Ι. Μαντζουράνης, Οι θεμελιώδεις δικονομικές αρχές υπό επαναξιολόγηση, 2019

Προλογικό σημείωμα

Πρόλογος

Επισκόπηση περιεχομένων

Κατάλογος συντομογραφιών

Εισαγωγή

§ 1. Η φύση των θεμελιωδών δικονομικών αρχών

Α. Δικονομικές αρχές ή δικονομικά συστήματα;

Β. Η διδασκαλία του Gönner

Γ. Δικονομικά συστήματα

Ι. Η οπτική της δικονομικής δικαιοσύγκρισης

ΙΙ. Τα δικονομικά συστήματα ως ζεύγη λειτουργικά εναλλάξιμων λύσεων

Δ. Δικονομικές αρχές

Ι. Η οπτική της νομικής δογματικής

II. Οι δικονομικές αρχές ως δικαιοηθικές αρχές

Ε. Δικονομικά «αξιώματα»

I. Η οπτική του συνταγματικού δικαίου

II. Τα συνταγματικά δικαιώματα ως απαραβίαστος πυρήνας των δικονομικών αρχών

Μέρος Πρώτο

Δικονομικά συστήματα και διαδικαστικά πρότυπα

§ 2. Τα διαδικαστικά πρότυπα του λεγόμενου δυτικού κόσμου

Α. Διαδικαστικά πρότυπα και δικαιοσύγκριση

Β. Το διαδικαστικό πρότυπο του ρωμαιοκανονικού δικαίου

Ι. Οι ιστορικές καταβολές

1. Η ordo iudiciorum του ρωμαιοκανονικού δικαίου

2. Η «αποδοχή» του ρωμαιοκανονικού δικαίου στην ηπειρωτική Ευρώπη

ΙΙ. Η δομή της γαλλικής πολιτικής δίκης

1. Το εισαγωγικό στάδιο (pleading phase)

2. Το ενδιάμεσο στάδιο (interim phase)

3. Το καταληκτικό στάδιο (final phase)

Γ. Το διαδικαστικό πρότυπο του common law

Ι. Οι ιστορικές καταβολές

1. Η μοναδικότητα της jury trial

2. Η διασφάλιση της εσωτερικής ανεξαρτησίας των ενόρκων

ΙΙ. Η δομή της αμερικανικής πολιτικής δίκης

1. Το εισαγωγικό στάδιο (pleading phase)

2. Το ενδιάμεσο στάδιο (interim phase)

3. Το καταληκτικό στάδιο (final phase)

Δ. Το διαδικαστικό πρότυπο του γερμανικού δικαίου

Ι. Οι ιστορικές καταβολές

1. Από το γερμανικό κοινοδίκαιο στο γερμΚΠολΔ/1877

2. Το μοντέλο της κύριας συζήτησης

ΙΙ. Η δομή της γερμανικής πολιτικής δίκης

1. Το εισαγωγικό στάδιο (pleading phase)

2. Το ενδιάμεσο στάδιο (interim phase)

3. Το καταληκτικό στάδιο (final phase)

Ε. Συγκριτικές παρατηρήσεις

Ι. Το εισαγωγικό στάδιο (pleading phase)

1. Η άσκηση της αγωγής

2. Το περιεχόμενο του εισαγωγικού και των προπαρασκευαστικών δικογράφων

ΙΙ. Το ενδιάμεσο στάδιο (interim phase)

1. «Συζητητικά» και «ανακριτικά» συστήματα

2. Το συγκεντρωτικό σύστημα ως μέσο αποτροπής αιφνιδιασμών

ΙΙΙ. Το καταληκτικό στάδιο (final phase)

1. Δημοσιότητα, προφορικότητα, υποκειμενική αμεσότητα

2. Συζήτηση στο ακροατήριο και συστήματα απόδειξης

§ 3. Το ελληνικό δίκαιο σε αναζήτηση διαδικαστικού προτύπου

Α. Η τακτική διαδικασία υπό την ΠολΔ/1834 και τον ΚΠολΔ/1968

I. H επίδραση του ρωμαιοκανονικού διαδικαστικού προτύπου

ΙΙ. Η σταδιακή απομάκρυνση από το ρωμαιοκανονικό διαδικαστικό πρότυπο

Β. Η τακτική διαδικασία μετά τους ν. 2915/2001 και 3043/2002

Ι. Η ανεπιτυχής στροφή στο διαδικαστικό πρότυπο του γερμανικού δικαίου

ΙΙ. Η αποσπασματική μεταφορά του γερμανικού διαδικαστικού προτύπου

1. Το εισαγωγικό στάδιο (pleading phase)

2. Το ενδιάμεσο στάδιο (interim phase)

α) Η διαδικασία ενώπιον του πολυμελούς πρωτοδικείου

β) Η διαδικασία ενώπιον του μονομελούς πρωτοδικείου και του ειρηνοδικείου.

3. Το καταληκτικό στάδιο (final phase)

Γ. Η τακτική διαδικασία μετά το ν. 4335/2015

Ι. Οι βασικές επιλογές του νομοθέτη

ΙΙ. Η δομή του νέου διαδικαστικού προτύπου υπό το φως της δικαιοσύγκρισης.

1. Το εισαγωγικό στάδιο (pleading phase)

2. Το ενδιάμεσο στάδιο (interim phase)

α) Το πρότυπο ενός αμέτοχου δικαστή

β) Το σύστημα του άνευ επικουρίας δικάζεσθαι

3. Το καταληκτικό στάδιο (final phase)

Δ. Η πορεία προς ελαστικότερες μορφές απόδειξης

Ι. Η νομολογιακή επιβολή του αποδεικτικού μέσου των δικαστικών τεκμηρίων.

ΙΙ. Η νομοθετική επικύρωση των νομολογιακών λύσεων

Μέρος Δεύτερο

Δικονομικές αρχές και συνταγματικά δικαιώματα

§ 4. Η αρχή της εκατέρωθεν ακρόασης

Α. Διαδικαστική ισότητα και δικαίωμα δικαστικής ακρόασης

Ι. Η οριζόντια θεώρηση της δίκης

ΙΙ. Η κάθετη θεώρηση της δίκης

III. Η ανεπάρκεια των μονοδιάστατων θεωρήσεων

Β. Η αριθμητική προσέγγιση της διαδικαστικής ισότητας

Γ. Προς μία αναλογική προσέγγιση της διαδικαστικής ισότητας

Ι. Η «φυσική ανισότητα» των διαδίκων

1. Η πλεονεκτική θέση του ενάγοντος

2. Η αντιστάθμιση της μειονεκτικής θέσης του εναγομένου

3. Το σχήμα «επιτιθέμενος-αμυνόμενος» στην κατ’ έφεση δίκη

ΙΙ. Η «ουσιαστική ανισότητα» των διαδίκων

1. Η επίδραση ουσιαστικών αξιολογήσεων στον καθορισμό της διεθνούς δικαιοδοσίας

2. Η επίδραση ουσιαστικών αξιολογήσεων στο δίκαιο απόδειξης

3. Η επίδραση ουσιαστικών αξιολογήσεων στην ύλη της ομοδικίας

4. Η επίδραση ουσιαστικών αξιολογήσεων στον θεσμό της παρέμβασης

ΙΙΙ. Οι αδυναμίες μιας αριθμητικής προσέγγισης της ισότητας

IV. Η αναλογική προσέγγιση της διαδικαστικής ισότητας

Δ. Η προσέγγιση του ΕΔΔΑ: Ισότητα των όπλων

I. Η υπόθεση Dombo Beheer

II. Το κριτήριο της «εύλογης ισορροπίας»

Ε. Η αρχή της εκατέρωθεν ακρόασης και οι προθεσμίες των άρθρων 237 και 238 ΚΠολΔ

Ι. Το καταρχήν συμβατό της νέας ρύθμισης με την αρχή της ισότητας

1. Η επικινδυνότητα των αριθμητικών κριτηρίων

2. Το αποφασιστικό κριτήριο: Η προετοιμασία της άμυνας του εναγομένου.

ΙΙ. Αδυναμίες της νέας ρύθμισης

1. Εναγόμενος με διαμονή στην αλλοδαπή

2. Υποκειμενικά σύνθετες δίκες

§ 5. Οι αρχές της δημοσιότητας και της προφορικότητας

Α. Δημοσιότητα: Μια παρωχημένη δικονομική αρχή;

Ι. Η δημοσιότητα έναντι των διαδίκων

ΙΙ. Η δημοσιότητα έναντι του κοινού

Β. Προφορικότητα: Μια παρωχημένη δικονομική αρχή;

Ι. Η προφορικότητα ως «τύπος»

ΙΙ. Η προφορικότητα ως «ουσία»

Γ. Το άρθρο 237 ΚΠολΔ υπό το φως του άρθρου 93 § 2 Σ

Ι. Η δημοσιότητα ως θεσμική εγγύηση

ΙΙ. Η έμμεση συνταγματική κατοχύρωση της προφορικότητας

Δ. Το άρθρο 237 ΚΠολΔ υπό το φως του άρθρου 6 § 1 ΕΣΔΑ

Ι. Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη κατά τη νομολογία του ΕΔΔΑ

1. Το ratione materiae πεδίο εφαρμογής του άρθρου 6 § 1 ΕΣΔΑ

2. Η δημόσια και προφορική συζήτηση ως συστατικό στοιχείο της δίκαιης δίκης

ΙI. Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και η νέα τακτική διαδικασία

1. Η υπόθεση Γλύκαντζη κατά Ελλάδας

2. Φυγή στην έφεση;

ΙΙΙ. Το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη και η ευρωπαϊκή διαδικασία μικροδιαφορών

1. Οι επιφυλάξεις της αλλοδαπής δικονομικής θεωρίας

2. Η υπόθεση Pönkä κατά Εσθονίας

Ε. Tο 42ο συνέδριο ΕΕΔ και το αίτημα για «αποτελεσματικότητα»

Ι. Τα πορίσματα του συνεδρίου

ΙΙ. Οι λύσεις του ελβετικού δικαίου

1. Το πεδίο εφαρμογής των άρθρων 253 και 256 ελβΚΠολΔ

2. Η σύμφωνη με την ΕΣΔΑ ερμηνεία των άρθρων 253 και 256 ελβΚΠολΔ

ΙΙΙ. Οι λύσεις του αγγλικού δικαίου

1. Η απόρριψη ενδίκων βοηθημάτων a limine υπό το φως της ΕΣΔΑ

2. Η αποτελεσματικότητα ως αρχή του αγγλικού δικονομικού δικαίου

IV. Αποτελεσματικότητα, οικονομία της δίκης και θεμελιώδεις δικονομικές αρχές

1. Η αποτελεσματικότητα ως ποιοτικό χαρακτηριστικό της παρεχόμενης δικαστικής προστασίας

2. Η αποτελεσματικότητα ως οικονομική αποδοτικότητα του δικαιοδοτικού συστήματος

§ 6. Η συζητητική αρχή και η αυτεπάγγελτη διάταξη αποδείξεων

Α. Ανακριτική ή συζητητική αρχή;

Β. Η εκδοχή της ανακριτικής αρχής

Ι. Το κριτήριο διάκρισης μεταξύ συζητητικού και ανακριτικού συστήματος

ΙΙ. Η ρύθμιση των άρθρων 106 και 107 ΚΠολΔ

ΙΙΙ. Το υποκειμενικό βάρος απόδειξης

ΙV. Ο σκοπός της αυτεπάγγελτης διάταξης αποδείξεων

V. Εξουσία διάθεσης του αποδεικτικού υλικού της δίκης;

Γ. Η εκδοχή της συζητητικής αρχής

I. Το κριτήριο διάκρισης μεταξύ συζητητικού και ανακριτικού συστήματος

II. Η ρύθμιση των άρθρων 106 και 107 ΚΠολΔ

ΙΙΙ. Το υποκειμενικό βάρος απόδειξης

IV. Ο σκοπός της αυτεπάγγελτης διάταξης αποδείξεων

V. Εξουσία διάθεσης του αποδεικτικού υλικού της δίκης

Δ. Η συζητητική αρχή ως μέσο διαστρέβλωσης της αλήθειας;

Ι. Το πρόβλημα

ΙΙ. Η δικονομική προσέγγιση

1. Η αβεβαιότητα ως αφετηρία της δικονομικής προσέγγισης

2. Ο λειτουργικός χαρακτήρας της δικονομικής προσέγγισης

ΙΙΙ. Η ουσιαστική προσέγγιση

1. Ο τελολογικός χαρακτήρας της ουσιαστικής προσέγγισης

2. Η αλήθεια ως σκοπός της πολιτικής δίκης

IV. Η ιδιωτική αυτονομία ως θεμέλιο της συζητητικής αρχής

1. Η ιδιωτική αυτονομία ως εξουσία διάπλασης νομικών γεγονότων

2. Από την ιδιωτική στη δικονομική αυτονομία

α) Διάθεση του αντικείμενου και διάθεση του πραγματικού και αποδεικτικού υλικού της δίκης

β) Η αποδοχή της αγωγής ως διαθετική διαδικαστική πράξη

γ) Η δικαστική ομολογία ως διαθετική διαδικαστική πράξη

δ) Οι αρχές της διάθεσης και της συζήτησης ως προέκταση της ιδιωτικής αυτονομίας

V. Το κύρος της Δικαιοσύνης ως λόγος περιορισμού της δικονομικής αυτονομίας

Ε. Συζητητική αρχή και «προσφορά προς απόδειξη»

Ι. Το πρόβλημα

ΙΙ. Ο τύπος της προσφοράς προς απόδειξη

1. Οι λύσεις του γερμανικού δικαίου

2. Οι λύσεις του ελληνικού δικαίου

ΙΙΙ. Οι συνέπειες της προσφοράς προς απόδειξη

1. Οι λύσεις του γερμανικού δικαίου

2. Οι λύσεις του ελληνικού δικαίου

ΣΤ. Το άρθρο 237 ΚΠολΔ υπό το πρίσμα της συζητητικής αρχής

Ι. Ανταπόκριση στο υποκειμενικό βάρος απόδειξης

ΙΙ. Αποκλεισμός της χρήσης ενόρκων βεβαιώσεων με σιωπηρή αποδεικτική σύμβαση;

ΙΙΙ. Η «απόλυτη αναγκαιότητα» της εμμάρτυρης εξέτασης ως αποδεικτικός περιορισμός

§ 7. Οι αρχές της αμεσότητας και της ελεύθερης εκτίμησης των αποδείξεων

A. Η αρχή της αμεσότητας των αποδείξεων

Ι. Το «άμορφο περιεχόμενο» της αμεσότητας

1. Τα είδη της αμεσότητας κατά την ελληνική δικονομική θεωρία

2. Τα είδη της αμεσότητας κατά τη γερμανική δικονομική θεωρία

ΙΙ. Υποκειμενική και αντικειμενική αμεσότητα

1. Υποκειμενική και αντικειμενική αμεσότητα ως μορφές αποδεικτικής εγγύτητας

2. Υποκειμενική και αντικειμενική αμεσότητα ως ανταγωνιστικά δικονομικά συστήματα

α) Η υποκειμενική και η αντικειμενική αμεσότητα ως λειτουργικά συγκρίσιμες λύσεις

β) Η λειτουργία της υποκειμενικής αμεσότητας

γ) Η λειτουργία της αντικειμενικής αμεσότητας

3. Υποκειμενική ή αντικειμενική αμεσότητα ως αρχή του ισχύοντος δικαίου;.

ΙΙΙ. Αποδεικτική αμεσότητα και ένορκες βεβαιώσεις

1. Οι ένορκες βεβαιώσεις ως ρωγμή στην αρχή της υποκειμενικής αμεσότητας;

α) Οι ένορκες βεβαιώσεις ως species του εμμάρτυρου μέσου;

β) Η «πηγή πληροφοριών» ως σημείο αναφοράς της υποκειμενικής αμεσότητας;

2. Οι ένορκες βεβαιώσεις ως αντικειμενικά αναξιόπιστα αποδεικτικά μέσα

Β. Η αρχή της ελεύθερης εκτίμησης των αποδείξεων

Ι. Το περιεχόμενο της αρχής

ΙΙ. Ανάγκη διεύρυνσης;

§ 8. Το δικαίωμα απόδειξης

Α. Το δικαίωμα απόδειξης ως συνταγματικά κατοχυρωμένο «δικαίωμα στην αλήθεια»

Ι. Η πορεία του δικαιώματος απόδειξης προς τη «συνταγματοποίηση»

ΙΙ. Η λειτουργική ενότητα μεταξύ δικαστικής προστασίας και ακρόασης

ΙΙΙ. Το διττό συνταγματικό θεμέλιο του δικαιώματος απόδειξης

Β. Η εμβέλεια του δικαιώματος απόδειξης

Ι. Το δικαίωμα απόδειξης ως έκφανση του δικαιώματος έννομης προστασίας

ΙΙ. Το δικαίωμα απόδειξης ως έκφανση του δικαιώματος δικαστικής ακρόασης.

Γ. Η εξειδίκευση του δικαιώματος απόδειξης

Ι. Εξειδίκευση από το νομοθέτη

ΙΙ. Εξειδίκευση από το δικαστή

Δ. Οι περιορισμοί της εμμάρτυρης απόδειξης και η νέα τακτική διαδικασία

Ι. Περιορισμοί με βάση τη φύση των αποδεικτέων γεγονότων

1. Η ρύθμιση των άρθρων 393 και 394 ΚΠολΔ

2. Το κριτήριο της καταλογιστής παράλειψης

II. Περιορισμοί σχετικοί με το πρόσωπο του μάρτυρα

III. Περιορισμός λόγω του τυπικού χαρακτήρα της συζήτησης

1. Ο δικαιολογικός λόγος του περιορισμού

2. Η ένταση του περιορισμού

3. Η «απόλυτη αναγκαιότητα» ως επικουρικότητα του εμμάρτυρου μέσου

4. Η ανάγκη διασφάλισης του δικαιώματος ανταπόδειξης

Συμπερασματικές και καταληκτικές παρατηρήσεις

A. Συνολική αποτίμηση της νέας τακτικής διαδικασίας

Β. Σύμφωνη με το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ ερμηνεία του άρθρου 237 § 6 ΚΠολΔ.

Γ. Προς ένα νέο διαδικαστικό πρότυπο;

Βιβλιογραφία

Αλφαβητικό ευρετήριο λημμάτων