Κ. Πουϊκλή, Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» στο δίκαιο περιβάλλοντος, 2017

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΝΟΜΙΚΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ

Ενότητα Α’: Η έννοια του περιβάλλοντος ως προστατευόμενου έννομου αγαθού

§ 1. Τα είδη των προστατευόμενων περιβαλλοντικών αγαθών.

§ 2. Το ζήτημα του φορέα των περιβαλλοντικών έννομων αγαθών.

Ενότητα Β’: Η προσβολή του περιβάλλοντος ως προϋπόθεση της περιβαλλοντικής ευθύνης

§ 1. Δυσκολίες προσδιορισμού της έννοιας της προσβολής του περιβάλλοντος

§ 2. Νομικά χαρακτηριστικά των περιβαλλοντικών προσβολών.

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΑΡΧΗ «ο ρυπαίνων πληρώνει» ως νομικό εργαλείο

προστασίας του περιβάλλοντος

Εισαγωγικά

ΤΙΤΛΟΣ Ι: ΟΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ

«Ο ΡΥΠΑΙΝΩΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ»

Κεφάλαιο Ι: Οι απαρχές και η εξέλιξη της αρχής

«ο ρυπαίνων πληρώνει»

Ενότητα Α’: Το ζήτημα της εσωτερίκευσης του κόστους της ρύπανσης

§ 1. Οι θεωρίες της οικονομικής επιστήμης ως πρόδρομος της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»

§ 2. Η κατοχύρωση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στο πλαίσιο του ΟΟΣΑ

Ενότητα Β’ : Η διπλή λειτουργία της αρχής ο «ρυπαίνων πληρώνει»

§ 1. Αρχή της οικονομικής ενσωμάτωσης του περιβαλλοντικού κόστους

§ 2. Αρχή της δίκαιης κατανομής του περιβαλλοντικού κόστους

Κεφάλαιο ΙΙ: Νομικά ερείσματα της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»

Ενότητα Α’: Η εξέλιξη της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στο διεθνές δίκαιο

§ 1. Το άρθρο 16 της Διακήρυξης του Ρίο του 1992.

§ 2. Η Σύμβαση του Λουγκάνο σχετικά με την αστική ευθύνη για ζημιές που οφείλονται σε επικίνδυνες δραστηριότητες στον τομέα του περιβάλλοντος

Ενότητα Β’ : Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» στο ενωσιακό δίκαιο.

§ 1. Η καθιέρωση στο πρωτογενές και το παράγωγο δίκαιο της ΕΕ.

§ 2. Η σημασία της κατοχύρωσης της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» για το ενωσιακό δίκαιο περιβάλλοντος

§ 3. Το περιεχόμενο της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στο ενωσιακό δίκαιο

Ενότητα Γ’: Εθνικού δικαίου κατοχυρώσεις της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»

§ 1. Παράδειγμα πρώτο: το γαλλικό δίκαιο.

§ 2. Παράδειγμα δεύτερο: το γερμανικό δίκαιο.

Κεφάλαιο ΙΙΙ: Μηχανισμοί υλοποίησης της αρχής

«ο ρυπαίνων πληρώνει»

Ενότητα: Α’: Κανονιστικά μέτρα για την περιβαλλοντική προστασία

§ 1. Είδη των κανονιστικών μέτρων

§ 2. Η αποτελεσματικότητα των κανονιστικών μέτρων

Ενότητα Β’: Περιβαλλοντικές Εισφορές (φόροι και τέλη)

§ 1. Προσδιορισμός του όρου «περιβαλλοντικές εισφορές»

§ 2. Τα πλεονεκτήματα των περιβαλλοντικών εισφορών

§ 3. Μειονεκτήματα κατά την εφαρμογή των περιβαλλοντικών εισφορών

§ 4. Προς μία «πράσινη» φορολογική μεταρρύθμιση: εμπόδια και προκλήσεις

Ενότητα Γ’: Συστήματα Εμπορίας Αδειών Ρύπανσης

§ 1. Οι άξονες λειτουργίας των συστημάτων εμπορίας αδειών ρύπανσης

§ 2. Η εφαρμογή των συστημάτων εμπορίας αδειών ρύπανσης

§ 3. Οι δυσχέρειες υλοποίησης των συστημάτων εμπορίας αδειών ρύπανσης

Ενότητα Δ’: Περιβαλλοντική Ευθύνη

§ 1. Οριοθέτηση του πλαισίου της ευθύνης για περιβαλλοντικές ζημίες

§ 2. Είδη της ευθύνης

ΤΙΤΛΟΣ ΙΙ: Η ΑΡΧΗ «Ο ΡΥΠΑΙΝΩΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ» ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ

ΔΙΚΑΙΟ ΤΩΝ ΚΡΑΤΙΚΩΝ ΕΝΙΣΧΥΣΕΩΝ

Κεφάλαιο Ι: Το ρυθμιστικό πλαίσιο των κρατικών ενισχύσεων

κατά το ενωσιακό δίκαιο

Ενότητα: A’: Η έννοια της «κρατικής ενίσχυσης» κατά το άρθρο 107 παρ. 1 ΣΛΕΕ

§ 1. Παροχή οικονομικού πλεονεκτήματος στον αποδέκτη της ενίσχυσης

§ 2. Ενίσχυση από το κράτος ή με κρατικούς πόρους

§ 3. Επιλεκτικότητα κατά τη χορήγηση της ενίσχυσης

§ 4. Νόθευση του ανταγωνισμού ή του εμπορίου μεταξύ των κρατών μελών

Ενότητα Β’: Οι εξαιρέσεις στο γενικό κανόνα της «απαγόρευσης των κρατικών ενισχύσεων»

§ 1. Το πεδίο εφαρμογής του άρθρου 107 παρ. 2 και 3 ΣΛΕΕ

§ 2. Εξειδίκευση των εξαιρέσεων: Κατευθυντήριες Γραμμές και Γενικός Κανονισμός Απαλλαγής ανά Κατηγορία

Κεφάλαιο ΙΙ: Η πολιτική των κρατικών ενισχύσεων στον τομέα της προστασίας του περιβάλλοντος

Ενότητα Α’: Από τη γενική απαγόρευση του άρθρου 107 παρ. 1 ΣΛΕΕ στην υλοποίηση της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει»

§ 1. Ερείσματα των κρατικών ενισχύσεων για την περιβαλλοντική προστασία

§ 2. Ο ρόλος της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στην οριοθέτηση της έννοιας «κρατική ενίσχυση για το περιβάλλον»

Ενότητα Β: Οι κρατικές ενισχύσεις ως μηχανισμός περιβαλλοντικής πολιτικής σύμφωνα με την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»

§ 1. Οι αποδεκτές κρατικές ενισχύσεις για την περιβαλλοντική προστασία υπό την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»

§ 2. Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» ως όριο στη διακριτική ευχέρεια της Επιτροπής

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΑΡΧΗ «Ο ΡΥΠΑΙΝΩΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ» ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ

ΤΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ

Εισαγωγικά

ΤΙΤΛΟΣ Ι: ΚΑΘΕΣΤΩΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΥΠΟ

ΤΗΝ ΑΡΧΗ «Ο ΡΥΠΑΙΝΩΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ»

Κεφάλαιο Ι: Δομή και χαρακτηριστικά των συστημάτων

περιβαλλοντικής ευθύνης

Ενότητα Α’: Η ευθύνη για περιβαλλοντικές ζημίες κατά το ιδιωτικό δίκαιο

§ 1. Τα αστικού δικαίου εργαλεία περιβαλλοντικής ευθύνης

§ 2. Οι ανεπάρκειες της αστικού δικαίου ευθύνης για περιβαλλοντικές ζημίες

Ενότητα Β’: Η μετάβαση σε νέο μοντέλο περιβαλλοντικής ευθύνης

§ 1. Η αναγκαία μετατόπιση προς το δημόσιο δίκαιο

§ 2. Προς μία μη παραδοσιακή συνύπαρξη αστικού και δημόσιου δικαίου ευθύνης

Κεφάλαιο ΙΙ: Το νομικό πλαίσιο της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ

Ενότητα Α’: Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ ως ένα sui generis καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης

§ 1. Καταβολές και διαδικασία υιοθέτησης της Οδηγίας

§ 2. Η ρεαλιστική επιλογή ενός καθεστώτος μέτρων περιοριστικής διοίκησης (mesures de police admnistrative)

Ενότητα Β’: Οι κεντρικές επιλογές του ενωσιακού νομοθέτη

§ 1. Το πεδίο εφαρμογής των ρυθμίσεων της Οδηγίας

§ 2. Η θέσπιση ενός διπλού καθεστώτος ευθύνης

§ 3. Εξαιρέσεις από το ρυθμιστικό πλαίσιο της Οδηγίας

Ενότητα Γ’: Η περιβαλλοντική ζημία ως προϋπόθεση ενεργοποίησης της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ

§ 1. Ζημίες στα προστατευόμενα είδη και τους φυσικούς οικότοπους

α. Τα προστατευόμενα έννομα αγαθά

β. Γεωγραφικό εύρος των προστατευτικών ρυθμίσεων της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ

γ. Η ευνοϊκή κατάσταση διατήρησης

§ 2. Ζημίες στα ύδατα

§ 3. Ζημίες στο έδαφος

ΤΙΤΛΟΣ ΙΙ: ΑΙΤΙΩΔΗΣ ΣΥΝΔΕΣΗ ΚΑΙ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΥΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΗ

«Ο ΡΥΠΑΙΝΩΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ»

Κεφάλαιο Ι: Το ζήτημα της αιτιώδους σύνδεσης

στην περιβαλλοντική ζημία

Ενότητα Α’: Οριοθετώντας την αιτιώδη συνάφεια υπό την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»

§ 1. Ορισμός της αιτιώδους συνάφειας

§ 2. Η αιτιώδης σύνδεση υπό την Οδηγία 2004/35/ΕΚ κατά τη νομολογία του ΔΕΕ

§ 3. Αξιολόγηση της επίδρασης της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στη θεμελίωση της αιτιώδους σύνδεσης για περιβαλλοντικές ζημίες

Ενότητα Β’: Αναζητώντας τον ρυπαίνοντα υπό αβέβαιη θεμελίωση της αιτιώδους σύνδεσης

§ 1. Αποζημιωτικά Ταμεία: μια αποτελεσματική (συμβατή) λύση;

§ 2. Πιθανοτική αιτιότητα: εναλλακτική οδός για περιπτώσεις διάχυτης και σωρρευτικής ρύπανσης;

Κεφάλαιο ΙΙ: Η αποκατάσταση της περιβαλλοντικής ζημίας

Ενότητα Α’: Οι επιλογές αποκατάστασης από τον ενωσιακό νομοθέτη

§ 1. Οι δυσκολίες της νομικής αντιμετώπισης της περιβαλλοντικής αποκατάστασης

§ 2. Οι τρεις μορφές αποκατάστασης κατά την Οδηγία 2004/35/ΕΚ.

α. Πρωτογενής, συμπληρωματική και αντισταθμιστική αποκατάσταση

β. Η αποκατάσταση των φυσικών οικοτόπων και των προστατευόμενων ειδών και το άρθρο 6 παρ. 4 της Οδηγίας 92/43/ΕΟΚ

§ 3. Το ζήτημα της αποτίμησης των περιβαλλοντικών προσβολών ως προϋπόθεση της in natura αποκατάστασης.

§ 4. Παραδείγματα χρηματικής και in natura περιβαλλοντικής αποκατάστασης

Ενότητα Β’: Η υλοποίηση των μέτρων αποκατάστασης

§ 1. Ο καταλογισμός του κόστους των μέτρων αποκατάστασης

α. Πρώτος υπόχρεος: Ο φορέας εκμετάλλευσης

αα. Οριοθέτηση της έννοιας του φορέα εκμετάλλευσης

αβ. Οι υποχρεώσεις του φορέα εκμετάλλευσης

β. Δεύτερος υπόχρεος: Η αρμόδια δημόσια αρχή (;)

§ 2. Οι απαλλαγές από την υποχρέωση αποκατάστασης

α. Το πεδίο εφαρμογής των απαλλακτικών ρυθμίσεων της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ

β. Οι υποχρεωτικές απαλλαγές κατ’ άρθρο 8 παρ. 3 της Οδηγίας

γ. Οι δυνητικές απαλλαγές κατ’ άρθρο 8 παρ. 4 της Οδηγίας

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ

Η ΟΔΗΓΙΑ 2004/35/ΕΚ ΩΣ ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΗΣ

«Ο ΡΥΠΑΙΝΩΝ ΠΛΗΡΩΝΕΙ» ΣΤΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Εισαγωγικά

ΤΙΤΛΟΣ Ι: Η ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2004/35/ΕΚ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΕΔΙΑ ΤΟΥ ΕΝΩΣΙΑΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Κεφάλαιο Ι: Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ στο πλαίσιο της προστασίας

της βιοποικιλότητας και των υδάτων

Ενότητα Α’: Η συμβολή της περιβαλλοντικής ευθύνης στην προστασία της βιοποικιλότητας

§ 1. Διεύρυνση του προστατευτικού πεδίου των Οδηγιών 2009/147/ΕΚ και 92/43/ΕΟΚ

§ 2. Το ζήτημα της οριοθέτησης της «ευνοϊκής κατάστασης διατήρησης»

Ενότητα Β’: Η διεπαφή της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ με την Οδηγία Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ με άξονα την αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει»

§ 1. Το άρθρο 9 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα και η Περιβαλλοντική Ευθύνη

§ 2. Ο ρόλος της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στο άρθρο 11 της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα

Κεφάλαιο ΙΙ: Η Οδηγία 2004/35/ΕΚ στο πλαίσιο της προστασίας

του εδάφους και της διαχείρισης των αποβλήτων

Ενότητα Α’: Η περιβαλλοντική ευθύνη και οι ρυθμίσεις για την αποκατάσταση των μολυσμένων εδαφών.

§ 1. Εφαρμογή της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ για την αποκατάσταση μολυσμένων εδαφών

α. ΔΕΕ C-534/13 Fipa Group, C-592/13 Ediltecnica, C-156/14 Tamoil Italia και C-129/16 Túrkevei Tejtermelő Kft.

β. Η συμβολή της νομολογίας του ΔΕΕ

§ 2. Ο μη ρυπαίνων (δεν) πληρώνει;

α. Τα όρια της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει» στην ευθύνη για αποκατάσταση μολυσμένων εδαφών

β. Αυστηρότερα ή απλώς διαφορετικά μέτρα καταλογισμού της περιβαλλοντικής ευθύνης για μολυσμένα εδάφη;

Ενότητα Β’: Η περιβαλλοντική ευθύνη και οι ρυθμίσεις για την συλλογή και διαχείριση των αποβλήτων

§ 1. Η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» ως σημείο τομής μεταξύ της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ και της Οδηγίας Πλαίσιο για τα απόβλητα

§ 2. Η «ευθύνη» κατά την Οδηγία 2004/35/ΕΚ και κατά την Οδηγία Πλαίσιο για τα απόβλητα

ΤΙΤΛΟΣ ΙI: ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΟΔΗΓΙΑΣ 2004/35/ΕΚ

ΣΤΟ ΕΝΩΣΙΑΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ

Κεφάλαιο Ι: Νέο καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης:

Μεταξύ καινοτομίας και αναποτελεσματικότητας

Ενότητα Α’: Η θέσπιση της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ ως μοχλός εναρμόνισης των καθεστώτων περιβαλλοντικής ευθύνης

§ 1. Η αναγκαιότητα ενός καινοτόμου μηχανισμού σε ενωσιακό επίπεδο

§ 2. Η μεταφορά της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ στις εθνικές έννομες τάξεις.

§ 3. Η ενσωμάτωση της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ στην ελληνική έννομη τάξη

α. Το Π.Δ. 148/2009 για την περιβαλλοντική ευθύνη

β. Η νομολογία του ΣτΕ για την περιβαλλοντική ευθύνη.

Ενότητα Β’: Η απουσία χρηματοοικονομικής ασφάλισης ως τροχοπέδη στην αποτελεσματική υλοποίηση της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ.

§ 1. Η ρύθμιση του άρθρου 14 της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ και η μεταφορά του στις εθνικές έννομες τάξεις.

§ 2. Η υιοθέτηση μηχανισμών χρηματοοοκονομικής ασφάλειας για την περιβαλλοντική ευθύνη ως ενίσχυση της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ

Κεφάλαιο ΙΙ: Οδηγία 2004/35/ΕΚ: Πρόοδος ή οπισθοχώρηση

για το δίκαιο περιβάλλοντος;

Ενότητα Α’: Περιορισμένη εφαρμογή της Οδηγίας

§ 1.

Δυσκολίες κατά την ενεργοποίηση των ρυθμίσεων της Οδηγίας

§ 2.

Έλλειψη ελεγκτικών ή κυρωτικών μηχανισμών.

Ενότητα Β’: Αναζητώντας ένα αποτελεσματικό εργαλείο περιβαλλοντικής πολιτικής

§ 1. Κενά και ανακολουθίες στον ευρωπαϊκό χώρο

§ 2. Προτάσεις αναθεώρησης της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ/ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ