Μ. Γαλανού, Σωφρονιστική μεταχείριση και δικαιώματα των τελούντων υπό κράτηση προσώπων, 2011

Πρόλογος του Καθηγητή Λεωνίδα Κοτσαλή

Πρόλογος της συγγραφέως

Περιεχόμενα

Συντομογραφίες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Οι πνευματικές βάσεις του ελληνικού Σωφρονιστικού Κώδικα

1. Ιστορικά προλεγόμενα

1. Νομοθετική εξέλιξη

2. Συγκυριακές θεσμικές μεταβολές

2. Θεσμικές βάσεις του ΣωφρΚ

1. Ουδετερότητα στη μεταχείριση

2. Η αρχή της νομιμότητας

1. Το άρθρο 1 ΣωφρΚ

2. Οι υποχρεώσεις της σωφρονιστικής διοίκησης

3. Η προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας

4. Η συναίσθηση της κοινωνικής ευθύνης των κρατουμένων

1. Στοιχεία ειδικής πρόληψης

2. Κοινωνικοποιητικοί μηχανισμοί κατά την κράτηση

3. Η λειτουργικότητα της πολιτικής της επανένταξης

5. Η αρχή της ισότητας

6. 

Ο σεβασμός της άσκησης και απόλαυσης των δικαιωμάτων των κρατουμένων

1. Έκφανση της θεμελιώδους αρχής του κράτους δικαίου

2. Η θεωρία της «ειδικής σχέσης εξουσίασης»

3. Περιεχόμενο της έννοιας «περιορισμός της προσωπικής ελευθερίας»

4. Περιορισμοί των δικαιωμάτων

7. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας

3. Ζητήματα έκτισης της ποινής

1. Η διάσταση του χώρου

2. Η φυλακή ως χώρος διαχείρισης της φτώχειας

3. Επιφυλάξεις πραγματικής εφαρμογής

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Ζητήματα προσωπικής ελευθερίας και ασφάλειας των κρατουμένων

1. Το δικαίωμα στην προσωπική ελευθερία και την ασφάλεια

1. Το έννομο αγαθό

2. Η έννοιες «ελευθερία» και «ασφάλεια»

1. Το θετικό τους περιεχόμενο

(α). Γενικά

(β). Η συνολική θεώρηση

(γ). Το θεώρημα των αυτοτελών εννοιών

(γ1). Η αυτοτέλεια της έννοιας «ασφάλεια»

(γ2). Το εννοιολογικό «όχημα» του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ

(i). Η σχέση «προσωπικής ασφάλειας» και «ασφάλειας του ατόμου»

(ii). Οι περιπτώσεις αγνοουμένων

(iii). Οι περιπτώσεις διατάραξης ή απώλειας της ιδιοκτησίας

(iv). Status positivus libertatis

(v). Η ρήτρα των «θετικών υποχρεώσεων» (: «positive obligations»)

(δ). Η αιτιολογική βάση προστασίας δυνάμει του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ

2. Ορισμός διά αρνητικού προσήμου

2. Οι περιορισμοί του δικαιώματος στην ελευθερία

1. Η νομοθετική πρόβλεψη

2. Το περιεχόμενο των «αυτόνομων εννοιών»

3. Η «νόμιμη ή κανονική» στέρηση της ελευθερίας

3. Εγγυήσεις υπέρ στερουμένων νομίμως την ελευθερία τους προσώπων

1. Η θέσπιση γενικών και ειδικών δικαιωμάτων

2. Το δικαίωμα πληροφόρησης

3. Το δικαίωμα επανόρθωσης

4. Παραπομπή ενώπιον δικαστή συντόμως και δίκη εντός λογικής προθεσμίας (άρθρο 5 παρ. 3)

1. Προσδιοριστικές προσεγγίσεις

2. Οι περιπτώσεις τρομοκρατικών αδικημάτων

3. Σύνδεση προσωρινής κράτησης και τεκμηρίου αθωότητας

4. Παραπομπή «συντόμως»

5. Παραπομπή ενώπιον δικαστή

6. Δίκη «εντός λογικής προθεσμίας»

5. Η εξέταση της νομιμότητας της κράτησης «εντός βραχείας προθεσμίας»

1. Ζητήματα ενεργητικής νομιμοποίησης

2. Η έννοια του δικαστηρίου και οι εξουσίες του

3. Το περιεχόμενο της προσφυγής επί της νομιμότητας

4. Η έννοια της «βραχείας προθεσμίας»

5. Η προδικασία υπό την σκέπη του άρθρου 6 της Σύμβασης

4. Η κράτηση επικίνδυνων ατόμων λόγω ψυχικής νόσου

1. Το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 5 παρ.1 περ.ε΄ ΕΣΔΑ

2. Προϋποθέσεις εγκλεισμού ψυχικώς νοσούντων

3. Πρόσθετοι όροι νομιμότητας της κράτησης του άρθρου 5 παρ.1 περ. ε΄

1. Οι συνθήκες κράτησης

2. Οι δικονομικές διευκολύνσεις

4. Οι κρατούμενοι των άρθρων 69 και 71 ΠΚ

1. Τα μέτρα ασφαλείας του ΠΚ

2. Τα υποκείμενα του άρθρου 69 ΠΚ

3. Επιβολή και διατήρηση του μέτρου ασφαλείας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Προστατευόμενες πτυχές της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας

1. Εκφάνσεις της πνευματικής ελευθερίας

1. Η θρησκευτική ελευθερία

1. Η συνταγματική προστασία του άρθρου 13

2. Διεθνής και περιφερειακή προστασία

3. Θέματα θρησκευτικής φύσης των κρατουμένων

(α). Η άσκηση θρησκευτικών καθηκόντων

(β). Η διατροφή ως σεβασμός των θρησκευτικών πεποιθήσεων

(γ). Τα καθήκοντα του θρησκευτικού λειτουργού

(γ1). Οι νομοθετικές ρυθμίσεις

(γ2). Η λειτουργική διάσταση της θρησκείας

2. Η ελευθερία της έκφρασης

1. Η προστασία του άρθρου 14 παρ.1 Σ

2. Η πρόβλεψη των άρθρων 19 ΔΣΑΠΔ και 10 ΕΣΔΑ

(α). Η αναλυτική ρύθμιση του Διεθνούς Συμφώνου

(β). Το εύρος προστασίας της Ευρωπαϊκής Σύμβασης

(β1). Το περιεχόμενο της ελευθερίας έκφρασης

(β2). Η ρήτρα της αναγκαιότητας των περιορισμών

3. Το δικαίωμα έκφρασης κατά την κράτηση

(α). Η ελευθερία λήψης πληροφοριών στο ΣωφρΚ

(β). Η διατύπωση γνώμης από κρατούμενο

(β1). Από πρώην πολιτικό πρόσωπο

(β2). Ενάντια στη δικαστική εξουσία

(β3). Συνέντευξη από καρτοτηλέφωνο της φυλακής

(γ). Η δημοσιοποίηση της εικόνας του κρατουμένου

3. Το δικαίωμα του εκλέγειν

1. Εκφάνσεις του status activus

2. Το δικαίωμα ψήφου των κρατουμένων

(α). Νομοθετική ρύθμιση

(α1). Η ευρωπαϊκή κατοχύρωση

(α2). Το εθνικό δίκαιο

(β). Η απόφαση Hirst κατά Ηνωμένου Βασιλείου Νο.2 της 6-10-2005

(β1). Τα πραγματικά περιστατικά

(β2). Ιστορικές καταβολές του δικαιώματος ψήφου

(β3). Οι περιορισμοί της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος

(β4). Οι κρατούμενοι ως εκλογείς

2. Η προστασία της ιδιωτικής σφαίρας

1. Ο ιδιωτικός βίος

1. Η συνταγματική πρόβλεψη

2. Η περιπτωσιολογική απεικόνιση της ιδιωτικής σφαίρας κατά το ΕΔΔΑ

(α). Η ευρεία έννοια του ιδιωτικού βίου

(β). Η παροχή ιατρικής βοήθειας

(γ). Η απεργία πείνας

(δ). Ενδοσωματικοί έλεγχοι

2. Η οικογενειακή ζωή

1. Τα συστατικά στοιχεία της οικογένειας

2. Η τέλεση γάμου

3. Οι οικογενειακές σχέσεις των κρατουμένων

(α). Γενικά

(β). Οι επισκέψεις στο χώρο της φυλακής

(γ). Η χορήγηση άδειας

(γ1). Η λειτουργική χρησιμότητα των αδειών

(γ2). Γενικές προϋποθέσεις

(γ3). Προϋποθέσεις χορήγησης τακτικής άδειας

(γ4). Ειδικότερες περιπτώσεις αδειών

(δ). Δικαίωμα τεκνοποίησης

(ε). Η μητρότητα κατά την κράτηση

(στ). Η σεξουαλική ζωή των κρατουμένων

3. Διαστάσεις του δικαιώματος επικοινωνίας

1. Εθνικές, ευρωπαϊκές και διεθνείς ρυθμίσεις

2. Το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ

1. Παροχή σχετικής προστασίας

2. Τα χαρακτηριστικά των περιορισμών

(α). Το περιεχόμενό τους

(β). Η ερμηνεία τους

(β1). Η Σύμβαση ως «ζωντανό εργαλείο»

(β2). Το περιθώριο εκτίμησης

3. Κοινό σύστημα περιορισμών

(α). Η νομιμότητα των περιορισμών

(β). Η αναγκαιότητα των περιορισμών

(γ). Το δημοκρατικό πνεύμα

3. Εκφάνσεις της επικοινωνίας

1. Επικοινωνία με δικηγόρο

(α). Φύση του δικαιώματος και τρόποι επικοινωνίας

(β). Η περίπτωση των αλλοδαπών κρατουμένων

(γ). Ο εμπιστευτικός χαρακτήρας της επικοινωνίας

(γ1). Η διά ζώσης επικοινωνία

(γ2). Κάμψη του απαραβίαστου της επικοινωνίας συνηγόρου-κατηγορουμένου

2. Ο σεβασμός της αλληλογραφίας

(α). Λελογισμένες και συνήθεις απαιτήσεις της κράτησης

(β). Άνοιγμα και ανάγνωση των επιστολών

(γ). Ειδικές περιπτώσεις λογοκρισίας

(δ). Απάλειψη χωρίων ή εξαφάνιση του σώματος της επιστολής

(ε). Άρνηση παροχής γραφικής ύλης

(στ). Ιατρική αλληλογραφία

3. Τηλεφωνική επικοινωνία

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

Το δικαίωμα στην σωματική ακεραιότητα και υγεία

1. Βασικές αρχές του άρθρου 3 ΕΣΔΑ

1. Το πεδίο προστασίας

2. Η φύση της προστασίας

1. Απόλυτη προστασία και ρήτρα παρέκκλισης

2. Οι περιπτώσεις τρομοκρατίας

3. Η αρχή της αναλογικότητας

(α). Qualified and unqualified rights

(β). Μονάδες μέτρησης στη διαδικασία στάθμισης

(β1). Ο «ελάχιστος βαθμός σοβαρότητας»

(β2). Η ανθρώπινη αξιοπρέπεια

3. Η περιγραφή της τριπλής απαγόρευσης

1. Η σχέση μεταξύ των τριών απαγορεύσεων

2. Το περιεχόμενο των τριών εννοιών

3. Οι διαστάσεις της εξευτελιστικής μεταχείρισης

(α). Το στοιχείο της ταπείνωσης

(β). Παραδείγματα εξευτελιστικής μεταχείρισης

4. Περιπτώσεις βασανιστηρίων

1. Η νομολογία του ΕΔΔΑ

2. Το εθνικό δίκαιο

(α). Ιστορικές καταβολές των ρυθμίσεων του ΠΚ

(β). Η ρύθμιση του άρθρου 7 παρ.2 Σ

(γ). Η φύση των τιμωρούμενων στα άρθρα 137Α-137Δ ΠΚ εγκλημάτων

5. Ενεργητική νομιμοποίηση

6. Παθητική νομιμοποίηση

7. Δικονομικές αρχές

1. Η δικονομική υποχρέωση διερεύνησης

2. Η σχέση των άρθρων 3 και 13 ΕΣΔΑ

3. Κανόνες απόδειξης

8. Ειδικά θέματα μεταχείρισης κρατουμένων

1. Οι γενικοί όροι κράτησης

2. Ειδικές συνθήκες κράτησης

(α). Η κράτηση υπό ειδικό καθεστώς επιτήρησης

(β). Η δέσμευση με χειροπέδες

(β1). Στο πλαίσιο μεταγωγών

(β2). Δέσμευση κρατουμένων με προβλήματα υγείας

(γ). Τοποθέτηση στην απομόνωση

3. Η σύζευξη ζωής και θανάτου στον φυλακτικό χώρο

(α). Η θανατική ποινή στην ΕΣΔΑ

(β). Το δικαίωμα στη ζωή

(γ). Θάνατος κρατουμένου

(γ1). Ως συνέπεια των ενεργειών κρατικών οργάνων

(γ2). Ως συνέπεια εγκληματικής ενέργειας συγκρατουμένου

(i). Η ευάλωτη θέση των κρατουμένων

(ii). Περιστασιακή πρόληψη στους χώρους κράτησης

(γ3). Ως συνέπεια αυτοχειρίας

(i). Η τομή των άρθρων 2 και 3 της Σύμβασης

(ii). Ο κύκλος αιτίων και αιτιατού

(iii). Προληπτικά μέτρα κατά των αυτοτραυματισμών

4. Βιασμός κρατουμένου

2. Η προστασία της υγείας στη διάρκεια του εγκλεισμού

1. Η πρόβλεψη του εθνικού δικαίου

1. Ορισμός της υγείας

2. Το ελληνικό σύστημα προστασία της υγείας

(α). Η συνταγματική πρόβλεψη

(β). Οι επιμέρους νομοθετικές ρυθμίσεις

(β1). Η ειδική νομοθεσία

(β2). Η ποινική πρόβλεψη

(γ). Η φύση του δικαιώματος στην υγεία

(γ1). Γενικά

(γ2). Η υγεία ως ατομικό δικαίωμα

(i). Η νέα παράγραφος 5 του άρθρου 5 Σ

(ii). Η προστασία της γενετικής ταυτότητας

(ii1). Η διάταξη της παρ. 5 εδ.β΄ του άρθρου 5 Σ

(ii2). Οι διεθνείς συμβάσεις για την βιοϊατρική

(ii3). Οι φορείς του δικαιώματος

(γ3). Η υγεία ως κοινωνικό δικαίωμα

(i). Το προστατευτικό περιεχόμενο του ά. 21 παρ.3 Σ

(ii). Η εξασφαλιστική διάσταση του δικαιώματος υγείας

2. Οι συνιστώσες του άρθρου 3 ΕΣΔΑ

1. Το προστατευόμενο έννομο αγαθό

2. Παροχή ιατρικής περίθαλψης

(α). Γενική πρόβλεψη ενόψει των θετικών υποχρεώσεων

(β). Προσήκουσα ιατρική φροντίδα

(γ). Οι συνθήκες κράτησης ως αιτία βλάβης της υγείας των εγκλεισθέντων

3. Κρατούμενοι που χρειάζονται ειδική μεταχείριση

(α). Ανάπηροι

(β). Πάσχοντες με AIDS

(β1). Ιστορικές πληροφορίες

(β2). Πιθανότητες μετάδοσης του ιού στη φυλακή

(β3). Μεταχείριση οροθετικών κρατουμένων

(γ). Ηλικιωμένοι

(δ). Ψυχικά ασθενείς

(δ1). Κατά την έκτιση της ποινής τους

(δ2). Εγγυήσεις κατά την φύλαξη ακαταλόγιστων εγκληματιών

(ε). Ουσιοεξαρτημένοι

(ε1). Οι χρήστες που πρέπει να υποβληθούν σε ειδική μεταχείριση

(ε2). Χρήση ναρκωτικών κατά την κράτηση

(ε3). Εξάρτηση από αλκοόλ και κάπνισμα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΕΜΠΤΟ

Οι συνθήκες κράτησης στην Ελλάδα με αφετηρία τη νομολογία του ΕΔΔΑ

Ι. Τα σωφρονιστικά καταστήματα

1. Οι δομικές ανεπάρκειες

1. Βασικές αρχές

2. Ιστορική αναφορά: Η πρώτη καταδίκη της Ελλάδας

3. Ελλείψεις και δυσλειτουργία των κτηριακών υποδομών

1. Διοικητική κράτηση

2. Σωφρονιστικός εγκλεισμός

(α). Η Δικαστική Φυλακή Κορυδαλλού

(α1). Το πλαίσιο διαβίωσης

(α2). Η αξιολόγηση του ΕΔΔΑ

(β). Τα ειδικά κελιά των κρατουμένων της «17 Νοέμβρη»

(β1). Οι υλικές συνθήκες κράτησης

(β2). Το καθεστώς απομόνωσης

(β3). Η επικοινωνία με το δικηγόρο

(β4). Δηλώσεις σε δημοσιογράφο

(γ). Η ασφυκτική διαβίωση στις περιφερειακές φυλακές

2. Ζητήματα ιατρικής περίθαλψης

1. Απόρριψη αιτήσεων αποφυλάκισης για λόγους υγείας

2. Η λήψη ασφαλιστικών μέτρων

3. Νοσηλεία στο νοσοκομείο της φυλακής

3. Θεσμικοί προβληματισμοί

II. Χώροι αστυνομικής κράτησης

1. Κρατούμενοι υπό απέλαση

1. Το άρθρο 74 ΠΚ

2. Η κράτηση υπό απέλαση ατόμων

3. Οι θέσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου

1. Κράτηση με σκοπό την απέλαση δυνάμει δικαστικής απόφασης

2. Κράτηση με σκοπό την απέλαση στο πλαίσιο διοικητικής διαδικασίας

3. Οι διαδοχικές απελάσεις

2. Υπόδικοι

3. Κρατούμενοι υπό μεταγωγή

4. Χώροι κράτησης αιτούντων άσυλο

1. Διασφάλιση στοιχειωδών όρων διαβίωσης

2. Δικαίωμα ενημέρωσης των αλλοδαπών

5. Η χρήση βίας από αστυνομικούς με θύματα κρατουμένους

1. Κατά την αστυνομική προανάκριση

2. Σε βάρος ατόμων υπό τον έλεγχο της αστυνομίας

3. Κατά προσώπων που φορούν χειροπέδες

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ

Η έννομη προστασία του κρατουμένου

Ι. Ένδικα βοηθήματα και μέσα κατά την κράτηση

1. Βασικές αρχές δικαστικής προστασίας

1. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας

2. Το δικαίωμα για παροχή πληροφοριών από τη Διοίκηση

2. Η εισαγγελική εποπτεία

1. Γενικά καθήκοντα του εισαγγελέα-επόπτη

2. Η διαδικασία της εκτέλεσης της ποινής

3. Ειδικά καθήκοντα του εισαγγελέα-επόπτη

3. Ο Συνήγορος του Πολίτη

1. Θεσμική κατοχύρωση

1. Γενική πρόβλεψη

2. Η διοικητική διάρθρωση των σωφρονιστικών καταστημάτων

2. Η δικαιοδοσία του ΣτΠ επί των αιτημάτων κρατουμένων

1. Το άρθρο 20 παρ.2 του ν.3772/2009

2. Η διάταξη του άρθρου 7 παρ.3 ΣωφρΚ

3. Η αναγνώριση των πορισμάτων του ΣτΠ από το ΕΔΔΑ

ΙΙ. Το δικαίωμα δίκαιης ικανοποίησης

1. Η περιφερειακή προστασία του δικαιώματος αποζημίωσης

2. Η αξίωση προς αποζημίωση

1. Ζητήματα παραδεκτού και εννόμου συμφέροντος

2. Η πραγματική βάση της αξίωσης

1. Ο σκοπός της δίκαιης ικανοποίησης

2. Το είδος της αιτούμενης αποζημίωσης

(α). Γενικές αρχές

(β). Η ηθική βλάβη

(γ). Η υλική ζημία

(δ). Το θεώρημα των «τριών ταχυτήτων» προστασίας των δικαιωμάτων

3. Η εκτελεστότητα των αποφάσεων περί αποζημίωσης

1. Η έλλειψη ρητής νομοθετικής πρόβλεψης

2. Τρόποι συμμόρφωσης των κρατών-μελών με τη νομολογία του ΕΔΔΑ

4. Ο θεσμός της αποζημίωσης κατά το ελληνικό δίκαιο

1. Ο νόμος 4915/1931 και τα άρθρα 533-545 ΚΠΔ

2. Η μη εφαρμογή του νόμου

1. Αντικειμενικοί λόγοι

(α). Η ιστορική συγκυρία

(β). Η νομοτεχνική αστοχία των ρυθμίσεων

(γ). Η αναγκαιότητα προσαρμογής στο νέο ευρωπαϊκό θεσμικό περιβάλλον

2. Υποκειμενικοί λόγοι

3. Η μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Ν.2915/2001

1. Η ευθύνη των δικαστικών λειτουργών

2. Προϋποθέσεις της αποζημίωσης

(α). Ουσιαστικές προϋποθέσεις

(α1). Ενεργητική νομιμοποίηση

(α2). Πότε δεν θεμελιώνεται δικαίωμα αποζημίωσης

(β). Δικονομικές προϋποθέσεις

(β1). Αρμόδιο δικαστήριο

(β2). Κατάθεση αίτησης

(β3). Η συζήτηση επί της αίτησης

(β4). Το περιεχόμενο της αξίωσης

3. Ζητήματα αποδοτικότητας του συστήματος της ποινικής δικαιοσύνης

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Ελληνική

Αλλοδαπή

Ευρετήρια