Γ.-Α. Γεωργιάδης, Κατάχρηση δικαιώματος στο Κληρονομικό Δίκαιο, 2022

Πίνακας Περιεχομένων

Προλογικό Σημείωμα

Πίνακας Περιεχομένων

Κυριότερες Συντομογραφίες

Προδιάθεση

Ι. Στόχος και διάρθρωση της μελέτης

ΙΙ. Μεθοδολογία

Κεφάλαιο Πρώτο

Το θεωρητικό υπόβαθρο

της απαγόρευσης κατάχρησης δικαιώματος

§ 1. Ένταξη του δικαιώματος στο τελολογικό σύστημα του Αστικού Δικαίου

Ι. Εισαγωγικές παρατηρήσεις για την έννοια του δικαιώματος

ΙΙ. Σχέση δικαιώματος και θεσμού

§ 2. Η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώματος ως περιορισμός του δικαιώματος

Ι. Η ΑΚ 281 ως κανόνας επιείκειας

ΙΙ.

Η εφαρμογή της ΑΚ 281 και η συγκεκριμενοποίηση των γενικών ρητρών και της αόριστης νομικής έννοιας

ΙΙΙ. Τα κατ’ ιδίαν κριτήρια κατάχρησης

Α.

Γενικά – Η σχέση των ορίων των γενικών ρητρών με την έννοια του προφανούς

Β. Καλή πίστη

1.

Η καλή πίστη ως ειδικότερη εκδήλωση της αρχής της αναλογικότητας

2.

Συγκεκριμενοποίηση της καλής πίστης βάσει ειδικότερων κριτηρίων και ειδικής τυπολογίας

α. Εισαγωγικά

β. Αντιφατική συμπεριφορά και αποδυνάμωση δικαιώματος

γ. Τα κριτήρια συγκεκριμενοποίησης της ΑΚ

δ. Αξιοποίηση των κριτηρίων της αρχής της αναλογικότητας

Γ. Χρηστά ήθη

1. Έννοια και κριτική αποτίμηση των υποστηριχθεισών απόψεων

Δ. Κοινωνικός και οικονομικός σκοπός του δικαιώματος

Ε. Η αλληλεπίδραση των τριών γενικών ρητρών

IV.

Οι συνέπειες της απαγόρευσης καταχρηστικής άσκησης δικαιώματος

Α. Γενικά

Β.

Η ακυρότητα της δικαιοπραξίας με την οποία ασκείται το δικαίωμα

Γ. Η επίδραση της κατάχρησης στο δικαίωμα

Κεφάλαιο Δεύτερο

Έννοια κληρονομικού δικαιώματος

και τελολογική σύνδεσή του

με τις δικαιοηθικές αρχές

του κληρονομικού δικαίου

§ 3. Κληρονομικό δικαίωμα και κληρονομική έννομη σχέση

Ι. Έννοια κληρονομικού δικαιώματος

Α. Υποστηριχθείσες απόψεις

Β. Κριτική αξιολόγηση

Γ.

Προτεινόμενη εννοιολογική προσέγγιση και νομική φύση του κληρονομικού δικαιώματος

1.

Αντικείμενο της απορρέουσας από το κληρονομικό δικαίωμα εξουσίας

2. Η νομική φύση του κληρονομικού δικαιώματος

3. Φορείς του κληρονομικού δικαιώματος

ΙΙ.

Κληρονομική έννομη σχέση ως απόρροια του κληρονομικού δικαιώματος

§ 4. Ο τελολογικός προσανατολισμός του Κληρονομικού Δικαίου και η αντανάκλαση των δικαιοηθικών αρχών του στον σκοπό του κληρονομικού δικαιώματος

Ι.

Η κοινωνική και οικονομική αποστολή του Κληρονομικού Δικαίου και τα νομοθετικά μέσα επίτευξής της

A.

Η κοινωνική και οικονομική αποστολή του Κληρονομικού Δικαίου

Β.

Τα νομοθετικά μέσα επίτευξης της κοινωνικής και οικονομικής αποστολής του Κληρονομικού Δικαίου

1. Κρατικό κληρονομικό μοντέλο

2. Ιδιωτική κληρονομική δικαιοθέτηση

ΙΙ.

Οι κοινωνικές και οικονομικές λειτουργίες του Κληρονομικού Δικαίου

Α. Παροχή κινήτρων (αναπτυξιακή λειτουργία)

1. Παροχή κινήτρων στον κληρονομούμενο

2. Παροχή κινήτρων στον κληρονόμο

Β. Αναδιανομή του πλούτου (αναδιανεμητική λειτουργία)

1. Ισορροπημένη διανομή της περιουσίας στα μέλη της κοινωνίας

2. Διαφύλαξη της αρχής της απόδοσης

Γ.

Διαγενεακή οικονομική ανανέωση της περιουσίας (ανανεωτική λειτουργία)

1. Εισαγωγικά

2. Ομοιόμορφη κατανομή της περιουσίας στην κοινωνία

3. Διαφύλαξη της ιδιωτικής αυτονομίας των κληρονόμων

4. Προστασία της διαγενεακής δικαιοσύνης

Δ. Οικογενειακή αλληλεγγύη (αλληλέγγυα λειτουργία)

1. Η οικογενειακή αλληλεγγύη ως σκοπός του Κληρονομικού Δικαίου

2. Τα μέσα υλοποίησης της αλληλέγγυας λειτουργίας

Ε.

Διαγενεακή συνέχεια της υφιστάμενης περιουσίας (εξακολουθητική λειτουργία)

ΙΙΙ.

Αναγωγή των λειτουργιών του Κληρονομικού Δικαίου σε δικαιοηθικές αρχές του Κληρονομικού Δικαίου

ΙV.

Αντανάκλαση των δικαιοηθικών αρχών του Κληρονομικού Δικαίου στο έννομο συμφέρον του κληρονόμου ως στοιχείου του κληρονομικού δικαιώματος

Κεφάλαιο Τρίτο

Η κληρονομική αναξιότητα

ως περιορισμός

του κληρονομικού δικαιώματος

§ 5. Η ένταξη και η λειτουργία της κληρονομικής αναξιότητας στο σύστημα του Κληρονομικού Δικαίου

Ι.

Η κληρονομική αναξιότητα κατά το ρωμαϊκό και βυζαντινό δίκαιο και η ένταξή της στον Αστικό Κώδικα

ΙΙ.

Δικαιολογητικές βάσεις του θεσμού της κληρονομικής αναξιότητας

Α. Οι διατυπωθείσες απόψεις

Β.

Το ζήτημα της διασταλτικής ερμηνείας και ανάλογης εφαρμογής της ΑΚ

ΙΙΙ. Οι κατ’ ιδίαν λόγοι κληρονομικής αναξιότητας

Α. Γενικές επισημάνσεις

Β. Θανάτωση ή απόπειρα θανάτωσης (ΑΚ 1860 περ. 1)

1. Γενικά

2. Το εύρος της έννοιας «θανάτωση»

3. Το θύμα της θανάτωσης

Γ.

Καταδίκη για ψευδή καταμήνυση για κακούργημα (ΑΚ 1860 περ. 2)

1. Γενικά

2. Η προϋπόθεση της καταδικαστικής απόφασης

Γ.

Παρεμπόδιση σύνταξης ή ανάκλησης διαθήκης (ΑΚ 1860 περ. 3)

Δ.

Απάτη ή απειλή για σύνταξη ή μεταβολή διαθήκης (ΑΚ 1860 αριθ. 4)

Ε.

Αλλοίωση ή εξαφάνιση της διαθήκης του κληρονομουμένου (ΑΚ 1860 περ. 5)

IV. Άρση της αναξιότητας με συγγνώμη (ΑΚ 1861)

Α. Έννοια, νομική φύση και προϋποθέσεις της συγγνώμης

Β. Ο τύπος της συγγνώμης

V. Το δικαίωμα κήρυξης κληρονομικής αναξιότητας

Α. Φορείς, νομική φύση και τρόπος άσκησης του δικαιώματος

1. Νομική φύση του δικαιώματος

2. Φορείς του δικαιώματος

3. Χρόνος γέννησης και απόσβεσης του δικαιώματος

Β. Έννομες συνέπειες της κήρυξης της αναξιότητας

1. Τα τρία δικαιικά πλάσματα της ΑΚ

2.

Η διαχείριση της κληρονομίας από τον ανάξιο μέχρι την κήρυξη της αναξιότητας.

§ 6. Κριτική αποτίμηση του θεσμού της κληρονομικής αναξιότητας.

Ι. Γενικές παρατηρήσεις

ΙΙ.

Τελολογική αξιολόγηση του θεσμού της κληρονομικής αναξιότητας υπό το πρίσμα των αρχών του Κληρονομικού Δικαίου

Α. Αρχή της ανάπτυξης

Β. Αρχή της αναδιανομής του πλούτου

Γ. Αρχή της οικονομικής ανανέωσης

Δ. Αρχή της οικογενειακής αλληλεγγύης

Ε. Αρχή της διαγενεακής συνέχειας

Στ. Ενδιάμεσο συμπέρασμα

ΙΙΙ.

Συσχέτιση του θεσμού της κληρονομικής αναξιότητας με θεσμούς που προβλέπουν έκπτωση από δικαίωμα

Α. Ανάκληση δωρεάς

Β. Αποκλήρωση

Γ. Αποκλεισμός ή ελάττωση διατροφής

Δ. Αποκλεισμός του συζύγου από το κληρονομικό δικαίωμα

Ε. Έκπτωση από τη γονική μέριμνα

Στ. Ενδιάμεσο συμπέρασμα

ΙV.

Συγκριτική αξιολόγηση του θεσμού της κληρονομικής αναξιότητας με τους αντίστοιχους αλλοδαπών δικαίων

Α. Γερμανικό δίκαιο

B. Γαλλικό δίκαιο

Γ. Αυστριακό δίκαιο

Δ. Ισπανικό δίκαιο

Ε. Ενδιάμεσο συμπέρασμα

V. Τελικό συμπέρασμα

Κεφάλαιο Τέταρτο

Η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώματος

ως περιορισμός

του κληρονομικού δικαιώματος

§ 7. Εισαγωγικά

§ 8. Τυπολογία κατάχρησης κληρονομικού δικαιώματος

Ι. Γενικά

ΙΙ.

Καταχρηστικές συμπεριφορές μετά την επαγωγή και μετά την άσκηση του δικαιώματος αποδοχής της κληρονομίας

ΙΙΙ.

Καταχρηστικές συμπεριφορές πριν την επαγωγή και πριν την άσκηση του δικαιώματος αποδοχής της κληρονομίας

Α.

Παύση της γονικής μέριμνας λόγω έκπτωσης ή δικαστική αφαίρεση της άσκησής της

1. Παύση της γονικής μέριμνας λόγω έκπτωσης

2. Δικαστική αφαίρεση της άσκησης της γονικής μέριμνας

3. Πρόσθετα στοιχεία για την αποδοχή της κατάχρησης

4.

Το ζήτημα της κακής άσκησης της γονικής μέριμνας δίχως δικαστική αφαίρεσή της

Β. Ανάκληση δωρεάς

Γ.

Ατελής υιοθεσία ανηλίκου υπό το δίκαιο προ του ν. 2447/1996 και ατελής υιοθεσία ενηλίκου υπό το ισχύον δίκαιο

1. Εισαγωγικά

2.

Περιπτώσεις καταχρηστικής άσκησης κληρονομικού δικαιώματος

Δ.

Θάνατος του εναγόμενου συζύγου κατά την εκκρεμοδικία της αγωγής διαζυγίου

E.

Θάνατος του ενάγοντος συζύγου κατά την εκκρεμοδικία της αγωγής συμμετοχής στα αποκτήματα

§ 9. Συνέπειες της απαγόρευσης κατάχρησης κληρονομικού δικαιώματος

Ι.

Έννομες συνέπειες της κατάχρησης που εκδηλώθηκε μετά την αποδοχή της κληρονομίας

ΙΙ.

Έννομες συνέπειες της κατάχρησης που εκδηλώθηκε πριν την αποδοχή της κληρονομίας

ΙΙΙ.

Δικονομική μεταχείριση της απαγόρευσης κατάχρησης κληρονομικού δικαιώματος

§ 10. Οι θέσεις της ελληνικής νομολογίας

Ι. Αποφάσεις που δέχονται την ένσταση της ΑΚ

Α. ΕφΘεσ 2336/1991, Αρμ 1991.866 = ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Β. ΕφΑθ 4903/2006, ΧρΙΔ 2007.48 = ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Γ. ΕφΠατρ 41/2006, ΑχΝομ 2007.724 = ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Δ. ΠολΠρωτΑθ 1915/2012, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Ε. ΤριμΕφΝαυπλ 8/2019, ΕφΑΔ 2019

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Στ. ΕφΠατρ 400/2006, ΑχΝομ 2007.233 = ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

ΙΙ.

Αποφάσεις που απορρίπτουν την ένσταση της ΑΚ 281 ως νόμω ή ουσία αβάσιμη.

Α. ΤριμΕφΑθ 3339/2015, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Β. ΤριμΕφΘεσ 26/2014, Αρμ 2015.32 = ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Γ. ΜονΠρωτΑθ 7441/2017, Αρμ 2018.230 = ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

Δ.

ΑΠ 1607/2002, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ / ΕφΛαρ 551/200, ΔΙΚΟΓΡΑΦΙΑ 2000.66 = ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ / ΕιρΠαγγαίου 4/2018, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση των δικαστηρίων

2. Αξιολόγηση της κρίσης των δικαστηρίων

Ε. ΕφΔωδ 28/2014, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ

1. Πραγματικά περιστατικά και κρίση του δικαστηρίου

2. Αξιολόγηση της κρίσης του δικαστηρίου

ΙΙΙ. Εξαγωγή συμπερασμάτων από τις θέσεις της νομολογίας

Κεφάλαιο Πέμπτο

Συσχέτιση των περιορισμών

του κληρονομικού δικαιώματος

§ 11. Η εφαρμογή της ΑΚ 281 όταν δεν συντρέχουν οι όροι κήρυξης της κληρονομικής αναξιότητας

Ι. Πιθανά επιχειρήματα υπέρ του αποκλεισμού της ΑΚ

ΙΙ.

Αντίκρουση των υπέρ του αποκλεισμού της ΑΚ 281 επιχειρημάτων

§ 12. Η εφαρμογή της ΑΚ 281 όταν συντρέχουν οι όροι της κήρυξης της κληρονομικής αναξιότητας

Κεφάλαιο Έκτο

Η απαγόρευση κατάχρησης δικαιώματος

ως μέσο άμυνας

στις αγωγές του Κληρονομικού Δικαίου

§ 13. Αγωγή αναγνώρισης ακυρότητας διαθήκης

§ 14. Αγωγή ακύρωσης διαθήκης

§ 15. Αγωγή συνεισφοράς

§ 16. Αγωγή μέμψης άστοργης δωρεάς

§ 17. Αγωγή κήρυξης κληρονομικής αναξιότητας

§ 18. Αγωγή αναγνώρισης ακυρότητας διάθεσης της κληρονομίας από τον βεβαρημένο με καταπίστευμα κληρονόμο

Επίμετρο

§ 19. Συμπεράσματα

§ 20. Προτάσεις νομοθετικής μεταβολής για τον εξορθολογισμό του θεσμού της κληρονομικής αναξιότητας

Βιβλιογραφία

Λημματικό Ευρετήριο