Κ. Χατζηκωνσταντίνου/Μ. Σαρηγιαννίδης/Χ. Αποστολίδης, Θεμελιώδεις Έννοιες στο Διεθνές Δημόσιο Δίκαιο, 2η έκδ., 2014

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (β΄ έκδοσης)

ΠΡΟΛΟΓΟΣ (α΄ έκδοσης)

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1

ΜΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΙΣ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

2. Διακρίσεις του διεθνούς δικαίου από συναφή επιστημονικά πεδία και έννοιες

3. Ορολογικές μετατοπίσεις γύρω από το διεθνές δίκαιο.

4. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του διεθνούς δικαίου.

4.1. Η οριζόντια και αποκεντρωμένη διάρθρωση του διεθνούς χώρου.

4.2. Παραγωγή, διαμόρφωση και ιεραρχία των κανόνων του διεθνούς δικαίου.

4.3. Δικαστική και διαιτητική διευθέτηση των διαφορών.

4.4. Διπλωματική και αυτοδύναμη επίλυση των διαφορών με χρήση ένοπλης βίας.

4.5. Η διεθνής κοινωνία/κοινότητα.

5. Η συμμόρφωση με το διεθνές δίκαιο.

5. 1. Η συνεργασία και αλληλεγγύη για την επίτευξη κοινών στόχων.

5. 2. Ο ψυχολογικός παράγων.

5. 3. Ο ρόλος των εφαρμοστών του διεθνούς δικαίου.

5. 4. Η εγγενής ευελιξία του διεθνούς δικαίου.

5. 5. Το πολιτικό κόστος και η απειλή των κυρώσεων.

6. Ένας αναλυτικός ορισμός του διεθνούς δικαίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2

ΕΞΕΛΙΞΗ, ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΕΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

1. Προέλευση και εξέλιξη του διεθνούς δικαίου.

2. Το διεθνές δίκαιο στην αρχαιότητα.

3. Το διεθνές δίκαιο στο Βυζάντιο.

4. Το διεθνές δίκαιο στον Μεσαίωνα και την Αναγέννηση.

5. Ορόσημα για το διεθνές δίκαιο μετά τη Συνθήκη της Βεστφαλίας.

6. Το διεθνές δίκαιο από το Συνέδριο της Βιέννης μέχρι τις Συνδιασκέψεις Ειρήνης στη Χάγη

7. Από τις Συνδιασκέψεις Ειρήνης στη Χάγη ως την ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών.

8. Το διεθνές δίκαιο μετά την ίδρυση του ΟΗΕ: θεωρίες και μεθοδολογία.

9. Ο Νομικός Ρεαλισμός.

10. Η Σοβιετική Σχολή του Διεθνούς Δικαίου.

11. Η Σχολή του New Haven/Η Προσέγγιση-μέσω-Πολιτικής.

12. Η Προσέγγιση Διεθνούς Δικαίου/Διεθνών Σχέσεων.

13. Οι Νέες Προσεγγίσεις στο Διεθνές Δίκαιο.

14. Η «ελληνική σχολή» του Διεθνούς Δικαίου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3

ΤΟ ΚΡΑΤΟΣ: ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

1. Εισαγωγή

2. Το κράτος, πρωτογενές υποκείμενο του διεθνούς δικαίου.

2.1. Η σύσταση του κράτους.

2.1.1. Η εδαφική επικράτεια.

2.1.1.1. Οι συνιστώσες της εδαφικής επικράτειας.

α. Το ηπειρωτικό (χερσαίο) έδαφος.

β. Ο θαλάσσιος χώρος (θαλάσσιες ζώνες)

γ. Ο εναέριος χώρος.

2.1.1.2. Η οριοθέτηση των συνόρων.

α. Οι γενικοί κανόνες.

β. Οι τεχνικές οριοθέτησης.

2.1.1.3. Ο εδαφικός τίτλος του Κράτους.

α. Πρωτογενής τίτλος.

β. Παράγωγος τίτλος.

2.1.1.4. Η εδαφική αρμοδιότητα.

2.1.2. Ο Πληθυσμός.

2.1.2.1. Η απονομή της υπηκοότητας στα φυσικά πρόσωπα.

2.1.2.2. Η υπηκοότητα των μη φυσικών προσώπων.

2.1.3. Η κυβέρνηση (εξουσία)

2.2. Η νομική ταυτότητα του κράτους.

2.2.1. Η έννοια της κρατικής κυριαρχίας.

2.2.2. Η κυριαρχία ως άσκηση αρμοδιοτήτων.

2.2.2.1. Η αποκλειστικότητα.

2.2.2.2. Η πληρότητα.

2.2.2.3. Η αυτονομία.

2.3. Η ταυτότητα του κράτους στον διεθνή χώρο.

2.3.1. Η διεθνής αναγνώριση.

2.3.1.1. Η αναγνώριση του κράτους.

2.3.1.2. Αναγνώριση κυβέρνησης.

2.3.2. Η ισότητα των κρατών.

2.3.2.1. Η ισότητα των κρατών ως ιστορική κατάκτηση.

2.3.2.2. Η έννοια της νομικής ισότητας των κρατών.

2.4. Η ταυτότητα του κράτους στον χρόνο.

2.4.1. Ιστορικές μεταβολές: η διαδοχή κρατών.

2.4.1.1. Το νομικό πλαίσιο της διαδοχής κρατών.

2.4.1.2. Το νομικό καθεστώς της διαδοχής κρατών.

α. Υπηκοότητα.

β. Διαδοχή συνθηκών.

γ. Διαδοχή στη δημόσια περιουσία, αρχεία και χρέη.

2.4.2. Η ιστορικότητα του κράτους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

ΟΙ ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ: ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

1. Εισαγωγικά

1.1. Διεθνείς οργανισμοί

1.2. Δευτερογενή υποκείμενα.

2. Η έννοια του διεθνούς οργανισμού.

2.1. Οι θεωρήσεις της πολιτικής επιστήμης.

2.2. Η νομική προσέγγιση.

2.3. Τυπολογία.

2.4. Η θεμελίωση των διεθνών οργανισμών.

2.4.1. Η διεθνής καθιέρωση.

2.4.1.1. Η διεθνής προσωπικότητα των Διεθνών Οργανισμών.

α. Εσωτερικό.

β. Εξωτερικό.

2.4.1.2. Η αυτονομία των διεθνών οργανισμών.

2.5. Συνταγματική λειτουργία.

2.5.1. Η ιδρυτική συνθήκη.

2.5.2. Αρμοδιότητες και εξουσίες.

2.6. Η πραγμάτωση των διεθνών οργανισμών.

2.6.1. Η κρατική συνιστώσα.

2.6.2. Η οργανική συνιστώσα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

1. Εισαγωγικά

2. Ο λαός ως ιστορικό υποκείμενο.

2.1. Ο ορισμός του λαού.

2.2. Η νομική εμβέλεια της έννοιας του λαού.

3. Το άτομο ως φορέας διεθνών δικαιωμάτων.

3.1. Η προβληματική των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

3.1.1. Το άτομο ως άμεσο υποκείμενο του διεθνούς δικαίου.

3.1.2. Η οικουμενικότητα των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

3.2. Το διεθνές δίκαιο των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

3.2.1. Οι πηγές του διεθνούς δικαίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου.

α. Οι διεθνείς συμβάσεις, γενικές ή ειδικές.

β. Το διεθνές έθιμο.

γ. Οι γενικές αρχές του δικαίου, οι αναγνωρισμένες από τα πολιτισμένα

έθνη.

3.2.2. Χαρακτηριστικά του διεθνούς δικαίου των δικαιωμάτων του

ανθρώπου.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6

Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΥΘΥΝΗ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

2. Η νομική οικοδόμηση της διεθνούς αδικοπραξίας.

2.1. Το αντικειμενικό στοιχείο: η παράνομη συμπεριφορά.

2.2. Το υποκειμενικό στοιχείο: ο καταλογισμός

2.3. Το περιβαλλοντικό στοιχείο: οι περιστάσεις

2.3.1. Περιστάσεις που θίγουν το αντικειμενικό στοιχείο

2.3.2. Περιστάσεις που συνδέονται με το υποκειμενικό στοιχείο

3. Το αποτέλεσμα και οι συνέπειες της αδικοπραξίας

3.1. Το αποτέλεσμα της άδικης πράξης: το «ζήτημα» της ζημίας

3.1.1. Η έννοια της ζημίας

3.1.2. Η αιτιώδης συνάφεια

3.2. Οι συνέπειες της αδικοπραξίας: η ενεργοποίηση της διεθνούς ευθύνης

του Κράτους

3.2.1. Το ουσιαστικό στάδιο

3.2.2. Το εκτελεστικό στάδιο

4. Ο θεσμός της διπλωματικής προστασίας

4.1. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία της διπλωματικής προστασίας

4.2. Η εξέλιξη του δικαίου της διπλωματικής προστασίας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7

ΟΙ ΠΗΓΕΣ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΔΙΚΑΙΟΥ

1. Εισαγωγικά για τις πηγές του διεθνούς δικαίου.

1.1. Σχετικά με τη θεμελίωση της δεσμευτικότητας του διεθνούς

δικαίου

1.2. Θεωρία των πηγών του διεθνούς δικαίου: εννοιολογικές αποσαφηνίσεις

1.3. Οι πηγές του διεθνούς δικαίου: το Άρθρο 38 του Καταστατικού του ΔΔΔ

2. Οι συνθήκες ως πηγή του διεθνούς δικαίου

3. Διεθνές εθιμικό δίκαιο

3.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις και ιστορικά χαρακτηριστικά

3.2. Στοιχεία και διαπίστωση του εθίμου

3.2.1. Γενική πρακτική

3.2.1.1. Πράξεις που συνιστούν πρακτική

3.2.1.2. Ποσοτικά, χρονικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά της πρακτικής

3.2.2. Πεποίθηση δικαίου

3.2.2.1. Η πεποίθηση δικαίου υπό αμφισβήτηση

3.2.2.2. Από την παραβίαση στη δημιουργία δικαίου

3.3. Ειδικά ζητήματα διεθνούς εθιμικού δικαίου

3.3.1. Ειδικό έθιμο

3.3.2. Θεωρία του επίμονου αντιρρησία

3.4. Σχέσεις εθίμου και συνθηκών

3.4.1. Παράλληλη ύπαρξη σύμβασης και ανάλογου εθίμου

3.4.2. Αναθεώρηση γενικού εθιμικού δικαίου μέσα από επαναλαμβανόμε-

νες διμερείς/πολυμερείς ειδικές συνθήκες

3.4.3. Η σημασία της παράλληλης ισχύος εθίμου και συνθήκης

3.4.4. Διαδοχή συγκρουόμενων συμβατικών και εθιμικών κανόνων

4. Δι­ε­θνές Συμ­βα­τι­κό Δί­και­ο

4.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

4.2. Η Σύμβαση της Βιέννης και εννοιολογικές αποσαφηνίσεις

4.2.1. Το πεδίο εφαρμογής της ΣτΒ

4.2.2. Η έννοια της συνθήκης

4.2.3. Κατηγορίες συνθηκών

4.3. Συνομολόγηση συνθηκών

4.3.1. Διαπραγμάτευση

4.3.2. Εξουσία αντιπροσώπευσης και δέσμευσης του κράτους

4.3.3. Υιοθέτηση και υπογραφή του κειμένου

4.3.4. Έκφραση της συναίνεσης για δέσμευση

4.3.5. Συστήματα (επι)κύρωσης – Το ελληνικό σύστημα

4.4. Θέση της συνθήκης σε ισχύ και το ζήτημα της πρωτοκόλλησης

4.4.1. Επίμετρο: Συμφωνίες απλοποιημένης μορφής

4.5. Επιφυλάξεις

4.6. Εφαρμογή των συνθηκών

4.6.1. Η αρχή της τήρησης των συμφωνηθέντων (pacta sunt servanda)

4.6.2. Το πλαίσιο εφαρμογής των συνθηκών

4.7. Ερμηνεία των συνθηκών

4.7.1. Μέθοδοι ερμηνείας

4.7.1.1. Βασικές αρχές

4.7.1.2 Οι σχετικές ρυθμίσεις της ΣτΒ

4.7.1.3. Ζητήματα διαχρονικού δικαίου

4.7.1.4. Αυθεντική γλώσσα

4.7.2. Ποιος έχει δικαίωμα να ερμηνεύσει μία συνθήκη;

4.8. Τροποποίηση ή αναθεώρηση συνθηκών

4.9. Ακυρότητα ή λήξη των συνθηκών

4.9.1. Ακυρότητα των συνθηκών

4.9.1.1. Λόγοι ακυρότητας

4.9.1.2. Διαδικασία ακύρωσης και έννομες συνέπειες

4.9.2. Λήξη ή αναστολή συνθηκών

4.9.2.1. Συναινετική λύση

4.9.2.2. Μονομερής/αιτιολογημένη καταγγελία

4.10. Συνολική αποτίμηση

5. Γενικές αρχές του δικαίου

5.1. Επίμετρο: Η ευθυδικία ή επιείκεια (equity)

5.2. Το εύρος της διακριτικής ευχέρειας του διεθνούς δικαστή απέναντι στα

κενά δικαίου

6. Επικουρικές πηγές

6.1. Οι δικαστικές αποφάσεις

6.2. Οι απόψεις των έγκριτων διεθνολόγων

7. Πέρα από το Άρθρο 38 ΚατΔΔΔ

7.1. Οι μονομερείς δικαιοπραξίες των κρατών

7.2. Οι πράξεις των διεθνών οργανισμών

7.2.1. Δεσμευτικές πράξεις διεθνών οργανισμών

7.2.2. Ψηφίσματα της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών

και διαδικασία διαμόρφωσης του διεθνούς εθιμικού δικαίου

7.2.3. Μη δεσμευτικές αποφάσεις διεθνών οργανισμών και πιθανά

αυτοτελή έννομα αποτελέσματά τους

8. Μαλακό ή άγουρο δίκαιο (soft law)

9. Ιεραρχία στο διεθνές δίκαιο: το επιτακτικό διεθνές δίκαιο (jus cogens) και οι υποχρεώσεις erga omnes

9.1. Θεωρητική οριοθέτηση

9.2. Περιπτώσεις ιεραρχίας και νομολογιακές εφαρμογές

9.3. Συμπερασματικές παρατηρήσεις

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8

ΔΙΚΑΙΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

1. Ιστορική εισαγωγή

1.1. Οι Συνδιασκέψεις των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας

1.2. Μία σύνοψη

2. Γραμμές βάσης

3. Κόλποι και ιστορικοί κόλποι

4. Αιγιαλίτιδα ζώνη (χωρικά ύδατα)

5. Η ελληνική αιγιαλίτιδα ζώνη

6. Αρχιπέλαγος και αρχιπελαγικά ύδατα

7. Στενά διεθνούς ναυσιπλοΐας

8. Συνορεύουσα ζώνη

9. Υφαλοκρηπίδα

10. Αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ)

11. Προστασία αρχαιολογικών και ιστορικών αντικειμένων και αρχαιολογική

ζώνη

12. Ανοικτή θάλασσα (διεθνή ύδατα)

13. Επίλυση διαφορών

14. Το σύστημα της ΣΔΘ για την επίλυση των διαφορών

15. Θαλάσσια επιστημονική έρευνα

16. Επιλογή από τη νομολογία

16.1. H διαφορά για το νησί Jan Mayen

16.2. Η υπόθεση των νησιών St. Pierre και Miquelon

16.3. Η υπόθεση του Κόλπου του Μaine

16.4. Η υπόθεση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Τυνησίας και Λιβύης

16.5. Η υπόθεση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ Λιβύης και Μάλτας

16.6. Η υπόθεση οριοθέτησης των θαλάσσιων συνόρων μεταξύ Γουινέας

και Γουϊνέας-Μπισσάου

16.7. Η υπόθεση του Καναλιού της Μάγχης

16.8. Η υπόθεση της υφαλοκρηπίδας του Αιγαίου

16.9. Η υπόθεση του νησιού των Όφεων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9

Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΗΝΩΜΕΝΩΝ ΕΘΝΩΝ

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

2. Η Κοινωνία των Εθνών.

3. Η ίδρυση των Ηνωμένων Εθνών.

4. Προοίμιο, σκοποί και οι αρχές των Ηνωμένων Εθνών.

4.1. Προοίμιο.

4.2. Οι σκοποί των Ηνωμένων Εθνών.

4.2.1. Η διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας.

4.2.2. Οι φιλικές σχέσεις των κρατών, η ισότητα των δικαιωμάτων

και η αυτοδιάθεση των λαών.

4.2.3. Διεθνής συνεργασία, επίλυση των διεθνών οικονομικών, κοινωνικών,

πολιτιστικών και ανθρωπιστικών προβλημάτων, και η εναρμόνιση

της δράσης των κρατών.

4.3. Οι αρχές των Ηνωμένων Εθνών.

4.3.1. Η κυρίαρχη ισότητα.

4.3.2. Η καλόπιστη εκπλήρωση των υποχρεώσεων του Χάρτη.

4.3.3. Η ειρηνική επίλυση των διεθνών διαφορών.

4.3.3.1. Διαπραγμάτευση (negotiation)

4.3.3.2. Έρευνα (inquiry)

4.3.3.3. Μεσολάβηση (mediation) και καλές υπηρεσίες (good offices)

4.3.3.4. Συνδιαλλαγή (conciliation)

4.3.3.5. Διαιτησία (arbitration)

4.3.3.6. Δικαστικός διακανονισμός (judicial settlement)

4.3.3.7. Προσφυγή σε τοπικούς οργανισμούς ή συμφωνίες.

4.4. Η απαγόρευση απειλής ή χρήσης βίας.

4.4.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

4.4.2. Η απειλή ή χρήση βίας.

4.4.3. Η χρήση βίας.

4.4.4. Συλλογική ασφάλεια και χρήση βίας.

4.4.5. Το δικαίωμα στην άμυνα.

4.4.6. Αμφιλεγόμενες εξαιρέσεις στο Άρθρο 2 § 4 στον χώρο της επι-

στήμης.

4.5. Η παροχή συνδρομής στις ενέργειες του ΟΗΕ.

4.6. Η συμμόρφωση των κρατών που δεν είναι μέλη του ΟΗΕ.

4.7. H απαγόρευση επέμβασης του ΟΗΕ στις εσωτερικές υποθέσεις

ενός κράτους.

5. Τα κύρια όργανα των Ηνωμένων Εθνών: αρμοδιότητες και εξουσίες.

5.1. Η Γενική Συνέλευση.

5.2. Το Συμβούλιο Ασφαλείας.

5.3. Το Οικονομικό και Κοινωνικό Συμβούλιο.

5.4. Το Συμβούλιο Κηδεμονίας.

5.5. Το Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης.

5.5.1. Φύση του ΔΔΔ και διαδικασία ενώπιόν του

5.5.2 Αρμοδιότητα ratione materiae και η διάκριση νομικών και πολιτικών

διαφορών.

5.5.3. Η αρμοδιότητα ratione personae.

5.5.4. Θεμελίωση της δικαιοδοτικής αρμοδιότητας του ΔΔΔ.

5.5.4.1. Συνυποσχετικό ή Ειδική Συμφωνία

5.5.4.2. Συνυποσχετική ρήτρα επίλυσης διαφορών σε διεθνή συμβα-

τική πράξη

5.5.4.3. Προαιρετική ρήτρα αρμοδιότητας του ΔΔΔ

5.5.4.4. Κατά παρέκταση αρμοδιότητα (forum prorogatum)

5.5.4.5. Ο ρόλος του Συμβουλίου Ασφαλείας και η Αρχή του

«Νομισματικού Χρυσού»

5.5.5. Προδικαστικές ενστάσεις

5.5.5.1. Προδικαστικές ενστάσεις κατά της αρμοδιότητας

5.5.5.2. Προδικαστικές ενστάσεις κατά του παραδεκτού

5.5.6. Προσωρινά μέτρα

5.5.7. Αίτηση ερμηνείας Απόφασης του ΔΔΔ.

5.5.8. Αίτηση αναθεώρησης Απόφαση του ΔΔΔ.

5.5.9. Ανταίτηση

5.5.10. Παρέμβαση τρίτου κράτους στη δίκη.

5.5.11. Ισχύς και εκτέλεση των αποφάσεων, και συμμόρφωση των

διαδίκων.

5.5.12. Η γνωμοδοτική αρμοδιότητα του ΔΔΔ.

5.6. Η Γραμματεία και ο Γενικός-Γραμματέας.

6. Ένας επίλογος για τα Ηνωμένα Έθνη και το Άρθρο 103 του Χάρτη.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΑ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ

ΛΗΜΜΑΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ