΕ)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ

Ι. ΑΡΘΡΟ 101 ΣΛΕΕ – ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Α΄. Τα υποκείμενα του απαγορευτικού κανόνα του άρθρου 101 ΣΛΕΕ

α΄. Κοινή έννοια της «επιχείρησης»

β΄. Έννοια της «οικονομικής δραστηριότητας»

Β. Οι μορφές των συμπράξεων του άρθρου 101 ΣΛΕΕ

α΄. Η ανεξάρτητη συμπεριφορά των επιχειρήσεων

β΄. Η έννοια της «συμφωνίας» στο άρθρο 101 ΣΛΕΕ

γ΄. Ειδικότερα οι συμφωνίες ανταλλαγής πληροφοριών

δ΄. Η έννοια των «αποφάσεων ενώσεων επιχειρήσεων»

ε΄. Η έννοια της «εναρμονισμένης πρακτικής»

Γ. Η παρεμπόδιση, ο περιορισμός και η νόθευση του ανταγωνισμού κατά το άρθρο 101 ΣΛΕΕ

α΄. Ο κανόνας «de minimis»

β΄. Η νόθευση του ανταγωνισμού ως αντικείμενο ή ως αποτέλεσμα

γ΄. Ο επηρεασμός του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών

Δ. Η ακυρότητα της απαγορευμένης σύμπραξης

ΙΙ. ΑΡΘΡΟ 102 ΣΛΕΕ – ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗ ΔΕΣΠΟ-ΖΟΥΣΑΣ ΘΕΣΗΣ

Α΄. Η έννοια της «δεσπόζουσας θέσης» του άρθρου 102 ΣΛΕΕ

α΄. Η δεσπόζουσα θέση γενικά και ειδικότερα η περίπτωση κατοχής μεριδίου άνω του 75% της αγοράς

β΄. Μερίδιο κάτω του 10% της αγοράς

γ΄. Η «συλλογική δεσπόζουσα θέση»

Β. Η έννοια της «σχετικής αγοράς» του άρθρου 102 ΣΛΕΕ

α΄. Η έννοια της «εναλλαξιμότητας»

β΄. Η «γεωγραφική αγορά»

Γ. Η «κατάχρηση της δεσπόζουσας θέσης» βάσει του άρθρου 102 ΣΛΕΕ

α΄. Η έννοια της «καταχρηστικής εκμετάλλευσης»

β΄. Ο «αισθητός» επηρεασμός του ενδοενωσιακού εμπορίου

γ΄. Ειδικότερα η άρνηση σύναψης συμβάσεων παροχής βασικών υπηρεσιών

ΙΙΙ. ΑΡΘΡΟ 105 ΣΛΕΕ – Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ Η ΕΠΙΒΟΛΗ ΤΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΤΩΝ ΑΡΘΡΩΝ 101 ΚΑΙ 102 ΣΛΕΕ

Α. Οι υποχρεώσεις των κρατών μελών

Β. Τα όρια ελέγχου της Επιτροπής

Γ. Τα δικαιώματα άμυνας των επιχειρήσεων

α΄. Παραβίαση επαγγελματικού απορρήτου

β΄. Το απαραβίαστο της κατοικίας

γ΄. Το δικαίωμα σιωπής

δ΄. Ο βαθμός συμμετοχής της επιχείρησης στις αντι-ανταγωνιστικές συμπράξεις

Δ. Οι έννομες συνέπειες των άρθρων 101 και 102 ΣΛΕΕ

α΄. Οι υποχρεώσεις των εθνικών δικαστηρίων και εν γένει των εθνικών κρατικών οργάνων

β΄. Η αυτοδίκαιη ακυρότητα των αντι-ανταγωνιστικών συμπράξεων ε-πιχειρήσεων και το δικαίωμα αποζημίωσης

ΙV. ΑΡΘΡΟ 107 ΣΛΕΕ – ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ

Α. Η χορήγηση «πλεονεκτήματος» ως πρώτος παράγων της «κρατικής ενίσχυσης» κατά την έννοια του άρθρου 107 ΣΛΕΕ

α΄. Το «πλεονέκτημα»

β΄. Η βελτίωση της θέσης της επιχείρησης

γ΄. Το «κριτήριο του συνετού ιδιώτη επενδυτή»

Β. Η «ευνοϊκή μεταχείριση» επιχείρησης ως δεύτερος παράγων της «κρατικής ενίσχυσης» κατά την έννοια του άρθρου 107 ΣΛΕΕ

α΄. Ο ορισμός της «ευνοϊκής μεταχείρισης»

β΄. Η δικαιολογημένη «ευνοϊκή μεταχείριση»

γ΄. Τα «γενικά μέτρα»

Γ. Η χρηματοδότηση από το κράτος ή με κρατικούς πόρους ή εις βάρος τρίτων ως τρίτος παράγων της «κρατικής ενίσχυσης» βάσει του άρ-θρου 107 ΣΛΕΕ

α΄. Διαφορά «κρατικών πόρων» και «κρατικής ενίσχυσης»

β΄. Η έννοια των «κρατικών πόρων»

γ΄. Η επιβάρυνση του προϋπολογισμού

δ΄. Χορήγηση πόρων με επιβάρυνση τρίτων

Δ. Οι συνέπειες στην εσωτερική αγορά ως τέταρτος παράγων της παράνομης κρατικής ενίσχυσης βάσει του άρθρου 107 ΣΛΕΕ

α΄. Η νόθευση του ανταγωνισμού

β΄. Η απειλή νόθευσης του ανταγωνισμού

γ΄. Η σχετική αγορά

δ΄. O επηρεασμός των συναλλαγών μεταξύ των κρατών μελών

ε΄. Οι κρατικές ενισχύσεις «ήσσονος σημασίας»

στ΄. Οι ενισχύσεις που δεν κοινοποιούνται

Ε. Ο έλεγχος των κρατικών ενισχύσεων από την Επιτροπή βάσει του άρθρου 108 ΣΛΕΕ

α΄. Η αρχή της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης ως μέσο άμυνας

β΄. Η απόλυτη αδυναμία ανάκτησης της ενίσχυσης ως μόνο αποδεκτό επιχείρημα

γ΄. Η διακριτική ευχέρεια του κράτους μέλους ως προς τον τρόπο α-νάκτησης της ενίσχυσης

δ΄. Ο ρόλος του εθνικού δικαστή

V. ΑΡΘΡΟ 106 ΣΛΕΕ – ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

α΄. Η έννοια της «δημόσιας επιχείρησης»

β΄. Η χορήγηση ειδικών ή αποκλειστικών δικαιωμάτων

γ΄. Οι υπηρεσίες γενικού οικονομικού συμφέροντος

VI. Ο ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΕΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ευρετήριο νομολογίας κατ’ αριθμό υπόθεσης

Ευρετήριο νομολογίας κατ’ αλφαβητική σειρά

Ευρετήριο όρων