Κ. Γώγος, Η δικαστική προσβολή παραλείψεων της διοίκησης, 2005

Πίνακας Συντομογραφιών

Εισαγωγικό Κεφάλαιο

Τα θεμελιώδη στοιχεία του συστήματος της δικαστικής προσβολής

παραλείψεων στο ελληνικό δίκαιο

Α. Η παράλειψη ως μορφή συμπεριφοράς της διοίκησης

Ι. Η έννοια της παράλειψης

ΙΙ. Παράλειψη και σιωπή

ΙΙΙ. Μορφές παραλείψεων στη διαδικασία έκδοσης διοικητικών πράξεων

Β. Η νομοθετική διαμόρφωση της ευθείας δικαστικής προστασίας κατά παραλείψεων

Ι. Συνταγματική απαίτηση πληρότητας του συστήματος δικαστικής προστασίας

ΙΙ. Οι σιωπηρές αρνητικές πράξεις ως μέθοδος δικαστικής προστασίας κατά παραλείψεων

1. Η γένεση της «σιωπηρής άρνησης» στο γαλλικό δίκαιο

2. Οι σιωπηρές αρνητικές πράξεις στο ελληνικό διοικητικό δίκαιο

α) Η παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας ως γενική μορφή δικαστικής προστασίας κατά παραλείψεων

i. Η γένεση της παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

ii. Γενικά χαρακτηριστικά

iii. Η εγγυητική λειτουργία του άρθρου 45 παρ. 4 πδ/τος 18/1989

iv. Η ρητή αρνητική πράξη ως παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

β) Οι λοιπές σιωπηρές αρνητικές πράξεις

γ) Η παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας και η σιωπηρή άρνηση της διοίκησης ως διακριτές συνιστώσες ενός συστήματος δικαστικής προστασίας κατά παραλείψεων

i. Η διάκριση μεταξύ σιωπηρής άρνησης και παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

ii. Η λογική κατάταξη παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας και σιωπηρής άρνησης

iii. Συναγωγή βάσει δικαιικού πλάσματος ή τεκμηρίου

ΙΙΙ. Δικαστική προστασία κατά σιωπηρών θετικών πράξεων

1. Η παράλειψη ως σιωπηρή θετική πράξη

2. Επιπτώσεις στη δικαστική προστασία

Γ. Η πορεία της έρευνας

Κεφάλαιο Πρώτο

Η παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

Πρώτο μέρος

Η συναγωγή της παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

Α. Η παράλειψη ως παραβίαση νόμιμης υποχρέωσης προς ορισμένη ενέργεια

I. Η παραλειφθείσα «ενέργεια»

1. Παράλειψη έκδοσης εκτελεστής διοικητικής πράξης

2. Ειδικότερες νομολογιακές διευθετήσεις ως προς την παραλειφθείσα πράξη

α) Πιστοποιητικά, βεβαιώσεις και πράξεις πληροφοριακού χαρακτήρα

β) Διαδικαστικές ενέργειες απαραίτητες για την έκδοση εκτελεστής πράξης

γ) Παράλειψη υλικών ενεργειών

3. Παράλειψη έκδοσης κανονιστικών πράξεων

4. Η παράλειψη της διοίκησης να αποφανθεί επί αιτήματος με αιτιολογημένη ρητή πράξη

α) Γενικά

β) Η παράλειψη του οργάνου να αποφανθεί ως αντικείμενο δικαστικής προσβολής

γ) Ειδικοί δικονομικοί όροι αυτοτελούς προσβολής της παράλειψης απόφανσης

δ) Η ακύρωση της παράλειψης απόφανσης ως συνέπεια της ανωριμότητας της υπόθεσης προς δικαστική κρίση

i. Αδυναμία ελέγχου ορισμένων προϋποθέσεων έκδοσης της επιδιωκόμενης πράξης

ii. Έκταση και όρια της υποχρέωσης του δικαστή να αποφασίσει περί της συνδρομής των νομίμων προϋποθέσεων έκδοσης της πράξης

iii. Παράλειψη απόφανσης επί διακριτικής ευχέρειας του οργάνου

ΙΙ. Η υποχρέωση του οργάνου προς «ενέργεια»

1. Γενικά χαρακτηριστικά

2. Το πρόβλημα της συναγωγής παράλειψης επί διακριτικής ευχέρειας του οργάνου

α) Η υποχρέωση προς ενέργεια ως δέσμια αρμοδιότητα της διοίκησης

β) Ευρύτερες αντιλήψεις σε θεωρία και νομολογία

γ) Η ακύρωση της παράλειψης του οργάνου να αποφανθεί ως δικονομική διέξοδος

3. Η υποχρέωση του οργάνου να αποφανθεί με αιτιολογημένη ρητή πράξη

α) Εισαγωγικές παρατηρήσεις

β) Πιθανές νομικές βάσεις μιας γενικής υποχρέωσης προς ουσιαστική κρίση αιτημάτων

i. Το συνταγματικό δικαίωμα αναφοράς

ii. Η νέα ρύθμιση του άρθρου 10 παρ. 3 του Συντάγματος

iii. Ρυθμίσεις της διοικητικής διαδικασίας

γ) Η υποχρέωση προς απόφανση με ρητή πράξη στη νομολογία

δ) Συμπέρασμα

4. Η προβληματική περί της υποχρέωσης ανάκλησης διοικητικών πράξεων

α) Διακριτική ευχέρεια προς ανάκληση

β) Η κατ’ εξαίρεση υποχρέωση ανάκλησης

γ) Υποχρέωση απόφανσης με ρητή πράξη σε αίτηση ανάκλησης; Η νομολογία περί της ανάκλησης πράξεων «ομοειδών» με ακυρωθείσα

5. Η αρμοδιότητα έκδοσης κανονιστικών πράξεων

α) Η χρήση της κανονιστικής εξουσιοδότησης ως απόφαση σκοπιμότητας: Ο κανόνας και οι εξαιρέσεις του

β) Παράλειψη έκδοσης κανονιστικής πράξης και αρχή της ισότητας

γ) Το ειδικότερο ζήτημα της παράλειψης μεταφοράς κοινοτικής οδηγίας

6. Υποχρέωση συμμόρφωσης σε ακυρωτική απόφαση δικαστηρίου και παράλειψη οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

Β. Οι διαδικαστικοί όροι της συναγωγής παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

Ι. Η αίτηση του ενδιαφερομένου για την έκδοση διοικητικής πράξης

1. Η υποβολή αίτησης στη διοίκηση ως αυτοτελής δικονομική προϋπόθεση

2. Λειτουργίες της αίτησης

α) Εισαγωγή διοικητικής προδικασίας του ενδίκου βοηθήματος

β) Η αποδεικτική λειτουργία της αίτησης

3. Αναγκαία χαρακτηριστικά της αίτησης

α) Σαφήνεια και πληρότητα

β) Έννομο συμφέρον του αιτούντος

γ) Χρονικό σημείο υποβολής της αίτησης

δ) Υποβολή στο αρμόδιο όργανο

ε) Οι όροι υποβολής της αίτησης υπό το φως της αρχής της χρηστής διοίκησης

ΙΙ. Η συναγωγή παράλειψης χωρίς προηγούμενη αίτηση του ενδιαφερόμενου

ΙΙΙ. Η προθεσμία για τη συναγωγή παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

1. Παραπομπή στις ειδικές προθεσμίες του ουσιαστικού δικαίου

2. Η τρίμηνη προθεσμία συναγωγής παράλειψης

α) Νομική φύση και αποστολή

β) Τρίμηνη προθεσμία και «εύλογος χρόνος»

i. Η γενίκευση του πεδίου εφαρμογής της τρίμηνης προθεσμίας

ii. Η προθεσμία συναγωγής παράλειψης ως «εύλογος χρόνος»

iii. Η προθεσμία συναγωγής παράλειψης επί κανονιστικών πράξεων

3. Η διάρκεια της προθεσμίας συναγωγής παράλειψης ενόψει των γενικών ρυθμίσεων της διοικητικής διαδικασίας

α) Ως προς τη νομική δεσμευτικότητα της προθεσμίας απόφανσης στα αιτήματα των πολιτών

i. Οι ρυθμίσεις των νόμων 1599/1986 και 1943/1991

ii. Το άρθρο 4 ΚΔΔιαδ.

β) Γενικές διαδικαστικές προθεσμίες και συντέλεση παράλειψης

γ) Συμπέρασμα

4. Χρονικά σημεία έναρξης και λήξης της προθεσμίας

α) Έναρξη και πορεία της προθεσμίας

β) Το χρονικό σημείο συντέλεσης της παράλειψης

5. Η «πρόωρη» προσβολή παραλείψεων

Δεύτερο μέρος

Ιδιομορφίες της δίκης επί προσβολής παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

Α. Όροι του παραδεκτού του ενδίκου βοηθήματος

Ι. Ζητήματα σχετικά με την «εκτελεστότητα» της παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

ΙΙ. Το έννομο συμφέρον του προσφεύγοντος

1. Ταύτιση με το έννομο συμφέρον υποβολής αίτησης προς τη διοίκηση

2. Το έννομο συμφέρον προσβολής παραλείψεων σε «τριγωνικές» έννομες σχέσεις

α) Εισαγωγικά

β) Η σημασία της προσφυγής τρίτων κατά παραλείψεων ενόψει του μεταβαλλόμενου ρόλου του κράτους

γ) Η προσβολή παραλείψεων από τρίτους στη νομολογία

δ) Έννομο συμφέρον του προσφεύγοντος και προστατευόμενο έννομο αγαθό

ΙΙΙ. Η προϋπόθεση της άσκησης τυχόν προβλεπόμενης ενδικοφανούς προσφυγής

1. Το πρόβλημα της άσκησης ενδικοφανούς προσφυγής κατά παραλείψεων

2. Νομολογιακές λύσεις

IV. Η προθεσμία του ενδίκου βοηθήματος

1. Οι κανόνες που διέπουν την προθεσμία προσβολής παραλείψεων

2. Εντάσεις με το δικαίωμα δικαστικής προστασίας

α) Τα δεδομένα του γαλλικού και γερμανικού δικαίου

β) Απαιτήσεις του δικαιώματος δικαστικής προστασίας σε σχέση με την προθεσμία των ενδίκων βοηθημάτων

γ) Συμπεράσματα για τις ισχύουσες ρυθμίσεις

Β. Οι λόγοι ακυρώσεως επί παράλειψης οφειλόμενης νόμιμης ενέργειας

Ι. Έλεγχος της ουσιαστικής νομιμότητας στο πλαίσιο του παραδεκτού του ενδίκου βοηθήματος

ΙΙ. Ο δικαστικός έλεγχος της εξωτερικής νομιμότητας της παράλειψης

1. Αποκλεισμός τυπικών λόγων ακυρώσεως

2. Το ειδικότερο πρόβλημα της αιτιολογίας των σιωπηρών πράξεων, ενόψει ιδίως των ρυθμίσεων του γαλλικού διοικητικού δικαίου

Γ. Η δικονομική μεταχείριση των επιγενόμενων ρητών πράξεων

Κεφάλαιο Δεύτερο

Η ειδική διαμόρφωση της δικαστικής προστασίας κατά παραλείψεων: Σιωπηρές αρνητικές και θετικές πράξεις της διοίκησης

Πρώτο Μέρος

Έννομη προστασία κατά σιωπηρών αρνήσεων της διοίκησης

Α. Είδη, περιεχόμενο και συναγωγή των σιωπηρών αρνήσεων

Ι. Μορφές σιωπηρών αρνήσεων

1. Η ρύθμιση του άρθρου 45 παρ. 2 πδ/τος 18/1989 για τις ενδικοφανείς προσφυγές

2. Η σιωπηρή απόρριψη ειδικής διοικητικής προσφυγής

3. Η σιωπηρή απόρριψη της προσφυγής του άρθρου 3 παρ. 2 ν. 2522/1997

4. Σιωπηρή απόρριψη επιφύλαξης σε φορολογική δήλωση

ΙΙ. Η σιωπηρή άρνηση ως εμμονή σε προηγούμενη πράξη ή παράλειψη

ΙΙΙ. Η συναγωγή της σιωπηρής άρνησης: διαδικαστικοί όροι

1. Όροι άσκησης της προσφυγής ενώπιον της διοίκησης

2. Η προθεσμία κρίσης της προσφυγής

Β. Χαρακτηριστικά της δικαστικής προστασίας κατά σιωπηρών αρνήσεων

Ι. Προβλήματα του παραδεκτού της προσβολής σιωπηρών αρνήσεων της διοίκησης

1. Έννομο συμφέρον

2. Προθεσμία άσκησης του ενδίκου βοηθήματος

ΙΙ. Ιδιαιτερότητες ως προς το βάσιμο του ενδίκου βοηθήματος

Γ. Δικαστική προστασία κατά επιγενόμενων πράξεων

Δεύτερο Μέρος

Σιωπηρές θετικές πράξεις της διοίκησης

Α. Η σιωπηρή θετική πράξη στο ουσιαστικό διοικητικό δίκαιο

Ι. Είδη σιωπηρών θετικών πράξεων της διοίκησης

1. Σιωπηρές άδειες

2. Σιωπηρές εγκρίσεις

α) Σιωπηρή έγκριση στο πλαίσιο διοικητικής εποπτείας

β) Σιωπηρές εγκριτικές πράξεις κατά την εκτέλεση δημοσίων έργων

3. Η γενική δυνατότητα εισαγωγής σιωπηρών θετικών πράξεων βάσει του άρθρου 10 παρ. 4 ν. 3230/2004

ΙΙ. Οι διαδικαστικές προϋποθέσεις συναγωγής σιωπηρών θετικών πράξεων

IΙΙ. Η προβληματική ένταξη των σιωπηρών θετικών πράξεων στη δογματική του διοικητικού δικαίου

1. Ιδιάζουσα εύνοια προς τον αποδέκτη της πράξης

2. Μείωση των εγγυήσεων νομιμότητας

B. Η δικαστική προστασία επί σιωπηρών θετικών πράξεων της διοίκησης

Ι. Η δικαστική προσβολή σιωπηρών θετικών πράξεων από τρίτους

1. Ιδιαιτερότητες ως προς το παραδεκτό

α) Το πρόβλημα του εκτελεστού χαρακτήρα των σιωπηρών θετικών πράξεων

β) Η προθεσμία προσβολής των σιωπηρών θετικών πράξεων

2. Περιεχόμενο του δικαστικού ελέγχου των σιωπηρών θετικών πράξεων

α) Έλεγχος ουσιαστικής νομιμότητας

β) Έλεγχος διαδικαστικών και μορφολογικών τύπων

i. Η ακρόαση του ενδιαφερομένου και η συμμετοχή άλλων διοικητικών αρχών στη διαδικασία

ii. Αιτιολογία

ΙΙ. Η προστασία του αποδέκτη της σιωπηρής θετικής πράξης σε σχέση με επιγενόμενες ρητές πράξεις της διοίκησης

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Το πρόβλημα της εκ των υστέρων ρύθμισης της υπόθεσης από τη διοίκηση

α) Τα νομολογιακά δεδομένα

i. Η απαγόρευση ανάκλησης στο δίκαιο των δημοσίων έργων

ii. Προτεραιότητα του δημοσίου συμφέροντος σε περιβαλλοντικές διαφορές

β) Συμπέρασμα

Γ. Επίλογος

Κεφάλαιο Τρίτο

Η δικαστική προσβολή παραλείψεων στο κοινοτικό δίκαιο

Εισαγωγή: Εποπτεία του κοινοτικού συστήματος δικαστικής προστασίας κατά παραλείψεων

Πρώτο Μέρος

Η προσφυγή ιδιωτών κατά παραλείψεως

Α. Δομικά χαρακτηριστικά

Ι. Διαφορές και συγκλίσεις με το ακυρωτικό μοντέλο δικαστικής προστασίας κατά παραλείψεων

1. Διαφορές

2. Συγκλίσεις

ΙΙ. Η σχέση μεταξύ των προσφυγών παραλείψεως και ακυρώσεως

ΙΙΙ. Το αντικείμενο της δίκης επί προσφυγής κατά παραλείψεως

Β. Η συγκρότηση της παράλειψης ως αντικειμένου ευθείας δικαστικής προστασίας

Ι. Διεκδίκηση από τον προσφεύγοντα νομικά δεσμευτικής πράξης

ΙΙ. Η εκδήλωση της παράλειψης

ΙΙΙ. Η προδικασία ενώπιον του κοινοτικού οργάνου

1. Πρόσκληση προς ενέργεια

α) Λειτουργίες και περιεχόμενο της πρόσκλησης

β) Χρονικό σημείο υποβολής

2. Δίμηνη προθεσμία προς λήψη θέσης

Γ. Οι επιμέρους προϋποθέσεις του παραδεκτού του ενδίκου βοηθήματος

Ι. Γενικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Οι διάδικοι της προσφυγής κατά παραλείψεως

ΙΙΙ. Το έννομο συμφέρον του προσφεύγοντος

1. Προσφυγές των αποδεκτών της παραλειφθείσας πράξης

2. Η νομολογιακή διεύρυνση του εννόμου συμφέροντος όσον αφορά προσφυγές τρίτων οι οποίοι θίγονται άμεσα και ατομικά

3. Το έννομο συμφέρον στην παράλειψη έκδοσης κανονιστικής πράξης

IV. Η προθεσμία άσκησης του ενδίκου βοηθήματος

Δ. Το βάσιμο της προσφυγής κατά παραλείψεως

Ι. Υποχρέωση προς ενέργεια

II. Χρονικό σημείο της υποχρέωσης προς ενέργεια

Ε. Οι επιγενόμενες πράξεις των κοινοτικών οργάνων

Δεύτερο Μέρος

Δικαστική προστασία κατά σιωπηρών πράξεων στο κοινοτικό δίκαιο

Α. Η προσβολή των σιωπηρών αρνήσεων του άρθρου 90 ΚΥΚ

Ι. Γενικά χαρακτηριστικά

ΙΙ. Η παράλειψη στο πλαίσιο της προσφυγής του άρθρου 91 ΚΥΚ

1. Η σιωπηρή απόρριψη της αίτησης του υπαλλήλου

2. Η διαδικασία επί της διοικητικής προσφυγής (άρθρο 90 παρ. 2 ΚΥΚ)

ΙΙΙ. Ιδιαιτερότητες της δίκης επί προσβολής παραλείψεων σε υπαλληλικές διαφορές

IV. Η επίδραση της επιγενόμενης ρητής άρνησης της αρμόδιας αρχής

Β. Η προσβολή σιωπηρών θετικών πράξεων της κοινοτικής διοίκησης

Ι. Γενικά χαρακτηριστικά

II. Σημαντικές περιπτώσεις

1. Κατά τον έλεγχο τήρησης κανόνων του ανταγωνισμού

2. Η σιωπηρή έγκριση κρατικής ενίσχυσης

ΙΙΙ. Ζητήματα δικαστικής προστασίας

1. Ως προς το παραδεκτό

α) Εκτελεστός χαρακτήρας των σιωπηρών θετικών πράξεων

β) Χρονικό σημείο έναρξης της προθεσμίας προσβολής της σιωπηρής πράξης

2. Ως προς το βάσιμο του ενδίκου βοηθήματος: Το πρόβλημα του ελέγχου της αιτιολογίας

IV. Οι επιγενόμενες ρητές πράξεις

Επίλογος: Κύρια συμπεράσματα σε θέσεις

Βιβλιογραφία

Λημματικός κατάλογος