Κ. Χρυσόγονος, Εισηγήσεις ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων, 2023

Πίνακας περιεχομένων

Πρόλογος

Κυριότερες Συντομογραφίες

Γενικό Μέρος

§ 1. Εισαγωγή

Κεφάλαιο Πρώτο

Βαθμίδες εξέλιξης και τυπολογία των ατομικών

και κοινωνικών δικαιωμάτων

§ 2.

Η εξέλιξη και οι πηγές της κατοχύρωσης των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων

Α. Γενικές παρατηρήσεις

Β. Στιγμές από την ιστορία των δικαιωμάτων

Γ. Η κατοχύρωση με συνταγματικές διατάξεις

Δ. Η κατοχύρωση από το διεθνές δίκαιο

α. Κείμενα παγκόσμιας εμβέλειας

β. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου

γ. Ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης

δ.

Η ενσωμάτωση της διεθνούς προστασίας των δικαιωμάτων στην εθνική έννομη τάξη

Ε. Το ευρωπαϊκό ενωσιακό δίκαιο

ΣΤ. Ο ρόλος των συντεταγμένων κρατικών λειτουργιών

α. Η νομοθετική λειτουργία

β.

Παρένθεση: Η αμφίδρομη ερμηνευτική σχέση τυπικού Συντάγματος και τυπικού νόμου

γ. Η εκτελεστική λειτουργία

δ. Η δικαστική λειτουργία

§ 3. Νομική φύση των συνταγματικών δικαιωμάτων

Α.

Η παραδοσιακή τριπλή διάκριση των δικαιωμάτων και οι θεσμικές εγγυήσεις

Β. Τα κλασικά ατομικά δικαιώματα και η αντικειμενικοποίησή τους

Γ. Το κανονιστικό περιεχόμενο των κοινωνικών δικαιωμάτων

Δ. Τα δικαιώματα τρίτης γενιάς

Ε.

Η αλληλεξάρτηση των συνταγματικών δικαιωμάτων και η ratio της κατοχύρωσής τους

α. Η παραπληρωματικότητα των δικαιωμάτων

β. Δικαιώματα και αξίες

γ. Ο σκοπός των δικαιωμάτων

δ. Το απαράγραπτο των δικαιωμάτων

Κεφάλαιο Δεύτερο

Φορείς και αποδέκτες των ατομικών

και κοινωνικών δικαιωμάτων

§ 4. Φορείς

Α. Έλληνες και αλλοδαποί, φυσικά και νομικά πρόσωπα

Β. Ιδιαίτερες κατηγορίες φορέων

§ 5. Αποδέκτες

Α. Το κράτος και τα όριά του

α.

Κράτος και δημόσιος τομέας

β. Το συνταγματικό πλαίσιο των ιδιωτικοποιήσεων

Β.

Το πρόβλημα της ισχύος των συνταγματικών δικαιωμάτων στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών

Κεφάλαιο Τρίτο

Οι περιορισμοί των ατομικών

και κοινωνικών δικαιωμάτων

§ 6. Γενικοί περιορισμοί

Α. Η θεσμοποιημένη αναστολή ατομικών δικαιωμάτων

Β.

Οι συνταγματικές υποχρεώσεις και το «χρέος της κοινωνικής και εθνικής αλληλεγγύης»

Γ. Η απαγόρευση της καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος

§ 7. Ειδικοί περιορισμοί

Α. Η επιφύλαξη του νόμου

α. Διακρίσεις των συνταγματικών επιφυλάξεων υπέρ του νόμου

β. Η έννοια του «νόμου»

γ. Η απαίτηση να είναι ο νόμος «ειδικός»

Β. Η επιφύλαξη υπέρ των διοικητικών και δικαστικών αρχών

Γ. Τα ανεπιφύλακτα δικαιώματα

§ 8. Περιορισμοί των περιορισμών

Α. Ο αντικειμενικός και απρόσωπος χαρακτήρας

Β. Η δικαιολόγηση από λόγους γενικού συμφέροντος

Γ. Η αρχή της αναλογικότητας

α. Τα στάδια του ελέγχου της αναλογικότητας

β.

Ο έλεγχος της αναλογικότητας από τα ελληνικά δικαστήρια μετά την αναθεώρηση του 2001

γ. Τα κριτήρια και ο σκοπός της εκτίμησης της αναλογικότητας

Δ. Ο απαραβίαστος πυρήνας του δικαιώματος

Κεφάλαιο Τέταρτο

Συρροή και σύγκρουση δικαιωμάτων

§ 9. Συρροή

§ 10. Σύγκρουση

Ειδικό Μέρος

Κεφάλαιο Πρώτο

Αξιοπρέπεια

§ 11. Η αρχή της αξίας του ανθρώπου

Α. Έννοια και νομική φύση

Β. Φορείς και αποδέκτες

Γ. Περιπτωσιολογία

Κεφάλαιο Δεύτερο

Ισότητα

§ 12. Η γενική αρχή της ισότητας

Α. Έννοια και νομική φύση

α. Ουσιαστική και τυπική ισότητα

β. Η επεκτατική εφαρμογή ευνοϊκής ρύθμισης

Β. Φορείς και αποδέκτες

Γ. Περιπτωσιολογία

§ 13. Ειδικές μορφές ισότητας

Α. Ισότητα των δύο φύλων

α. Η διαφορά από τη γενική αρχή της ισότητας

β. Νομοθετικές διακρίσεις και νομολογιακή αντιμετώπισή τους

γ. Φορείς και αποδέκτες

Β. Ισότητα στα δημόσια βάρη

α. Η έννοια των δημόσιων βαρών

β. Οι διαστάσεις της φορολογικής ισότητας

γ. Η πραγματική φοροδοτική ικανότητα

δ. Φορείς και αποδέκτες

Γ. Ισότητα στη στρατολογική υποχρέωση

α. Η νομική φύση της στράτευσης

β. Η καθολικότητα και ισότητα της στράτευσης

γ.

Τα όρια της αποστολής των ενόπλων δυνάμεων και οι αντιρρησίες συνείδησης

δ. Φορείς της στρατολογικής υποχρέωσης

Δ. Ισότητα στην αμοιβή εργασίας

Ε. Η πρόσβαση στις δημόσιες θέσεις

α. Οι έννοιες του ειδικού νόμου και της δημόσιας λειτουργίας

β. Η πρόσβαση των ενωσιακών ημεδαπών στις δημόσιες θέσεις

γ. Η ισότητα των ευκαιριών για σταδιοδρομία στο δημόσιο

ΣΤ. Η συνταγματική ρύθμιση της ιθαγένειας

Κεφάλαιο Τρίτο

Προσωπική ελευθερία

§

14. Η ελευθερία ανάπτυξης της προσωπικότητας και συμμετοχής στη ζωή της χώρας

Α. Η ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας γενικά

α. Η νομική φύση της διάταξης του άρθρου 5 παρ. 1 Συντ

β. Η τριάδα των περιορισμών

γ. Φορείς και αποδέκτες

δ.

Προστατευόμενες επιμέρους εκδηλώσεις της προσωπικότητας

i. Σεξουαλική ελευθερία και δικαίωμα στη διαφορετικότητα

ii. Η ελευθερία να παρουσιάζεσαι στους άλλους όπως θέλεις

iii. Η προστασία της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης

iv. Οι συνταγματικές διαστάσεις της αυτοχειρίας

v. Το δικαίωμα του ελεύθερου χρόνου

Β. Η οικονομική ελευθερία

α. Η ελευθερία των συμβάσεων

β. Η ελευθερία της επιχειρηματικής δραστηριότητας

i.

Η προστασία της ελεύθερης λειτουργίας της επιχείρησης και οι επιμέρους συνιστώσες της

ii. Ο κρατικός παρεμβατισμός στην οικονομία

γ. Η ελευθερία της εργασίας και του επαγγέλματος

δ. Η αρνητική ελευθερία εργασίας

Γ. Το δικαίωμα στην πληροφόρηση

Δ. Η πληροφορική αυτοδιάθεση

α. Νομική φύση και ρυθμιστική εμβέλεια

β. Φορείς και αποδέκτες

§ 15. Η κυρίως προσωπική ελευθερία

Α. Η προσωπική ελευθερία με τη στενή έννοια

Β. Η ελευθερία κίνησης και εγκατάστασης

Γ. Η συνταγματική προστασία της ζωής

Δ. Η συνταγματική προστασία των αλλοδαπών

Ε. Το ατομικό δικαίωμα προστασίας της υγείας και της γενετικής ταυτότητας.

§ 16. Η προσωπική ασφάλεια

§ 17. Η τυποποίηση του ποινικού φαινομένου

Α. Οι προϋποθέσεις του ποινικού κολασμού

Β. Έννοια και όρια της ποινής

α. Ποινές και μέτρα ασφαλείας

β. Πειθαρχικές και διοικητικές κυρώσεις

γ. Η οριοθέτηση των ποινών

δ. Η απαγόρευση των βασανιστηρίων

ε. Η δήμευση

στ. Η κατάργηση της θανατικής ποινής

Γ. Η αποζημίωση για άδικη στέρηση της προσωπικής ελευθερίας

§ 18. Άσυλο κατοικίας και προστασία του ιδιωτικού βίου

Α. Το άσυλο της κατοικίας

Β. Η προστασία του ιδιωτικού και οικογενειακού βίου

§ 19.

Το απόρρητο των ανταποκρίσεων και η απαγόρευση χρήσης παράνομων αποδεικτικών μέσων

Α. Η έκταση της προστασίας του απορρήτου

Β. Οι περιπτώσεις άρσης του απορρήτου

Γ. Η ανεξάρτητη αρχή για τη διασφάλιση του απορρήτου

Δ. Η απαγόρευση των παράνομων αποδεικτικών μέσων

Κεφάλαιο Τέταρτο

Ελευθερία γνώμης και πνευματικής κίνησης

§ 20. Θρησκευτική ελευθερία

Α. Το απαραβίαστο της θρησκευτικής συνείδησης

α. Η έννοια της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης

β.

Οι επιμέρους συνέπειες της ελευθερίας της θρησκευτικής συνείδησης: θρησκευτική ισότητα, πρόσβαση στις δημόσιες θέσεις και θρησκευτικές συνενώσεις

γ. Η θρησκευτική διδασκαλία

δ. Η επικρατούσα θρησκεία και η εκκλησιαστική αυτοδιοίκηση

ε. Η απαγόρευση του προσηλυτισμού

Β. Η ελευθερία της λατρείας

Γ. Το καθεστώς των θρησκευτικών λειτουργών

Δ. Φορείς και αποδέκτες της θρησκευτικής ελευθερίας

§ 21. Ελευθερία τnς έκφρασης και του τύπου

Α. Η ελευθερία γενικά της έκφρασης

α. Έννοια και ratio της συνταγματικής κατοχύρωσης

β. Φορείς και αποδέκτες

γ. Περιορισμοί της ελευθερίας της έκφρασης

δ. Η ελευθερία της έκφρασης για ιδιαίτερες κατηγορίες προσώπων

ε. Η ελευθερία της έκφρασης στο διαδίκτυο

Β. Η ελευθερία ειδικότερα του τύπου

α.

Η έννοια του τύπου και η έκταση της συνταγματικής προστασίας του

β. Ειδικές διασφαλίσεις της ελευθερίας του τύπου

γ. Ειδικοί συνταγματικοί περιορισμοί της ελευθερίας του τύπου

§ 22. Οι θεσμικές εγγυήσεις για τη ραδιοτηλεόραση

Α. Η ίδρυση των τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών

Β. Η λειτουργία των σταθμών

α.

Η ανάθεση της άσκησης του κρατικού ελέγχου στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης

β. Το περιεχόμενο του κρατικού ελέγχου

Γ. Φορείς και αποδέκτες

§ 23. Ελευθερία της τέχνης, της επιστήμης και της παιδείας

Α. Η γενική ρήτρα του άρθρου 16 παρ. 1 Συντ

α. Η συνταγματική προστασία της τέχνης και της επιστήμης

β. Ακαδημαϊκή ελευθερία και ελευθερία της διδασκαλίας

γ. Φορείς και αποδέκτες

Β. Τα συνταγματικά πλαίσια της εκπαίδευσης γενικά

α. Οι κατά το Σύνταγμα σκοποί της παιδείας

β. Η υποχρεωτική φοίτηση

γ.

Το κοινωνικό δικαίωμα για δωρεάν παιδεία και η πρόσβαση στα Α.Ε

Γ. Τα συνταγματικά πλαίσια της ανώτατης εκπαίδευσης

α. Ο δημόσιος χαρακτήρας

β. Η αυτοδιοίκηση των Α.Ε

γ.

Η μικτή (ιδρυματική και σωματειακή) μορφή των Α.Ε.Ι. και το καθεστώς του προσωπικού και των φοιτητικών συλλόγων

Δ. Η επαγγελματική εκπαίδευση

Ε. Η ελευθερία της ιδιωτικής εκπαίδευσης

ΣΤ. Το δικαίωμα στον αθλητισμό

Κεφάλαιο Πέμπτο

Ιδιοκτησία

§ 24. Η συνταγματική προστασία της ιδιοκτησίας

Α. Νομική φύση και περιορισμοί του δικαιώματος ιδιοκτησίας

α. Η ιδιοκτησία ως ατομικό δικαίωμα και θεσμική εγγύηση

β. Οι περιορισμοί της ιδιοκτησίας

γ. Η στέρηση της ιδιοκτησίας

Β. Η έκταση και το περιεχόμενο της συνταγματικής προστασίας

α. Εμπράγματα και ενοχικά δικαιώματα

β. Οι εξουσίες που απορρέουν από την ιδιοκτησία

Γ. Φορείς και αποδέκτες του δικαιώματος

Δ. Ειδική προστασία και ειδικοί περιορισμοί της ιδιοκτησίας

α. Ιδιαίτερες κατηγορίες πραγμάτων

β. Επίταξη πραγμάτων

γ. Άλλη στέρηση της ελεύθερης χρήσης της ιδιοκτησίας

δ. Αγροτικός αναδασμός και άλλοι ειδικοί περιορισμοί

§ 25. Η αναγκαστική απαλλοτρίωση

Α. Έννοια και διακρίσεις

Β. Προϋποθέσεις

α. Η δημόσια ωφέλεια

β. Η καταβολή πλήρους αποζημίωσης

Γ. Διαδικασία

Δ. Διαχρονικό δίκαιο

Ε. Ειδικές απαγορεύσεις απαλλοτρίωσης

Κεφάλαιο Έκτο

Δικαιώματα διαδικασίας

§ 26. Η αρχή του νόμιμου δικαστή

§ 27. Τα δικαιώματα αναφοράς και γνώσης των διοικητικών εγγράφων

Α. Η συνταγματική προστασία της αναφοράς

Β. Το δικαίωμα γνώσης των διοικητικών εγγράφων

§ 28. Το δικαίωμα δικαστικής προστασίας

Α. Έννοια και νομική φύση

Β. Έκταση της δικαστικής προστασίας

Γ. Στάδια της δικαστικής προστασίας

α. Η πρόσβαση στη δικαιοσύνη

β. Η προσωρινή προστασία

γ. Η οριστική δικαιοδοτική επίλυση της διαφοράς

δ. Η αναγκαστική εκτέλεση

Δ. Περιορισμοί της δικαστικής προστασίας

Ε. Φορείς και αποδέκτες

ΣΤ. Δικαιώματα του κατηγορουμένου στην ποινική δίκη

§ 29. Το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης

Α. Προέλευση και σημασία

Β. Πεδίο εφαρμογής και περιορισμοί

Γ. Φορείς και αποδέκτες

Κεφάλαιο Έβδομο

Δικαιώματα συλλογικής δράσης

§ 30. Το δικαίωμα συνάθροισης

Α. Νομική φύση και περιεχόμενο

α. Η νομική φύση του δικαιώματος

β. Η έννοια της συνάθροισης

Β. Φορείς και αποδέκτες

Γ. Διακρίσεις των συναθροίσεων

Δ. Η δυνατότητα απαγόρευσης των υπαίθριων συναθροίσεων

§ 31. Το δικαίωμα συνένωσης

Α. Η έννοια της συνένωσης

Β. Το θετικό περιεχόμενο του δικαιώματος

α. Ελευθερία σύστασης συνένωσης

β. Προϋποθέσεις διάλυσης της συνένωσης

γ. Καθορισμός της φυσιογνωμίας της συνένωσης

δ. Αυτοδιοίκηση της συνένωσης

Γ. Η αρνητική ελευθερία της συνένωσης

Δ. Φορείς και αποδέκτες

Ε. Ο σκοπός της συνένωσης και η τήρηση των νόμων

ΣΤ. Οι γεωργικοί, αστικοί και αναγκαστικοί συνεταιρισμοί

§ 32. Η συνδικαλιστική ελευθερία

Α. Θεμελίωση, νομική φύση και περιεχόμενο

Β. Φορείς και αποδέκτες

Γ. Η συλλογική αυτονομία

Δ. Το δικαίωμα της απεργίας

Κεφάλαιο Όγδοο

Κοινωνικά δικαιώματα

§ 33.

Η προστασία της οικογένειας, του γάμου, της μητρότητας και της παιδικής ηλικίας

Α. Εννοιολογικές οριοθετήσεις

Β. Η εγγύηση των θεσμών του γάμου και της οικογένειας

Γ.

Το κοινωνικό δικαίωμα για προστασία της οικογένειας, του γάμου και της μητρότητας

Δ. Το ατομικό δικαίωμα για σύναψη γάμου και ίδρυση οικογένειας

Ε.

Φορείς και αποδέκτες των σχετικών συνταγματικών δικαιωμάτων

ΣΤ. Η συνταγματική προστασία της παιδικής ηλικίας

§ 34. Το κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία

§ 35. Το δικαίωμα για εργασία

§ 36. Το δικαίωμα για κοινωνική ασφάλιση

Α.

Το συνταγματικό έρεισμα και ο χαρακτήρας της κοινωνικής ασφάλισης

Β. Η ασφάλιση ως κοινωνικό δικαίωμα

Γ. Η θεσμική εγγύηση της κοινωνικής ασφάλισης

Δ. Φορείς και αποδέκτες

§ 37.

Τα δικαιώματα για κοινωνική πρόνοια, στέγαση και ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα

Α. Κοινωνική πρόνοια

Β. Στέγαση

Γ. Ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα