Γ. Λέκκας, Η επιμέλεια του παιδιού κατά τον Αστικό Κώδικα- Μετά τον Ν. 4800/2021, 2021

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΟΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ

§ 1. Ιστορική επισκόπηση

Ι. Η πατρική εξουσία επί των τέκνων (patria potestas) στο βυζαντινορωμαϊκό δίκαιο

ΙΙ. Καθεστώτα προ της εισαγωγής του Αστικού Κώδικα διέποντα τις σχέσεις γονέων και τέκνων

Α. Η πατρική εξουσία στον Ιόνιο Αστικό Κώδικα

Β. Η πατρική εξουσία σε Κρήτη, Σάμο, Δωδεκάνησα, στους Έλληνες πολίτες μουσουλμανικού θρησκεύματος και στους Έλληνες πολίτες εβραϊκού θρη-σκεύματος

Γ. Οι ρυθμίσεις του νόμου ΧΠΘ΄ της 17ης Αυγούστου 1861 «περί ανηλίκων, επι-τροπείας και κηδεμονίας αυτών»

ΙΙΙ. Καθεστώτα μετά την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα διέποντα τις σχέσεις γονέων και τέκνων

Α. Η ρύθμιση της επιμέλειας του ανήλικου τέκνου στον Ελληνικό Αστικό Κώδικα

Β. Η ρύθμιση της επιμέλειας του ανήλικου τέκνου στον Αστικό Κώδικα πριν από τη μεταρρύθμιση του 1983

Γ. Η μεταρρύθμιση του 1983 και το κοινωνικό αίτημα της ισονομίας των δύο γο-νέων

§ 2. Δικαιοσυγκριτική επισκόπηση

Ι. Η γονική φροντίδα (autorité parentale) του γαλλικού δικαίου

ΙΙ. Η γονική μέριμνα (elterliche Sorge) του γερμανικού δικαίου

ΙΙΙ. Η γονική ευθύνη (parental responsibility) του αγγλικού δικαίου

IV. Δικαιοσυγκριτικές παρατηρήσεις και συμπεράσματα

A. Ομοιότητες

B. Διαφορές

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΔΕΥΤΕΡΟ

Η ΓΟΝΙΚΗ ΜΕΡΙΜΝΑ ΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ

ΚΑΙ Η ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΩΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΑΥΤΗΣ

§ 3. Κανόνες διεθνούς και ευρωπαϊκού δικαίου για τα δικαιώματα του παιδιού και τη γονική μέριμνα

I. Η Διεθνής Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού

II. Ενωσιακοί κανόνες για τα δικαιώματα του παιδιού

Α. Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκή Ένωσης

Β. Ο Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 2201/2003 (Βρυξέλλες ΙΙα)

Γ. Ο Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1111/2019 (Βρυξέλλες ΙΙβ)

III. Κανόνες του Συμβουλίου της Ευρώπης

Α. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ)

Β. Η Σύμβαση για τις προσωπικές σχέσεις με τα παιδιά της 15/5/2003 (STE n. 192)

Γ. Η Σύμβαση για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών της 25/1/1996 (STE n. 160)

IV. Συμβάσεις της Συνδιάσκεψης της Χάγης για τη γονική ευθύνη και την προστασία των παιδιών

§ 4. Οι φορείς της επιμέλειας και η άσκησή της

Ι. Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της επιμέλειας

ΙΙ. Η αυτοδίκαιη απώλεια της επιμέλειας

Α. Η ανυπαίτια παύση της επιμέλειας

Β. Η αδυναμία άσκησης της επιμέλειας

Γ. Λόγοι αδυναμίας

1. Πραγματικοί λόγοι

2. Ανικανότητα ή περιορισμένη ικανότητα για δικαιοπραξία

ΙΙΙ. Η αναπλήρωση του γονέα

§ 5. Το περιεχόμενο της επιμέλειας του παιδιού

Ι. Το συμφέρον του παιδιού ως επιδιωκόμενο έννομο συμφέρον των φορέων της επιμέλειας

Α. Το ανήλικο παιδί

Β. Το συμφέρον του παιδιού

1. Το συμφέρον του παιδιού ως αόριστη νομική έννοια και η συγκεκριμενο-ποίησή της

(α) Τα κριτήρια συγκεκριμενοποίησης

(αα) Συγκεκριμενοποίηση από τα δικαστήρια

(ββ) Συγκεκριμενοποίηση από τους γονείς

(β) Ειδικότερα η γνώμη του παιδιού ως κριτήριο συγκεκριμενοποίησης του συμφέροντός του

(αα) Η αξιολόγηση της γνώμης του παιδιού από το δικαστήριο

(ββ) Η κατανόηση της γνώμης του παιδιού από τους γονείς του

2. Το συμφέρον του παιδιού ως δικαιοηθική αρχή

(α) Η θετική λειτουργία της αρχής του συμφέροντος του παιδιού

(β) Η αποθετική λειτουργία της αρχής του συμφέροντος του παιδιού

Γ. Η αντιμετώπιση διαφωνιών των γονέων σχετικά με το συμφέρον του παιδιού

1. Η αντιμετώπιση διαφωνιών προς το συμφέρον του παιδιού

2. Ο επικουρικός ρόλος του δικαστηρίου

ΙΙ. Οι επί μέρους πτυχές της επιμέλειας του παιδιού

Α. Άσκηση της επιμέλειας και νόμιμη κατοικία του παιδιού

Β. Προσδιορισμός επωνύμου και κυρίου ονόματος του παιδιού

1. Ο προσδιορισμός του επωνύμου

2. Ο προσδιορισμός του κυρίου ονόματος

Γ. Η προστασία του παιδιού

1. Ο προσδιορισμός του τόπου διαμονής του παιδιού

(α) Προσωρινή διαμονή του παιδιού με τρίτους

(β) Μόνιμη διαμονή του παιδιού με τους γονείς και συνθήκες διαβίωσης του παιδιού

2. Η καθημερινή φροντίδα του παιδιού

3. Η εποπτεία του παιδιού

(α) Η εποπτεία του παιδιού από τρίτους

(β) Η εποπτεία του παιδιού από τους γονείς

4. Η προστασία της υγείας του παιδιού

(α) Το δικαίωμα του παιδιού και των γονέων σε ενημέρωση

(β) Η συναίνεση των γονέων και η γνώμη του παιδιού

(γ) Εμβολιασμός του παιδιού

(δ) Ειδικές ιατρικές πράξεις στο παιδί

(ε) Εξαιρέσεις από την υποχρέωση ενημέρωσης και την ανάγκη συναίνεσης

(στ) Ιατρικές πράξεις στο μεταίχμιο της προστασίας της υγείας του παιδιού

(αα) Κλινικές έρευνες

(ββ) Διακοπή της κύησης ανήλικης

(γγ) Αποφάσεις για το τέλος της ζωής του παιδιού

Δ. Η διαπαιδαγώγηση του παιδιού

1. Ανατροφή

2. Σωφρονισμός

3. Θρήσκευμα

4. Μόρφωση και εκπαίδευση

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΡΙΤΟ

Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑΣ

ΜΕΤΑ ΤΟΝ ΧΩΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ

§ 6. Η άσκηση της επιμέλειας του γεννημένου σε γάμο παιδιού

Ι. Το πεδίο εφαρμογής της ΑΚ 1513

ΙΙ. Από κοινού άσκηση της επιμέλειας και από τους δύο γονείς και εξαιρέσεις

Α. Η από κοινού άσκηση της επιμέλειας

1. Το κανονιστικό νόημα της από κοινού άσκησης της επιμέλειας

2. Υποκείμενες στην από κοινού άσκηση της επιμέλειας αποφάσεις, πράξεις και ενέργειες

3. Η ΑΚ 1512 ως θεμέλιο της υποχρέωσης συνεργασίας των γονέων

4. Η αρχή της επικουρικής παρέμβασης του δικαστηρίου

5. Η δικαστική επίλυση επί μέρους διαφωνιών των γονέων κατά την ΑΚ 1512

6. Η άσκηση της επιμέλειας «εξίσου» από τους γονείς

7. Συμφωνίες των γονέων στο πλαίσιο της από κοινού άσκησης της επιμέ-λειας

8. Ειδικότερα η απόφαση των γονέων για τον προσδιορισμό του τόπου δια-μονής του παιδιού

Β. Οι εξαιρέσεις στην από κοινού άσκηση της επιμέλειας

1. Η νομοθετική παραπομπή στην ΑΚ 1516 § 1 εδ. α΄

2. Κριτήρια εξειδίκευσης των πράξεων που μπορεί να επιχειρεί μόνος του ο ένας γονέας

3. Η ενημέρωση του άλλου γονέα

4. Οι συνέπειες της παραβίασης των υποχρεώσεων από την ΑΚ 1513 εδ. β΄

5. Η ειδική περίπτωση των αξιώσεων διατροφής του παιδιού

ΙΙΙ. Η παρέκκλιση από την από κοινού άσκηση της επιμέλειας μετά τον χωρισμό των γονέων και εξαιρέσεις

Α. Προϋποθέσεις

1. Η συμφωνία των γονέων

(α) Η κατάρτιση και το κύρος της συμφωνίας

(β) Ο τύπος της συμφωνίας

(γ) Περιεχόμενο της συμφωνίας

(δ) Η διάρκεια της συμφωνίας

2. Η απόφαση του δικαστηρίου

(α) Διαφωνία των γονέων: περιπτωσιολογία

(β) Ειδικότερα η άσκηση της επιμέλειας αντίθετα προς το συμφέρον του παιδιού

(γ) Το περιεχόμενο της δικαστικής απόφασης

(δ) Διαμεσολάβηση

(ε) Δικονομικά

Β. Περιπτωσιολογία παρεκκλίσεων από την από κοινού άσκηση της επιμέλειας

1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις: ανάθεση στον ένα γονέα ή κατανομή της ά-σκησης της επιμέλειας vs από κοινού άσκηση της επιμέλειας

2. Προσδιορισμός του τόπου διαμονής του παιδιού

3. Η μεταβολή τόπου κατοικίας του γονέα με τον οποίον διαμένει το παιδί

(α) Η νέα ρύθμιση της ΑΚ 1519 § 2

(β) Η αντιμετώπιση της μονομερούς μεταβολής του τόπου διαμονής του παιδιού από την ελληνική και την αλλοδαπή νομολογία

(γ) Ειδικότερα η διασυνοριακή μονομερής μεταβολή του τόπου διαμονής του παιδιού («διεθνής απαγωγή») υπό το πρίσμα της νέας ΑΚ 1519 § 2

4. Κατανομή της άσκησης της επιμέλειας

(α) Λειτουργική κατανομή

(β) Χρονική κατανομή της επιμέλειας και εναλλασσόμενη κατοικία

(γ) Η εναλλασσόμενη κατοικία ειδικότερα

5. Η ανάθεση της άσκησης της επιμέλειας στον ένα γονέα

6. Η έννομη θέση του άλλου γονέα επί ανάθεσης της άσκησης της επιμέλειας στον ένα γονέα

7. Η μεταρρύθμιση της άσκησης της επιμέλειας

8. Ειδικότερα η μεταρρύθμιση της απόφασης για τον προσδιορισμό του τό-που διαμονής του παιδιού

Γ. Εξαιρέσεις από την παρέκκλιση: οι αποφάσεις του «πυρήνα» της επιμέλειας

§ 7. Η άσκηση της επιμέλειας του παιδιού χωρίς γάμο των γονέων του

Ι. Η επιμέλεια του παιδιού χωρίς θεμελιωμένη πατρότητα

ΙΙ. Η άσκηση της επιμέλειας σε περίπτωση αναγνώρισης της πατρότητας χωρίς α-ντιδικία του πατέρα

Α. Η αναγνώριση της πατρότητας

Β. Η συμβίωση των γονέων

Γ. Ο κανόνας της από κοινού άσκησης της επιμέλειας

Δ. Η ανάλογη εφαρμογή των ΑΚ 1513-1514 όταν οι γονείς δεν ζουν μαζί

ΙΙΙ. Η άσκηση της επιμέλειας σε περίπτωση αναγνώρισης της πατρότητας κατόπιν αντιδικίας του πατέρα

Α. Ο κανόνας της άσκησης της επιμέλειας από τη μητέρα

Β. Η κατ’ εξαίρεση άσκηση της επιμέλειας (και) από τον πατέρα

1. Η άσκηση της επιμέλειας (και) από τον πατέρα με συμφωνία των γονέων

2. Η άσκηση της επιμέλειας (και) από τον πατέρα κατόπιν δικαστικής απόφα-σης

§ 8. Η επικοινωνία με το παιδί ως μέσο για την αποτελεσματική από κοινού άσκηση της επιμέλειας του παιδιού και την ανάπτυξη της προσωπικότητάς του

Ι. Η αποστολή και η λειτουργία της επικοινωνίας

ΙΙ. Η υπερνομοθετική κατοχύρωση της επικοινωνίας ως δικαιώματος του παιδιού και υποχρέωσης και των δύο γονέων

ΙΙΙ. Η επικοινωνία του παιδιού με απώτερους ανιόντες, αδελφούς και τρίτους

Α. Η επικοινωνία του παιδιού με τους απώτερους ανιόντες και τους αδελφούς

Β. Η επικοινωνία του παιδιού με τρίτους και η συγκεκριμενοποίηση της αόριστης νομικής έννοιας της «κοινωνικοσυναισθηματικής σχέσης οικογενειακής φύ-σης»

IV. Δικαίωμα επικοινωνίας και συμφέρον του παιδιού

V. Ελάχιστος χρόνος επικοινωνίας: το μαχητό τεκμήριο του «ενός τρίτου»

VI. Η ρύθμιση της επικοινωνίας

Α. Ρύθμιση της επικοινωνίας με συμφωνία των γονέων

1. Η κατάρτιση και το κύρος της συμφωνίας

2. Περιεχόμενο της συμφωνίας

3. Η διάρκεια της συμφωνίας

Β. Ρύθμιση της επικοινωνίας με δικαστική απόφαση

1. Το περιεχόμενο της απόφασης του δικαστηρίου

2. Διαμεσολάβηση

3. Δικονομικά

VIΙ. Αποκλεισμός - περιορισμός - μεταρρύθμιση της επικοινωνίας

Α. Αποκλεισμός ή περιορισμός της επικοινωνίας

Β. Η μεταρρύθμιση της επικοινωνίας

Γ. Δικονομικά

VIII. Άρνηση επικοινωνίας από τον γονέα ή από το παιδί

Α. Η άρνηση επικοινωνίας από τον γονέα

Β. Η άρνηση επικοινωνίας από το παιδί

IX. Η γνώμη του παιδιού και το δικαίωμα επικοινωνίας

§ 9. Το νέο πλαίσιο για την κακή άσκηση της επιμέλειας

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις

ΙΙ. Η συγκεκριμενοποίηση της κακής άσκησης της επιμέλειας μετά τον χωρισμό των γονέων (ΑΚ 1532 § 2)

Α. Αξιολόγηση της νέας ρύθμισης

Β. Οι κατ’ ιδίαν περιπτώσεις της ΑΚ 1532 § 2

1. ΑΚ 1532 § 2 περ. (α)

2. ΑΚ 1532 § 2 περ. (β)

3. ΑΚ 1532 § 2 περ. (γ)

4. ΑΚ 1532 § 2 περ. (δ)

5. ΑΚ 1532 § 2 περ. (ε)

6. ΑΚ 1532 § 2 περ. (στ)

ΙΙΙ. Οι συνέπειες της κακής άσκησης της επιμέλειας μετά τον χωρισμό των γονέων (ΑΚ 1532 § 3)

§ 10. Διαχρονικό δίκαιο

Ι. Η ρύθμιση του άρθρου 18 του ν. 4800/2021

Α. Η εφαρμογή των νέων διατάξεων στη δικαστική ρύθμιση άσκησης της επιμέ-λειας

Β. Η εφαρμογή των νέων διατάξεων στη ρύθμιση άσκησης της επιμέλειας με συμφωνία των γονέων

ΙΙ. Η ρύθμιση του άρθρου 19 του ν. 4800/2021

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΛΦΑΒΗΤΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ