Γ. Παπαχρήστου, Το αντικείμενο της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού, 2014

Πρόλογος.

Συντομογραφίες.

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

ΙI. Θέση των προβλημάτων και διάρθρωση της μελέτης.

ΜΕΡΟΣ Α’

ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ ΑΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΟΥ ΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ

§ 1. Χαρακτήρας και λειτουργία της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού

Ι. Χαρακτήρας της αξίωσης.

Α. Ενοχικός χαρακτήρας.

Β. Αυτοτελής χαρακτήρας.

1. Παρουσίαση του προβλήματος.

2. Υποστηριζόμενες απόψεις.

α) Επικουρικός χαρακτήρας.

β) Αυτοτελής χαρακτήρας.

3. Προκρινόμενη λύση.

Γ. Ενιαίος χαρακτήρας.

1. Παρουσίαση του προβλήματος.

2. Βούληση του ιστορικού νομοθέτη.

3. Υποστηριζόμενες απόψεις.

α) Ενιαίος χαρακτήρας.

β) Τυπολογικός χαρακτήρας.

4. Προκρινόμενη λύση.

5. Το ζήτημα της ρύθμισης του άρθρ. 904 παρ. 1 εδ. β’ ΑΚ.

ΙΙ. Λειτουργία της αξίωσης.

Α. Η λειτουργία της αξίωσης στην εξελικτική πορεία του θεσμού.

Β. Σύγχρονη θεώρηση.

1. Ο θεσμός του αδικαιολόγητου πλουτισμού ως δίκαιο επιείκειας.

2. Λειτουργία του θεσμού στο πλαίσιο των αφηρημένων δικαιοπραξιών ειδικότερα.

3. Συσχέτιση με άλλους θεσμούς.

Γ. Κριτική αξιολόγηση και προκρινόμενη θέση.

§ 2. Προϋποθέσεις γέννησης της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού.

Ι. Γενικά.

ΙΙ. Πλουτισμός του λήπτη.

Α. Εισαγωγικά.

Β. Έννοια και τρόπος υπολογισμού του πλουτισμού.

1. Αφηρημένος χαρακτήρας του πλουτισμού.

2. Κριτική αξιολόγηση.

3. Προτεινόμενη θέση: διάκριση μεταξύ «πλουτισμού κτήσης» και «πλουτισμού απόδοσης».

Γ. Πραγματικός και συγκεκριμένος πλουτισμός.

ΙΙΙ. Επέλευση του πλουτισμού «από την περιουσία του δότη ή με ζημία αυτού».

Α. Εισαγωγικά.

Β. Ζητήματα από τη διαζευκτική διατύπωση.

1. Υποστηριζόμενες απόψεις.

α) Σχέση των δύο κριτηρίων.

β) Ερμηνεία των δύο κριτηρίων.

2. Προκρινόμενη θέση.

Γ. Το κριτήριο της «ζημίας» ειδικότερα.

Δ. Το ζήτημα της περιουσιακής μετακίνησης.

ΙV. Αιτιώδης συνάφεια.

Α. Αιτιώδης συνάφεια μεταξύ πλουτισμού του λήπτη και επιβάρυνσης του δότη.

Β. Το ζήτημα της αμεσότητας.

V. Έλλειψη νόμιμης αιτίας.

Α. Έννοια της νόμιμης αιτίας στο δίκαιο του αδικαιολόγητου πλουτισμού.

Β. Μορφές νόμιμης αιτίας.

§ 3. Αντικείμενο της αξίωσης αδικαιολόγητου πλουτισμού.

Ι. Εισαγωγικά.

ΙΙ. Το αντικείμενο της αξίωσης στην εξελικτική πορεία του θεσμού

Α. Το αντικείμενο της αξίωσης κατά το κλασικό ρωμαϊκό δίκαιο.

Β. Το αντικείμενο της αξίωσης κατά το βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο

Γ. Το αντικείμενο της αξίωσης κατά τους πανδεκτιστικούς χρόνους.

ΙΙΙ. Ο προσανατολισμός της αξίωσης ως σημείο εκκίνησης του προβληματισμού.

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

Β. Υποστηριζόμενες απόψεις.

1. Αφηρημένος προσανατολισμός της αξίωσης.

2. Συγκεκριμένος προσανατολισμός της αξίωσης.

3. Ενδιάμεση άποψη.

IV. Προκρινόμενη θέση.

A. Διάκριση μεταξύ «πλουτισμού» και «ωφέλειας».

B. Συγκεκριμένος προσανατολισμός της αξίωσης.

ΜΕΡΟΣ Β’

Η ΩΦΕΛΕΙΑ ΩΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΑΞΙΩΣΗΣ

ΑΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΟΥ ΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤ’ ΑΡΘΡΟ 908 ΑΚ

§ 4. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

Ι. Περιεχόμενο της ωφέλειας κατά το άρθρ. 908 ΑΚ.

ΙΙ. Ο κανόνας της αυτούσιας απόδοσης της ωφέλειας.

Α. Η ρύθμιση του άρθρ. 908 εδ. α’ ΑΚ.

Β. Αδυναμία αυτούσιας απόδοσης και απόδοση της αξίας σε χρήμα.

ΙΙΙ. Η προβληματική της ευθύνης για το κέρδος κατά τον αδικαιολόγητο πλουτισμό.

Α. Παρουσίαση του προβλήματος.

Β. Ένταξη του προβληματισμού στο δίκαιο του αδικαιολόγητου πλουτισμού και οριοθέτησή του από το δίκαιο της αποζημίωσης.

IV. Περαιτέρω πορεία της έρευνας.

§ 5. Το ληφθέν πράγμα ως κύριο και πρωτογενές αντικείμενο της ωφέ­λειας.

Ι. Εισαγωγικά.

ΙΙ. Εννοιολογική προσέγγιση του «πράγματος».

Α. Έννοια του «πράγματος» κατά το άρθρ. 908 εδ. α’ ΑΚ.

Β. Το ζήτημα ύπαρξης οικονομικής αξίας του ληφθέντος «πράγματος».

ΙΙΙ. Περιπτωσιολογία.

Α. Κτήση κυριότητας / νομής / κατοχής.

1. Κτήση κυριότητας.

2. Κτήση νομής ή κατοχής.

Β. Κτήση απαίτησης.

1. Εκχώρηση απαίτησης.

2. Αφηρημένη αναγνώριση χρέους.

Γ. Αφηρημένη άφεση χρέους.

Δ. Αξιοποίηση ξένου αγαθού.

1. Παρουσίαση του προβλήματος.

2. Υποστηριζόμενες απόψεις.

α) Η εξοικονόμηση δαπάνης ως ληφθέν «πράγμα».

β) Η χρήση, εργασία κτλ καθαυτές ως ληφθέν «πράγμα».

γ) Η δυνατότητα αξιοποίησης ως ληφθέν «πράγμα».

3. Κριτική αξιολόγηση και προκρινόμενη λύση.

α) Κριτική της θέσης για την εξοικονόμηση δαπάνης.

β) Κριτικής της θέσης για τη δυνατότητα αξιοποίησης.

γ) Προκρινόμενη λύση.

§ 6. Το αντάλλαγμα ως κύριο και δευτερογενές αντικείμενο της ωφέλειας.

Ι. Εισαγωγικά.

ΙΙ. Έννοια του ανταλλάγματος.

Α. Εννοιολογικός προσδιορισμός.

Β. Περιπτωσιολογία.

1. Commodum ex re.

2. Commodum ex negotiatione.

α) Πώληση ή ανταλλαγή του αρχικά ληφθέντος πράγματος

β) Απόκτηση πράγματος με τα ληφθέντα χρήματα.

ΙΙΙ. Αντάλλαγμα μεγαλύτερης αξίας.

Α. Παρουσίαση του προβλήματος.

Β. Υποστηριζόμενες απόψεις.

1. Ευθύνη μέχρι το ύψος της αξίας του αρχικά ληφθέντος.

2. Ευθύνη για το πλήρες αντάλλαγμα.

Γ. Προκρινόμενη λύση.

IV. Αντάλλαγμα του ανταλλάγματος.

§ 7. Οι συλλεγέντες καρποί ως παρεπόμενο αντικείμενο της ωφέλειας.

Ι. Εισαγωγικά.

ΙΙ. Εννοιολογική προσέγγιση.

Α. Έννοια των καρπών.

Β. Η ρύθμιση του άρθρ. 908 εδ. β’, 2η περίπτωση ΑΚ.

Γ. Δυνατότητα διάκρισης ανάμεσα σε καρπούς ex re και σε καρπούς ex negotiatione.

ΙΙΙ. Έκταση της ευθύνης κατά το άρθρ. 908 εδ. β’ ΑΚ.

Α. Ευθύνη για τους συλλεγέντες καρπούς.

Β. Δυνατότητα περιορισμού της υποχρέωσης απόδοσης.

Γ. Σύγκριση με την ευθύνη του νομέα κατά τα άρθρ. 1096 επ. ΑΚ.

1. Γενικά.

2. Σχέση του άρθρ. 908 εδ. β’ ΑΚ με τα άρθρ. 1096, 1100 ΑΚ.

α) Παρουσίαση του προβλήματος.

β) Υποστηριζόμενες απόψεις.

γ) Προκρινόμενη λύση.

ΙV. Καρποί του αδικαιολογήτως ληφθέντος χρηματικού ποσού.

Α. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

Β. Δυνατότητα διαφοροποίησης ανάλογα με τον τρόπο κτήσης του χρήματος.

1 Υποστηριζόμενη άποψη.

2. Κριτική αξιολόγηση.

Γ. Περιπτωσιολογία.

1. Παράλειψη αξιοποίησης των ληφθέντων χρημάτων.

2. Κατάθεση σε τοκοφόρο λογαριασμό.

3. Πρόωρη εξόφληση χρέους με τα ληφθέντα χρήματα.

α) Θέση του προβλήματος.

β) Υποστηριζόμενες απόψεις.

γ) Αξιολόγηση των απόψεων και προτεινόμενη λύση.

V. Ευθύνη για το κέρδος από την αξιοποίηση ξένου αγαθού.

Α. Εισαγωγικά.

Β. Τρόπος αντιμετώπισης του προβλήματος.

1. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις.

2. Ανάγκη ύπαρξης αιτιώδους συνάφειας.

α) Γενικά.

β) Η κερδοφορία ως αντικείμενο προσβολής.

γ) Κριτήρια προσδιορισμού της ύπαρξης αιτιώδους συνάφειας.

Γ. Η ειδική προβληματική των κερδών της αδικαιολογήτως ληφθείσας επιχείρησης.

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

2. Κριτήρια καταμερισμού των κερδών.

§ 8. Αδυναμία αυτούσιας απόδοσης της ωφέλειας.

Ι. Εισαγωγικά.

ΙΙ. Η υποχρέωση απόδοσης της αξίας γενικά.

Α. Θεμελίωση της υποχρέωσης απόδοσης της αξίας.

Β. Οριοθέτηση της υποχρέωσης απόδοσης της αξίας.

Γ. Αντιδιαστολή της αδυναμίας αυτούσιας απόδοσης από την αδυναμία παροχής.

ΙΙΙ. Περιπτώσεις αδυναμίας αυτούσιας απόδοσης.

Α. Αρχική αδυναμία αυτούσιας απόδοσης.

Β. Επιγενόμενη αδυναμία αυτούσιας απόδοσης.

1. Μεταγενέστερη απώλεια του ληφθέντος πράγματος.

2. Μετατροπή του ληφθέντος πράγματος από το λήπτη.

α) Παρουσίαση του προβλήματος.

β) Η ρύθμιση του άρθρ. 1061 ΑΚ.

γ) Ειδικές περιπτώσεις.

i) Ανοικοδόμηση του αποδοτέου ακινήτου.

ii) Πραγματοποίηση οργανωτικών αλλαγών στη ληφθείσα επιχείρηση.

δ) Συμπέρασμα.

Γ. Μερική αδυναμία αυτούσιας απόδοσης.

IV. Τρόπος υπολογισμού της αξίας.

Α. Παρουσίαση του προβλήματος.

Β. Υποστηριζόμενες απόψεις.

1. Αντικειμενικός τρόπος υπολογισμού.

2. Υποκειμενικός τρόπος υπολογισμού.

3. Ενδιάμεση άποψη.

Γ. Κριτική αξιολόγηση του υποκειμενικού τρόπου υπολογισμού.

Δ. Προκρινόμενη λύση.

V. Χρονικό σημείο υπολογισμού της αξίας.

Α. Παρουσίαση του προβλήματος.

Β. Υποστηριζόμενες απόψεις.

1. Χρονικό σημείο περιέλευσης της ωφέλειας στον λήπτη.

2. Χρονικό σημείο επέλευσης της αδυναμίας αυτούσιας απόδοσης.

3. Χρονικό σημείο επέλευσης της κακοπιστίας του λήπτη.

4. Χρονικό σημείο συζήτησης της αγωγής.

Γ. Προκρινόμενη λύση.

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις.

2. Κρίσιμο χρονικό σημείο σε περίπτωση αρχικής αδυναμίας αυτούσιας απόδοσης.

3. Κρίσιμο χρονικό σημείο σε περίπτωση επιγενομένης αδυναμίας αυτούσιας απόδοσης.

4. Η ειδική περίπτωση της ανοικοδόμησης σε ξένο ακίνητο.

ΜΕΡΟΣ Γ’

ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ ΚΑΤΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ 909 – 912 ΑΚ

§ 9. Ο κρίσιμος χρόνος και η σημασία του.

Ι. Ο κρίσιμος χρόνος και η σημασία του για την έκταση ευθύνης.

ΙΙ. Καθορισμός του κρίσιμου χρόνου.

Α. Εισαγωγικά.

Β. Επίδοση της αγωγής (άρθρ. 910 ΑΚ).

Γ. Γνώση του αχρεωστήτου (άρθρ. 911 περ. 1 ΑΚ) – Γνώση της έλλειψης νόμιμης αιτίας γενικά.

1. Εισαγωγικά.

2. Θετική γνώση του αχρεωστήτου / της έλλειψης νόμιμης αιτίας.

3. Περιεχόμενο της γνώσης.

4. Συνδρομή της γνώσης στο πρόσωπο του λήπτη.

Δ. Παροχή για αιτία παράνομη ή ανήθικη (άρθρ. 911 περ. 2 ΑΚ)

Ε. Παροχή για αιτία που έληξε ή δεν επακολούθησε (άρθρ. 912 ΑΚ).

ΙΙΙ. Περαιτέρω πορεία της έρευνας.

§ 10. Έκταση της ευθύνης του καλόπιστου λήπτη.

Ι. Εισαγωγικά.

ΙΙ. Δικαιολογητικός λόγος της ρύθμισης του άρθρ. 909 ΑΚ.

Α. Κρατούσα γνώμη.

Β. Κριτική αξιολόγηση.

Γ. Προκρινόμενη λύση.

ΙΙΙ. Ένταξη του άρθρ. 909 ΑΚ στο σύστημα ευθύνης από τον αδικαιολόγητο πλουτισμό.

Α. Άρθρ. 909 ΑΚ και προσανατολισμός της αξίωσης στο ληφθέν «πράγ­μα».

Β. Εννοιολογική προσέγγιση του κατ’ άρθρ. 909 ΑΚ πλουτισμού

Γ. Συνέπειες του άρθρ. 909 ΑΚ για την υποχρέωση απόδοσης.

Δ. Τρόπος εφαρμογής του άρθρ. 909 ΑΚ.

IV. Περιπτωσιολογία.

Α. Απώλεια ή χειροτέρευση του ληφθέντος «πράγματος».

Β. Δαπάνες κτήσης του ληφθέντος «πράγματος».

Γ. Δαπάνες επί του ληφθέντος «πράγματος».

Δ. Ζημίες προκαλούμενες από το ληφθέν «πράγμα».

Ε. Λοιπές περιπτώσεις.

1. Διαφυγόντα κέρδη.

2. Δαπάνες για την απόδοση της ωφέλειας στο δότη.

3. Δαπάνες λόγω άσκησης της αξίωσης από το δότη.

V. Εφαρμογή του άρθρ. 909 ΑΚ επί ανίσχυρων αμφοτεροβαρών συμβάσεων.

Α. Παρουσίαση του προβλήματος.

Β. Θεωρία του καταλοίπου.

1. Παρουσίαση.

2. Θεμελίωση.

α) Θεμελίωση με βάση την έννοια του πλουτισμού.

β) Θεμελίωση με βάση το de facto συνάλλαγμα.

γ) Θεμελίωση με βάση τη λειτουργία του δοθέντος και μη σωζόμενου ανταλλάγματος ως νόμιμης αιτίας.

i) Το αντάλλαγμα ως νόμιμη αιτία διατήρησης του πλουτισμού γενικά.

ii) Το αντάλλαγμα ως νόμιμη αιτία στις ανίσχυρες αμφοτεροβαρείς συμβάσεις.

3. Εξαιρέσεις.

Γ. Κριτική αξιολόγηση της κρατούσας γνώμης.

1. Κριτική ως προς τον τρόπο θεμελίωσης.

α) Κριτική της θεμελίωσης με βάση την έννοια του πλουτισμού.

β) Κριτική της θεμελίωσης με βάση το de facto συνάλλαγμα

γ) Κριτική της θεμελίωσης με βάση τη λειτουργία του ανταλλάγματος ως νόμιμης αιτίας.

i) Κριτική ως προς τη λειτουργία του ανταλλάγματος ως νόμιμης αιτίας γενικά.

ii) Κριτική ως προς τη λειτουργία του ανταλλάγματος ως νόμιμης αιτίας στο πλαίσιο των αμφοτεροβαρών συμβάσεων.

2. Σύγκριση με την ευθύνη του κακόπιστου.

3. Το πρόβλημα της προεκπλήρωσης.

Δ. Προκρινόμενη λύση.

1. Επάνοδος στη θεωρία των δύο αξιώσεων.

2. Θεμελίωση του αποκλεισμού εφαρμογής του άρθρ. 909 ΑΚ

α) Αντικείμενο της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης του λήπτη στις αμφοτεροβαρείς συμβάσεις.

β) Έκταση αποκλεισμού της εφαρμογής του άρθρ. 909 ΑΚ.

γ) Εξαιρέσεις.

3. Πρακτική εφαρμογή.

α) Γενικά.

β) Απώλεια οφειλόμενη σε ελάττωμα του πράγματος.

γ) Απώλεια οφειλόμενη σε υπαιτιότητα του λήπτη.

δ) Απώλεια οφειλόμενη σε τυχαίο γεγονός.

§ 11. Έκταση της ευθύνης του κακόπιστου λήπτη.

Ι. Εισαγωγικά.

ΙΙ. Δικαιολογητικός λόγος επαύξησης της ευθύνης κατά τα άρθρ. 910 επ. ΑΚ.

ΙΙΙ. Έκταση της ευθύνης.

Α. Ευθύνη κατά τις γενικές διατάξεις.

Β. Συνέπειες της επαύξησης της ευθύνης ως προς το ληφθέν «πράγμα».

1. Υπαίτια καταστροφή ή χειροτέρευση του ληφθέντος.

2. Τυχαία καταστροφή ή χειροτέρευση του ληφθέντος.

Γ. Συνέπειες επαύξησης της ευθύνης ως προς τους καρπούς.

Δ. Συνέπειες επαύξησης της ευθύνης ως προς τις λοιπές οικονομικές επιβαρύνσεις.

§ 12. Σύνοψη των βασικών συμπερασμάτων.

Ι. Γενική θεώρηση.

ΙΙ. Αντικείμενο της αποδοτέας ωφέλειας.

ΙΙΙ. Τελική έκταση της ευθύνης.

Νομολογία.

Βιβλιογραφία.

(i) Ελληνόγλωσση.

(ii) Ξενόγλωσση.

Λημματικό ευρετήριο.