Γ. Τασόπουλος, Η κοινωνία και το Σύνταγμα στην Ελλάδα, 2006

Τριάντα δύο χρόνια μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας και είκοσι πέντε χρόνια μετά την είσοδο της χώρας στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα, ο κοινοβουλευτισμός, δηλαδή η δημοκρατική διεξαγωγή του πολιτικού αγώνα και η δυνατότητα της κοινοβουλευτικής πλειοψηφίας να κυβερνά, αποτελεί στην Ελλάδα συνταγματικό κεκτημένο.

Η αποκατάσταση ομαλής κοινοβουλευτικής ζωής υπήρξε συνολική κατάκτηση της ελληνικής κοινωνίας, άμεσα συνδεόμενη με την υπέρβαση της ιδεολογικής, πολιτικής και κοινωνικής αντίδρασης, που αποστρέφεται την πολιτικοποίηση και χειραφέτηση των λαϊκών στρωμάτων, αντιμετωπίζει με φόβο, δυσπιστία ως και εχθρότητα τη δημοκρατία, δεν διστάζει να καταφύγει σε αυταρχικές πρακτικές, στηρίζεται σε εξουσιαστικές ολιγαρχικές δομές και ευνοεί την ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων που καλλιεργούν την α-διαφάνεια, την προσωπική εξάρτηση και την ιεραρχική υποτέλεια του κατώτερου προς τον ανώτερο, έτσι ώστε να διαιωνίζεται η κατοχή και η μονοπώληση της εξουσίας.

Εύλογα, το αίτημα εκδημοκρατισμού της ελληνικής κοινωνίας, στα πρώτα χρόνια μετά την μεταπολίτευση, είχε τον χαρακτήρα αντίθεσης στην πολιτική της αντίδρασης και στα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά της. Η υπέρβαση της αντίδρασης αποτέλεσε σε μεγάλο βαθμό τον κοινό τόπο, στον οποίο θεμελιώθηκε η βασική δημοκρατική συναίνεση στη χώρα μας. Η κατάκτηση αυτή έχει ζωτική σημασία. Συχνά μπορούμε να συμφωνήσουμε με μεγαλύτερη ευκολία όσον αφορά αυτό που κατά βάση όλοι καταδικάζου-με, παρά για την κατεύθυνση στην οποία θα πρέπει να πορευθούμε και τα μέτρα που επιβάλλεται να λάβουμε .

Σήμερα, η ελληνική κοινωνία βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι. Στο οικονομικό και πολιτικό περιβάλλον της παγκοσμιοποίησης, κάτω από την πίεση του διεθνούς ανταγωνισμού, το κοινωνικό μοντέλο της ηπειρωτικής Ευρώπης με την έμφασή του στο κοινωνικό κράτος και τις εκτεταμένες κρατικές παροχές και ευθύνες, αμφισβητείται. Η ελληνική κοινωνία, όπως εξάλλου και οι άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες, καλείται να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες, προκειμένου να διατηρήσει την αναπτυξιακή της προοπτική. Η σύγχρονη πραγματικότητα επιβάλλει ορθολογική οικονομική διαχείριση, μεγιστοποίηση της απόδοσης, καινοτόμο πνεύμα, αξιοποίηση των δυνατοτήτων της κοινωνίας και πάνω από όλα υψηλό επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης των πολιτών. Αντιμέτωπες με τις προκλήσεις αυτές, οι ευρωπαϊκές κοινωνίες, μεταξύ αυτών και η ελληνική, καλούνται να προβούν στην ανασυγκρότησή τους, σε μία διαδικασία ανάλογη με τη σχεδία του Νeurath που συνέχεια ανακατασκευάζεται μερικώς, εν πλω. Σε αυτές τις συνθήκες, αποβαίνει κρίσιμη και ζωτική η εγγενής ορθολογικότητα κάθε κοινωνίας και η ικανότητα σχεδιασμού, συνεννόησης και συμφωνίας των κοινωνικών και πολιτικών της δυνάμεων σε ένα πολιτικό πλαίσιο που εγγυάται την κοινωνική συναίνεση, επιμερίζει με τρόπο κατά βάση εύλογο, δίκαιο και αποδεκτό το οικονομικό και κοινωνικό κόστος της αναδιάρθρωσης και μπορεί να εκτελεσθεί ορθολογικά και αποτελεσματικά, ώστε να δώσει πολιτική διέξοδο στα προβλήματα και να διασφαλίσει το μέλλον. Στο πεδίο αυτό, η ελληνική κοινωνία εμφανίζει παραδοσιακά σημαντική υστέρηση και επικίνδυνο έλλειμμα.

Εάν νοήσουμε την εποχή της μεταπολίτευσης ως την περίοδο εκείνη κατά την οποία η δημιουργική κοινωνικοπολιτική δυναμική απέρρεε από το αίτημα του εκδημοκρατισμού της χώρας, δηλαδή από την καταδίκη της αντίδρασης, τότε η εποχή αυτή φαίνεται ότι έχει φθάσει στα όριά της, γιατί πλέον το κέντρο βάρους πέφτει όχι τόσο στην άρνηση, αλλά στη διαφανή, ορθολογική, δικαιοκρατική, συναινετική και, πάνω από όλα, υπεύθυνη και δημοκρατική δια-μόρφωση των κοινωνικοπολιτικών σχέσεων στη χώρα μας. Δυστυχώς, κατά κοινή ομολογία, στο πεδίο αυτό οι επιδόσεις μας δεν υπήρξαν ανάλογες της λίγο-πολύ ομόθυμης συμφωνίας μας στην καταδίκη της αντίδρασης, όπως βιώσαμε την τελευταία μετά τον εμφύλιο και μέχρι την αποκατάσταση της δημοκρατίας. Η ελληνική κοινωνία παρέμεινε αιχμάλωτη του πελατειακού της παρελθόντος και το αίτημα του εκδημοκρατισμού νοθεύθηκε και διαστρεβλώθηκε από τον λαϊκισμό, που εξέθρεψε την οικονομική αναποτελεσματικότητα, την αναξιοκρατία, την ισοπεδωτική αντίληψη της ισότητας, την επιβράβευση της ήσσονος προσπάθειας, την εσωστρέφεια, την ευνοιοκρατία, την ιδιοτέλεια, την αδιαφάνεια και την ανομία – με δύο λέξεις την πολιτική ανορθολογικότητα.

Με δεδομένη την επιτακτική ανάγκη και την πίεση να αντιμετωπισθούν τα ανωτέρω δεινά του λαϊκισμού, επιβάλλεται να μην επιβληθούν αντιδραστικές και αντιδημοκρατικές λύσεις, υπό το πρόσχημα της αποκατάστασης της αξιοκρατίας. Αλλά, ευτυχώς, τίποτα δεν προοιωνίζει ότι το αρνητικό αυτό ενδεχόμενο θα γενικευθεί, ώστε να θέσει σε αμφισβήτηση τα κεκτημένα του εκδημοκρατισμού της μεταπολίτευσης. Πολύ σοβαρότερη από τις όποιες αντιδραστικές πολιτικές προθέσεις και επιλογές είναι τυχόν αποτυχία της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στο αίτημα του πολιτικού ορθολογισμού για εφαρμογή αποτελεσματικών, αλλά και συναινετικών δημόσιων πολιτικών, που σέβονται τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, ακριβώς επειδή η ελληνική κοινωνία δεν έχει την απαιτούμενη προπαίδεια και θητεία στην παράδοση αυτή του πολιτικού ορθολογισμού. Εδώ εμφωλεύει ο κίνδυνος αποδυνάμωσης όχι της βασικής δημοκρατικής νομιμοποίησης των μεταδικτατορικών θεσμών της χώρας μας, αλλά της συνεκτικότητας της κοινωνίας μας, που και αυτή είναι κρίσιμη για την δημοκρατική μας ανάπτυξη.

Η επιστήμη του συνταγματικού δικαίου, σε ό,τι την αφορά, δεν πρέπει να μένει απαθής και ουδέτερη απέναντι στις προκλήσεις των καιρών. Χρέος της είναι να αναδείξει τα φαινόμενα και να καλλιεργήσει εκείνες τις αναλυτικές προσεγγίσεις που καθιστούν δυνατή τη γνώση και κατανόησή τους. Από την άποψη αυτή, η σχέση της κοινωνίας με το Σύνταγμα, την οποία πραγματεύεται η παρούσα μελέτη, έχει κεντρική σημασία για την ενίσχυση της πολιτικής ορθολογικότητας στην Ελλάδα.

μέρος από τον πρόλογο του βιβλίου